MPSCVIDYARTHI ACADEMY™ Telegram Posts

⭕ स्पष्टीकरण:

🔸इन्सुलिन हार्मोन अग्न्याशयातील (Pancreas) बीटा पेशींनी (Beta cells) स्रवले जाते. या बीटा पेशी "Islets of Langerhans" नावाच्या विशेष पेशीसमूहाचा भाग असतात.

🔹इन्सुलिनचे कार्य:
▪️रक्तातील ग्लुकोजचे प्रमाण नियंत्रित करण्यासाठी इन्सुलिन जबाबदार असते.
▪️ते ग्लुकोजला पेशींमध्ये साठवण्यासाठी (Glycogenesis) मदत करते, त्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी कमी होते.
▪️इन्सुलिनची कमतरता असल्यास मधुमेह (Diabetes Mellitus) हा रोग होतो.

🔻इतर पर्यायांचे विश्लेषण:
🔸1. Alpha cells (अल्फा पेशी) – ग्लुकागॉन (Glucagon) हार्मोन स्रवतात, जे रक्तातील साखरेची पातळी वाढवते.

🔸2. Delta cells (डेल्टा पेशी) – सोमॅटोस्टॅटिन (Somatostatin) नावाचे हार्मोन स्रवतात, जे इन्सुलिन आणि ग्लुकागॉनच्या स्रवणावर नियंत्रण ठेवते.

🔸 3. Nerve cells (मज्जापेशी) – या पेशी हार्मोन स्रवत नाहीत, पण मेंदू आणि मज्जासंस्थेच्या कार्यासाठी महत्त्वाच्या असतात.

▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️
❣️JOIN:- @MPSCVIDYARTHI

⭕ स्पष्टीकरण:

🔹 वाष्पोत्सर्जन (Transpiration) म्हणजे झाडांच्या शरीरातून पाण्याचे बाष्परूपात बाहेर पडणे. हे प्रामुख्याने तीन प्रकारे होते:

🔸 1. फोलिअर ट्रान्सपिरेशन (Foliar Transpiration) – पानांच्या माध्यमातून होणारे वाष्पोत्सर्जन.

🔸 2. क्युटिक्युलर ट्रान्सपिरेशन (Cuticular Transpiration) – पानांच्या बाह्यत्वचेमधून (Cuticle) होणारे वाष्पोत्सर्जन.

🔸 3. लेन्टिक्युलर ट्रान्सपिरेशन (Lenticular Transpiration) – खोडावरील लेन्टिसल (छिद्रे) द्वारे होणारे वाष्पोत्सर्जन.

▪️ Cauline Transpiration हा एक प्रचलित संज्ञा नाही. “Cauline” हा शब्द खोडाशी (Stem) संबंधित असतो, परंतु खोडाद्वारे होणारे वाष्पोत्सर्जन सहसा “Lenticular transpiration” म्हणून ओळखले जाते.

▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️
❣️JOIN:- @MPSCVIDYARTHI

⭕ स्पष्टीकरण:

🔹लोखंड गंजण्याच्या प्रक्रियेस ऑक्सिडेशन (Oxidation) म्हणतात, कारण या प्रक्रियेत लोखंड (Iron, Fe) ऑक्सिजन (O₂) आणि पाण्याच्या (H₂O) संपर्कात येतो आणि ऑक्साइड तयार होते.

🔶गंज कसा तयार होतो?
लोखंड आणि हवेतील ऑक्सिजन व पाणी यांच्या प्रतिक्रियेमुळे हायड्रेटेड फेरिक ऑक्साइड (Hydrated Ferric Oxide, Fe₂O₃·xH₂O) तयार होते, ज्याला गंज (Rust) म्हणतात.

🔹ही प्रक्रिया खालीलप्रमाणे होते:
4Fe+3O2+6H2O→4Fe(OH)34Fe + 3O₂ + 6H₂O → 4Fe(OH)₃
हे फेरिक हायड्रॉक्साइड (Fe(OH)₃) पुढे ऑक्सिडाइज होऊन गंज तयार करतो:
2Fe(OH)3→Fe2O3⋅xH2O(Rust)2Fe(OH)₃ → Fe₂O₃·xH₂O (Rust)

🔸इतर पर्यायांचे विश्लेषण:
🔹1. (a) Decomposition (विघटन):
▪️एखादा संयुग वेगवेगळ्या पदार्थांमध्ये तुटणे म्हणजे विघटन.
▪️उदाहरण: कॅल्शियम कार्बोनेट (CaCO₃) उष्णतेमुळे विघटित होऊन कॅल्शियम ऑक्साइड (CaO) आणि कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) तयार करतो.

🔹2. (b) Displacement (विस्थापन):
▪️एका मूलद्रव्याने दुसऱ्याला त्याच्या संयुगातून बाहेर काढणे म्हणजे विस्थापन प्रतिक्रिया.
▪️उदाहरण: Zn + CuSO₄ → ZnSO₄ + Cu

🔹3. (d) Reduction (कमीकरण):
▪️ऑक्सिजन गमावण्याची किंवा इलेक्ट्रॉन्स मिळवण्याची प्रक्रिया म्हणजे कमीकरण (Reduction).

▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️
❣️JOIN:- @MPSCVIDYARTHI

⭕ स्पष्टीकरण:

🔸 जेव्हा एखादा घड्याळाचा स्प्रिंग (watch spring) आवळला जातो, तेव्हा त्यामध्ये स्थितिज ऊर्जा (Potential Energy) साठवली जाते.

🟨 ऊर्जेचे प्रकार:
🔹 1.स्थितिज ऊर्जा (Potential Energy) – एखाद्या वस्तूमध्ये तिच्या स्थितीमुळे किंवा आंतरगत ताणामुळे साठवलेली ऊर्जा.
▪️उदाहरण: आवळलेला स्प्रिंग, उंचावर ठेवलेला दगड, खेळण्यात वापरण्यात येणारा ताणलेला रबरबँड.
🔹 2.गतीज ऊर्जा (Kinetic Energy) – वस्तूच्या हालचालीमुळे निर्माण होणारी ऊर्जा.
▪️उदाहरण: फिरणारे पंखे, धावणारी गाडी, खाली पडणारा दगड.

🔶 घड्याळाच्या स्प्रिंगमध्ये ऊर्जा कशी कार्य करते?
● जेव्हा स्प्रिंग आवळले जाते, तेव्हा त्यामध्ये स्थितिज ऊर्जा (Potential Energy) साठते.
● जेव्हा ते सोडले जाते, तेव्हा ही स्थितिज ऊर्जा गतीज ऊर्जेमध्ये (Kinetic Energy) बदलते आणि घड्याळ चालू लागते.

▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️
❣️JOIN:- @MPSCVIDYARTHI

⭕ स्पष्टीकरण:

🔹 व्हिनेगर (Vinegar) हा एक आंबट चव असलेला द्रव आहे, जो मुख्यतः स्वयंपाकात आणि अन्न संरक्षक म्हणून वापरला जातो.

🔹 त्यामध्ये सुमारे 4-8% अॅसिटिक अॅसिड (CH₃COOH) असते, आणि उर्वरित भाग पाणी व इतर अल्प प्रमाणातील घटक असतात.

🔹 अॅसिटिक अॅसिडच व्हिनेगरला त्याची विशिष्ट आंबट चव आणि गंध देते.


▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️
❣️JOIN:- @MPSCVIDYARTHI

⭕ स्पष्टीकरण:

🔸 पॅरालॅक्स पद्धत (Parallax Method) ही पृथ्वी आणि ग्रह किंवा ताऱ्यांमधील अंतर मोजण्यासाठी वापरली जाणारी अत्यंत प्रभावी आणि प्राचीन पद्धत आहे.

🔸 पॅरालॅक्स म्हणजे काय?
जेव्हा निरीक्षक वेगवेगळ्या कोनांतून एका वस्तूचा अभ्यास करतो, तेव्हा त्या वस्तूचे स्थान थोडेसे बदललेले दिसते. यालाच पॅरालॅक्स इफेक्ट म्हणतात.

🔹 ग्रहांचे अंतर कसे मोजतात?
▪️वैज्ञानिक पृथ्वीवरील दोन भिन्न स्थानांवरून (जसे की पृथ्वीच्या दोन टोकांहून किंवा पृथ्वीच्या परिभ्रमणामुळे बदलणाऱ्या बिंदूंवरून) ग्रहाच्या स्थितीतील बदल नोंदवतात.
▪️या दोन बिंदूंमधील कोनाचा फरक (पॅरालॅक्स अँगल) मोजून त्रिकोणमितीच्या (trigonometry) सहाय्याने अंतर काढता येते.


▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️
❣️JOIN:- @MPSCVIDYARTHI

⭕ स्पष्टीकरण:

🔸 ब्रायोफायट्स (Bryophytes) आणि टेरिडोफायट्स (Pteridophytes) यामध्ये मुख्य फरक वाहिका ऊतकांच्या (vascular tissues) उपस्थितीचा आहे.

🔹 ब्रायोफायट्स हे नॉन-व्हॅस्क्युलर वनस्पती आहेत, म्हणजेच त्यांच्यात झायलम आणि फ्लोएम या वाहिका ऊतकांचा अभाव असतो. त्यामुळे पाण्याचा आणि अन्नद्रव्यांचा प्रसार थेट प्रसरण (diffusion) आणि ओस्मोसिसने होतो.
🔹 टेरिडोफायट्स हे व्हॅस्क्युलर वनस्पती आहेत, कारण त्यांच्यात झायलम आणि फ्लोएम ऊतक असतात, जे पाणी आणि अन्नद्रव्ये वाहून नेण्याचे कार्य करतात.


▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️▪️
❣️JOIN:- @MPSCVIDYARTHI

https://youtu.be/BzWsHPeLAqo?si=TlVqxYTqw4ONKCZS

परीक्षेमुळे थांबवण्यात आलेली आपली PYQ आणि MCQ सिरीज WITH explanation उद्यापासून परत सुरु होईल.

https://youtu.be/QB5pGLLhYL8?si=SoK3B_12qUY8gBSz