‌ عبدالبشیر فکرت

نشست دوم

این پرسش که معیار اخلاقی بودن یک عمل چیست، شاید مهم‌ترین پرسش‌ در قلمرو فلسفه‌ی اخلاق باشد که تا کنون پاسخ‌های متفاوتی به آن ارائه شده است: از تعریفِ فعل اخلاقی بر پایه‌ی اخلاقی بودنِ نیت فاعل آن تا نظریه‌ی تکلیف وجدانی، حسن و قبح، سودمندی و غیره. در این جلسه به اجمال از نظریات ناظر بر معیار فعل اخلاقی سخن گفتیم و جزئیات آن‌را می‌توانید از پیوندِ زیر دنبال کنید.

نشست اول

در این نشست که چندسال پیش به همت برخی از دوستان فرهیخته در کابل برگزار شده بود، در‌ پیوند به دو دیدگاه راجع به نسبت دین و اخلاق سخن گفتیم: یکم دیدگاهی که دین و اخلاق را با هم ناسازگار می‌داند؛ و دوم، نظریه‌ای که بر سازگاری دین و اخلاق تاکید دارد. تفصیل این موضوع را از اینجا دنبال کنید.

در پیوند به "چرایی شرهای طبیعی" که این روزها در پی "طوفانِ آتش" در آمریکا بار دیگر غایله‌ساز شده است، از این دریچه بیشتر بشنوید.

https://youtu.be/HUblzKhexXc?si=Q2aBarfrS63lHh7t

امام در یک‌چنین شرایط تاریخی‌ای می‌زیست و عملاً نابرابری‌های اجتماعی و رفتارهای نامتوازن و اغلب تبعیض‌ سیاسی را با تمام وجود لمس می‌کرد. او که خود گاهی در مظان اتهام موالی بودن–البته موالی بودن اجداد وی- قرار داشت، بهتر از هر کس دیگری می‌توانست درد نابرابری و ستم اجتماعی و سیاسی ناشی از برتری‌جویی عربی را احساس کند. به‌حتم از اینجا بود که امام بزرگ دیدگاه‌هایی طرح کرد که اضافه بر توسّع و عقل‌گرایی، بر اصولی چون: آزادی، عدالت و برابری نظارت داشت. امام نه فقط به‌لحاظ نظری، بل از رهگذر عمل نیز در جنبِ حرکت‌های برابری‌طلبانه و عدالت‌خواه ایستاد و از آنها به شیوه‌های مختلفی حمایت کرد. در این نوشتار، به سه نمونه اشاره خواهیم کرد که اولی ماهیّت کلامی دارد و دومی و سومی بالنوبه به قلمرو فقه و عمل سیاسی رابطه می‌گیرد:

بیرونی سعی بلیغی به‌خرچ می‌داد تا به منابع معتبر  و داده‌های مؤثق دست پیدا کند و پیش از دست‌یابی به نتیجه، شواهد کافی در آن زمینه به‌دست آورد. از این‌رو، علی‌رغم آنکه شمار زیادی از دانشمندان اسلامی در مورد هندوئیسم به عنوان یک دین شرکی بحث کرده و سخن گفته‌ بودند، بیرونی به مطالعه‌ي عینی و تحقیق دوباره در این باب دست می‌زند. او بیان می‌دارد که عامه‌ی هندوها بت‌پرست به نظر می‌رسند، اما اشخاص تعلیم‌دیده و اهل علم آنها موحدند. بیرونی برای اثبات این ادعا به شواهدی از کتابِ هندوها متوسل می‌شود که در آن از عقیده به خدای یگانه، ابدی، بی اول و انجام، مرید، متعالی، حیات‌دهنده، حاکم، بی‌مَثل و… سخن به میان آمده است. با این شواهد، بیرونی بر آنست که این مسأله نیاز به واکاوی بیشتری دارد و کمترین چیزی که در این مورد می‌توان گفت اینست که قضاوت ما در این مورد(هندوئیسم) جز بر شنیده‌ها استوار نیست.

https://noonweekly.com/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%9B-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%D9%87%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AA%D8%A7/

https://khorasantimes.com/?p=11312

روی این بیان، تلاشی که در آن صرفاً سیاست‌گران  و آن‌هم سیاست‌گران برسراقتدار را مسئول کلّ بحران پیش‌آمده‌ی کنونی تلقی می‌کند، منصفانه نیست. زیرا نگرش پیشگفته، نقش عوامل فکری و فرهنگی را در شکل‌گیری بحران موجود به‌تمامی نادیده می‌گیرد. رویکردِ تک‌عاملی به بحران پیش‌آمده گرفتار تقلیل‌گرایی است و از این‌رو، جامعیّت ندارد. این رویکرد یا به سبب توسعه‌ی نامتوازن امر سیاسی عمومیّت یافته است، ویا هم شماری به دلیل فرافگنی مسئولیّت خویشْ عامدانه به آن متوسل می‌شوند. اصولاً همه‌ی طیف‌های فعّال سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و غیره در قبال بحران حاضر به پیمانه‌های مختلفی که نمی‌توان حدود آن‌را به دقت ترسیم کرد، مسئول‌اند. درک این مسأله، افق نگاه ما را به بحرانِ حاضر فراخی می‌بخشد و به تبیین جامع و بی‌طرفانه‌ی وضعیّت ما یاری می‌رساند.
https://www.zeitoons.com/94231?fbclid=IwY2xjawHA9UdleHRuA2FlbQIxMQABHVRBVtyWKNzF6BAaD39YWLb4i4UPGgvav6WWEDWs2QaBjLJsjktx_uU55A_aem_4m5PzdyX4Unt8bFt_1kBwA

ضرورت گفتگو – روزنامه گفتگو
https://guftugo.com/202412062494

نشست بیست‌ویکم: عرفان اسلامی> مثنوی معنوی، دفتر اول

در این نشست، افزون بر مرور نکات مرتبط به جلسه‌ی قبل، از منبع داستانِ پادشاه جهود و نصرانیان... سخن گفتیم و اینکه، آیا داستان مزبور ساخته‌ و پرداخته‌ی ذهنِ خلّاق مولاناست ویا در حکایات، اساطیر، اديان ویا سنت‌های پیشین ریشه دارد. اگر چنانکه این داستان ریشه در گذشته دارد، آنگاه مولانا چه صورتی از آن را فراروی ما می‌گذارد. فی‌الجمله در اینجا همین‌قدر‌ می‌توان اشاره کرد که، کرکتر وزیر در روایت مولانا، همان پولس رسول است که حکایت وی در عهد جدید نقل شده است و مسیحیان فی‌الجمله به وی به عنوان شخصیتی گران‌مایه و دومین موسس مسیحیت کنونی می‌نگرند، در حالی‌که شماری از پژوهشگران او را عامل تحریف و به‌ویژه عقیده به تثلیث در مسیحیت می‌خوانند. مولانا با نگاه دوم همسویی دارد و در ضمن داستان، به نکاتی می‌پردازد که بی‌مناسبات با وضع‌و‌حال زمانه‌ی ما نیست.

تفصیل این موضوع را از پیوند زیر دنبال کنید.

عرفان اسلامی>مثنوی معنوی؛ دفتر اول، جلسات مرتبط به داستان طوطی و بقال...

نشست نزدهم:
https://youtu.be/L4jWGoccB0A?si=95RLSceqN_aCnuiM

نشست هجدهم: ادامه و پایان داستان طوطی و بقال...

https://t.me/bashirfekrat/844

پیوند مجموعه‌ جلسات مرتبط به داستان عاشق‌شدن پادشاه بر کنیزک...:

نشست هفدهم:
https://youtu.be/xlY1qom5p18?si=8IerBE1kv0ZkBRTG

جلسه‌ی شانزدهم:
https://t.me/bashirfekrat/828

نشست پانزدهم:
https://youtu.be/GHG07Kx6gb0?si=M-DrAtEzeCbuYrh4

نشست چهاردهم:
https://youtu.be/HB5lbiQ1JxE?si=oEo4joBToaO3svHL

نشست سیزدهم:
https://t.me/bashirfekrat/807

https://youtu.be/vRyNP8-nMyY?si=JeRwSnF14nQI4Lwy

https://youtu.be/mFO65r0q-rI?si=lRWJgaB74keJgu4M

چندی پیش فرصتی دست داد تا دقایقی در پیوند به عقل و ایمان سخن بزنم. در این نشست که به دعوت شماری از دوستان فرهیخته برگزار شده بود، پس از طرح و تفکیک گرایش‌های مختلف در پیوند به عقل و ایمان، از دو راه‌حل ممکن در این باب سخن گفتیم: راه‌حل اول بر تکثر نظام‌های معرفتی اشاره دارد و اینکه، علم، دین و فلسفه سه نظام آگاهی متفاوت‌اند، بدون اینکه هیچ داد و ستد و نقطه‌ی مماسی میان‌شان برقرار باشد. راه حل دوم اما، به‌رغم آنکه بر تمایز نظام‌های معرفتی پیش‌گفته نظر دارد، تامل فلسفی (عقلانی) در باب ایمان و اعتقادات دینی را ضروری می‌داند. این تامل با حفظ معیارهای دین صورت می‌گیرد و بنابراین، از جنس فلسفه‌ی دین است تا فلسفه کردن دین.  تفصیل بیشتر این مبحث را از دریچه‌ی زیر دنبال کنید.

در آستانه‌ی نشست بیستم عرفان اسلامی به داستان جهودی رسیدیم که نصرانیان را می‌کشت از روی تعصب. مولانا در داستان گذشته، یعنی داستان طوطی و بقال... بر نکات متعددی انگشت نهاد و از جمله اینکه، تشخیص حق و باطل، خوب و بد، غش و سمین و... کار ساده‌یی نیست؛ زیرا از یکسو شباهت‌های ظاهری سبب می‌شود تفاوت‌های عظیم باطنی میان پدیده‌ها درک نشود و از سویی نیز، ابلیس‌رویان بسیاری در لباس آدمی درآمده‌اند و می‌کوشند رهروان حقیقت را به انحراف بکشند. از این‌رو، یافتنِ راه حق همواره با موانع پرشماری روبرو است و یکی از آن، شیادی، ریاکاری و "گرگی در لباس میش" است. مولانا در این داستان، نکته‌یی را که در داستان گذشته بیان کرده بود، بسط می‌دهد و گوشزد می‌کند که چه‌گونه تعصب دینی و حسادت -که یکی ماهیت اعتقادی دارد و دیگری ماهیت اخلاقی- به تفریق پیامبران الهی و فی‌الجمله به تشویه چهره‌ی حقیقت منتهی می‌شود.

صورت داستان، و قسمت‌هایی از آن را در این جلسه پی گرفتیم و مابقی را گذاشتیم به نشست‌های بعدی.
https://youtu.be/EOoJHV2uECI?si=WzeZAs4xf-7FYSDV

مولانا در این برهه‌ از "داستان طوطی و بقال" کماکان بر تمایز میان دوگانه‌ها انگشت می‌نهد و نشان می‌دهد که چگونه "چیزها" به‌رغم تشابه ظاهری‌شان، به لحاظ معنایی از هم متفاوت‌اند و این تفاوت، بزرگ و چشم‌گیر است. درک تفاوت‌ها در‌گرو اهل ذوق است، "ورنه آدم نبرد صرفه ز‌ شیطان رجیم". با این وجود، رسیدن به صاحب‌ذوق خود کار خطیر دیگری است؛ زیرا ابلیس‌رویان بسیاری در کمینِ رهزنی نشسته‌ و خود را در لباس صاحبان ذوق آراسته‌اند تا شما را بفریبند؛ اما غافل از آنکه بومسیلم کذّاب کجا و محمّد اولوا الالباب کجا.

کار مردان روشنی و گرمی است
کار دونان فتنه و بی‌شرمی است

شیرِ پشمین از برای گَد کنند
بُومُسیَِلم را لقب احمد کنند

بومُسیَِلم را لقب کذّاب ماند
مر محمّد را اولوا الالباب ماند

https://youtu.be/L4jWGoccB0A?si=95RLSceqN_aCnuiM

نشست هجدهم:
داستان طوطی و بقال...
https://t.me/bashirfekrat/844

بالآخره "تاملاتی در باره‌ شر" چاپ شد!

در روزگاری که شر از در و دیوار زنده‌گی ما فرو می‌بارد و تقریباً همه‌ی سطوح فردی و اجتماعی ما را فراگرفته است، "تاملاتی در باره‌ شر" نمی‌تواند مساله‌ی نظریِ صرف محسوب شود و گسسته از آنچه که حول و حوش ما خرگاه زده و دمار‌ از نهاد انسان سرزمین ما برآورده است. شر و به‌ویژه شرهای اخلاقی بیش از هر جامعه‌ی دیگری بر ما احاطه کرده و اگر این حجم از شرور نتواند اندیشه‌ی ما را تحریک کند، چه چیز دیگری می‌تواند برای انسان سرزمین ما تامل‌برانگیز باشد. "تاملاتی در باره‌ شر"، مجموعه‌ مقالاتی‌ست با موضوعیّت مساله‌ی شر، به نحوی که هر مقاله از چشم‌انداز خاصی به این مساله‌ نگریسته و وجه خاصی از آن‌را کانون توجه قرار داده است.

در این مقام، جا دارد از مهتمم اثر محمدامین فرهنگ‌پور، فتح‌الله باحث متصدی انتشارات پرند، محمد قاسم رحمانی، محمد تمیم نایب، محمدخان مدقق و دوستان دیگری که به نحوی در کار طرح و تنظیم، ویراست، غنامندی محتوایی، و چاپ و نشر آن یاری رساندند، صمیمانه سپاسگزاری نمایم. علاقمندان می‌توانند کتاب مذکور را از نشانی نشر پرند-کابل به‌ دست بیاورند.

هر کجا چون اشک بیدل می‌دویم
تا کجا بی‌ لغزش افتد گام ما

https://youtu.be/d0e8L6tkJYo?si=zJAv8qssFauDMQhL

https://youtu.be/0sm9f12Gxcg?si=PDYK6c8xNNWR8jIL

https://youtu.be/gDCf1KsXmYQ?si=ppWxYi8k7B8FXPfF

نشست هجدهم-عرفان اسلامی

این داستان به ادامه‌ی داستان گذشته بر این نکته انگشت می‌گذارد که مایه‌ی بسیاری از بداندیشی‌ها در مورد آنچه پادشاه با مرد زرگر انجام داد، ریشه در "قیاسِ به نفس" دارد. قیاس به نفس گونه‌یی از اندیشیدن است که مولانا هم در داستان گذشته و هم در داستان "طوطی و بقال..." بر آن خرده می‌گیرد و با مثال‌های متعدد عرفی، تاریخی، دینی و غیره نشان می‌دهد که چنین قیاسی به تبیین ناراست و علت‌دار از واقعیّت می‌انجامد و منشا بدفهمی‌های بسیاری است. مولانا اصولاً با شیوه‌ی تفکّر قیاسی سر آشتی ندارد و بر این نکته در جاهایی مختلفی از جمله این داستان تاکید می‌ورزد.

این داستان به ادامه‌ی داستان گذشته بر این نکته انگشت می‌گذارد که مایه‌ی بسیاری از بداندیشی‌ها در مورد آنچه پادشاه با مرد زرگر انجام داد، ریشه در "قیاسِ به نفس" دارد. قیاس به نفس گونه‌یی از اندیشیدن است که مولانا هم در داستان گذشته و هم در داستان "طوطی و بقال..." بر آن خرده می‌گیرد و با مثال‌های متعدد عرفی، تاریخی، دینی و غیره نشان می‌دهد که چنین قیاسی به تبیین ناراست و علت‌دار از واقعیّت می‌انجامد و منشا بدفهمی‌های بسیاری است. مولانا اصولاً با شیوه‌ی تفکّر قیاسی سر آشتی ندارد و بر این نکته در جاهایی مختلفی از جمله این داستان تاکید می‌ورزد.

https://youtu.be/7eL_FlbLtQM?si=t-aVcdplSUGctLzv

https://youtu.be/WV9t5Qa3w3I?si=DrrKpn_RIyig4Dij

در این یادداشت به اختصار از جایگاه دکتور عبدالجبار رفاعی در میان متفکران عرب سخن گفته‌ام. مخاطب این یادداشت دوستانی‌‌ست که با زبان عربی آشنایی دارند:
https://al-aalem.com/%d9%81%d9%84%d8%b3%d9%81%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d8%af%d9%8a%d9%86-%d8%b9%d9%86%d8%af-%d8%b9%d8%a8%d8%af-%d8%a7%d9%84%d8%ac%d8%a8%d8%a7%d8%b1-%d8%a7%d9%84%d8%b1%d9%81%d8%a7%d8%b9%d9%8a-2/

https://youtu.be/-FMW0WecQ5M?si=LRpC1s-9QYkn2gL_

نشست بررسی و نقد کتابِ "امام ابوحنیفه؛ پیشوای آزادی و مدارا در اسلام"، اثر عبدالحلیم الجندی با ترجمه‌ی دکتر حنانی

کی می‌داند آینده آبستنِ چه حوادثی‌است. اُکراین تا چندی پیش در‌ امنیت کامل بسر می‌برد، اما امروزه ملیون‌ها شهروندش از کشورشان آواره شده‌اند. حدود یک‌دهه قبل، سوریه یکی از کشورهای قدرت‌مندِ منطقه‌یی بود، در‌حالی‌که امروزه تقریباً بسیاری از زیرساخت‌هایش را از دست داده است و سوری‌ها در‌ چار گوشه‌ی دنیا آواره‌‌اند. کی می‌داند تا چند سال دیگر چه اتفاقاتی رخ خواهد داد و ایران، ترکیه، پاکستان و سایر کشورهای دور و نزدیک در چه وضع‌وحالی خواهند بود‌. بنابراین، کشورهایی که در ثبات نسبی بسر می‌برند، نبایستی از یاری کردنِ ملت‌های در-بند و بحران‌زده خودداری نمایند؛ شاید روزی و روزگاری به آنها احتیاج پیدا کنند.!!!

https://youtu.be/xlY1qom5p18?si=8IerBE1kv0ZkBRTG

مولانا در این قسمت (بخش هفدهم) به این سوال مهم اخلاقی می‌پردازد که، آیا کشتن زرگر توسط پادشاه جنایت نیست؟. این پرسش از گره‌گاه‌های داستان است و جواب مولانا به آن منفی است. مولانا تصریح می‌کند که کشتن زرگر توسط پادشاه نه از سر هوای نفس، بل به اشاره‌ی الهی بود. او برای توجیه عملکرد پادشاه به موارد زیر استناد می‌کند:

۱) اصل نسبیت شر؛
۲) قیاس بر داستان حضرت خضر و موسی؛
۳)قیاس بر داستان حضرت ابراهیم و اسماعیل؛
۴) و تفسیر باطنی رویداد، و اینکه کشته شدن به‌دست چنان شاهی حقیقتاً زنده‌شدن است و وجاهتی دارد که فراست عامه نمی‌تواند دریابد.

اینکه مولانا چه‌گونه‌ به چنین نتیجه‌ی عجیبی دست یافته است که در آن قتل یک فرد بی‌گناه جواز می‌یابد، پرسشِ اصلی داستان است و ما افزون بر توضیحات مولانا در‌ این زمینه، کوشیده‌ایم متکی بر نظریه‌ی الهی بودن امر اخلاقی و استمداد از سپهر‌های سه‌گانه‌ی کی‌یرکگور (سپهر زیبایی‌شناختی، سپهر اخلاقی و سپهر دینی) بدان پاسخ دهیم.

https://youtu.be/z-ju93iJV_0?si=4-wTojcRtNJRu1UX

چند روز پیش فرصتی دست داد تا در مورد "دیالکتیک تغییر و اصلاح دینی" رمقی سخن بزنم. تفصیل این نشست را می‌توانید از دریچه‌ی زیر دنبال کنید.

نشست شانزدهم- پایانه‌ی داستان عاشق شدن پادشاه بر کنیزک رنجور...

در این نشست به پایانه‌ی داستان "عاشق ‌شدن پادشاه بر کنیزک..." رسیدیم. این پایانه را می‌توان اوج این داستان نیز توصیف کرد؛ هر چند هنوز نتیجه و تحلیل‌ نهایی مولانا از داستان باقی است. مولانا در این بازه‌ی داستانی به نکات مهمی اشارت می‌کند که درخور اعتناست: از چگونه‌گی مواجهه با مشکلات تا لزومِ رازداری (حفظ اسرار)، افسون شدن در برابر حرص و هوا و مهم‌تر از اینها، دل‌ بستن به معشوق‌های ناپایدار. توصیه‌ی نهایی مولانا اینست که، به معشوقِ پایدار دل بندیم، معشوقی که زنده‌ی جاوید است و هر گز چونان زرگر سمرقندی طعمه‌ی مرگ نخواهد شد. داستان سویه‌های تراژیکی نیز دارد که می‌توانید تفصیل آن‌را از دریچه‌ی زیر دنبال کنید.

عشق آن بگزین که جمله انبیا
یافتند از عشق او کار و کیا

تو مگو: "ما را بدان شه بار نیست
با کریمان کارها دشوار نیست"

https://youtu.be/-xwuofPTYbc?si=AlUnD1HLI0eZRrWp