Директор күнделігі

Шабыт келіп қалды😁😅))))

Өмірдің жарқын сәттерін бастан кешу үшін не істеу керек?

Адам әртүрлі іспен айналысса, ол бірнеше өмір сүріп жатқандай болады. Әр жаңа іс, әр серуен, әр кездесу – бұл кішкентай жеке тарих.

Иә, біз жиі шаршағанымызды айтып, өзімізді ақтаймыз. Өз-өзімізге: “Мен жаңа нәрсеге тым шаршадым, маған тек демалу керек,” – дейміз. Бірақ демалыс тек диванда жату ма? Мүмкін, нағыз демалыс – бізді толтыратын эмоцияларды ауыстыру шығар?

Табиғатқа шыққанда, киноға барғанда, достармен кездескенде немесе жалғыз серуендегенде біз жаңа сезімдерді бастан кешіреміз. Әдемі күн батуынан алған қуаныш, фильмдегі әзілге күлу, кітаптағы сәл мұң – мұның бәрі өмірді жарқын етеді.

Өмір – бұл жай ғана күндер тізбегі емес. Ол сәттерден тұрады. Біз қаншалықты көп эмоцияны бастан өткерсек, өміріміз соншалықты бай болады.

Өзіңізден сұраңыз: “Мен соңғы рет жаңа нәрсені қашан бастан кешірдім?” Егер бұл сұраққа жауабыңыз жоқ немесе ол тым ертеде болған болса, әрекет ететін уақыт келді. Күніңізге ерекше бір нәрсе қосыңыз: жаңа кітап, жаңа маршрутпен серуендеу, қызықты адаммен кездесу. Мұның бәрі сіздің үлкен өміріңіздің ішіндегі кішкентай жаңа өміріңізге айналады.

Өмір – бұл жылдардың саны емес, оны толтырған эмоциялардың саны.

Сөйтсе, бала сабақтан кейін мектеп маңында ойнап жүріп, пакетін ұмытып кеткен. Ал қар оны сыр сақтайтын сандықтай жауып тастаған екен. Пакет боранды да, аязды да аман өткеріп, аяқ киімді қыс бойы қорғапты.

Мораль:
1. Кінәлі іздемес бұрын, балалар бәрін кез келген жерде ұмыта алатынын еске алыңыз.
2. “Aygen ” пакеттері біз ойлағаннан да мықты екен.
3. Ең бастысы: көктем бәрін өз орнына қояды.🙂

Aygen пакеті, қар және баланың екінші аяқ киімі: бір қысқы оқиға

Қарапайым қысқы күн еді. Бәрі жоспар бойынша жүріп жатты. Бір кезде мектепке алаңдаулы ата-ана келді. Оның реніші мынау екен:
— Баламның көк “Aygen” пакетіндегі екінші аяқ киімі жоғалды.

Ол кезде бұл пакет нағыз “маусымның тренді” болатын. Біреулер онымен азық-түлік, біреулер сыйлық-сарқыт таситын, ал кейде, екінші аяқ киім салуға да жарайтын. Ата-ана сенімді түрде: “Біреу ұрлаған!”-деді. Біз бәріміз жұмыла іздеуге кірістік: мұғалімдер, күзетші, шаруашылық меңгерушісі. Бірақ пакет те, аяқ киім де табылмады.

Ата-ана көңілі қалып, кетіп бара жатып:
— Мына мектептің балалары ұрлықшы! — деп кетті.

Уақыт өтті. Қыс артта қалды, “Aygen” пакеті туралы оқиға да ұмытыла бастады. Бір күні көктемнің шуақты күнінде күзетші бір қызық затты әкелді: сол баяғы “Aygen” пакеті! Ішінде жоғалған аяқ киім бүтін күйінде жатыр.

Бұл оқиғаны не үшін айтып отырмын? Себебі құндылықтарды дәл осылай көбейтуге болады. Ізгі істер бір адамнан екіншісіне эстафета таяқшасы секілді беріледі. Жақсылықты байқағанда, оны үйреткендерді мадақтап, алғысымызды білдіргенде – біз құндылықтар тізбегін құрамыз.

Мүмкін, балақай бөтен адамның оның анасын мақтағанын есінде сақтап қалған шығар. Ал анасы өз еңбегінің бағаланғанын сезінді. Ал мен болсам, адалдықты бағалы деген олардың сеніміне сәл де болса демеу болғанымды түсіндім.

Әрқайсымыз құндылықтарды көбейте аламыз – сөзімізбен, ісімізбен, алғысымызбен немесе үлгі көрсету арқылы. Бастысы – бей-жай қарамау.

Сіз өзгелерге қандай құндылықтарды жеткіздіңіз?

(Фото сол кездері түсірілген)

Құндылықтар диханшысы болу үшін не істей аламыз?

Бір күні супермаркетте болған оқиға мені терең ойға салды.

Бұл кезде біз әлі қағаз ақша пайдаланатынбыз. Сөрелердің арасында жүріп, азық-түлік таңдап жүрген едім. Қапелімде, байқамай, ақша купюрасын түсіріп алған екенмін. Сол сәтте менің қапталымнан кішкентай бала (8-9 жас)жақындап келіп, купюраны ұсынды.

– Сіз түсіріп алдыңыз, – деді ол.

– Рақмет саған, балақай! Адалдығыңнан айналдым, – деп алғысымды білдірдім.

Ол басын изеп, әрі қарай кетіп қалды. Бірақ мені бір ой тоқтатты: мұндай іс-әрекет өздігінен қалыптаспайды. Мұны оған ата-анасы үйреткен болар. Адал әрі тәртіпті болуды ата-анасы сіңірген болар…

Бірнеше минут уақытымды бөліп, сөрелер арасынан оның анасын іздеп таптым. Жанына жақындап, анасына былай дедім:

– Осындай адал бала тәрбиелегеніңіз үшін сізге рақмет!

Балақайдың анасы мақтанышпен күлімсіреп, баласының басынан мейірлене сипады.

Иә, біздің үмітімізді ақтайтын балаларды жақсы көру және олармен жұмыс істеу оңай. Бірақ нағыз мұғалімдік өнер — өзгелерден ерекшеленетіндерді жақсы көру және оларға көмектесу. Бізге ең көп сын-сынақ әкелген балалар біздің есімізде мәңгі сақталады, өйткені олардың арқасында біз күшейіп, даналығымыз артты.

Мұғалім — идеал жағдайларды күтетін адам емес. Мұғалім — барлық балаға мүмкіндік бере алатын тұлға, тіпті ол үшін уақыт, күш және өз үміттерін қайта қарау қажет болса да…

Нағыз ұстаз: бар балаға жол табу

Бүгін бір жас әріптесіммен болған әңгімеден кейін осы ойлар ойыма келді. Ол маған “қиын” оқушылармен жұмыс істеу қаншалықты күрделі екенін айтып, тәжірибесі аз болғандықтан, өзін кейде дәрменсіз сезінетінін мойындады. Осы әңгіме барысында өзімнің тәжірибем есіме түсіп, ұстаздықтың шынайы мәнін тағы бір рет ой елегінен өткіздім.

Біздің үмітімізге сай келмейтін балалар бізге сын-сынақ әкеледі. Олардың мінез-құлқы, қателіктері, ережелерді қабылдамауы — бәрі бізді терең ойлануға, жаңаша даму мен тың тәсілдер іздеуге мәжбүр етеді. Дәл осы балалар бізге шынайы сабырлықты, икемділік пен педагогикалық даналықты үйретеді.

Маңыздысы — әр баланың біздің үмітімізді орындауға міндетті еместігін естен шығармау. Әр бала өз әлемімен, ерекше мінезімен, тәжірибесімен және қиындықтарымен келеді. Егер ол біздің “ыңғайлы” оқушы түсінігімізге сай келмесе, бұл — оның кінәсі емес. Бұл бізге өз шеңберімізден шығып, кеңірек ойлануға берілген мүмкіндік.

Жалғасы)

Бұл сөздер менің жанымды ауыртты. Мектеп директоры ретінде мен әрқашан нәтижеге, тәртіпке және ережелерге бағытталған едім. Бірақ ана ретінде сол сәтте ғана мен оның үлкен күш салып, талпынған қуанышынан айырып ала жаздағанымды түсіндім.

Біз оған жауап бере алмадық. Өз қателігімізді сол сәтте-ақ мойындадық. Сол кеште менің түсінгенім: кейде ата-ананың махаббаты шамадан тыс қысымға айналады, ал біз оны қамқорлық деп түсіндіреміз. Бірақ балалардың да бақытқа, өз қызығушылығына, өз армандарына құқығы бар.

Бұл оқиға мен үшін үлкен сабақ болды. Тек ана ретінде емес, директор ретінде де. Мен бағаларға, нәтижелерге және үлгерімге ұмтылғанда, баланың жеке тұлғалық ерекшелігін көруден қалып қоятын кездер болатынын түсіндім. Оның қуанышы, құмарлығы, өмірі маңыздырақ екенін ұқтым.

Ұлым волейболды ойнауды жалғастырды. Ал мен оны өзінің бар болмысымен қабылдауды үйрендім. Ол бәрінен мінсіз болуға міндетті емес, дәл сол сияқты, біздің оқушыларымыз да. Ең бастысы — әр баланың өзін бақытты сезінетін орны болуы керек.

Бұл қателік емес. Бұл біз, ересектер, үйренуіміз керек өмір сабағы.

Жалғасы))

Жаттықтырушысы (Серік ағай) балалармен көп жұмыс істеді, олар жақсы нәтижелер көрсете бастады. Командалары аудан мектептері арасында чемпион атанды. Сайыстар жиілеп кетті, кейде сабақ уақытында да өтетін еді. Бір кеште, кешкі ас кезінде, біз ұлымызбен бұл туралы сөйлесуді шештік.

Біз сабақтың маңыздырақ екеніне тағы екпін беріп, жарыстар оқуға кедергі келтіруде, сабағына көбірек уақыт бөлуі керектігін басып айттық. Менің:
— Мүмкін, волейболды тоқтатарсың?- деген сөзім әлі күнге дейін ойымда жаңғырып тұрады.

Ас бөлмеде үнсіздік орнады. Бірнеше ұзақ көрінген секунд өтті, сол кезде бір нәрсе болатынын түсіндім. Ұлымның көзіне көзім түсіп кетіп еді, көзіне жас толып кетіпті. Ол оны көрсетпеуге тырысты, бірақ бәрібір былай деді:
— Әкешім, анашым, мен өзімді бақытты сезінетін бір ғана жер бар еді. Ал сіздер оны алып тастағыңыз келе ме?

Мың кітаптан да артық үйреткен бір қателігім

Өз балаң оқитын мектептің директоры болу — бұл тек жұмыс емес, кәсіби мен аналық рольдің арасындағы тепе-теңдікті сақтаудың қиын жолы. Оның (балаңның) жетістіктері, тырысқан сәттері, әлсіз тұстары - бәрі көз алдыңда. Ана ретінде әрдайым балаңа ең жақсысын қалайсың. Бірақ, сенің үмітің мен талаптарың өзің жақсы көретін адамды жаралап жатса ше?

Ұлым сабаққа тырысатын. Бірақ математика пәніне қызығушылығы, біз ойлағандай, жоғары болмады. (Қызығы, алгебрадан гөрі геометрияны жақсы көретін) Басқа көптеген ата-аналар сияқты, мен оның барлық пәндерден, әсіресе математика сияқты маңызды пәннен жақсы нәтиже көрсеткенін қаладым. Ал сегізінші сыныпта ол өз қызығушылығын тауып алды. Ол— волейбол.

Біз, ата-анасы, оның бұл қызығушылығын, әрине, қолдадық. Оның ұмтылысы артып, командасымен жаттығып жүргенін көрдік.

Бір жылы сөз бүкіл күнді өзгерте алады

Кеше оңай күн болған жоқ. Анамды ауруханаға жатқызу керек болды және өзіңіз түсінгендей, сезімдерім шарқ ұрып тұрды. Қызмет ақысын төлеу үшін кассада кезекте тұрмын. Көңіл-күй онша емес еді. Сол кезде кассир дөрекі түрде: «Отырыңыз!» — деп талап етті. Негізі, бірнеше адам кезегіміздә күтіп тұр едік.

Кассирдің де күні ауыр басталғаны сезіліп тұрды. (таңғы уақыт еді) Ренжудің орнына мен жай ғана:
— Көңіл-күйіңіз жоқ па?

Оның жауабы қысқа әрі ашулы болды:
— Иә.

Сонда мен бір сұрақ қойдым, ол тек оның күнін емес, менің де күнімді өзгертті:
— Көңіл-күйіңізді көтеру үшін мен сізге қалай көмектесе аламын?

Кенеттен оның жүзіне күлкі үйірілді. Ол бірден күлімсіреп, ішіндегі ауырлықтан арылғандай болды. Таңғаларлығы, ол қалған клиенттерді де күлімдеп қабылдай бастады. ( мен әлі де біраз қағаз толтырып тұрғанда байқағаным)

Бұл сәт маған қиын сәттердің өзінде адамгершілікті жоғалтпау қаншалықты маңызды екенін еске салды. Біз әрдайым таңдау жасай аламыз: басқа біреудің дөрекілігіне ренжіп жауап беру немесе оны жұмсартуға тырысу. Кейде бір жылы сөз біреудің қараңғы күнінде жарық сәуле бола алады.

Сіз дөрекілікпен қалай күресесіз? Біреуге ренжудің орнына қамқорлықпен қарауға тырысып көрдіңіз бе?
Пікірде бөлісіңіз.

Назарларыңызға ұсынамын. Пайдалысын аларсыздар

Құралай Байтажикова. «Қателік жасамасам, қазіргі Құралай болмас ем»
https://youtu.be/J8WF-soB408


Мектеп, мұғалім чаттары must have подкаст қой, таратып жіберсек)

https://www.instagram.com/stories/kuralay_baitazhikova/3358279034469188251?utm_source=ig_story_item_share&igsh=Y2V5cmxqbm1ycHY0

🔅*Мектеп климаты* 🔅

🔹Мектептің құзыреттілігі жоғары қызметкерлері мен формалды көрсеткіштерінен өзге, көзге шалынбайтын, бірақ, өте маңызды бір нәрсе бар.🙌

🔹Не туралы айтып отырғанымды түсінген боларсыздар?🧐
➡️Ия, ол- *мектептің атмосферасы, климаты*.
🏫🎓💚
➡️Ол мектеп қауымдастығы мүшелері арасындағы қарым-қатынас негізінде қалыптасады.
🙏
➡️Қауіпсіз ортада әр қызметкер өзінің маңызды екенін, оны тыңдайтынын, еститінін, қолдайтынын сезеді.
🙏✊
➡️Іздену мен қателесуге құқығы бар екенін сезеді.
🙏🤝
Бұндай ортада дамуға, жаңаны көруге ұмтылыс болатынына келісесіздер ме?

Қызметкерлердің өз өзін, өзара құрметтеуі, сыйлауы ➡️ оқушылар мен ата-аналарға қарым қатынасқа да көшеді.
👩🏻‍🎓🧑‍🎓 ➕👫🟰 👩🏻‍🏫💞🧑‍🏫

Келісесіздер ме?

Комментарийлерде ойларыңызбен бөліссеңіздер
🙏🏼

МЕКТЕП ДИРЕКТОРЫ ӨЗ-ӨЗІН ҚАЛАЙ ДАМЫТУ КЕРЕК немесе Директордың 5 даму нүктесі


Бірінші даму нүктесі: өз-өзіңе сұрақ қою. Директорлық мен үшін мансап пен лауазым ба әлде миссия ма? Директорлықты мансап ретінде көрсеңіз, онда әр кездескен проблема, сәтсіздіктер сізді шаршатып, энергияңызды құртады. Ал директорлықты миссия деп тапсаңыз, әр кедергі мен қиындықты сізді миссияға жеткізетін жол деп танисыз. Шаршамайсыз!

Екінші даму нүктесі: команда құру. Бір-бірін толықтыра алатын команда құру маңызды. Бастапқы кезде команданы басқарасыз, кейін сенімділіктің жоғары болуынан тек сүйемелдеп отырсаңыз болғаны.

Үшінші даму нүктесі: позитивті басқару. Позитивті басқару команданы кез-келген міндетті орындай алатынына сенімін өшіріп алмау.

Төртінші даму нүктесі: өзін-өзі дамыту. Директорлық мансапқа қол жеткізген соң көптеген әріптестеріміз «комфорт зонаға» кіріп алады. Дамудың шегі жоқ. Оқушыларға, ұстаздарға өзін-өзі дамытудың үлгісін директор көрсетпесе, кім көрсетеді.

Директордың бесінші даму нүктесі: Көшбасшылық. Мектеп директоры өзі көшбасшы болып қана қоймай, басқаларды көшбасшылық деңгейге көтереді. Әр әріптесінің потенциалын байқай алады, дамытады.

Мектеп директорының жазбаларынан

Мектеп директорының қабылдау бөлмесінде ашулы ата-ананың дауысы шықты.
Директордың қабылдауына кіруді талап еткен өктем дауыс.
Кабинетке кірді.

Директор және ата-ананың бір-біріне көз жанарлары түйісті, олардың жанарында жанжал жалыны лаулап тұрды. Өз пікірлерін қорғағаны соншалық, олар бір-біріне баланың мүддесі ұшін қарсы тұрғандарын естен шығарды.
Ашуға берілген директор, беделі мен қабылдаған шешімдерінің дұрыстығын алға тартып көзқарасын бар күшімен қорғады.

Ашуға булыққан ата-ана да өз баласына ненің дұрыстығын жақсы білетінін айтып өз дегенінде нық тұр.

Бұл қарсыластықта екі тарап та ең маңызды мәселені ұмытты: БАЛАНЫҢ мүддесі. Өз көзқарастарын қорғаған олар бұл күрестің ортасында тұрған БАЛАНЫҢ дамуы мен біліміне бұл даудың еш пайдасы жоқтығын түсінгілері келмеді..

Кенет бір нәрсе өзгерді. Ішкі жан- дүниелерінде ар-ожданың дауысы сынды бір дүние “сендерге бұл жанжалда жеңу емес, баланың мүддесіне қорған болу” екендігін еске түсіргендей. Жалғыздың үні шықпас демекші, олар бала үшін көп нәрсені бірігіп қана жүзеге асыра алатынын түсінді.

Осы ойда тоқтап, көкке көтеріліп бара жатқан тәкаппарлық жерге түсті. Енді ақылға салып ойлана бастады. Әркім өзінің дұрыстығын жақтаған күрестің орнына олар бірге жұмыс жасай бастады.
Және бұл мектептегі әр бала үшін ең дұрысы болатындай шешім табуға жасалған алғашқы қадам еді.

(Фотоның тақырыпқа қатысы болмауы да, болуы да мүмкін🙃)

https://t.me/c/2064494185/95

Добрый день, родители!
На встрече в школе я обещала выслать сюда свой конспект по книге, которую мы читали.
Основная часть конспекта - прямое цитирование книги. Я немного структурировала идеи, добавила немного своих примеров (более подходящих к нашей реальности).

Кому будет полезен конспект:
- тем, кто прочитал ранее и хочет обновить информацию, не перечитывая
- тем, кто еще не читал, но хочет узнать основные идеи и рекомендации авторов (а может быть, заинтересоваться и прочитать полностью).

Можно пользоваться лично, можно разослать в родительские чаты ваших классов.

С уважением, Альмира Тастамбекова

Кеш жарық, баршаңызға!

Мектеп пен отбасының бірігуі, ынтымақтасуы өзара өте пайдалы

Мектеп жасай алмағанды біздің 4000 отбасы ( 8000 ата-ана)жасай алады.
Тек біреуі (осы жағдайда- мектеп) алғашқы қадам жасауы керек.

Бұл менің бұрыннан көзім жеткен және сол бағытта әрекет етіп жүрген тұжырымым

Мысал келтірейін

Өткенде ата-аналармен мұғалімдерімізге бірге оқуға кітап ұсынған ем.
Соңы байқауға айналды.

150 ата-ана қатысты (алғаш рет қой, келесі жолы көп болатынына сенемін)
Ұстаздар қатысты. Оқыды.
Оқығаны бойынша тест тапсырды. Бағаладық.
Марапат өтті.

Сол жерде оқушымыздың анасы Алмира Тастанбек (1 орын иегері)
Кітаптан конспекті жасағанын айтты.

Бүгін ата-аналар чатында осы конспектісімен бөлісті.
Керемет қой. Үлкен еңбек! Барлық кітап мазмұнын қысқа-нұсқа етіп конспектілеген.

Авторлығын сақтай отырып бөлісуді жөн көрдім
Қажетіңізге жарар

Мұғалімдерге оқуға ұсынатын 5 кітап:
1. «Гибкое сознание», Кэрол Дуэк
2. ⁠«Эмоциональный интеллект ребенка», Джоан Деклер, Джон Готтман
3. ⁠«Искусство объяснять», Ли ЛеФевер
4. ⁠«Как говорить с детьми, чтобы они учились», Элейн Мазлиш, Адель Фабер
5. «Обучение как приключение. Как сделать уроки интересными и увлекательными», Дэйв Берджес

Кобра эффектісі немесе стимулдың кері әсері

Осыдан 200 жыл бұрын колониалды Үндістанда ағылшындар елде көбейіп кеткен жыланды азайту үшін амал ойластырады. Барлық мәселенің оң шешімі стимул деп ойлайды ғой. Яғни, ақша түріндегі стимул.  

Айтпақшы, стимул деген не? Білесіздер ме?  Стимул деген үшкір ұзынша таяқ. Оны антикалық дәуірде пілдерді, басқа ірі жануарларды қажетті бағытқа бұрып отыру үшін пайдаланған.

Сонымен тұрғындарға әр ұстап әкелген жылан үшін сыйақы төлейтін болады. Әр кобраның “басы” үшін гонорар ала бастайды.

Жергілікті тұрғындар табысты көбейтуді ойлайды. Ол үшін қулыққа көшеді. Үйлерінде кобраны өсіре бастайды.

Ол қулықтары жария болған соң, әкімшілік сыйақыны тоқтатады. Сол кезде тұрғындар үйлерінде өсірген барлық жыланды көшеге жібере салады.
Сөйтіп, әкімшіліктің амалы кобраның популяциясын азайтуға емес, 4 есеге көбейтуге ықпал еткен.

Мораль? Еш мораль жоқ... Жай ғана болған жайтты баяндағаным.

Менің аватаркам.
Нұрлан Имангалиевтің тех.тапсырмасымен мектеп директорын нейросеть осылай бейнелепті. Рахмет!

Channel photo updated

Өз ісін сүйіп істейтін директор болмаса, өз ісін жақсы көретін мұғалім қайдан пайда болады?
Ал өз ісін жақсы көретін мұғалім болмаса, оқу-білімге құштар бала қайдан болсын?!

Менің ойларым

Мұғалім болу дегеніміз-балаларға оқып-үйренуге көмектесу.
Директор болу дегеніміз- мұғалімдерге (ересектерге) үйренуге көмектесу
Сондықтан да, бұл қызмет- қиын

https://youtu.be/mUOn5aDKK7Y

Қайырлы күн, баршаңызға!

Біраз жоғалып кеттім...

Сіздердің назарларыңызға Stem Academia -ның PodcasTime жобасында Сафура Сейдуәлиқызымен әңгіме еткен ойларымыздың қажеті бар болса, аларсыздар. Қажетсізін өтіп кетерсіздер.😊

Пікірлеріңіз болса, мархабат🙏

https://m.youtube.com/watch?si=xV_LjWuq_ezXBB5t&fbclid=PAAaZ3Bdf0B8CtIBSPSJdkYVFH7xqN6lH6oXimg2JSzFJi8jI6ZPXEAg31eRY&v=pWdT1BgP7zI&feature=youtu.be


Сұхбаттың толық нұсқасы, жоғарыдағы сілтеме бойынша

Нейла А. Коннорстың мектеп басшыларына ой қозғайтындай, әзілі мен шындығы бар кітабы ерекше назар аудартады: "Если вы не кормите учителей, они едят студентов!: Руководство к успеху для администраторов и учителей"
Иә, шынымен де директордың маңызды функцияларының бірі - мұғалімдер ұжымында сенім мен өзара түсіністік атмосферасын құру мүмкіндігі. Бұл өз кезегінде ұжымдағы жағымды, сыйластыққа толы қарым-қатынас пен ынтымақтастықтың өзі оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу үшін білім ордасында қолайлы жағдай жасауға мүмкіндік береді.
Мұғалімдер әкімшіліктен қаншалықты қамқорлық пен қолдауды сезінсе, соғұрлым олар оқушыларына оқу барысында қолдау көрсетуге дайын болады.
Жақсы мектеп басшысы мұғалімді тыңдауға және қолдауға, мәселелерді шешудің жолын бірлесе табуға және әр мұғалімнің сәтті жұмыс істеуі үшін жағдай жасауға дайын болуы керек.

#Директороқуытиіскітаптар
https://www.instagram.com/reel/Czfy4RtsM9f/?igshid=MThuM3ozc253cGt5MA==