Туҳмат ва ҳақорат қилиш ўртасидаги фарқни биласизми ёхуд шу ҳақида 5 та факт.
ФАКТ №1. Туҳмат қилиш – бу нотўғри эканлигини олдиндан била туриб, бошқа шахсни шарманда қиладиган уйдирмалар (фисқу-фасод) тарқатиш ҳисобланади. Яъни, объектив ҳақиқатга мутлақо тўғри келмайдиган, шахсни жамиятда шарманда қилиш мақсадида сунъий ўйлаб топилган маълумотларни тарқатишда ифодаланади. Бунда айбдорнинг асосий ва бош мақсади жабрланувчини шарманда қилиш ҳисобланади. Ҳақорат қилиш эса – бу шахснинг шаъни ва қадр-қимматини беодоблик билан қасддан таҳқирлаш, яъни турли сўзлар, имо-ишоралар ва бошқа ҳар қандай номақбул ҳаракатлар орқали шахсни шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлашдан иборат.
ФАКТ №2. Туҳмат қилинганда, айбдор жабрланувчига тегишли гўёки “аниқ фактлар” тўғрисида уни шарманда қилувчи ёлғон маълумотларни қасддан тарқатади, ҳақорат қилинганда жабрланувчининг шахсиятига умумий характерга эга бўлган, унинг шаъни ва қадр-қимматини камситувчи номақбул шаклда ифодаланган салбий баҳо берилади.
ФАКТ №3. Туҳмат ва ҳақорат ўртасидаги фарқ ҳуқуқбузар ҳаракатларининг хусусиятидан келиб чиқиб белгиланиши керак. Хусусан, айбдор ҳақоратда, жабрланувчининг шахсини баҳолаш шаклини, унинг ташқи ифодасини суиистеъмол қилса, туҳмат қилишда унинг (маълумотнинг) мазмунини, моҳиятини суиистеъмол қилади. Шундай қилиб, туҳмат маълум бир туҳмат фактининг белгисини ўз ичига олади. Ҳақорат – бу одобсиз муносабатдир ва унинг мавжудлиги ёки йўқлиги жабрланувчининг шахсиятига берилган салбий баҳо ҳақиқатга мос келишига боғлиқ эмас.
ФАКТ №4. Шаклда одобсиз бўлса-да, бир вақтнинг ўзида маълум фактик ҳолатларни кўрсатиши мумкин бўлган иборалар мавжуд. Агар сўз фақат шахсга салбий баҳони билдирса, лекин аниқ фактик вазиятни кўрсатмаса, уни ҳақорат деб ҳисоблаш керак. Аксинча, ҳақоратли ибора кимнидир нохолис айблаш маъносида ишлатилса, туҳмат деб ҳисобланади. Одатда бу ҳолат лингвистик экспертиза ўтказиш орқали аниқланиши керак.
ФАКТ №5. Масалага доир амалдаги қонунчилик нормаларини чуқурроқ таҳлил қилиш ва шарҳлаш натижасида шундай хулоса қилиш мумкинки, ҳар доим ҳам қилмиш туҳмат ёки ҳақорат бўлмаслиги мумкин. Бу ўринда гарчанд бир қарашда ёки юзаки ёндошилса, гўёки шу ҳуқуқбузарлик мавжуддек кўриниши мумкинлиги назарда тутилмоқда. Мисол учун, бирор шахс ҳақида ҳақиқатга тўғри келадиган, уйдирма ҳисобланмаган, ўйлаб топилмаган, ҳақиқатда мавжуд бирор бир маълумотни тарқатилиши туҳмат қилиш ҳисобланмайди. Ҳақорат қилишда ҳам ҳар қандай ҳолатни ҳақорат сифатида баҳолаш нотўғри ҳисобланади. Мисол учун, шахс ўзига ниҳоятда юқори баҳо берганлиги сабабли ҳар қандай ҳолатни ўзига нисбатан ҳақорат деб қабул қилиши мумкин (бу унинг фантазияси бўлиб қолаверади, лекин аслида ҳақорат эмас). Ёки бирор-бир вазиятда шахс турли эмоционал ҳолатлардан келиб чиқиб, ҳис-ҳаяжон гапларни ўз-ўзига (ўз-ўзича) овоз чиқариб ёки овоз чиқармасдан талаффуз қилиши (гарчанд бу сўзлар номақбул бўлса ҳам) ҳеч қачон ҳақорат сифатида баҳоланиши мумкин эмас. Сабаби бу ҳолатда бошқа шахсга нисбатан уни қадр-қимматини камситишга уриниш мавжуд бўлмайди. Қонуннинг мазмуни ҳам, бутун дунё амалиёти ҳам айнан шундай!
P.S. Туҳмат ҳам қилманг, ҳақорат ҳам қилманг!
Manba
@INSONvaHUQUQ