МАЙАҔАТТА БЭРТ ХАРА
Былыр Бороҕон сиригэр Эбирикээн диэн ааттаах дьадаҥы эмээхсин олорбут. Кини Майаҕатта диэн уоллааҕа эбитэ үһү. Бу оҕо 9 сааһыгар диэри босхоҥноон, суорҕаҥҥа-тэллэххэ сыппыт. Биир үтүө күн Эбирикээн эмээхсин кытыйаҕа кутуллубут хааны аҕалан биэрбит. Уол ол хааны иһэн кэбиспит. Онтон ыла улам үтүөрэн, атаҕар турбут. Буутун этэ буһан, сиһин этэ ситэн, кус быһый, ат бөҕө киһи буолбут. Үрдүнэн үрүҥ чыычааҕы көтүппэт, аннынан чыс кутуйаҕы аһарбат эбит.
Ол да буоллар Майаҕатта күүстээхпин диэн киэбирбэт, киһиргээбэт, киэҥ-холку майгылаах. Кини туохтааҕар да бултуурун-алтыырын сөбүлүүр эбитэ үһү. Тойон Мүрү, Кыыс Хаҥа диэн уйгулаах-быйаҥнаах алаастарга кустуур, балыктыыр.
Атын улуус ааттаахтара Майаҕаттаны кытта күөн көрсөн, кыайан-хотон бараары кэтиир, чуҥнуур эбиттэр. Биирдэ Эбирикээн эмээхсин соҕотох олордоҕуна, боотурдар тиийэн кэлэллэр. Арай көрдөхтөрүнэ, ураһа таһыгар олус улахан, модьу оҥоһуулаах ох саа ыйанан турар. Ылан көрбүттэрэ, ыйааһына ыарахан, нэһиилэ өндөтөллөр эбит. «Эмээхсиэн, ити ким ох саатай?» – диэн ыйыталлар. «Ити уолум оҕо сылдьан сыал ыта оонньообут саата», – диэн хоруйдуур эмээхсин. Онтон дьулайан, бу дьон дьиэҕэ киирбэккэ, Майаҕаттаны көрсүбэккэ, куотан хаалаллар.
Майаҕатта албан аатын, суон сураҕын Тыгын Дархан истэр. Кини улахан уола Хардаҕастай Бэргэн Майаҕаттаны кытта бэрт былдьаһыан, күөн көрсүөн баҕарар. Кыыс Хаҥа алааска тиийэн кэлэр. Арай көрдөҕүнэ, муҥур тиит саҕа үрдүк киһи сүрдээх улахан тымтайы сүгэн баран, сыһыыны ортотунан хааман иһэр эбит. Хардаҕастай Бэргэн: «Тоҕо баҕас улаханай, бу улаханын көрө-көрө күүстээх буолуо диэн куттанан эрдэхтэрэ. Охсуһан эрэйдэниэхтээҕэр атынан түҥнэри көтүтэн ааһыахха. Оччоҕо дьон Хардаҕастай Бэргэн обургу Майаҕатта Бөҕөнү суолга баҕа курдук дэлби үктэтэн ааспыт диэхтэрэ», – дии саныыр уонна атын быһа кымньыылаан кэбиһэр. Ат туох-баар күүһүнэн ыстанан тиийэн, хааман иһэр киһини көхсүгэр түһэр. Онуоха Майаҕатта тобуга да бокус гымматах. Аттаах киһини илиитин таһынан илгэн кэбиспит – киһитэ туспа, ата туспа эһиллэ түспүттэр. Уонна кэннин хайыһан да көрбөккө, баран иһэр суолун устун бара турбут. Хардаҕастай Бэргэн дьулайбыт даҕаны, кыбыстыбыт даҕаны. Төттөрү дойдутун диэки куоппут.
Эһиги уос номоҕор киирбит Майаҕатта Бэрт Хара туһунан аахтыгыт.
1. Майаҕатта хайдах майгылаах эбитий? (киэҥ көҕүстээх, холку, үтүө санаалаах, эйэҕэс)
2. Кус быһый, ат бөҕө диэн хайдах киһини ааттыылларый? (бэйэтин кыанар, эт-хаан өттүнэн сайдыылаах, күүстээх киһи)
3. Тымтай диэн тугуй? (ону-маны, холобура, балыгы, угарга, сүгэ сылдьарга сөптөөх туос иһит)
4. Дьулай, чуҥнаа диэн тыллар синонимнарын булуҥ (куттан, кэтээ-манаа).
5. Майаҕатта дьиэтин-уотун уруһуйдааҥ (Кыыс Хаҥа алааһы, улахан күөлү, буор балаҕаны, сэргэни уруһуйдууллар эбэтэр буор балаҕаны, көмүлүөк оһоҕу, сандалыны, наара ороннору, балыктаах тымтайы, кытыйалары уруһуйдууллар).
6. Майаҕатта ханнык улууска олоро сылдьыбытый? (Уус Алдан улууһугар)
7. Майаҕаттаҕа ананан оҥоһуллубут икки мэҥэ таас (пааматынньык) хаартыскатын куйаар ситимиттэн булан көрүҥ, тэҥнээҥ.
8. Эһиги нэһилиэккитигэр ханнык улахан күөллэр баалларый?
9. Далла мэндэйии диэн тугу этэллэрий? Тылдьыттан быһаарыытын көрүҥ (ох саанан сыал ытарга күрэхтэһии)
10. Майаҕаттаны тоҕо Бэрт Хара диэн ааттаабыттарын туһунан номоҕу булан ааҕыҥ.
11. Майаҕатта туһунан Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра (Дьокуускай) туруорбут испэктээҕин көрүҥ.
Майаҕатта Бэрт Хара туһунан эбии номохтору ааҕыҥ, билиигитин хаҥатыҥ.
1. Исторические предания и рассказы якутов. В 2-ух ч. Ч. 1. М., Л.: Изд-во Академии наук СССР, 1960. 337 с.
2. Ксенофонтов Г.В. Эллэйада: материалы по мифологии и легендарной истории якутов. М.: Наука, 1977. 256 с.
3. Саха былыргы сэһэннэрэ уонна кэпсээннэрэ. Якутск: Як. книж.изд-во, 1977. 302 с.
4. Яковлев В.С.-Далан. Тыгын Дархан. Якутск: Бичик, 1993. 520 с.