Ахьыуардын @apsua_sputnik Channel on Telegram

Ахьыуардын

18 Feb, 13:45

Зегьы иргәаԥхоит уԥшӡара,
Убла аҭаԥшра.
Зегьы ирҭахуп умра-цара,
Уара уахь аара.

Аха сара соуп узџьынџьу,
Иухьӡызҵа Аԥсынра.
Уа уҿоуп сыԥшәмара ахьҭынчу,
Сгара ахьдырҵысуа.

Уара иуеиӷьасшьо акгьы шсымам,
Уи еилкаауп – идыр!
Сара сзыҳәан – уа уансымам,
Еиӷьуп заа сыԥсыр.

Аԥсҭазаара иалысхуазеи,
Уаныҟамла аҽны?
Адгьыл хьшәашәа иқәысхуазеи,
Ԥсадгьылда сзаҵәны?

Уа уоуп сара исыламысу,
Са сԥеиԥш, слабҿаба.
Уара уус ауп саргьы исусу –
Иусҭауеит ҭоуба!

Алықьса Џьонуа "Сыԥсадгьыл" (иаазыркьаҿны)

#алирика

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

193

Ахьыуардын

15 Feb, 09:52

🗡😍 Черқьесск иахьа аныҳәатә гәалаҟара аԥуп.

Ара иаатыз алхратә ҭыԥ аҟны ауаа рацәа еизеит Аԥсны аԥеиԥш азы рыбжьы рҭиирц. Ҳажәҩан лашоит, ҳгәыӷра лашоит, ҳбираҟгьы лашоит!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

497

Ахьыуардын

15 Feb, 05:48

Ари амшгьы аҭоурых ианылоит. Ҳхы ҳақәиҭны, ҳабжьы ҳақәиҭны Аԥсны ахада ҿыц даналҳхуа мшны. Адунеи алымҳа кыдуп, зқьыбла ҳхьыԥшуп уажә зехьынџьарантә — абарҭ иалырхуада ҳәа?

Иалаҳхлакгьы ҳа даҳтәуп! Ҳаԥсадгьыл ахьыҟоу ҳа ҳҿоуп, дасу ҳгәаҿы, ҳнапаҿы. Ҭакԥхықәрала ҳуалԥшьа ҳазнеип. Ҳабжьы иаҳҭап даԥсоуп ҳәа ҳзызхәыцуа.

Аиааира згалак хиамҩа иоуааит ижәлар рымаҵ аураҿы! Зԥыза дыӷәӷәоу ажәларгьы ӷәӷәоуп. Ҳилагәырӷьо иҟалааит, ԥхьаҟатәи абиԥарақәагь ҳџьаршьо, иаҳџьыршьо! Бзиа зуа бзиа иԥылоит. Мышьҭабзиала!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

436

Ахьыуардын

14 Feb, 07:33

Иахьыҟоу хароуп, харацәоуп
Сашьцәа, наҟ сыдлаԥса инхаз...

Ари ажәеинраала амҳаџьырқәа рхылҵ ирызкны Рушьбеи Смыр иҩит даныҷкәыназ, 30 шықәса дырҭысаанӡа, заатәи иажәеинраалақәа реизга иагәылан ("Ахҿа", 1979). Амҳаџьырра атема аханатә аҭыԥ дуӡӡа ааннакылон илирикаҿы, иԥсҭазаареи ирҿиареи ирысакьаҳәымҭахаз апоема "Семра" акәзаргьы, шықәсырацәала дамырҭынчуа игәы иҭыхоз акәын.

Иҟалалоит убас, ажәагьы ашәагьы иалкаау дара раамҭа ааиуеит. Аԥсны жәлар рартистка Лиудмила Гәымԥҳа "Сашьцәа" ҳәа гәхьаагарала иҭәны, лыбжьы гәырԥшаагаха иналыгӡаз ашәа ҳаибашьраан уазашәаны игон, зыԥсадгьыл азы иҭахаз зегь рыхьӡала. Ианаалагәышьеит, избанзар ҳҭоурых уи аԥхьагьы шәышықәсала шьаркәасҭа мҩала иҭгоуп.

Убас, аибашьраан ашәаҳәаҩ Анатоли Алҭеиба агитара ианҵаны иҳәон, ажәларгьы иаразнак ишьҭырхит "Аԥсаратәи абаашқәа" — аригьы заа иаԥҵаз жәеинраалоуп, ҭоурыхла Анаҟәаԥиа (Аԥсара ашьха) имҩаԥысуаз аидыслара дуқәа ирызкуп. Аха ажәақәа рымч, рпафос ҳаракы, аамҭак иузҭамгӡо рҵакы еиҭамс иабзоураны, игәышьҭыхганы зегь раасҭа ианаҭахыз ҩаԥхьа игеит. Ахаҵарашәа-аергьашәа.

...Иахьа Ҭырқәтәыла иҟоу ҳауаажәлар, Аԥсны атәылауаҩра змоу, абжьыҭара алшара рымам ҳәа ҳаҳаит. Избан, изхароу ҳаздырӡом, аха ишакәхалак, игха дуны иҟалеит ҳәа ҳахәаԥшуеит. Ҳашьцәа ргәыӷра даҽа гәыӷрак анацлаша, ҽнак шыбжьаз гәыӷра лашак рымхуп — Аԥсны ахада дырзалхӡом, ршьамдгьыл алахьынҵа аӡбара иалхәдаауп. Иахьыҟоу хароуп, харацәоуп...

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

431

Ахьыуардын

13 Feb, 07:30

СЫДГЬЫЛ АԤСЫНТӘЫЛА

Сыдгьыл Аԥсынтәыла,
Сыдгьыл — Анцәа рҭыԥ,
Сзызгәырҩо митәыла,
Иагьсызҭало насыԥ.

Сабацәа иузгәаҟуаз
Рыбаҩқәа змадоу,
Ахысыбжьқәа идырдагәоз,
Зҭоурых ду хьанҭоу.

Сыдгьыл сылашара,
Сынасыԥ зыхьчаз,
Уа мшын нырцә зыхшара
Рыбжаҩык зцәынхаз.

Ҩашьарак зызрықәым:
Инаԥҳа ихыԥша,
Гәеиҵамха Сасрыҟәа,
Ҳаџьараҭ илша.

Саҭанеи лнышәнап,
Жана иԥхьарца,
Уи Нарџьхьоу игәыжәла,
Абрыскьыл ихца!

Сыдгьыл сызкәыхшаша,
Са сразҟы еиқәзырхаз.
Сара сымшқәа рашәа,
Ашәышықәсқәа руаз.

Зны сгәыхәтәы сахьӡозар,
Уара узы сахьӡааит!
Иаалырҟьан сыԥсуазар,
Уара уҿы сыԥсааит!

Ҽааныбзиала сҳәозар,
Уара узы исҳәааит.

1981

Аԥсны Жәлар рпоет, апатриот Рушьбеи Смыр диижьҭеи иахьа 75 шықәса ҵуеит.

#алирика

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

404

Ахьыуардын

12 Feb, 12:40

Ауаа рҟәышра — хшыҩ рҵагоуп,
Ражәаԥҟақәа — баҟоуп имԥсуа.
Иқәныҟәо рзын ԥхьаҟацагоуп,
Мчыкгьы ыҟам ирыгәҭасуа.

Иура Ԥкьын

Аԥсуа хдырра зныԥшуа жәаԥҟақәак

🏔

• Ҟыҟ-ҿыҟ хырҵәагоуп, нан-шьыри нырхагоуп.

• Мала тәара аиҳа мала ныҟәара еиӷьуп.

• Амҩахҟьаҩ дыҟамзар, амҩақәҵаҩ дҟаломызт.

• Узышьцылам амҩа иаша аҵкьыс, узышьцылоу амҩа хәахәа ааигәоуп.

• Ара абӷьы ҟьаҟьоуп ҳәа уаҵамгылан, аҳа абӷьы ссоуп ҳәа уаҵымҵын.

• Аҵла иқәу ашьапаҿы дмаар ԥсыхәа имам.

• Аӡ ду аҟәара дугьы аанахәоит.

• Ауаҩы ианиҭахым аҟәараҿгьы хаҳә ибом.

• Иумоу ҳаҭыр узақәҵар, иумамгьы уоуеит.

• Гәыла думамзар, уара аӡәы уигәылахароуп.

• Ахьӡ арҳара ҩадароуп.

• Аҽхәара гәкылҵәагоуп.

• Абжьара уаароуп, алеишәа нагӡоуп.

• Асасра уеилаҳауазар, аԥшәымарагьы уаҵамхароуп.

• Аҟәыш ииҳәалак иҿы иҭабзиахоит.

• Хшыҩда амч ду уаҩы дҭанархоит.

• Аҩнуҵҟатәи аӷьыч иҟны акгьы узыҵәахуам.

• Џьабаада акрызфо афатә иагьамоу издырӡом.

• Ауаҩра зцым ахаҵара патудоуп.

• Аиба акәакәар ҟәнишьон, уигьы агәҭа изеиҩыршеит.

• Зхазы имыждоу аӡәы изы дымшхом.

• Аӡәырҩы насыԥ рызҭо иаргьы насыԥ имоуп.

Ахыҵхырҭа: Аԥсуа грамматика I атом, аиқәыршәаҩ – Шоҭа Арсҭаа

#ажәаԥҟақәа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

347

Ахьыуардын

10 Feb, 11:15

Иԥсы ҭазҭгьы иахьа 90 шықәса ихыҵуан Аԥсны Жәлар рартист Амиран Ҭаниа (1935 - 2001).

Абаҩхатәра ду иалаҟаз актиор, ашәаҳәаҩ, акәашаҩ, аԥсуа музыкатә фольклор бзиаӡаны издыруаз, иалааӡаз Амиран Ҭаниа театралтә артист дуун. Аԥсуа театр аҿы аханатә ҟазарала зхы аазырԥшыз дреиуоуп, уи ирольқәа зегьы наигӡон гәацԥыҳәарала, хьаҳәа-ԥаҳәада, деилаҳаны. Ахаҿсахьақәа гәылиршәон, лымкаала иара изы иаԥҵазшәа. Ифактура ыҟан, ихәмаршьа ԥсабаратәын, ахаара аҵан, иаразнак ауаҩы игәы икуан.

Амиран Ҭаниа атеатр асценаҿы инаигӡеит 30 инареиҳаны стильлеи жанрлеи еиуеиԥшым арольқәа, акино аҿы убас — 15 инарзынаԥшуа: Шьаруан ("Хҭырԥа шкәакәа"), Хапара ("Амзаҿа ангыло"), Учардиа ("Иԥшьоу ажьира асаркьал") уҳәа иҵегь; аепизодқәа дрылахәынгьы даҳбоит еицырдыруа акиносахьақәа "Асувенир", "Пиры Валтасара" рҟны.

Асатиреи аминиатиурақәеи ртеатр "Чарирама" аԥҵаҩцәа дреиуоуп, напхгара аиҭон. Апрофессионалтә театртә ҟазара аҿиараҿы илагала рацәоуп. Иԥсҭазаара аҵыхәтәантәи ашықәсқәа рзы Аԥсуа университет аҿы алекциақәа дрыԥхьон, актиорцәа ҿарацәа азыҟаиҵон.

"Амиран Ҭаниа ҩызак, коллегак иаҳасабала дуаҩы ҳаракын. Иактиортә ҟазара шаҟа иҳаракыз аҟара, иуаҩрагьы убас иҭбаан. Амиран изыҳәан егьа уҳәаргьы имаҷуп. Иҟамзаара ҳабжаны ҳҟанаҵоит, дҳагуп цәгьала", — абас дылгәалалыршәон 60 шықәса инеиԥынкыланы аус ицызуаз Аԥсны жәлар рартистка Софа Агәмаа.

Аԥхарреи аразреи зцыз аҟаза, дыҟанаҵ дыҟан. Идунеи иԥсахижьҭеи 20 шықәса инареиҳаны ишыҵхьоугьы, ажәлар ахаан дырхамшҭуа игәыбылра шкәакәа нижьит. Ихьӡ еиҭарҳәоит. Аламыси ацқьареи мчра рымазар, иԥсаҭа ахьы ахьыршо иҟоуп илашаӡа. Иԥсы ҭынчзааит!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

531

Ахьыуардын

06 Feb, 14:40

Аԥсназы зџьабаақәа рацәоу афырԥҳәыс, аибашьра аветеран, Владислав Арӡынба ихьӡ зху Аибашьратә фырхаҵара амузеи аиҳабы Мзиа Беиа ақәраныҳәа лымоуп иахьа. Гәыкала ҳлыдныҳәалоит!

Мзиа Беиа аԥсадгьыл абзиабарала згәы зыҵасуаз ҭыԥҳаны амилаҭ-хақәиҭратә қәԥара дахәҭакхеит. 1990-тәи ашықәсқәа рылагамҭазы "Аидгылара" аҿы анбанҟәшәаҩыс дыҟан, афорум иҭнажьуаз ашәҟәқәеи, ааԥхьарақәеи, ҩ-бызшәак рыла иҭыҵуаз агазеҭ аматериалқәеи лкьыԥхьуан.

Аибашьра анҵысы аӷа иҿагылеит Мзиа лашьцәа хҩык, лыԥшәма [дҭахеит], лара лхаҭа. Нанҳәа 14 рзы Ацҳа ҟаԥшь аҿы ахәцәа ҿалҳәон. Абџьар кны деибашьуан, медеиҳәшьасгьы дыҟан Мрагыларатәи, Мраҭашәаратәи афронтқәа рҿы. Изныкымкәа ахәрақәа лоухьан лхаҭагьы, аха аибашьра адәаҿы даанхон. Ахьаҵра акәым, амалахазгьы шьҭахьҟа имқәацоз дреиуан, дрывагылан. Иланашьоуп Аԥсны Афырхаҵа ҳәа ахьӡ ҳаракы.

Аибашьра ашьҭахь аҭкԥхықәра зцыз еиуеиԥшым амаҵурақәа ныҟәылгеит. Аҿыц аамҭазы, уажәшьҭа жәашықәса инареиҳаны В. Г. Арӡынба ихьӡ зху Аибашьратә фырхаҵара амузеи адиректорс дыҟоуп. Зымца еиқәу хәышҭаароуп, еиԥҟьарада аус ауеит амузеи. Афондқәа есааира ихаҭәаауеит, лассы-лассы иҿыцу аекспонатқәа ԥшааны ауаа рахь ицәырыргоит, иҭахаз афырхацәа ргәалашәара ҿыцәаамкәа, ишԥшьоу ԥхьаҟатәи абиԥарақәа рызнагара иашьҭоуп аусзуҩцәа. Ҳҭоурых лыхьчеит, дахӡыӡаауеит Мзиа Беиа. Илыҩуеит ажәеинраалақәа, имаҷым урҭ рахьтә ашәаны ирҳәо.

Агәабзиара, агәамч лымазааит, дыззааԥсо аус анарха ду аиуааит!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

590

Ахьыуардын

05 Feb, 14:48

👥 Асинонимқәа

"Еснагь/есқьынгьы" даҽакала ишԥаҳҳәо? (всегда; постоянно)

• Есымша
• Еиԥынкыланы
• Еилшәарада
• Ҵыхәаԥҵәарада
• Ԥсшьарада
• Ԥсеиҭакрада
• Иааиԥмырҟьаӡакәа
• Иааԥымҵәаӡакәа
• Иааихмырсыӷьӡакәа
• И(у)ааҟәымҵӡакәа

Асахьаҿы еиҿҳарԥшит аԥсшәеи англыз бызшәеи рҟны иааџьоушьаратә еиқәҿызҭуа аамҭатә цынгылақәа 🗡 🇬🇧

🟠 Ажәақәа "бзанҵы(к)", "ахаан(гьы)" ҩбаны еиҭаҵуеит аҳәоу аҵакы зеиԥшроу еиԥш: амапкратә ҳәоуқәа рҿы — "никогда", ашьақәырӷәӷәаратәқәа рҿы — "навсегда", "навечно". Бзанҵы исхашҭуам — бзанҵы исыцуп.

#асинонимқәа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

556

Ахьыуардын

04 Feb, 16:40

Аӷәи алабеи рыла акәашара

Ари аԥсыуа кәашароуп. Аӷәы ршьамхы иқәуп, лабак-лабак ркуп, аӷәы иасуеит. Арӷызрала мацара ишьақәгылоуп, ажәақәа ацымҵаӡакәа. Аӡәы агәҭа дааҭалоит, дкәашоны дхырхәоит, икәашо ус оуп иширгыло.

Ари акәашара зхылҵыз ажәытә ирҳәо акы ыҟоуп. Амза зҷаԥшьо алақәа аџьныш амза шылфо рбоит, ашра иалагоит. Алақәа рыбжьы заҳаз ақыҭа алабақәа кны аџьныш лахь илзыҵҟьоит, абжьы цәгьақәа ҭырцоит. Абас амза еиқәзырхо ақыҭ рыбжьқәа роуп арӷызраҿ иҟоу.

Аҳҷыԥсаа рҳәамҭақәа рахьтә, ианылҵеит Алина Ачԥҳа

(иара уаҵәҟьа аҵарауаҩ иазгәалҭоит ари ишугәаланаршәо амза атыҩ ианакуа Аԥсны имҩаԥырго ахысрақәа)

🟠 "Ҳдиаспораҿы еиқәханы иааргаз абри акәашараҿы ахацәа аныкәашо, зны-зынла рнапқәа рашьҭахь рыбӷа, рыгәчама иаадкылашәа иахьыркло, анкьа уа икнаҳаз абџьар [ашәақь згәыцә ауыз] адыркыларазы иҟарҵон", — аетнолог Марина Барцыц (шәахә. асахьа 2)

Асахьа аагоуп А. Ачԥҳа лышәҟәы "Асаӡқәа рцәажәашьеи рыхдырреи ирызку азгәаҭақәак" аҟынтә, 2010

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

552

Ахьыуардын

02 Feb, 15:10

Уцәажәара гәылзыршәо, уаҩы дызмырааԥсо ажәеиҭарсқәа (афразеологизмқәа), иацу

◊ Абамбарахəыц дацныҟəоит — дҳәатәхаҵаҩуп, дхынраалоуп;

◊ Абжьы́мра ихы иқəшуа аус иуеит — амра реиҳа ианшу (в самый солнцепек, букв.: "в семь солнц");

◊ Иифо аҟəардə иналаҵаны дгылоит — ажьы изкӡом, ифа иныԥшуам;

◊ Ҵәык азна акәац иқәым — даара игуп;

◊ Инарцәышла дықәлеит — ақәра ду неигеит;

◊ Унацәаҭыԥ лынхалоит — уамашәа дыԥшӡоуп, ахаа цәа лыҟәнуп;

◊ Инацәақәа харҟәало дтәоуп — заа ихашәала иԥхьаӡоит;

◊ Нацәақәкра амамкәа — вбак амамкәа (безупречно)

◊ Абгабызшәа иҿоуп — дгызмалуп, ажәала ухихуеит;

◊ Сыбжа цеит — сгәы цеит (ашәаразы);

◊ Илымҳацəқəа кьакьахеит — ииаҳаз цәгьа дазҿлымҳахеит (навострил уши; "ушки на макушке")

◊ Амца еимырдоит — еигәылацәа

ааигәақәоуп

.

Ахыҵхырҭа: Аԥсуа-аурыс жәар (аиқәыршәаҩ: В. А. Касланӡиа)

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

617

Ахьыуардын

02 Feb, 07:55

"Аԥырцә" аетимологиазы даҽа ҩ-ажәак

Бзыԥтәи адиалект аҟны аԥырцә азы ирҳәо ажәа "а́бра" абаза бызшәала иаанагозаап "ахцәы". Ауаҩы изгьы ирҳәоит, аҽы аԥырцә азгьы ирҳәоит ("пырцв" ажәа шрымоугьы), аџьықәреи ахышәҭ азыҳәангьы ирҳәоит. Браҭыхын ахьӡуп ашәуаа рнанҳәамза — аџьықәреи алапҟьа ҿаланы "ахцәы" анҭнаго.

• Бра, хъабра - волосы;
• Тшы бра (ҽы́бра) - грива лошади;
• Нартыхв бра - кукурузные рыльца.

Аԥсшәҿы ари алексема ҳԥылоит еиҭа ажәа "абрыш" аҟны (светловолосый и светлобровый, разг.: "белобрысый", -бры апраславиан бызшәала иаанагон "бровь"). Ахыш рҳәоит, абрыш рхәоит. Ахыш ихы шкәакәоуп, абрыш — ихахәгьы иџьымшьқәагьы.

▫️ Иҟалап, 'аԥырцә' ашьагәыҭ аҟны аханатә иҳамаз "(а)бра" акәзар: абра-цә → аԥра-цә → аԥрыцә // аԥырцә. Ари агәаанагара еиҳа аҵабырг иазааигәоушәа иҟоуп, аԥырра иадҳәалоу актәи аверсиа макьана мап шацәаҳамкуагьы.

#ажәахырҿиаара

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

483

Ахьыуардын

30 Jan, 14:24

"Иҟоуп аԥсҭазаараҿы агәырҩа ӷәӷәа змоу ауаа, аха рҩызцәа уи џьара акала ирԥырхагамхарц иахьынӡауа ихараны изҵәахуа, уи "алакҭа" уҭазмырԥшуа… Урҭ реиԥш иҟоу, згәырҩа аиааишьа здыруа ауаа шхәыцуа ус ауп, "ҳара ҳгәырҩа ҳара ҳҿы иҟазааит, ҳара ҳашәхымс изхаагари, иахьа усгьы аԥсҭазаара цәгьоуп, ауаа ҳара ҳтәгьы зырзацаҳҵари" ҳәа… Убас иҟоу сҩызцәа дреиуоуп ажурналист-апоет Инна Ҳаџьымԥҳа".

Абас иажәа хациркуеит иахьа изирамшу апоет-апублицист Инна Ҳаџьымԥҳа дзыҿцәажәаз Анатоли Лагәлаа иҳадигало анҵамҭа.

"Анцәа иара идыруазар акәхап узнигало амҩа зуҭаху. Алахьынҵа ыҟоу иҟаму ҳәа схәыцуан хынҩажәа шықәса... Инагӡаны издыруа: схала санысит уи амҩа, аха амаакырақәа сыман есымша — ажәа, аԥсуа дгьыл ахьчаҩцәа рдоуҳа, сан", — абас иҟоуп Инна Ҳаџьымԥҳа лыгәҭахәыцрақәа руак.

Аиҿцәажәара инарҭбааны шәаԥхьар шәылшоит Sputnik Аԥсны асаит аҿы.

568

Ахьыуардын

30 Jan, 13:10

"Аҳауа иалоуп ацәыкәбар еиԥш
Ҭынчра дуӡӡак ахабар..."

Иахьа лиубилеи азгәалҭоит ақәыԥшра ацәа хаа ззынханы иҟоу апоет-алирик, ажурналист, апублицист Инна Ҳаџьымԥҳа. Ашьхацамҩақәеи амҩахәасҭа еихаԥсақәеи ирнысхьоу, аханшьалара ӷәӷәа злоу аԥҳәыс ԥшӡа, аԥҳәыс гәымшәа, ахәыцҩы.

Ахра ақәцәан, аԥшақәа ахьеиҿасуа игылоу аԥсазаҵә еиԥш диашаӡа, лылахь ианыз ауадаҩрақәа дыриааины, лԥеи лыԥҳаи ршьапы иқәлыргылеит. Аԥсуа доуҳа дахаҭарнакны, лхатә ҭыԥ лыманы ауаажәлар дрылагылоуп. Ҽаанбзиала днеилааит!

Инна Ҳаџьымԥҳа аибашьра ашьҭахь Аԥсуа телехәаԥшраҿы имҩаԥылгоз ахәыҷтәы дырраҭарақәа "Ӡыркәи", "Еҵәаџьаа" абиԥарак рааӡахьеит. Убасҵәҟьа ауаа ргәы иҭымҵәо иҟоуп лавтортә проектқәа "Ашьхацамҩа", "Анарха"; ахәаԥшҩы дызмоу, дыззыԥшу адырраҭара бзиа "Уарада".

Аԥсуа литература ӡырызго, иазышәаҳәо арҿиаҩы, лара лхатә поезиагьы абжьы цқьа ахоуп, иҭышәынтәалоуп. Аԥхьаҩ инапаҿы иҟалахьеит лажәеинраалақәа реизгақәа "Мрашара", "Арасаӡыхь". Томла ашәҟәқәа ҭзыжьхьоу дреиуам, аха иҟоу ссируп, иузымҵәахуа баҩхатәрала иҭәуп. Убраҟа алахкразы иҳәоу ажәа ҽырбак уԥыхьашәом, зегьы илнырхьоу ауп, лажәа мҵәыжәҩада иԥыруеит, аԥсы ахоуп.

Агәабзиареи, аманшәаларақәеи лзеиӷьаҳшьоит ашьхаҩыча иаҩызоу, уаҩралагьы, рҿиаралагьы иаҳараку апоет. Ихьыԥсароу, ираӡынԥсароу лаԥсшәа хаа ҳаҳалар, ҳаԥхьалар ҳҭахуп шьардаамҭа.

"Хьы аагара ицози,
Хьӡы аагара ицози,
Мҩа рцəеилаган,
Ахымҩак рахь икылсуан.
Адунеи
Ахахьала иӡырҩуан,
Игылан.
Анцəа дугьы
Хəыцрақəак дрылан,
Ашырӡи ахəыӡи
Еилаԥсаны изеилыхуамызт.
Нанду лакəын —
Аԥсаатə акрырҿалҵон".

Инна Ҳаџьымԥҳа, 2018

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

548

Ахьыуардын

27 Jan, 14:25

...Аҩны ианааи Мирод иԥшәма ԥҳәысгьы рхәы ҟаҵаны дырзыԥшын. Ианаатәа, Анцәа улԥха ашьҭахь, Мирод дҩагыланы ҳаԥсуа бызшәа иныҳәеит. Ҩасҭха аишәакьаҿ иахатәаны ичоз ихәыҷқәа, раб дцәажәонаҵы иӡыҩӡа игылан.
– Амын! – рҳәеит дара адруҳәа, иажәа даналга.
Мушьни дааԥышәырччеит. Ари аҩнаҭаҿы ус ишаԥыз идыруан.

Даур Занҭариа "Ашьанҵауаҩ" аҟынтә

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

535

Ахьыуардын

27 Jan, 12:22

Ашьшьыҳәаӡа сышнеиуз амҩан
Даасԥылеит ҽыуаҩк, иҽы ҭоуӷанӡа.
"Мшыбзиа!" — иҳәеит,
Дызусҭашь, дарбан?
Уа бзиа убааит ҳәа иҭакгьы сҳәаанӡа
Дазцеит ахыкәалаа еиԥш имҩа даха,
Саха имамзаргьы иаԥсшәахаа ссирӡоуп...
Архәараҿы дызбаӡом уаҳа,
Аха аԥҟараҳәа иҽышьҭыбжь ныжьӡоуп.

Владимир Ахьиба "Мирод Гәажәба ибжьы" ацикл аҟынтә — раԥхьаӡа даниба аахыс исахьа шигәалашәоз.

📆

Сынтәа 90 шықәса ҵуеит аԥсуаа рҿахәҳәаҩы, Аԥсны ахақәиҭра азықәԥаҩ Мирод Гәажәба диижьҭеи.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

494

Ахьыуардын

25 Jan, 14:55

"А́мсатә ҟы́га — жьыхәҭа́ карко́у".

Иркәараҵаны иҳәоу ари ацуфара иаҵаҵәахуп зегь еицырдыруа аԥсаатә аҵларкәыкә. Азныказы аҭак аҟаҵара уадаҩушәа угәы иабоит, аха имариоуп, ажәақәа зегьы рҵакы еилукаауазар.

Аҟы́га // аҭҟа́га — мыругоуп (долото), акарко́у — зцәеи зымҿыши зхабахьоу, иҩахьоу аҵла агәаԥшь (затверделая древесина), арацәарцаразы рхы иадырхәон. "Амсеи" "ажьыхәҭеи" ззеиҭагатәу ара аӡәгьы дыҟам. Шаҟа еилацаланы, иԥшӡаркны иҭыхузеи аԥсаатә асахьа!

Аҟыга иеиԥшу аԥыц ҵарыхәҵәала иаасуа, аҵла аркәыкәуеит аҵларкәыкә! Уи агәы иаӷраланы иҭызфаауа ахәыршқәа ԥшааны иафоит. Аԥсабаразы ихәарҭоуп. Аҵла иахьадтәалоу ашьапхыцқәа аларԥсны иакуеит, ҵыргәас иамоуп аҵыхәа кьакьагьы. Аашар хәлаанӡа ҟыгә-ҟыгә амшуп. Бжеиҳан аҵла кылҵәаноуп аҭрагьы шыҟанаҵо.

Аҵларкәыкә абажә ианамысуа ахы ахьуеит рҳәоит, абас ааԥсарада аус иахьаҿу азы. Абажә ианамысуагьы ыҟоуп — уи аӡынразоуп, усҟан аԥсаӷь жәлақәа гәылхны ирфоит ҵларкәыкәқәак, аҵла еиҩшьара ибжьаҵаны. Аԥсны иуԥыло аҵларкәыкәқәа зегьы Ашәҟәы ҟаԥшь иануп, реишәарыцара ҟалаӡом.

Аҵларкәы́кә ӷраду́ — большой пёстрый дятел
Аҵларкәы́кә ӷрахәҷы́ — малый пёстрый дятел
Аҵларкәы́кә еиқәаҵәа́; акьаркьа́л — желна
Аҵларкәы́кә иаҵәа́ — зеленый дятел

#аԥсаатәқәа #ацуфарақәа

📖

Аҟы́га — бзыԥтәи адиалект аҿы "трамбовка" аанагоит, "долото" азы иара убас ацәымҟа́, ма агәымжьа́ҵә рҳәоит; аиқәҟы́га — пресс.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

604

Ахьыуардын

23 Jan, 16:22

Даниуа зегь иеигәырӷьоит ауаҩы,
Аԥсабара иаԥхьа ихырхәоит асаара.
Аха ирзырҳәахьоузеи нас шаҟаҩы:
Дмиӡар еиӷьын ҳәа хара?

Мап!
Ауаҩы дыҟанаҵ мрашәа дыԥхалароуп,
Амреиԥш ихы-иҿы, игәы цқьаӡа,
Даныԥсуаҵәҟьагьы, иԥсы мраҵас иҭашәароуп,
Жәлар ргәаҿы дынхартә длашаӡа!

Алықьса Лашәриа

Афото: Џьумбер Аҩӡба

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

545

Ахьыуардын

23 Jan, 12:05

Аҵыбра (чабер) даҽа хьӡыкгьы амазаап ҳабызшәаҿы — ачахәсхәа (букв.: "зелень для хлебобулочных изделий"). Иссирми!

Ажәар ҳлагәылалан еизаҳгеит иҵегь абас аԥсышәа цқьала ицәажәо асинонимқәа 15. Шәаргьы иацышәҵа:

• Аныҳәарҭа - ашьапкырҭа (ауахәама)

• Ақәра’ - аныхаҳәара (давать клятву)

• Ачалаа - ачаԥыга // аҽбыга (коса “для хлеба”)

• Абаҳа - ажыга - арпыга (лопата)

• Ашымҳаҵыс - амлаӷәыр (иволга)

• Аркьыц - аҵәгәыр (рыболовный крючок)

• Аԥыҭҳәа - абӷацгәы (рысь “горная кошка”)

• Арцыш - аинцәыш (ящерица)

• Аҿшьы - аҷышь - ахыц (смычок)

• Аҵәры - ахьамуам (яловый)

• Ажьҵәры // ажьынҵәры - абгарыжь (черника кавказская)

• Аҟәылбыш - ахәыл (кольраби)

• Аччиаԥш - аҩсҭааиԥш //аҩсҭааџьықәреи (сорт мелкой желтой кукурузы)

• Алаԥыџь - алахәыц (ресницы)

• Аҩнеихаса - аҩнеихаҟәа (бревенчатый дом)

#асинонимқәа

Асахьаҿы: аџьықәреирҭа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

743

Ахьыуардын

21 Jan, 13:55

🏘 Аҩни аҩнреи ирыхҳәаау аԥсуа жәаԥҟақәа

• Ахан аиҳа аԥацха агәы ҭбаауп.

• Хатәы ҩны — хатәы мца.

• Аҩны лашәуп — алымҳа амоуп, адәы дагәоуп — аблақәа амоуп.

• Зыҩны аԥҳәыс дақәым, имӡырхагьы лахь ақәашьым.

• Ахәыҷқәа зыҩноу аҩны гәырӷьароуп, изыҩнам — гәырҩароуп.

• Аԥҳәыс гәыкала аҩны даныҟамла, аҩнра ыӡуеит.

• Аҩны — ишуҭаху, тәымџьара — ишырҭаху.

• Аԥсуа аҩн бзиа зиргыло асас изоуп.

• Сас-гәашә ахьҿамыз аҩнаҭа лашьцоуп.

• Уҩныҟа амҩа зегь реиҳа икьаҿуп.

• Зыҩны блыз ахәа деигӡон.

• Абҩатәы ҩны иҩназ абҩатәы ҵәымӷ игхеит.

• Аԥара аҩнаҭа арԥшӡоит, иагьагоит.

• Аӡәы ихан аҵкыс уара уқәацә.

• Ҩ-ҭӡык рыбжьара уак думандаз! (= Ауацәа рацәаҩны иуамазааит)

Ахыҵхырҭа: Оҭар Ӡиӡариа "Аԥсуа бызшәа аргыларатә лексика"; Олег Шамба "Ҭырқәтәылатәи аԥсуаа ражәаԥҟақәа"

#ажәаԥҟақәа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

507

Ахьыуардын

21 Jan, 07:25

Аԥсуа журналистикаҿы дыҟамзар ҟалап Даур Инаԥшьба иаҟара ахӡыргара иашьҭамыз, аиндаҭлара зламыз, иара изыҳәан аиҳабыра, аҭыԥқәа акгьы аанагаӡомызт, зегь раԥхьа иргылон изанааҭ, абас лколлега дылгәалалыршәоит Аԥсны зҽаԥсазтәыз ажурналист Емма Хоџьааԥҳа.

"Ажурналистика знапы алаку ҳабжьара имаҷзар ҟалап Даур еиԥш зыуаҩреи зыпрофессионализми рыҩаӡарақәа еиваҟәыло иныҟәызгоз. Аԥсышәала ицәажәо ажурналистика арҿиара, нас уи иҭышәынтәалоу ахаҭабзиара аҟынӡа зырҿиарала иназгаз дыруаӡәкуп. Даур есымша иман аҳәатәы, аҳәашьагьы дақәшәон, иара ижурналистика ҭышәынтәалан, ишәан-изан, уи азгьы ателехәаԥшцәа бзиа дырбон. Даур иҩыза арепортиор дыҟаӡам", — лҳәеит Хоџьааԥҳа.

🖇 65 шықәса дшырҭагылаз иԥсҭазаара далҵит Аԥсны зҽаԥсазтәыз ажурналист, арратә корреспондент, аорден "Ахьӡ-аԥша" ахԥатәи аҩаӡара занашьоу Даур Инаԥшьба.

1990 шықәса инаркны Аԥсуа телехәаԥшраҟны аусура далагеит. Аԥсны жәлар Рџьынџьтәылатә еибашьраан Мраҭашәаратәии Мрагыларатәии афронтқәа рҟны арратә корреспондентс дыҟан. "Агәымшәараз" амедал ианашьан.

446

Ахьыуардын

20 Jan, 14:10

Аԥсуа культура иаиуит ацәыӡ. Иӷәӷәамҭа дышҭагылаз идунеи иԥсахит Аԥсны зҽаԥсазтәыз ажурналист Даур Инаԥшьба. Ахаҿы аагара уадаҩуп Аԥсуа телехәаԥшрала уаҳа иҳаҳарым ҳәа ажәабжь ҿыцк ҳазҳәо, ҽа бжьык иаламҩашьо ибжьы.

Даур Инаԥшьба иԥсҭазаара зегьы ажурналистика иазкын. Аибашьра ҟалаанӡагьы Аԥсны имҩаԥысуаз аҭоурыхтә хҭысқәа дрылагылан, дыршаҳаҭын, рыӡбахә еиҭеиҳәон. Аибашьраан арратә корреспондентс аус иуан, акамереи амикрофони абџьарс изкыз дрывагыланы. Ианҵамҭақәа ирныԥшит уи аамҭацәгьа Аԥсны ианнаҵоз ашәахсҭақәа, амца иалагылаз ҳаибашьцәа ргәымшәареи ргәыӷреи.

Ззанааҭ иазҟазаз, ԥсыцқьарыла зус иазнеиуаз ажурналист, ҽынлаз-уахынлаз, цәгьароума-бзиароума Аԥсны акрызҵазкуа хҭыск ахьыҟалаз зегь раԥхьа иубоз аӡә иакәын. 35 шықәса инарзынаԥшуа ҳмилаҭтә тележурналистика амаҵ азиуит. Иџьабаақәа рацәоуп, "Ахьӡ-Аԥша" аорден ианашьоуп. Аԥсуа пресса ахаҭарнакс ҳтәыла анҭыҵ дныҟәахьан, иԥсадгьыл ахаҿра ихаҿран, дахьыҟазаалак гха-ԥхада иуалԥшьа анагӡара дашьҭан, дԥышәан, дхатәран, даамсҭашәан.

Аҵыхәтәантәи аамҭақәа рзы, аҽеиҩшарақәа ҳзышьцылахьоу акеиԥш ианыҟала, шьоукы аныразым шьоукы рзы, иара илшеит зегьы рзы дразны аанхара. Имариаӡам, ус ушамзар. Иқәлацәа рҿы дҩызан, аҿар рзы дԥызан, дгәыбылҩын, дагьиашьан. Иԥсҭазаара далҵит зааӡа, иҿахәы нагӡаны иҳәаанӡа, ииубилеитә шықәса 65 дшырҭаз. (Имширақәа неиҵыхны иазгәеиҭаӡомызт аибашьра ааилгазар, ишьаарҵәырахаз Марттәи ажәылара арыцхә иақәшәон азы). Иуа-иҭахы, иколлегацәа шихьҵәыуо еиԥш дызхьымӡаз иусқәа ихьҵәыуоит иахьа. Гәалсра дууп. Иԥсаҭа лашахааит!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

536

Ахьыуардын

16 Jan, 15:07

XIX ашәышықәсазы Аԥсны иқәынхоз, типра зуаз, аԥсуа хаҵеи аԥсуа ԥҳәыси рҭеиҭԥшқәа — Шоҭа Сымсым иҭоурыхтә поема "Бзыԥ ақәлацәа" аҟынтә.

Ахаҵа дзеиԥшраз:

"Аҽыуаҩ иааиуаз даара бзиа Бзыԥын ирдыруаз уаҩын,
Ақыҭа иааӡаз Уаҭҳара, даардыруеижьҭеи дынхаҩын.
Чан — ичеиџьыка чара чысын, уын — имхәысҭа еилачы,
Ибаҩ иалшаз акәын усгьы; иҟәына, иҟама, иҟамчы.

Дҽыжәланы дҽырԥа-ҽырԥо, иаԥсуа маҭәа драӡынха,
Ргәы дахәон дызбалакгьы, ауа ақәла, аҭынха.
Ихылаԥарч ақә ргыла, ачаԥқәа алыԥхаауа аш,
Ачыхә џьуџьуа, ишьқьыры-шьқьыруа ибӷа икыдын ихҭырԥаш.

Еиламгыло иҽыз қьоуқьад, аӡы данырхо, еиларшуа,
Алымҳақәа леивга-ҩеивго, ахы иҩахан ԥхьаҟа иԥшуа,
Аӷәра иахо, ахәдагә ырхәан иааины иаақәгылт аҟәара,
Алеиқәаҵәақәа шеишеиуа, ахаԥыц масар еиҟара..."

Аԥҳәыс дзеиԥшраз:

"Дҵараданы дыҟазаргьы, ԥацха хыгьежьаак дыҩна,
Аҳәса ҟәыӷақәа иреиуаз лакәын Блуԥҳа Хамсина.
Ҩыӡа акәшон лыбӷаӡара, насгьы лоурагьы наӡан,
Ишьыцыргон уи ллаӡара, қыҭа нхарала дааӡан.

Лыччабжь бжьыцқьала илхылҵуаз, уаргәырӷьарын иуаҳар,
Лыхцәы жәпа ду иаалыдҳалоз ԥшӡа даҩычон аџьуҳар,
Лыла ҭбаақәа лхаџьуџьуа, лхы-лҿы маҷӡак иаагьежьны,
Лаԥшыхаала данынухәаԥш, уцарц залшом угьежьны.

Амаҵ луазар, цәгьа данаалон ажәлар реицчарақәа рҿы,
Дҽыжәуҵозар — азамана, дацәшәаӡом зынӡак аҽы.
Аимҭахарақәа рҿы ируамызт дыдмырхыскәа уи дбаны,
Иҟан имхысуаз уи лашьҭахь уаҟа ацәҟьара иарбаны..."

📖

Ҩы́ӡа лы́кәшон — ее талию можно было обхватить двумя ладонями

Апоема асиужет ала, арҭ аҩыџьагь (Чаҳәҭала Аибеи Блуԥҳа Хамсинеи) ахҵәарақәа раан ргәы еицҳауа ажәлар ирылан, ԥсыхәа ыҟазар шәыԥсадгьыл аанышәмыжьын ҳәа, убас ақәҵрада даҽа мҩак зымбоз аӡәырҩы дыргьежьит.

Асахьақәа: Баҭал Џьапуа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

627

Ахьыуардын

15 Jan, 11:40

🧩 Ажәахырҿиаара

🐴

Аԥы́рцә (грива)

Иззымдыруада ари ажәа? Уи аҟынтә еиҳагьы аинтерес аҵоуп "ишцәажәо" аилкаара.

Иахьатәи алитературатә бызшәаҿы нормас ишьҭыхуп "аԥырцә", аха адиалектқәа рҿы иаҳԥылоит еиҳа ихаҭәаау авариантқәа, абжьыуатәи аҿы — "аԥы́рцәқәа", "аҽаԥы́рцә"; бзыԥтәи аҿы — "аԥры́қәцә", ма "а́бра" ҳәагьы рҳәоит.

Ҳгәанала, ари ажәеилаҵоуп, ҩ-шьаҭак реилаларала иҳауит:
• "аԥыр" + "а́цәқәа" (абжь.);
• "аԥры́" + "а́қәцәа" (бз.).
Урысшәала — "летящая верхушка". Аҷараҳәа цаԥхада иаатыз ашә еиԥш игәылшәома ажәа аҵакы?

Аҽы аныҩуа аԥырцә аԥша иарԥыруеит. Уи адагьы, аҽи аԥырреи еицәтәымӡам ауаҩы иабстракттә хәыцраҿы, еиуеиԥшым ажәларқәа идырҿиаз амифологиаҿы, иаҳгәалаҳаршәап аԥсуа епос иалоу арашь.

"А́бра" (грива) аҳәашьала зынӡа "а́ԥра" (парус) иеиԥшуп, абригьы иҳаҵанаҳәо џьаҳшьоит аҩ-ажәак "аԥырра" ишахылҿиааз. Аҩбагьы ижәытәӡоу еилкаарақәоуп, руак аҽааӡара, арахәааӡара иатәуп, егьи — амшынтә лексика ⛵️

▫️ А́нади а́бра ду́хоит (ажәаԥҟа) — у ленивой лошади вырастает длинная грива.

▫️ "Ақәцәа // ацәқәа" ажәагьы ҩбаны еилоуп, уи азакәхап "анаҳәааҳәра" зазымариахаз. Ашьаҭеилаҵара — аморфологиатә ажәахырҿиаара хкы иааидкыланы алҵшәа ду амоуп аԥсшәаҿы. Авариантқәа рырацәарагьы ҳбызшәа иабеиароуп.

#ажәахырҿиаара

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

486

Ахьыуардын

14 Jan, 11:30

Андерсен илакәк аҿы иуԥылоит аҳ иԥҳа илеиҽырбоз аҷкәын аԥсаатә-шәаҳәаҩы аҟармаҵыс ҳамҭас илзыишьҭуа. Шьоукы рзы хара инаскьахьоу алакә ҳара иаҳлабҿабан ааскьанӡа. Аромантика ҳабацәа рхаан:

"Ахаҵа игәаԥхоз аӡӷаб илзиҭиуан ардәына агәмаркатыл ҟаԥшь аҿыҵакны, ашәшь иалартәаны (ӡынразар). Аҟаԥшь иаҵанакуаз "бзиабарала сшьуп" ҳәа акәын. Лара иара дылгәаԥхозар, лсымҭак изаалҭиуан.

Ардәына ршьӡомызт, аҽҵыхәала иркуан. Ашәшьҵла амахәҭаҿ аҽҵыхәа хәыдхаршәны икнарҳауан, инавакны агәмаркатыл ахьнырҳалан иҟарҵон. Ардәына агәмаркатыл ианацрасуаз ахәыдхаршә ахашәон. Аеҵәа, аҟаԥшь еиларҵон, аҟаԥшь — ҭархаган, аеҵәа аҭынчра иазҳәан".

Витали Ҳараниа ишәҟәы "Жәҩангәашәԥхьара аԥашәқәа" аҟынтә

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

486

Ахьыуардын

14 Jan, 10:42

Иахьатәи амш, Ажьырныҳәа адырҩаҽны, Хылаҵа́ра, ма Хлаҵа́н ҳәа иашьҭан анкьа — "день сеяния пуль". Абри аҽны ақыҭа ҷкәынцәа, арԥарацәа иҭҟьо рабџьарқәа аашьҭыхны, иахьшәарҭам џьара ацәҟьара кыдҵаны харантә иеихсуан, ахы ларҵон, иақәшәацыԥхьаӡа рхымҭа иақәныҳәон.

Иара убас, ашьыжь анаашалак шәарыцара иҭыҵуан, ардәына-архьына ԥсылақәа ршьуан, ашәч иалартәаны еимырдон. Аԥсаатә рыԥсы шҭазгьы иҩычаны изышьҭуаз ыҟан, еиҳарак — иргәаԥхоз аԥҳәызба лзы ҳамҭас. Ԥсыуала аҽырбара иахәҭакын, иԥшӡан-ихаан ари аҵас.

Ҳаамҭазгьы Ажьырныҳәа ҽнак ала инҵәаӡом, аҩымш-ахымш раан ауа-аҭахы, агәыла-азла еиҭанеиааиуеит, еибабоит, ҽаанбзиала ҳәа еибырҳәоит. Ашықәс ҿыц раԥхьатәи амшқәа рзы ауаа ирҳәо-ируа ҷыдала иацклаԥшуеит, амшьҭабзиа, алаԥшбзиа рашҭа дҭалар рҭахуп, изакәызаалак хәахәак ҳамхамундаз ҳәа иҟоуп.

Ажьырныҳәа архаикатә шьаҭа иамоу еиқәханы иаауеит. Аритуал ахаҭагьы, адырҩаҽнытәи ақьабзқәагьы ирныԥшуеит ҳжәытә милаҭтә дунеихәаԥшышьа. Иахьагьы аԥсуа қыҭаҿы аҭаацәа реиҳабы зегь раԥхьа дгыланы ашәч, арасамахә, мамзаргьы ахьаца амахә хҵәаны иааганы агәашә, аҩнашә иаиркуеит, абарақьаҭреи аизҳареи иртәуп ҳәа. Убас, аџьықәреи ҿырпи аԥара ҿырпи еилаԥсаны аҩны аҩнуҵҟа, ма ахәыҷқәа ахьышьҭоу ауадаҿы адашьма иқәырԥсоит, "Ахьи араӡни ҷах-ҷах!" рҳәоит. Аригьы аҭаацәа маншәаланы, ргәы бзиа, рхы бзиа, акы иазрыцҳамкәа рыҟалара иазҳәоуп.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

568

Ахьыуардын

13 Jan, 17:31

Ҽааны рҳәонаҵы шәагымзааит, акыр иаԥсоу ҳаԥхьаҩцәа, ҭаацәала шәгәырӷьо-шәыччо, шәыгәқәа бзианы!

Ҳныхақәа рдоуҳа цқьа, рдоуҳа џьбара иацырҟьоу ажьиреи ахьиреи рымаа зку, ирыҵагыло, рылԥха-ргәаԥха шәымазааит! Шьашәы – Ахьаҳ Ду, Абжьныха, зҳәа неиуа, зуы ылҵуа дызхылаԥшхәу зегь маншәалаз! Машәыр ҟамлааит аихаԥсыхә, аихалых аҟынтә, шәақьума, еихоума, ҳәызбоума, машьыноума!

Ҳазшаз Анцәа ду дасу шәыжьрацәара дахылаԥшааит, иазирҳааит, ирӷьацааит. Шәахьыҟазаалак имч зҩыда, ибзиара шәахимбааит! Аныҳәа алԥха шәымаз зегьы! Абарақьаҭра шәҭазааит! Мши, насыԥи, хаҳареи аанагааит ҳазҭалаз ашықәс ҿыц!

Уахатәи Ажьырныҳәа амзаҭәымҭа иақәшәеит. Мзашәа икаҷҷо, мрашәа илашо ҳажәлар ирызшоу рыԥсадгьыл ианызааит наунагӡа! Ҽаанбзиала!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

1,696

Ахьыуардын

13 Jan, 12:39

🔥 Ажьиреи ажьиреи еиҿыргоит рымчқәа ӷәӷәахарц.

▫️ Аешьеи аешьеи еиҿыҵуеит ҵеила аизҳарақәеи агәыбылреи ҟаларц, рҵакырақәа рыла Аԥсны ӷьацаларц.

▫️ Иаабац аԥсуа жьирақәа ракәзар [иахьжьиуа — адм.], Ажьырныҳәақәа раан иныҳәаша ажьирақәа рхала дырԥшаауеит, агәаԥхара ирҭоит.

▫️ Ашьхқәа анызҵо ажьира азааигәара акәын ашьхагәара аҭыԥ ахьалихуаз, еихылаԥшуеит ҳәа.

▫️ Ажьира адоуҳамч ԥсыҽхоит аӷьыч агәаҵәа иркны дурныҳәар.

Ацанба Цагәмас иҳәамҭақәа рахьтә. Еиҭалҳәеит Агрба Лида, ианылҵеит Белла Барцыц; "Алашара" 2020, № 6

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

687

Ахьыуардын

13 Jan, 07:00

"Егры уеимсар, Ԥсоу игылоу ихаирхааит иҳәоит…" Рушьбеи Смыр

Абас иҟоу тәылоуп Аԥсны. Напеикәырша ҳахьынхаша дгьылуп Аԥсны. Ҳазкӡом ҳҳәап ҳәа иҟада? Ҳмаҷуп. Иаҳзеиҩымшо арбан? Иаҳзеибымҳәо арбан ажәала? Ҳара-ҳара ҳақәибамыргыло аҟынӡа. Уи знык, уи ҩынтә, хынтә... Хьӡыс иаҳхылозеи анҭыҵ? Аҭеибархара ҳҭахӡам аԥсуаа, аҭибагароуп иаҳҭаху, лаҵа-еилых ҟамҵаӡакәа, зегь рыла. Зегь рыла.

Ухәмар, учча, схәы умфан — угәы уҽаниҵоит аԥсуа. Асаӡқәа Бзыԥ ақыҭақәа ирықәлан ауаа ҿаҳәаны ианыргозгьы, ахацәа анрыхьӡалак иаразнак иааргәыдҵаны иршьуамызт. Зны ирықәҿырҭуан. Ҩ-ганк ааиҿагылон. Иоушәыжь рҳәон, иҟашәымҵан, ҳаишьцәоуп зҳәоз ыҟан. Ианамуӡа, абџьар шьҭырхуан.

Аха иахьа, дуаӷаӡамзар, аӡәы иан ашәы шԥалшәуҵо? Ҩыџьа ран ишԥалшәуҵо? Аҽнышьыбжьон ақалақь агәҭа ахысра ҟалашьас иамоузеи!? Ацәгьоура иагьакуп, иагьыҩбоуп.

Аныҳәамшха угәы узырхьуа ахҭысқәа еихалеит, еицылеит. Хьаа-баада, аныҳәа агәы ҳаманы ҳарԥыло иҟалалааит аринахыс. Акәтаӷь былгьо иҳамбаргьы, ҭынч нхарак, қәнагак ҟалап ҳәа ҳгәыӷуеит Аԥсны, зыла ааԥшуа ҳхаан, ҳаамышьҭахьгьы, шьардаамҭа.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

548

Ахьыуардын

11 Jan, 15:25

Адунеи убас ишоуп –
Џьара аныхәло, џьара шоуп,
Ак аныхаау, ҽак ашоуп,
Аӡә иқьар ҿаӡәы ихәашоуп.

Адунеи убас ишоуп –
Аӡә шәахәала игәы лашоуп,
Аӡә гәырҩала игәы рхәашоуп,
Аӡә дымҽыӷыуп, аӡә дыхәшоуп.

Адунеи убас ишоуп –
Аӡә изы амҩақәа еикәыршоуп,
Даҽаӡә имҩа-ҭбаа лашоуп,
Иаша дәышкәаӷьазшәа ишшоуп.

Адунеи убас ишоуп –
Аӡә зегь имоуп, аӡә дыбжоуп.
Насыԥ ссирӡа аӡәы изшоуп,
Арахь ихы ҭыԥшшоуп.

Адунеи убас ишоуп –
Аџьабааз аӡәы дшоуп,
Еснагь амарда даҿоуп,
Иара ихәҭаа арахь еиҩшоуп.

Адунеи убас ишоуп –
Аӡә ахьыҵхра аџьа дазшоуп,
Даҽаӡәых ахьӡы ихьыршоуп,
Арахь дызҿу хәаршароуп.

Адунеи убас ишоуп –
Ацәгьеи абзиеи рышьхәа еивҵоуп.
Хәахәеи иашеи еиҿарԥоуп;
Ириааиуа – инымҵәаӡо қәԥароуп.

Кәасҭа Гьерхьелиа

#алирика (афилософиатә)

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

555

Ахьыуардын

07 Jan, 10:01

🔸2024 шықәса аԥсуа ҭҵаарадырразы илагала дуны иҟалеит фҩык ҳҵарауаа русумҭақәа ахьырыхьчаз ҳәа арадио Sputnik астудиаҿы иазгәеиҭеит аинститут аиҳабы Арда Ашәба.

"Макьана сара исыздырӡом, аибашьра еилгазар абас шықәсык иалагӡаны асҟаҩык ирыхьчоны иҟамлацызт, ари еизҳара дуны ҳахәаԥшуеит", — иҳәеит Ашәба.

🖇2024 шықәсазы ААР Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аҧсуаҭҵааратә институт аҟны адоктортәи акандидаттәи усумҭақәа рыхьчеит абарҭ аҵарауааа: С.Ш. Салаҟаиа, Д.А. Счастныи, Н.В. Касланӡиа, С.М. Сақаниа, Асланбек Марзеи, Саида Ҳаџьым.

676

Ахьыуардын

07 Jan, 04:45

🌠 Ажьырныҳәа 7 рзы Аԥсны иазгәарҭоит Қьырса Иирамш, Қьырсаныҳәа.

Қьырсаныҳәа — Шарԥны адунеи ахьынӡанаӡааӡо миллионҩыла ауаа рыгәқәа ҭгәырӷьаауа иҟазҵо, ҩнаҭацыԥхьаӡа абзиабареи агәыӷреи назго ныҳәоуп.

Ари аныҳәа аԥсуаа назлоу ақьырсианцәа иазгәарҭоит инарҭбааны, шәышықәсала иаауа адоуҳатә, акультуратә традициақәа ирықәныҟәаны, рҵасхәра иатәны.

Қьырсаныҳәа — анцәахаҵара шьаҭас измоу ныҳәоуп, аԥсҭазаарахь, абзиарахь иуԥхьоит, ауаҩи аԥсабареи ахьеицану ҳадгьыл аҿы аԥсыцқьара ашьақәхара изҳәоуп, анҵыра иазҳәоуп. Аԥсҿыхҩы диит — иԥымкуа гәалашәароуп. Шәаланыҳәазааит агәра зго зегьы 🙏🏻

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

499

Ахьыуардын

07 Jan, 03:55

Иԥхон Ашаеҵәа жәҩан агәаҿы.
Убасҟан аҽыхәчараҿ дииуан Ахәыҷы...

Уи диит, иҳазгәакьоу, иҳаиԥшу уаҩԥсны,
Ҳазлаҟоу иалаҟоу, игәнызго аӡәны:
Дакуан уи аӡба, ҳшакуа аиԥш зегьы,
Дааԥсон, дкарахон ҳа ҳаиԥшҵәҟьа иаргьы.

Ҳа ҳаиԥш еибакуан, еилашуан иара ишьа,
Амла дакуан, иамаԥиҽуан ача,
Иԥсы рыҽҳәаран еснагь ахәыҷқәа,
Еиҵаҩҩы иҟаз аҭаацәарақәа…

Иԥшьан иара изыҳәа абра-аԥара,
Ан лыбзиабара, лыгәцаракра,
Аешьара — аеҳәшьара, аҭынхара…
Аханатә ауаа зегь изгәакьан ибон,
Лаҵа-еилых имамызт, рыгәхьаа дагон.

Агәнаҳа даҵамызт, ауаатәыҩса зҵоу,
Абри ала дҳаиԥшмызт, ҽакала — мамоу,
Ҳарҭ зегь ишкаҳҭәо икеиҭәон аԥхӡы,
Аҵәымыӷқәа илауҵар — ихыҵуан иԥсы,
Ҳаргьы убасҵәҟьа ишаҳхыҵуа ҳаԥсы!

Абахә далҟьар — абахә дагон,
Уара ушҭахо аиԥш иаргьы дҭанархон,
Уиақәԥар — дуақәԥон, игәра угон — угәра игон.
Деиқәҷабын, дыхшыҩҭран, дхандеиуан, дуасҭон.

Диит Уи Ҳәахьала, дынцәауаҩны,
Арахь идгьылтәны иҟаз уаҩԥсны…

Диит, ааи, Ирылагамҭаны ишьоу,
Зегь Ираҳу, Ирымчроу, Иԥшьоу!

Ицәеижь — Мариа лахьтә, лцәеижь иатәны,
Иԥсы — Аԥсы Цқьа имҭоу Ԥсны.

Мушьни Лашәриа иажәеинраалоу ироман "Ашаеҵәа" аҟынтә

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

492

Ахьыуардын

05 Jan, 16:25

Аԥсуаа ирымазаарын "Ауазарҳәага" захьӡу амузыкатә инструмент. Ҳаамҭазы иакзаҵәыкны иеиқәхаз ари арҳәага иҟаҵамҭоуп Аԥсны еицырдыруаз анапҟаза, аԥсуаа рдоуҳатәи рматериалтәи культура аихаҳаҩ Кәыҷа Лакрба.

Арҿиаҩы иҭынхаз амазара беиа (200 маҭәар инареиҳаны) еидкылан ицәыргоуп иара ихьӡ ахны иахьа официалла иаартыз Гәдоуҭатәи аҳәынҭқарратә музеи аабатәи ауадаҟны.

Ара иҟоуп аԥсуа инхара-ибзазара, иабџьармаҭәа инҭкааны уагәылазырԥшуа, иҭырҷҷааны зҿахәы зҳәо аекспонатқәа рацәаӡаны — амузеи аусзуҩцәа еизыргоз, ауаа хатәгәаԥхарала ҳамҭас иарҭозгьы уахь иналаҵаны. Хыԥхьаӡарала 700 инархыҳәҳәо.

Шәахәаԥш раԥхьатәи аҭааҩцәа ргәалаҟара зныԥшуа авидео.

Аҿаԥыц ҳәамҭақәа реизгаҩ, знапы ахьы аԥссоз аҟаза Кәыҷа Лакрба иҭоурых шәаԥхьар шәылшоит абра>>

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

587

Ахьыуардын

05 Jan, 13:55

Зегьы иреицәоуп уззыԥшым аҳәҳәабжь.

Папынырхәа акыҭан иахьа арыцҳара иҟалаз ҳәашьа змам ауп. Зқьышә акыкахш ықәымбацыз хәҩык аиҳәшьцәа хәыҷқәа рыҩны ишыҟаз абылра иалахан рыԥсқәа рыхшәеит. Агәыҭшьаага, агәырдысга. Ҳаӷоугьы дызламԥшыша ари аҩыза џьаргьы иҟамлароуп ахаан. Аӡи амцеи урыцәшәа! Хҩыкгьы жәларуп ахьырҳәо Аԥсназы даара игәалсра дууп. Ҳтәыла ауааԥсыра алахьеиқәра рылаҳәоуп.

Рыԥсы рҭынч амаалықьцәа, иудкыл Ҳазшаз Анцәа ду. Хгашьак ыҟазар ирыҭ агәырҩа иақәшәаз аҭаацәа.

481

Ахьыуардын

31 Dec, 16:10

АШЫҚӘС ҾЫЦАЗ

Ашықәс ҿыцаз ҳажәа ҿыцыз,
Ҳашәа ҿыцыз, ҳӡыхьқәа — убас,
Ҳаамҭа ҿыцыз, ҳгәыӷра ҿыцыз!
Ҳхьаақәа, ҳгәала, наҟ шәымҩас!

Ҳажәҩан цқьазааит икеикеиуа,
Ԥҭацкгьы хымлааит ихәашьу!
Ҳамза гәылҭәааит ишеишеиуа
Хыхьтә игәырӷьо иаҳзыԥшу!

Ҳамшгьы ҿыцны, ҳаҵхгьы ҿыцны
Даҽа шықәсеикәшарак ҳанҭалт.
Уа ҽаанбзиала, мышьҭабзиала,
Шьапымшла ҳашҭақәа урҭал!

Имҩа хирыз зегь ҳазныло,
Имшы лашарахааит иҳазшо,
Амшьҭа бзиан, ҳашҭа иҭало,
Насыԥ рымаз иҳахшо!

Насыԥ шәымаз ҷкәыни ӡӷаби
Разҟымшла еснагь шәеиқәшәо,
Ргәы ҭынчаз ани аби,
Ирхылҵыз рыла имԥхашьо!

Ашықәс ҿыц сынтәа ҳазҭало
Аԥсны аҳәатәеиқәшәара азаанагааит!
Ашықәс еиҩшара ду ҳазҭало.
Аԥсуа ихылҵшьҭра иазнарҳааит!

Лили Ҟаитан, 2024

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

857

Ахьыуардын

31 Dec, 13:25

Ахьыуардын мызкы анахыҵуаз иаҳҳәон, ари апроект аҵакы азҭо, хьыс иҟоу аԥхьаҩцәа шәоуп ҳәа. Уи ус шакәу иаанхоит иахьанӡа, абар уажәшьҭа ҩышықәса раахыс.

Амаҷ, арацәа — рӡыргара ауп, ҳазҭагылоу аамҭа усшәа иҟалеит. Хҭыслеи ажәабжьлеи ихыжжо адунеи еикәшараҿы ҳара ҳзы лымкаала игәахәара дууп, игәацԥыҳәароуп аҳәаанырцәтәи ҳдиаспора ахаҭарнакцәа ахьҳазҿлымҳау. Аныҳәа аламҭалаз зегьы шәзы — агәышьҭыхга ҳамҭа хәыҷы: ԥшӡала уаха ҳазҭало Ашықәс ҿыц ҳадиныҳәалоит Анкара инхо ҳаԥхьаҩ хазына, ашәуа-ԥсыуа Самеҭ Ҳапат

✋

Даара имариамызт 2024 шықәса, акыр ҳаԥнашәеит, ацәыӡқәа ҳзаанагеит, агәамҵра ацын. Уаҵәы иаҳԥеиԥшу ҳаздырӡом, макьана аус дуқәа ҳаԥхьа ишьҭоуп. Аха егьа ус акәзаргьы, абас ихыфа-ҿыфам аԥсышәа цқьа абжьы гонаҵы иахьамзар-уаҵәы ҳусқәа шманшәалахо агәра ҳгоит. Избанзар аԥсшәа ықәыҩуанаҵы аԥсы ҭоуп ҳара ҳхәышҭаара! Ԥсыуа қьабзла, ламысла, ҟазшьала ҳусқәа ҳбонаҵы, ԥсыуа хәыцшьала ҳхәыцуанаҵ.

Ҽаанбзиала шәнеиааит зегьы! Агәабзиара, аизҳара шәымазааит хаҭа-хаҭала, ҩнаҭа-ҩнаҭала! Дасу шәгәы иҭақәоу наӡааит, Анцәа илаԥш хаа шәхызааит! Абзиарақәа ҟалааит Аԥсны!✨

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

498

Ахьыуардын

31 Dec, 10:35

Ԥхынҷкәын 31 рзы 140 шықәса раԥхьа диит аԥсуа револиуционер, иналукааша аҳәынҭқарратә усзуҩ Николаи Ақырҭаа (1884 - 1937).

Николаи Ақырҭаа, Ешбеи Лакобеи дынрываргыланы, 1921 шықәсазы Аԥсны ахьыԥшымра азҵаара зыӡбаз, аамҭа цәгьа иалԥааны зыԥсадгьыл ԥхьаҟа изгоз фырхаҵоуп. Аполитикатә репрессиақәа анҵысы, арҭ ауаа аиаша мап ацәкны рхы иашьҭалазҭгьы, иҟалон рыԥсы еиқәхар, аха дара уи рылымшеит. Аиаша иҟаз иацәхьамҵит.

Николаи Ақырҭаа — аԥышәа змаз револиуционерын, Харьков аҵара ахьиҵоз асовет мчра аагара ихәҭаа ду алоуп. 1918 шықәсазы Донецк асовет республика анаԥҵаха, аусҭҵааҩ хадас дҟалеит. Украина ампыҵахалара иашьҭаз агерман интервентцәа драбашьуан, аконтрреволиуциа даҿагылан. "Ворошиловский поход" ҳәа аҭоурых иадыруа Луганскынтә Царицынҟа ар реиҭаҵра ду далахәын.

Аԥсныҟа дааит 1919 шықәсазы, аԥхьа иара иџьынџь — Самырзаҟан аусқәа еиҿикааит, анаҩс Аҟәаҟа диасит, Ешбеи, Лакобеи, иареи аревком иахагылеит. Николаи Ақырҭаа аҳәаҭыхла Аԥсны ақырҭуа меншевикцәа ахызцаз дреиуоуп. Иара иоуп Асовет республика ҿыц иит ҳәа Ленин иахь арадиограмма гәырӷьаҿҳәаша зышьҭы.

Асовет мчра аиааира анага, Аԥсны анхамҩа аусқәеи анҭыҵтәи ахәаахәҭреи ҳәаақәиҵон. Аԥсуа обком амаӡаныҟәгаҩс далхын, уи иҭнажьуаз агазеҭ "Голос трудовой Абхазии" редактор хадас дыҟан. Есышықәса аҭакԥхықәра зцыз аус ҿыцқәа инапы ианырҵон, амаҵура дуқәа ныҟәигон. Дахьыҟазаалак Аԥсны ахақәиҭра ашьаҭақәа ирӷәӷәон, еснагь ауаажәларра-политикатә ԥсҭазаара акьышәкьышәраҿы дгылан.

Николаи Ақырҭаа 43 шықәса роуп иниҵыз. Атроцкист ҳәа ахара идҵаны изныкымкәа дҭаркхьан, дыҭрыжьхьан, ахгарагьы иқәшәахьан. Аҵыхәтәан ашьра иқәҵаны дҭадырхоит 1937 шықәсазы, Қарҭ. Ихьӡ риашан Сталин данԥсы аамышьҭахь.

Аҵареи, адырреи, ахшыҩ ҵари змаз, даара ирацәаны иаԥхьоз, зылаԥшҳәаа ҭбааз, иаамысҭашәаз уаҩын, дыгәраган, дагьҩыза иашан — абас ихцәажәон хаҭала дыздыруаз ауаа.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

526

Ахьыуардын

29 Dec, 15:01

Аԥсны атопонимика аҭҵаараҿы зџьабаа рацәоу аҵарауаа хатәрақәа дреиуоуп Гьаргь Шакирбаи (1904 - 1977). Акыршықәса аматериалқәа еизигон, аус рыдиулон. Аҵара бзиеи адырра ҵаулеи змаз абызшәадырҩы, алексиколог, дагьполиглотын — 12 бызшәа иаҳауан, дрыԥхьон!

Гьаргь Шакирбаи 1500 ҭыԥхьӡы еизганы акартотека иман, аха иҭыжьӡамкәа иҟан, Аԥсны жәлар рџьынџьтәылатә еибашьраан аинститути архиви анырбылуаз иалаблит. Ихадароу иусумҭақәа рахь иԥхьаӡоуп "Абхазские топонимы Большого Сочи" (иҭыҵит иара ишьҭахь, 1978 шықәсазы). Аҭоурыхтә, аетнографиатә, архивтә хыҵхырҭақәа ҭҵааны ииҩыз шәҟәуп. Азхьаԥшра бзиа амоуп аҵарауаа рыбжьара. Уигьы алашара анабаҵәҟьа ақырҭқәа аҿагылеит, ирызԥҟоз ԥырҟеит.

Гьаргь Шакирбаи иашьеиҳаб харада дыршьит 1937 шықәсазы, иара ихаҭа аамҭақәа еиҭасаанӡа 13 шықәса иқыҭа Баӷмаран алҵра азин имамызт. Ашьҭахь, иԥсҭазаара далҵаанӡа 20 шықәса инеиԥынкыланы Аԥсуаҭҵааратә институт аҟны аус иуан. Аҭырқәшәа арҵаҩысгьы дыҟан.

Сынтәа 120 шықәса ҵуеит Гьаргь Шакирбаи диижьҭеи. Ари асахьаҿы арыӷьарахьӡала итәоу иоуп, Дырмит Гәлиа иааҩс.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

455

Ахьыуардын

29 Dec, 13:45

Ҳадгьыл абызшәала иҳацәажәааит

🏔

Аԥсны иуԥыло аҭыԥхьыӡ ссирқәа

• Ахәымаҟа́ш — хәымҩоуп, Бзыԥҭантә Мамӡышьхаҟа уанцо ("белый пояс горы");

• Ҭәаба́шшьха — Мамӡышьха анаҩс амрагыларахь (аҭәаба́ш — ибзианы иԥшшаз аҭәа);

• Ԥша́шьха — Маҳадыр ақыҭа иатәуп;

• Ауарҳа́л зқәу — шьхаҭыԥуп, Очамчыра араион;

• Акәады́р зқәу — ахәы иахьӡуп, ахыҵырҭагьы амоуп, Аҟәа араион ашьхара;

• А́имхәыц* ахәы — Кәачара ақыҭа, Қьеҭуан аҳаблан, ари ахәаҿы аимхәыцқәа рацәаны иҵыҵуеит рҳәоит;

• Абырза́л ахәы, Абырза́л кәа́ра — Кәачара иатәуп, (абырза́л зызҳәоу араҟа ахҿоуп — аихатәы еибашьыга);

• Кәымжәыҵәахы́рҭа — Гәдоуҭа араион ашьхаҭыԥ;

• А́рдәын ны́ҳәара — Аацы иатәуп, еиҳаракыраны, ԥшӡарҭаны иҟоуп, акәырбан ныҳәа уа имҩаԥыргон;

• Аҭоуба́шьха, иара уи агәҭан Аҭоуба́шҭа — аҭоуба ахьышьҭарҵоз ашьха, Соуиԥсара иавоуп;

• Ӡҟәырҷа́ — ӡиас хәыҷуп, Егры иацрыҵны ԥыҭк иласкьаны еиҭа иара иалалоит;

• Амҳа́ԥ злоу ахра — Аԥсны аҳәаа анҭыҵ, Енԥсы аганахь;

• Аиха́ злоу ахра — Аҟәа араион ашьхара иаҵанакуеит;

• А́лу зҭоу — ԥсҭоуп, Аҟәа араион ашьхара иатәуп;

• Алукна́ҳара — ԥсҭоуп, ажәытә нхарҭақәа амоуп, Гәдоуҭа араион ашьхаҭыԥ.

Ахыҵхырҭа: Валери Кәарҷиа "Аԥсны атопонимика"

Асахьа: Мамӡышьха азқәаҿ аԥсаҿар рызҳара; abkhazia-live

#атопонимика

*Аимхәыц зыхьӡу аҵиаагьы ыҟоуп, "волжанка обыкновенная", аимхәыц рыԥхра иеиԥшны ашәҭ ссақәа аҿалоит.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

571

Ахьыуардын

27 Dec, 15:40

Шьыжьшәаԥшь — шьыбжьаанӡа,
Хәылԥшәаԥшь — жәаха-жәымш

Абызԥҽыгас иаҳҳәарауеи: аҟаԥшь аԥшшәахыҩреи аҟазшьеи?

🧑🏻‍🦰 Аԥшь

(рыжий)

🌷

Ацәа́ԥшь

(алый)

🌇 Ацәы́ҟаԥшь

(светло-красный)

🌶 А́ҟаԥшь

(красный)

🌹

Аҟаԥшье́иқәа

(багровый)

🩸 Аҟаԥшьы́хәҵәа

(кроваво-красный)

🍷

Аҟаԥшьхәы́хәра

(насыщенный красный)

🍎

Аҟаԥшьҳа́ҳара

(бордово-красный)

🍷

Аҟаԥшькәеикәе́и

(красный с переливами)

🔥

Аҟаԥшьцеице́и

(огненно-красный)

💖 Аҟаԥшьуарце́и

(пурпурный)

💄 Аҟаԥшьуаркале́и

(ярко-красный)

Аиҭагара ахы иақәиҭуп.
Асахьа: emin.anri

#ажәахырҿиаара

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

825

Ахьыуардын

25 Dec, 12:10

Аԥсуаҭҵаара зааԥсара аду абызшәадырҩы, кавказҭҵааҩы Николаи Марр диит 160 шықәса раԥхьа, Қәҭешь. Аԥсуа биографиатә жәар аҵыхәтәантәи аҭыжьымҭа инақәыршәаны, иирамш иахьоуп — ԥхынҷкәын 25.

Никәа иаб дшотландын, иан дақырҭуа ҭыԥҳан. Аԥсны аҳра ажәытәтәи аҳҭнықалақь аҟны еибагеит, иара — 80 шықәса ирҭагылаз ачаиааӡаҩ, лара — 20 шықәса зхыҵуаз аӡӷаб ҵәрышкәа. Иџьоушьаша, бызшәалагьы еибакуамызт дара, аха ирхылҵыз аҷкәын иаԥхьаҟа дбызшәадырыҩхараны дыҟан.

Марр иҭҵаарадырратә ҭынха еиуеиԥшымкәа иазнеиуеит, итеориақәа ирыдымгылоз маҷҩымызт, иԥсы шҭаз "дхагоуп" ҳәа изырҳәахьан, аха егьа ус акәзаргьы мҳәашьа амам: адырра ҵаула змаз, амца зыӷраз ҵарауаҩ дуун. Ҳара ҳзы ихадароу — аԥсуаҭҵаара ашьақәгылараҿы ибзоуроу рацәаӡоуп.

Абызшәатә гәынкылара бзиа шимаз ааԥшит данхәыҷыз, ҵарауаҩк иаҳасабала дшьақәгылеит Санкт-Петербург, аамҭакала ԥшь-факультетк рҟны аҵара иҵон. Заа дшәит, дыпрофессорхеит, Урыстәыла иналукааша мрагылараҭҵааҩцәа дыруаӡәкхеит, Мрагыларатәи афакультет адеканс дыҟан, иара ианиааз зегь раасҭа хьӡи-ԥшеи иман. Абызшәадырра адагьы инапы рылакын аҭоурых, аетнографиа, археологиа, афилософиа. Кавказҭҵаара иазку иусумҭақәа акыр классикатәуп ҳәа иԥхьаӡоуп.

1912 шықәсазы Марр Аԥсны дыҟан. Џьгьарда ақыҭан Ашәы Ҳабыџь иҩнаҭаҟны дсасуан, усҟан иареи ҳара ҳҵарауааи (Д. Гәлиа, Н. Патеиԥа, П. Ҷараиа, Н. Џьанашьиа) аԥсшәа аҭоурых азы хәы змаӡам анҵамҭақәа ҟарҵеит. Афольклор аизгара иадиԥхьалон аҿар, иҵаҩцәа. Ихаҭагьы аԥсуа ажәаҳәа еиликаауа аҟынӡа днеит, аинтерес зҵоу алкаақәа ҟаиҵон, иаҳҳәап: "абхазский язык лингвистически стоит на одной из самых высоких ступеней человеческой речи". Атопоним Қәҭешь зхылҿиааз аԥсуа ажәа "ақы́та" ауп иҳәон (Усларгьы ус игәы иаанагон).

Аҭҵаарадырра инаваргыланы аиҿкааратә ҟазшьақәагьы илан, 1925 шықәсазы иажәеи иуси аланы иаатуеит Аԥсуа бызшәеи алитературеи ракадемиа (иахьатәи Аԥсуаҭҵааратә институт). 1926 шықәсазы иҭижьуеит "Аурыс-аԥсуа жәар", хара имгакәа алатин шьаҭала еиқәиршәоит аԥсуа аналитикатә алфавит. Уи 77 нбан еиднакылон, аха иманшәалам ҳәа ишьан, анҵыра дукгьы аимуӡеит.

Марр иԥсҭазаара аӷьырак Санкт-Петербург ихигеит, иара уа анышә дамадоуп, идунеи иԥсахит 1934 шықәсазы. Аҟәа агәы иалсуа амҩадуқәа руак ихьӡ ахуп. Аԥсны ҳаҭыр дула изыҟан, ҳаҭырла даҳгәалаҳаршәоит ҳаргьы, аԥсуа бызшәа гәцаракрала дахьазнеиуаз, адунеи аҿы ижәытәӡатәу абызшәақәа ирылакны дахьахәаԥшуаз азы. Иааԥсара пату ҳзақәуп.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

527

Ахьыуардын

24 Dec, 09:55

Аԥсуа музыкатә фольклор ашьаҭаркҩы, акомпозитор, аетнограф Константин Ковач диижьҭеи 125 шықәса ҵуеит иахьа.

Авенгр хылҵшьҭра Ковач, Севастополь диит, апрофессионалтә музыкатә ҵара иҵеит. Ар ҟаԥшь далан, ахәрагьы иоухьан. Арра аҟынтә ихы данақәиҭыртә, 1920-тәи ашықәсқәа реиҩшамҭазы игәабзиара аҭыԥ аҿы иааигарц Аԥсныҟа даауеит. Араҟа асовет республика қәыԥш аинтеллигенциа дырзааигәахоит. Аԥсуаа ргәыбылра икуеит, ркультура дазҿлымҳахоит, еиҳаракгьы ажәытә цәа зхоу ажәлар рашәақәа гәцареикуеит.

Аҟәа ҩыза гәакьас дизыҟалеит Ашьхарыуаа рышкол адиректор, арккаҩы Кондрат Ӡиӡариа. Уи иныррала, аҩыза жәҩахыр имангьы, Нестор Лакоба адырра ииҭоит ажәлар рашәақәа реизгара дшазыхиоу — ари аус хымԥада иаҭахуп иҳәахьан уаанӡа, даарагьы дазгәышьуан Аԥсны ахада. Ҳәарада, иаразнак ахаҵгылара ҟаиҵеит, иахәҭаз зегь рыла деиқәиршәеит хатәгәаԥхарала аус бзиа зҽалазгалоз арԥыс. Ковач инапаҿы идыркит афонографи афотосахьаҭыхгеи, уи иабзоураны ашәақәа рыбжьи анотақәеи рнаҩсгьы иаҳзынхеит иуникалтәу аетнографиатә фотоматериал.

Абасала, 26 шықәса зхыҵуаз акомпозитор, апианино арҳәаҩы, дааизар уи дазкызшәа, ицәа иадшәало ԥсыуа маҭәала иҽеилаҳәаны, иҽи икәадыри еиқәҵаны, аԥсуа қыҭақәа дрылсуа иҿынеихеит. Кондрат Ӡиӡариа уа дивагылан, аекспедициақәа еиҿызкаауаз уи иакәын. Абҵас дырхылаԥшуан, ацхыраара, абжьгара ҟаиҵон Дырмит Гәлиа. Хәышықәса инарзынаԥшуа ԥсыцқьарыла изҿыз аус иалҵшәаны 150 раҟара аԥсуа ашәақәа ҭаҩын, ашәҟәы ианҵан, иҭыжьын.

Ковач раԥхьатәи ишәҟәы "101 абхазская народная песня" ҭыҵит 1929 шықәсазы (еиҳараӡак бзыԥаа рҿы ианиҵаз ашәақәа еиднакылон), аҩбатәи ишәҟәы "Песни кодорских абхазцев" ҭыҵит 1930 шықәсазы (араҟа уажәшьҭа абжьыуаа рашәақәа еиҳан). Аԥсуаа рашәаҳәаратә ҟазара цәырызгаз, раԥхьаӡа акәны ашәҟәы иазырбаз аҵарауаҩ иџьабаа ахә ҳаракӡаны иршьеит Аԥсны. Москвагьы иџьыршьеит, адиплом ҷыда ирҭеит.

Ковач аԥсуа профессионалтә музыка ашьақәгылараҿгьы илагала дуӡӡоуп. Еиҿикааит, дирижиорс даман раԥхьаӡатәи аԥсуа симфониатә оркестр; аԥсыԥтә арҳәагақәа роркестр, амилаҭ арҳәагақәа роркестр, аетнографиатә хор. Амузыкатә культура ԥхьаҟатәи аҿиаразы иҟаҵатәу ашьаҿақәа аликааит. Аԥсуа жәлар рашәақәа асимфониатә оркестр иадырҳәартә еиԥш аус рыдиулеит. Абаҩхатәра злоу ахәыҷқәа рзы аинтернат аус ауан ихаан.

Константин Ковач иоуп Аԥсны зҽаԥсазтәыз аҟазара аусзуҩ ҳәа раԥхьаӡа акәны ахьӡ зхылаз. Даԥсаны ихырҵеит. Аҟәа иҟоу, аҭоурых ду змоу аҟазара ашкол еиҳабӡа иахьа иара ихьӡ ахуп.

1937 шықәсазы аполитикатә репрессиақәа анҵысы Аԥсны дықәҵыр акәхеит, ицәгьа рҳәеит. Нестор Лакоба ахәшә иҭаны дыршьхьан усҟан, хара имгакәа Кондрат Ӡиӡариагьы ддырӡуеит. Аха Ковач аԥсынҵра ду изшамызт усгьы, иԥсҭазаара далҵуеит 40 дшырҭагылаз (1899-1939). Инуҵыз акәым, ишнуҵыз ауп рҳәоит.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

481

Ахьыуардын

22 Dec, 13:25

Амраангы́ламҭа, ма амрааԥса́мҭа ҳәа иашьҭоуп ԥхынҷкәын абарҭ амшқәа — амш зегь раасҭа ианкьаҿу, аҵх зегь раасҭа ианауу (зимнее солнцестояние). Иаҳԥылеит аетнолог Валери Бигәаа ишәҟәаҿы.

Уажәааны ҳадгьыл амра иацәыхараӡоуп, уи аҟынтә ашәахәақәа ҭаауп, ажәҩан аҿы аҽазышьҭыхӡом, лассы иҭашәоит. Иааԥсазшәа ргәы иабон ажәытәуаа.

Амш ацлара ианалаго иеигәырӷьаны ныҳәаҵас иазгәарҭон анкьа. Адыгаа рҿы еиқәхеит ари аныҳәа ажәытә хьӡы Дыгъэгъазэ — ԥхынҷкәын 22 аҽны имҩаԥыргон. Аԥсуаа ҳҿы иашьашәалоит Лымдны́ҳәа, нас Қьы́рса (Рождество), ааскьанӡа ԥхынҷкәын 25 рзы иҟарҵон.

Аныҳәа шазгәарҭоз атәы шәаԥхьар шәылшоит абра>>

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

718

Ахьыуардын

20 Dec, 14:01

Аԥсны жәлар рартистка, Аҳәынҭқарратә Аҿар ртеатр асахьаркыратә напхгаҩы Софа Агәмаа ақәраныҳәа ԥшӡа лымоуп иахьа, гәыкала ҳлыдныҳәалоит.

Актриса, арежиссиор, аиҭагаҩ, арҵаҩы, ажәлар рыбзиабара, рныҳәаԥхьыӡ зцу Софа Агәмаа. Диит, илызҳаит аԥсуа музыкатә культура аихаҳа-еиҵаҳара атрадициа еиқәзырхаз аҭаацәара ду аҿы: лаб Хынтрыгә аԥхьарцарҳәаҩын, лара лхаҭа, лашьцәа, лаҳәшьцәа ҟазарыла ашәа рҳәон, икәашон. Аԥсабараҿы аӡыхьқәа шыҵхәраауа еиԥш, ицқьаӡа аҽцәырнамгар залшомызт Анцәа илылеиҵаз абаҩхатәра ссир.

Софа Агәмаа атеатр асценаҿы иналыгӡеит ахәаԥшҩы зыгәра игаз, шықәсырацәала игәы иҭымҵәо арольқәа 70 инареиҳаны. Убасҵәҟьа ҽакы иаламҩашьо иаанхоит акино аҿы иаалырԥшыз ахаҿсахьақәа, ихәыҷы-иду; хазы - лмоноспектакльқәа. Лыԥсы зыҿҳәараз атеатр даҟәыганы даныҟалагьы, агәкаҳара лҽамҭакәа лырҿиара ахырхарҭа ҿыцқәа азылԥшааит. Атеатртә студиа "Аамҭа" аиҿкаара, ауниверситет аҿы Актиортә ҟәша аартра, Аҿар ртеатр аԥҵара — абарҭқәа зегьы лыхьӡ рыдҳәалоуп, лара илыбзоуроуп.

Софа Агәмаа деицырдыруеит зус иашала иазнеиуа, иназыгӡо напхгаҩны. Лколлектив аҟны иаԥуп арҿиаратә хақәиҭреи алеишәеи. Лааигәа аҟазаара угәы азыҳәоит, лцәажәара, ллаф, лыԥхарра, луаҩышәатә ҟазшьақәа — доуҳала чароуп. Агәабзиара лымазааит, Аԥсынра дагымзааит! ❤️

💐

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

478

Ахьыуардын

19 Dec, 15:55

Ԥхынҷкәын 19 рзы 90 шықәса ҵит Аԥсны Жәлар рартист Ардашьын Аҩӡба диижьҭеи.

Ардашьын Аҩӡба — зыхьӡи зыжәлеи еидкыланы ирҳәоз, апрофессионалтә ҵара змаз раԥхьаӡатәи аԥсуа оператә шәаҳәаҩуп. Алирикатә тенор ҳәа изышьҭоу абжьы цқьа ихан.

Қарҭ Аҳәынҭқарратә консерваториа даналга, иара уа Аопереи абалети ртеатрқәа ахь усура даарыԥхьон, дрыдыркылон. 1964 шықәсазы Аԥсныҟа даауеит, Аҳәынҭқарратә филармониа асолистс дҟалоит. Аҟәатәи амузыкатә ҵараиурҭаҿы ашәаҳәара дирҵоит.

Ардашьын Аҩӡба раԥхьаӡатәи аԥсуа опера "Аламыс" ақәыргылара далахәын. Убас иҵегь хыԥхьаӡара рацәала адунеитә классикахь иаҵанакуа аоперақәа рҿы ҟазарыла апартиақәа наигӡон. Ҳтәылеи уи анҭыҵи зыхьӡ неиҩхьоу, ауаа бзиа еицырбо агәыԥ "Аԥсны-67" аҿы ашәа иҳәон.

Аԥсуа культура аизҳараҿы злагала ҟазҵаз, жәларыкны ҳазлаҽхәо артистцәа дуқәа рыгәҭа дгылоуп, игәалашәара ԥкымзааит!

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

519

Ахьыуардын

18 Dec, 14:15

"Ауаҩытәыҩса ицәа ҵаӷоуп, џьара иаауҵкәар, ашьа ҩаҿашәуеит. Аԥсадгьыл ацәа ҵаӷоуп: уи ажьы анахьлак, иара зҭаху дара рцәаҵәҟьа акы анаҿыхо аҵкыс ирыхьуеит. Иԥшаатәын амч – аԥсадгьыл ацәа кәылӡхартә".

Алықьса Гогәуа

#ахшыҩҵак_хьыршәыгәқәа

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

645

Ахьыуардын

17 Dec, 08:35

🔸Дырмит Гәлиа иҭынха Аԥсуаҭҵааратә институт ҳшынеибакәу зегьы, абызшәагьы, афольклоргьы, алитературагьы, аҭоурыхгьы, аетнографиагьы, аҟазарагьы иара иҭҵаара иазаҳкуазаргьы, макьана иҭҵаам акырӡа ирацәоуп ҳәа арадио Sputnik астудиаҿы иазгәеиҭеит аинститут аиҳабы Арда Ашәба.

"Иахьеиԥш ауадаҩрақәа еиҳангьы иҟан усҟантәи аамҭазы, аполитикатә цәқәырԥа бааԥс ыҟан, амҳаџьырра иаганы игьежьны иааны дырҩегьыхь зшьапы иқәгылаз уи ауаҩ жәларык зегьы рҿахәы иҳәартә еиԥш, ашкол, атеатр, анаука, хырхарҭала, иаҳҳәап, абызшәа, аетнографиа, афольклор, аҭоурых, иарбанзаалак дызлагоз аус шаҟа уадаҩра ацыз, зегь акоуп хара дыԥшны иҟалашаз идыруан, убри азыҳәа игәы хьамҵӡеит, дымшәаӡеит ижәлар рзы дцәашьны длашаӡо абас еиԥш даарылагылт", — ҳәа инаҵишьит Ашәба.

Инарҭбаау аиҿцәажәара шәахәаԥшыр шәылшоит абра.

470

Ахьыуардын

16 Dec, 15:25

Аԥсшәа аҭхаџьрақәа рҟынтә
Иахьазы шамаха иумаҳауа афразеологизмқәа:

◊ Иҵакы бзиоуп — амаӡа аҵәахышьа идыруеит;

◊ Инаԥшырҭа хароуп — дҟәышуп, хара дыԥшуеит;

◊ Ахымҩас лбааидахьеит — аԥсҭазаара дыԥнашәахьеит;

◊ Иаҳәа аҭра иҭеиҵеит — аиӷара аҵыхәтәа ԥиҵәеит;

◊ Ақəыцаанда рыбжьоуп — еизгәааны иҟоуп;

◊ Уигьы арыԥҳа иҿарыжьуам — уигьы баша-машак иакәым;

◊ Аӡынра ифеит — аӡын дазыҟаҵоуп;

◊ Абнахь амҿы игоит — башаӡа иҽирааԥсоит;

◊ Абӷа ҭоуп —

аԥсы алоуп (в теле);

◊ Уцгәы ԥсы адәахьы иузкаршәуам — амшцәгьа бааԥсуп⛈.

Ахыҵхырҭа: Аԥсуа-аурыс жәар (аиқәыршәаҩ: В. А. Касланӡиа)

Жәаба рҟынтә хәба зҳәаз - 5 иоут, жәаба зҳәаз - ампыл игеит!

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

615

Ахьыуардын

14 Dec, 07:05

Анацәа, ахшара, амаҭацәа мшаҭа,
Ҳаӡӷабцәа ауԥшәылқәа рыхцәы шьқьыруа,
Анкьа иахьҳныҳәарҭаз удгьылаҿ, Лаҭа,
Избан, изубарыз урҭ рбылра?!

Урыҵаԥжәарауаз – аҩсҭаацәа, ашьажәцәа,
Аламыс зцәыӡхьоу, зылақәа хкыз,
Ҳчеиџьыка иааӡаз, иахьа амца ҳажәҵан,
Ҳаҟамкәа ҳақәхра шьҭызхызгьы қәкыс!

Аха адунеиаҿ иҟоуп аҳақгьы,
Изалшарым аԥшқацәа рыгәнаҳа мӷьашкырц,
Аԥсуа дгьыл ԥсыуада дамамкәа аҳакгьы,
Иҟалароуп, изалшом аиаша мааԥшырц!

Шәахраҭ бзиахааит, ақәрахьымӡақәа,
Ҭаацәакны зыдгьылԥшьаҿ знышәнап ҟалаз!
Шәа шәшьа ҭарыжьуам ҳҵеицәа еихымцақәа,
Аиааироуп иҳамоу ҳарҭ гәыӷырҭас.

Кәасҭа Гьерхьелиа иажәеинраала "Ақәрахьымӡақәа руаз" аҟынтә, 1992

Автор даԥхьеит 1992 шықәса ԥхынҷкәын 17 рзы Гәдоуҭа имҩаԥгаз алахьеиқәратә митинг аҟны

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

628

Ахьыуардын

13 Dec, 15:35

...Уаҵәтәи ашара ҭынч иазхәыцуа
Амҩаду мҩасуеит иҭацәны.
Аҵх хьыҵәцара, мшынҵас ихыҵны,
Игазго иаҵалт саргь сыҩны.

Аԥенџьыр ахышә сахьадтәалоу,
Аҟармашәҭеиԥш сгәы цқьаӡа,
Зҵаара заҵәык сахьынҳалоуп:
Сабаӡхуго, слахьынҵа?

Витали Амаршьан, 1977

#алирика

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

515

Ахьыуардын

13 Dec, 12:10

Атәым милаҭ зны-зынла "аԥсуаа акрура рҭахӡам, рхы ацәыргоит" ҳәа иҳахцәажәалоит, еилых ҟамҵакәа. Анаԥшҩы дхыршәҩуп, аха ҳара ари аҩыза агәаанагара ҳзақәшаҳаҭхом. Аџьабаа зҩыда ауаҩы игәабзиара ишазеиӷьу рдыруан ҳабдуцәа, "хатә џьабаала дынхоит // ирҳаит" — рҽхәаԥхьыӡын. Дхәыҷызаргьы илшо акы идырҟаҵон, мамзар "убаҩ уқәыӡбоит" рҳәон.

Аашьаҟәра, усда-ҳәысда адәы ақәзаара ахаангьы пату ақәӡамызт аԥсуаа рҿы. Ус иҟоу ауаҩы дҵәылырхуан, игра иҿаҿы иарымҳәаргьы, ахьӡ ихылон дызлоу рыбжьара, илымҳаҿы инеиуан зегь акоуп. Уи нас ахьышәҭҳәа арыӷьарахь даргьежьуан ҳәа акәым, аха аӡәы ихы дазнархәыцуан, ҽаӡәы изы иааӡаган. Абри зыршаҳаҭуа акы аҳасабала еизаҳгеит иахьатәи асинонимқәа:

Аусура иацәаашьо ишԥаизырҳәо? (бездельник; тунеядец; шалопай; человек, ведущий праздный образ жизни)

• Абжьаҩа́шьа
• А́вацəысҩы
• Агьалды́з
• Акьабро́уасҩы
• Ақьазо́у
• Аҟалҭы́р
• Аҟьала-ԥа́ла
• Ахабжьаҟьа́ла
• А́мшгаҩ
• Аны́мха
• Ауа́ра
• Аҳазы́р
• А́ҳали
• Аҳар-ҳа́р
• Абаҩда́н
• А́муча
• Мазе́ича
• Мцәаӷәа́ча
• Амалакры́фа
• Аҭла́ч
• Аԥлады́

• Ҽа́гамк ҿахраду
• Тәа напро́у
• Зегьырҩы́за-ԥаҵақьала

#асинонимқәа

Арацәара џьашәымшьан, аурысшәаҿы еиҳагьы ирацәоуп (еиҿҳарԥшит).

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

738

Ахьыуардын

11 Dec, 15:11

Ԥхынҷкәын 11 рзы адунеи аҿы иазгәарҭоит ашьхақәа рымш 🏔
Аԥсны аҵакыра 75% шьхатәылоуп.

АШЬХА УАХЫНЛА

Хәыцра карақәак сыртәхеит,
Шьамхы ҵарқәа нҵәазшәа.
Аеҵә хьыблақәа жәпахеит,
Хыцқәак ирҿыҟьҟьазшәа.

Сқьала анҭыҵшәа хазы –
Ашәымкьаҭ, аҿыҟәа.
Уаҟа иԥхьакуп слақәа рзы
Хамҳаџьымшьа ныҟәа.

Ахамсыҟә атәы ҽакуп,
Шазаргьы ихәлазаргь.
Иара азыҳәа зегь еиԥшуп,
Шоуразаргь ихьҭазаргь.

Илацәҟәысуеит ацәашьы –
Хытар ҭыԥҳа ӡара.
Хра цаӷьцаӷьқәак ргәы абжьы,
Ҭахәмаруеит слакара.

Сқьала сылҩала иҵаргәоуп,
Ҳаԥ ҭацәуп исгәылоу.
Суапа аҿацә аҵкыс иааигәоуп,
Ажәҩан исхагылоу.

Шьҭыбжь ахылҵуам уӡырҩыр,
Уажә аԥшардгьы ҭынчхеит.
Иабаргәузеи са счаҩыр!
Саҳаҭақәа аџьынџьхеит.

Шьҭа ацәа сықәнакит аҿықә,
Сеисару, сҽаԥысшьру?
Амца иасҭару схамсыҟә?
Снықәтәаларц инсыжьру?

Рушьбеи Смыр

📖

• Аԥша́рд — флюгер
• Хымҳаџьымшьа ныҟәа — ахыз

• Ажәҩан ааигәоуп, ауапа хароуп ҳәа ажәаԥҟасгьы ирҳәон аԥсуаа, амш иаалырҟьаны аҽарцәгьар алшоит ҳәоуп иаанаго (еиҳарак ашьха уаныҟоу), ауапа — уахьчоит.

#алирика

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

648

Ахьыуардын

11 Dec, 09:15

АԤСАЦӘА!

Ҳаҵыхәтәы зынӡа иқәымӡаандаз ҳәа шәыҟазар, Анцәа ддырны гәык ала шәиашьапкла Аԥсынра умырӡын ҳәа. Шәыҷкәынцәа аҵара дшәырҵала шәацәымшәакәан. Шәҽышәаны шәынхала. Шәақәшәеины шәаҟәыҵ, икашәыжь ҳаҭазырхаӡаз аӷьычра мыжда!

Маан Дырмит Ҭлаԥс-иԥа,
Аԥшьаҩы, ажәлар рырҵаҩы
агазеҭ "Аԥсны", 1920 ш.

(автортә орфографиа еиқәырхоуп)

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

410

Ахьыуардын

11 Dec, 07:10

"Абжьы" ҳәа хьӡыс изху апроект лара лаҟарагьы ианаалода?

Ҳ-Хьыбла ԥшӡа лыбжьы хаа, лыччаԥшь хаа, лдырра, лҟазара лшалоит ҳазҭало ашықәс ҿыц азы ари аицлабра аӡбаҩыс. Аиҿкааҩцәа иазгәарҭеит адунеи аҿы зыхьӡ еицырдыруа аоператә шәаҳәаҩы, шықәсык аԥхьаҟа заамҭа еихшоу, акыр илыҳәаны дшазааргаз апроект алахәра. "Изааӡари, уажәраанӡа иҳагхалоз ыҟан, убарҭқәа ҳариашарц азы, иҵегь ҳаиӷьхарц азы лара дааҳаԥхьеит", — иҳәеит апродиусер. Аиашазы, улақәа хҩаны абаҩхатәра цқьа злоу ралкаара, нас ииашаны амҩа рықәҵара зегьыҵәҟьа ирылшом. Аԥсныи Урыстәылеи Жәлар рартистка Хьыбла Гьерзмаа арҵаҩраҿгьы аԥышәа ӷәӷәа лымоуп. Лцәажәараҵәҟьа зыԥсоузеи! Ҳазыԥшуп ҳгәы хыҭ-хыҭуа. Фымца лашарала ҳмашшуа иҟалахыргьы уаанӡа...

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

438

Ахьыуардын

10 Dec, 13:15

Аԥсны аҭоурых адаҟьақәа рҟынтә

1977 шықәсазы амилаҭ-хақәиҭратә қәԥара аԥхьагылацәа 130-ҩык рнапы зҵарҩыз "Аԥсуа шәҟәы" аиқәыршәара еиԥш ашьҭрагьы маӡазар акәын — ақырҭқәа (КГБ аусзуҩцәа) ирымԥыхьашәар, аус хабгалон.

Убас, ԥхынҷкәын 13 рзы Игор Марыхәба (ашәҟәы авторцәа дреиуоуп) ашәҟәы иманы ҳаирпланла Москваҟа дыԥрит. Уи аамҭазы Роман Ҷанба (ашәҟәы авторцәа дреиуоуп) Москва иԥшыз Иура Аргәын абас изынаицҳаит: "Аԥсуа хәшәы ачымазаҩ изы иузнаргоит. Ахәшә назго дызланеиуа аҳаирплан уаҳҳәоит. Иара иуиҭоит, уара инаганы изҭатәу аҳақьым иҭа, ҳусқәа зегьы бзиахаразы!" ҳәа.

Еиуеиԥшым аԥықәсларақәа шыҟазгьы, жәлар рҿахәы зҳәоз Ашәҟәы ахьнеишаз инеит. Ахҭҟьара иаҩызахеит. Москвантә иаразнак Қарҭҟа иаарышьҭит, "ашшыԥхьыӡ" знапы аҵазҩыз милаҭ еичырчаҩцәоушәа ахьӡ рыхҵаны ӷәӷәала иахьдырхәырц. Иҟан зусура иамырхыз, апартиа иалырцаз. Аха аԥсуа жәлар еицҿакны ари иаҿагылеит, рҵеицәа рыхьчеит, залымдарыла ирызныҟәар рымуит!

Арҭқәа рышьҭахь асовет еиҳабыра Аԥсназы иҷыдоу ақәҵара аднакылар акәхеит. Ҵоуп, аҳәара хада — Аԥсны Қырҭтәыла алҵра азин аҭара иақәшаҳаҭымхеит, аха ҳтәыла акультуреи аекономикеи рыҿиараҿы аилагарақәа шыҟаз азгәаҭан. Уи аҟынтә Аԥсны иазоужьын 500 миллион мааҭ. Абасала, "Аԥсуа шәҟәы" аус ауит. Уи алҵшәа хадақәа иреиуоуп Аԥсуа телехәаԥшреи Аԥсуа университети раартра, акадртә политика мачқ иадымхаргьы артатара, ажурналқәа "Аԥсны аҟазара", "Ашколи аԥсҭазаареи" ҭыҵуа рыҟалара.

▫️ Ашәҟәы анымазеиха изҭаху рнапы аҵарҩырц Аԥсны араионқәа ирылсуан Рушьбеи Смыр, Валери Гамгьиа, Ҵәџьаа аишьцәа, Игор Марыхәба уҳәа… Иара аус ахы акит Гагра, Ҳараз Чамагәуеи Борис Кьахьыр-иԥеи назлаз апатриотцәа раԥшьгарала. Атекст ԥыҭҩык аус адырулон, хшыҩеилаҵарала ихадырҭәаауан, акыраамҭагьы агеит, ирыҩуан Артур Аншба иҩны еизаны. Ахҭысқәа игәалаиршәоит Олег Дамениа абри иҿцәажәараҿы>>

Еиҳа инарҭбааны аԥхьара>> азыӡырҩра>>

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

591

Ахьыуардын

05 Dec, 15:10

Ақыҭаҿы ауаа еиҳараӡак рымчхара ӷәӷәоуп, избан акәзар ргәы лассы-лассы икаҳаӡом, раԥхьаҟа иазыԥшуп акы, ианакәызаалак акы иаҿуп, аԥсҭазаара ргәы ахшәаӡом. Ақыҭаҿы акы ԥсуеит, акы бжьысуеит, аха абри абас захьи, абри ҳзыхьчом ҳәа игәы иаанагаӡом анхаҩы. Аԥсабара дазааигәоуп, зегь иара ианатәу аамҭа идыруеит, акы иацхраатәызар, ианацхраатәу, ишацхраатәу идыруеит. Даԥшәымоуп.

Аԥсны ианҳақәлагьы, ҳаршьыр ҟалоит, иаҳзымхьчар ҟалоит ҳәа имхәыцӡеит ахацәа. "Ҳамцои!" рҳәеит иаразнак игылаз, урҭ ирхьыԥшит ҽа шьоукы. Ҳара аибашьра ҳадаҳкылар акәхеит, ахақәиҭразы ҳақәԥон, ахақәиҭра ҳҭахын. Ажәлар убас ирацәаны акы анырҭаху, акыраамҭа уи ианалоу, хәыҷы-хәыҷла еизыкәкәоит иара, амч аиуеит, арахь ицәырымҵыр ҟалаӡом.

Аха аибашьра шәарҭас иамоу уи ауп, иаҳгәалашәозароуп иаҳҭахыз ззаҳҭахыз, ҳаԥсадгьыл ззеиқәҳархаз — ҳхәыҷқәа рхы иақәиҭны, рыԥсы иақәиҭны инхаларц, рбызшәа рҳәаларц, адунеи зегь аҿеиԥш ауаа ирылагылазарц азы акәын. Убарҭқәа роуп иахьагьы иаҳҭаху, аха урҭқәа зынӡа имариаӡам. Убас иалҵит, аибашьра иаҳа имариахазшәа убарҭқәа раасҭа. Уи аҟынтә иахьагьы милаҭтә идеианы иҟоу ахеиқәырхароуп. Убрахь иаҵанакуеит абызшәагьы, аекономикагьы, ҳҿар рааӡарагьы — раԥхьаҟа иарбан мҩоу иалырхуа, еибабашьас, еилибакаашьас ироуа. Ҳбызшәала иҟаҳҵалароуп зегьы, убасҟан ауп ҳанаиааиҵәҟьа.

Инна Ҳаџьымԥҳа
Уажәада акьыԥхь зымбац лыҿцәажәара аҟынтә,
Ианҵоуп 2013 шықәсазы

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

156

Ахьыуардын

04 Dec, 14:18

Баграт Шьынқәба ироман "Ацынҵәарах" афырхаҵа хада Заурҟан Золак ипрототипс даадыруеит аубых жәабжьҳәаҩ Тевфик Есенч (Заишәа). Аҩымҭа зегьы иагәылсуа аҩбатәи ахаҿсахьа - уи игәалашәара абырлашқәа еизызго абызшәадырҩы Шәарах Кәаӡбагьы Аԥсны аҭоурых аҿы иҟаҵәҟьаз ауаҩы ихаҭара уқәнарԥшуеит. Дарбан уи? Иналукааша аԥсуа ҵарауаҩ, алингвист, раԥхьатәи аԥсуа фольклорист Виктор Кәыкәба иоуп. Абри атәы иҳәоит аԥсуа ҭоурыхтә роман ҭызҵааз аҵарауаҩ Виачеслав Бигәаа, автори иареи реицәажәара хыҵхырҭас иааганы.

Виктор Кәыкәба Ленинград аҵара ду иоуит, Мрагыларатәи абызшәақәа ринститут дҭан, Марр диҵаҩын. Марр иаԥшьгарала 1927 шықәсазы дҵарауаҩ қәыԥшны Ҭырқәтәылаҟа дцеит, уахь иқәнагалаз аԥсуааи аубыхцәеи ражәаҳәа ҭиҵаарц. Аха уи агәҭакы бзиа наӡарц иҟамызт, аҭыԥантәи аиҳабыра азин ҟарымҵеит ашьхарыуаа ахьықәынхоз араионқәа рахь Виктор Кәыкәба инашьҭразы. Шәазхәыц, изакәытә материалыз иеизигарыз шәышықәса уажәаԥхьа — ахҵәара иахааныз, изхызгаз аӡәырҩы рыԥсқәа анҭаз аамҭазы...

Аха уи азы игәы камыжькәа, аспирантураҿы иҵара хыркәшаны иԥсадгьыл ахь даауеит, еиҳагьы ҩ-напыкала аусура далагоит (дзылгаз аинститут аҿы рҵаҩыс уаанха ҳәа ишиҳәозгьы).

Виктор Кәыкәба диижьҭеи сынтәа 120 шықәса ҵуеит. 1920-тәи, 1930-тәи ашықәсқәа рзы аԥсуа интеллигенциа рыгәҭаҵәҟьа игылаз, зегь рыла иҿырԥшыгаз ҵеи иашан.

Абас иҟоу ауаа рнысымҩа уанагәылаԥшуа ухы уазымҵаар ҟалаӡом: аамҭа аныҟәашәа ццакыма, ма ҳара ҳшьаҿа ссахама — шаҟа ирацәоузеи дыҷкәынаны дзыхьӡаз ҳәа. Аҭҵаараадырраҿы, ауаажәларратә усураҿы. Уи моу, аҳәынҭқарратә усқәагьы дрыҵагылеит игәы иамукәа, аҟаҵатә иҟаӡаз баны, арахь аԥсуа кадрқәа шазымхоз дырны. Акультуреи арккареи рызҵаарақәа мҩақәиҵон.

Арепрессиақәа раан Виктор Кәыкәба илахьынҵа андырцәгьа, ихьӡ ахьаныз акьыԥхь, ашәҟәы-быӷьшәы рҵәаӷәо иалагеит, дыҟаӡамызшәа. Ҳара ҳҟынӡа зынӡа имааз ихиркәшахьаз аусумҭақәа ыҟоуп. Аха аԥсуаҭҵаараҿы илагала ду аныхшьа амам, ҽаӡәы иламҩашьо ихатә ҭыԥ ааникылоит.

Баграт Шьынқәба 1938 шықәсазы иҭыҵыз раԥхьаӡатәи иажәеинраалақәа реизга редакторс иамоугьы иоуп! Иџьашьатәым аҵарауаҩ-қәрахьымӡа иуахҭа хьаа дус иахьизыҟалаз, игәы ишҭыхоз. Шәарах Кәаӡбагьы аҩымҭаҟны 1940-тәи ашықәсқәа рзы дҭахоит.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

298

Ахьыуардын

02 Dec, 18:51

Ахьыуардын — Sputnik Аԥсны ананыра иҵагылоуп, уоуп иахьыруасҭаз. Уахгьы-ҽынгьы еиԥҟьарада аус зуа жәларбжьаратәи аинформациатә маҵзура Sputnik Аԥсны. Сынтәа 10-шықәса ахыҵит. Жәашықәса раахыс — зыгәра гоу ажәабжьқәа, хра злоу аиҿцәажәарақәа, игәылҭәаау астатиақәа, ауаа рҿахәы, рлакҭа. Жәашықәса раахыс аԥышәеизгара, аҽырҭбаара, аизҳара, аиӷьхарахь ахырхарҭа иацәхьамҵкәа.

Иахьа ҳаԥхьаҩцәеи ҳколлегацәеи рҟынтә адныҳәаларақәеи ажәа ҟәандақәеи шьардаӡа геит. Аха аешьа еиҵыбгьы ажәак идырҳәоит. Аҩызцәа шәхаҵкы, ахьӡ ишәырҳаз аныҟәгара шәаԥхамзааит! Ажәабжь бзиақәа зцу аамҭа бзиа шәыхьӡалааит! Даҽа жәашықәса рнаҩсгьы абысҭа пашәӡа иԥхаҵәы-ԥхаҵәуа ашә сақәа агәылаӡҭуа ари амш шәаԥыло. Ҽаанбзиала! 🎊

Зегь шалагоз згәалашәо иреиуоуп Инал Лазбеи Бадраҟ Аҩӡбеи, рыҿцәажәара шәазыӡырҩыр, шәагьахәаԥшыр шәылшоит абра>>

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

268

Ахьыуардын

02 Dec, 12:31

Ҩышә шықәса уажәаԥхьа* аԥсуаа мчыла аҭырқәа идгьыл аҿы ианнанага, арыцҳара, амлакра, амамзаара, агәаҟра уҳәа ирықәшәеит.

Ԥҳәысеибак убраанӡа днеит, илалҵаша аџьықәреи жәлаҵәҟьа лымамызт. Лмоҭа хәыҷы даашьҭылхын лгәылара ақыҭан инхоз ԥҳәыс беиак лҿы длыҳәарацы дцеит. Арахь бызшәала изеилибакаауам. Напышьашәала аԥҳәысеиба илҭахыз лалҳәеит. Аҭырқәа аџьықәреи амра ицәҵаны илырԥшшон. Аха амалахазгьы акаҿы дылзаамгеит ажәала.

"Уара, сара суқәҵәҟьоит, уара усыцәшәазшәа ҟаҵаны аџьықәреи улаԥала уыжәцәеимаа аџьықәреи цырақәа ҭаԥсаратәы ушьаԥҟьа!" – лҳәеит. Ус иагьыҟаиҵеит. Ижәцәеимаақәа ирҭаԥсаз лаԥшаҵәык азна ажәла нарган иларҵеит.

Аԥҳәысеиба ԥшь-кәтыки рбаӷьки лыман. Аҵла иалыҩрыз амаҭ ицҳаит ҳәа, арбаӷь ари лылаҵарҭа аагәанаҭан, илалҵаз зегьы ааидҟәшәланы иафеит. Иарсаанӡа арбаӷь аанылкылан, ачыҟәа рҟьаны, иафаз аџьықәреицырақәа ааҭылган, еиҭалалҵеит. Абас анхара ашьапы лкит аԥҳәысеиба. Абри иҟалахьоу ажәабжьуп. Феридун Аҟәысба иҳәамҭоуп.

Ианиҵеит Владимир Аҩӡба

📖

Лаԥшаҵәы́к // уаԥшаҵәы́к = ҩ-напык – две жмени

*1810 шықәса инаркны Аԥсны ахҵәарақәа ҟало иалагахьан

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

260

Ахьыуардын

01 Dec, 16:21

📌 Ажәа бзиоуп

🌲 Аԥсҳәа́р - аԥсаҵла ҟатақәа ахьеилагылоу аҭыԥ (молодой ельник, поросли ели)

Гәыблырак, ԥхаррак аҵоуп ари ажәа. Аԥстәқәеи аԥсаатәқәеи рнаҩс аԥсабара иаҵәарагьы зыԥсы ҭоу акеиԥш ишахәаԥшуаз, уи ахӡыӡаара шрыцәтәымымз ҳдыруеит ҳабдуцәа — аиха аҿы ҿамҳәакәа абна иламлоз. Абар уажәгьы аԥсаҵла ҿарақәа аҳәарақәа ирыдкыланы ахьӡ рырҭазшәа иҟоуп (уи ус акәымзаргьы). Егьи абжьааԥны асуиффкс -ҳәар зцыло ашәарахқәа рԥацәа роуп: амшәҳәыс — амшәҳәар, аҽа аҳәыс — аҽа аҳәарақәа.

Аԥсаҵла азҳара акраамҭа аҭахуп, ҳаԥсабараҿы иуԥылоит 600 метра аҳаракырақәа иҩархыкны, ҳаԥсабара зырбеио ҵиаауп, ахҵәара ҟалаӡом џьаргьы. "Аԥса" анаҳҳәо ари анҵамҭаҿы зыӡбахә ҳамоу "ель", "пихта" роуп, аха аԥсуаа ражәахәаҿы, ажәарқәа рҿгьы "аԥса" арбоуп агәырҵла "сосна" азыҳәангьы. Издыруада, иара "аԥсабара" ажәа ашьагәыҭ аҟны иҳамоу еснагь ииаҵәоу "аԥса" акәзар? Уи ус, гәаанагарак аҳасабала. Ииашаҵәҟьаны "аԥса" иахылҿиааз ажәақәоуп:

🐻

Аԥсарымшә – медведь, обитающий в хвойных лесах

🐐

Аԥсараб – горный тур, обитающий в хвойных лесах

Аԥса́рд – клёст-еловик
Аԥса́нҷ – королек красноголовый
А́лԥсаҵыс – королек желтоголовый

А́ԥсаӷь; аԥсара́џь — сосновая шишка; плоды хвойных деревьев
Аԥсары́хра – скала, поросшая елками / пихтами

Убас, Аҟәа араион ашьхараҿы иаҳԥылоит аҭыԥхьӡ Амзары́хра ("Сосновый хребет").

#ажәа_бзиоуп #ажәахырҿиаара

Асахьаҿы: Наҳар ашьха акалҭқәа

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

428

Ахьыуардын

29 Nov, 12:25

Жәҩан иаҵәа иаҵәазар,
Мра хьырхьыр ччароуп.
Шәыр ҟалак аҿазар,
Ҭагалануп – чароуп.

Мҵәыжәҩа ԥсаатә ԥыруазар,
Мшы лашак иахьӡеит.
Ӡаӡа-еимхәыц каҳәуазар,
Ӡаӡа-жәла лаҳҵеит...

Инна Ҳашԥҳа

#алирика

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

359

Ахьыуардын

28 Nov, 14:10

Абҵара 28 рзы диит Аԥсны Афырхаҵа, агәыԥ "Бабаду" аиҳабы Валери Багаҭелиа, иахьа дҳалагылазҭгьы 70 шықәса ихыҵуан.

Абаҩхатәра лаша злаз арԥыс иқәыԥшреи адунеи аҿы аестрадатә музыка аизҳара аамҭеи еиқәшәеит, амузыкахь игәы ихон, иаԥиҵон ашәа ссирқәа. Урҭ реиҳарак иара иеидикылаз агәыԥ "Абрыскьыл" инарыгӡон. Ауаа иргәаԥхон, ирыцырҳәон, аԥсҭазааразы ишан. Ихатәҩыза Инна Ҭыжәԥҳагьы дадиԥхьалеит арҿиара аус, лара илыҩуан ажәақәа, иара — амузыка. Усҟан иит анаҩс ажәлар ишьҭырԥааз ашәақәа "Ҳара ҳаруаа реиҳабы", "Бабаду", "Бзиа избо сылбаӡом", "Ҽаанбзиала" уҳәа егьырҭ. Аҳәыҳә ԥшқақәа реиԥш рхы еидкыланы инхон ихааны, иԥшӡаны, рҭаацәараҿы ирызҳауан ҩыџьа аԥҳацәа.

Аха нас иҟалеит аибашьра... Аханатә хьаҳәахьачарада аӷа иҿагылаз дреиуоуп Валери Багаҭелиа. Деилҟьан, дгәымшәан, игәы былуан Аԥсназы. Аханатә аӷа игыгшәыгра абла иҭаԥшызгьы дреиуоуп иара, дыҟоума уи дзықәшәаз ахлымӡаах згәы амырдысыз уаҩԥсы. Акыршықәса шцахьоугьы алацәажәараҵәҟьа мариам, акыршықәса шцахьоугьы ухәажьы қақаӡа иаргылоит игәыҭшьаагоу ашәа "Рада". Иара ианиҳәоз иоуразоуроу деилшьааны, агәырҩа дабылны дыҟан. Убас абылра дшаҿыз деибашьуан, амца мцала иузырцәара ҳәа, нкылашьа имамкәа. Фырхаҵарыла дҭахеит Марттәи ажәылараан.

Валери Багаҭелиа, Џьон Ӡиӡариа, Резо Чачхалиа реиԥш иҟоу афырхацәа рыхьӡ кашәаӡом ахаан! Аха ҳара рыхьӡ аҳәара ҳаԥсахааит даҽа шә-абиԥарак рнаҩсгьы ҳгәалашәара хәашьымкәа, ҳбызшәа хәанчамкәа.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

333

Ахьыуардын

27 Nov, 12:01

Аԥсуа-адыга жәларқәа рнапҟазара иатәуп акәалӡԥара, хьы-раӡны рахәыцла ақәҵара, еиларшәны аԥара, еиуеиԥшым ацәарԥшӡагақәеи аҩычагақәеи рыҟаҵара.

Аҿиара бзиа змаз аҟазара хкы, ан лҟынтә аԥҳа лахь ииасуаз уи амаӡақәеи амҳаџьырраамҭа иҳацәнарӡит араҟа, аха еиқәхеит Ҭырқәтәыла. Аӡы ахьышьҭрахь игьежьуеит шырҳәо еиԥш, 150 шықәса рышьтахь ҳаҳәшьцәа хазынақәа (Баӷԥҳа, Маанԥҳа, Кәыџԥҳа; уаанӡа зыӡбахә ҳҳәахьаз Ҳандан Папԥҳаи) рыбзоурала ҩаԥхьа Аԥсныҟа иааӡеит ари атехника: адиаспораҿгьы, арагьы изҭаху иддырҵо, иддырбо иалаган.

Аус алагара аус аҟалара иабжоуп. Абар иахьатәи амш азы Аҟәа иаатит "Акакаҷ" ацәыргақәҵа. Ас зыхьӡу астудиа амилаҭтә ҩычагақәа рҟазарҭак аҳасабала еиҿыркааит Елена Лабахәуа, Стелла Саӡԥҳа, Мактина Гогьиа, лымкаала абри аусхк аиҭаира рҽазкны, ргәы ақәкны, рхы ақәкны.

Иаҳбо зегьы наплыхуп, рнапала иҟарҵоит атрадициеи ҳаамҭазтәи азнеишьақәеи еиҿыбааны, рхатә гьамала еибыҭаны, араӡны рахәыц еимхәыц-еимхәыц еихаршәны — анапхаҵақәа, ахәдахаҵақәа, ахьнырҳалақәа. Иаазхәо ирҭоит акасы ԥшӡа илаҳәаны — абларгәырӷьага.

Ацәыргақәҵа аартуп ԥхынҷкәын 4-нӡа, агалереиа "AUADA" ахыбраҿы.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

408

Ахьыуардын

26 Nov, 13:29

Аԥсны Аконституциа 30 шықәса ахыҵит.

Аҳәынҭқарра ҵәатәышьаҟас иаҵагылоу, уи аҿиара ҳәаақәызҵо, ауааԥсыра зегьы еицырзеиԥшу, иагьеидызкыло Азакәан хада шьҭыхын 1994 шықәсазы иахьашәны, иара убри аҽны Владислав Арӡынба Аԥсны раԥхьатәи ахадас ихьӡ ҳәан. Заӡәк дҿыхаз ажәлар ԥсуам. Абҵара 26 — агәадуреи агәырӷьареи зцу, акрызҵазкуа мшуп.

Ари аҭоурыхтә хҭыс алзыршаз ируаӡәку Аԥсны Иреиҳаӡоу Ахеилак адепутатс иҟаз Олег Дамениа иажәақәа еиҭааҳгоит, усҟантәи аҭагылазаашьа зеиԥшраз игәаларшәо иҳәеит абас:

"Аконституциа адкылара мариаӡамызт. Иаахтны иаҳҳәозар, ҳаргьы ишахәҭоу еиԥш ҳазыҟаҵаӡамызт. Аха аамҭа иҳаднаҵон, аҭоурыхтә аамҭа ҳарццакуан. Убри аҟынтә иҳадаҳкылеит. Егьа ҟырыҵәрыла иҳадаҳкылазаргьы, ицәгьам ҳәа уаҩы иҳәаратәы иҟоуп. Хадара злоу апринципқәа — аҳәынҭқарра аиҿкаара, ажәлар реиқәырхара, ажәлар рыҿиара, абарҭқәа зегьы арбоуп. Ҳәарада, аус адулатәуп, аԥсахрақәа алагалатәуп. Аха аус злоу Аконституциа иагу акәӡам, иара ҳақәныҟәалароуп, убри ауп зегьы ирыцку. Зегь реиҳа ҳахьыцыркьуа — Аконституциа иарбоу азакәанқәа азгәамҭакәа ҳшьаҿақәа ахьеихаҳго ауп".

☑️ Аԥсны ахадарахьы инеиуа зегьы рнапы зықәҵаны ҭоуба руа 1994 шықәсазтәи Аконституциа ԥшьаҩырак иаҳзаҩызоуп, избанзар ишьақәнарӷәӷәоит шьала иаагаз, кьыс змауша Аԥсуа ҳәынҭқарра аҳәаақәа, уи ахақәиҭреи ахьыԥшымреи, арҭқәа ахаан ԥсахра рықәымкәа закәанла ихьчоуп.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

460

Ахьыуардын

26 Nov, 11:03

30 шықәса раԥхьа, 1994 шықәса абҵарамза 26 рзы иаатит Аԥсны Жәлар Рџьынџьтәылатә еибашьра иазку Гәдоуҭатәи амузеи.

Амузеи аԥҵараҿы Аԥсны раԥхьатәи ахада Владислав Арӡынба хаҭала илагала дууп ҳәа лҳәеит амузеи аиҳабы Гәыгәыца Џьыкырԥҳа.

"Аԥсны актәи ахада Владислав Арӡынба даара игәаԥхеит амузеи аартра аидеиа. "Ҳәашьак ақәӡам. Гәдоуҭа аибашьраан инанагӡаз ароль даара идуун. Сара, ҳәарада, сшәыцхраауеит. Аматериалқәа реизгара шәалага" ҳәа иҳәеит Владислав Григори-иԥа. 1994 шықәса абҵарамза 26 рзы Гәдоуҭатәи амузеи аҿы иаатит Аџьынџьтәылатә еибашьраҿы иҭахаз ирызкыз раԥхьатәи ацәыргақәҵа. Ари ахҭыс хаҭала далахәын Владислав Арӡынба", — ҳәа илгәалалыршәоит Џьыкырԥҳа.

Иахьа Гәдоуҭатәи амузеи азалқәа 8 рыла ишьақәгылоуп. Уа Аџьынџьтәылатә еибашьра, Аԥсны раԥхьатәи ахада, амҳаџьырцәа, арепрессиақәа ирылаӡыз, иара убас аԥсуаа ркультуреи рыбзазареи ирызку аекспозициақәа цәыргақәҵоуп. Уажәы Гәдоуҭатәи амузеи аҵыхәтәантәи, аабатәи азал аартразы аҽазыҟаҵара иаҿуп.

333

Ахьыуардын

25 Nov, 17:30

◊ Ахҭа иҭаиршәит ҳәа ҳажәа иалоу афразеологизмгьы ишиашоу аҵакы аман аханатә, иамоуп иахьагьы аиҳабыратә абиԥара рыбжьара.

"Ах-ҭа́" ҳәа изышьҭоу ацәҟьара агәҭоуп (мишень, букв.: "место попадания пули"). Ахы ахьаахаз аҭыԥҵәҟьа даҽазнык ианақәшәо азыҳәангьы убас рҳәон. Ҩынтә џьарак иақәзыршәаз ахысҩы ахҭа иҭаиршәит — попал в цель, прямо в точку.

Абри иазку ажәабжь ссир аниҵахьеит аҵарауаҩ Алхас Чхамалиа аԥсуаа ҳжәытәрақәа ирызҿлымҳаз, ҳҭоурых еидызкылоз ԥсаҭа шкәакәа Џьон Смыр иҟынтә. Ишеибгоу иааҳгоит:

***
Қалӷьы Ҳанашә ишәақь

Абӷархықә ақыҭан дынхон ажьиҩы напҟаза Ҟалӷьы Ҳанашә. Уи иҟаиҵон абџьар. 1866 шықәсазы Лыхны иҟаз ақәгылара аиҿкааҩцәа ҳәа икыдҵаны иршьыз Маан Ҟазылбақьи, Какәчал-иԥеи дрыцыршьит Ҟалӷьы Ҳанашәгьы.
Аамҭала зны Смыр Апыгә ҳәа Абӷархықә ақыҭан дынхон шәарыцаҩ ӷәӷәак. Уи Ҟалӷьы Ҳанашә иҟаҵамҭаны
иныҟәигон мыц зымҳәаӡоз ашәақь. Апыгә дахьынхоз аӡиас Ҿбаарҭа нырцә дынхон Ҟалӷьы Мсураҭ ҳәа нхаҩык.
Ҽнак зны Апыгә Мсураҭ иқәҿиҭит: "Мсураҭ, убра уахьгылоу амжәаҵлаҿы џьара цәҟьарак сызкыдҵа!" – ҳәа. Мсураҭ даалаган, ичабра ааиҵыхны амжәа ашьапаҿы иныкнеиҳаит. "Шьҭа маҷк унаскьа!" – иҳәеит Апыгә. Дук мырҵыкәа игеит ахысбжьы. Мсураҭ ацәҟьара данадыххыла, ибеит аӡнырцәынтәи ихысыз Апыгә ихымҭа ацәҟьара агәҭаҵәҟьа ишаахаз. Аха иаарласны Ҿбаарҭа нырцәынтәи иааҩит абжьы: "Унаскьа, Мсураҭ, иахьысҭахыз исзақәмыршәеит, даҽазнык схысуеит".
Абасала, Смыр Апыгә ҩынтә дхысит. Мсураҭ ацәҟьара данахәаԥш, аҩбатәи ахы ахьаахаз ҳәа акгьы изгәамҭеит. Ашьҭахь, амжәаҵла еихала иԥҟаны игәарҭазар, аҩхыкгьы еихагыланы аҵла иаалырхит. Абас дҟаза дуун ажьи Ҟалӷьы Ҳанашә, убри азоуп иҟаҵамҭа ашәақьгьы амц замҳәаз, уи ахҭа иҭанаршәит.

Ианҵоуп 2009 шықәсазы

📖
◊ Хҭак еицҭадыршәуеит — они придерживаются одних взглядов; они согласованно действуют, букв.: "метят в одну цель"

Ахҭа́ ҳәа иашьҭоуп иара убас ахырҭәага мыруга (приспособление для изготовления пули литьем). Ажәа ари аҩбатәи аҵакалагьы афразеологизмқәа арҳаит:
◊ Хҭак еицҭыргазшəа еиԥшуп — они очень похожи друг на друга (б.ч. о предметах);
◊ Ахҭа дҭаркит (дҭадырхеит, дҭакны дрымоуп) — его парализовали, лишили возможности действовать; его держат в тисках;
◊ Ахҭа дҭахеит — он парализован, обездвижен (В. Касланӡиа "Аԥсуа-аурыс жәар")

📌 Ахҭа́ ахьӡуп аӷәра ахәҭак (головная часть уздечки; уздечка без поводьев), аха ари ажәа хазуп, омонимӡам, араҟа иҳамоу аҟырҟытә "-х" ауп, ахы "голова" аҟынтә.

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

398

Ахьыуардын

22 Nov, 13:40

"Асду" акьыԥхь абеит 1985 шықәсазы, ҳаԥхьаҟа 40 шықәса ахыҵуеит. Ажурнал "Алашара" ԥшь-номерк ирнылеит, усҟан иара атираж 14 000 ыҟан, қыҭацыԥхьаӡа хәышә-хәышә цыра роуан, (иахьа зынӡа 500 роуп иҭыҵуа). Ауаа агәаран иқәгылон иаархәарц азы, убасҟак иазыԥшын аҩымҭа...

Иаарласны аԥхьаҩцәа ирылаҵәеит, хьӡи-ԥшеи арҳаит ароман, аԥсуа литературазы иклассикахеит, аурысшәахь еиҭаргеит. Аиҭага хадаратәла автор иоуп знапы иҵызхыз, иара ишиҭахыз ала ахы иақәиҭны ирцәажәеит, уи ашьҭахь аиҭагаҩгьы џьабаа ӷәӷәак имбаӡеит...

Уажәшьҭа ҳара ҳаамҭазы Алықьса Гогәуа зны ус иҳәазаап Мадина Аргәын илызкны: "Аӡәыр илшозар "Асду" асценахь анагара, абри аӡӷаб илылшоит", — ҳәа, дкылԥшны ибозшәа. Иагьлылшеит, лбаҩхатәра иацназго агәаӷьра аалырԥшит.

Аспектакль уажәоуп асцена ианықәлаз, зынӡа иҿыцуп, макьана иагу-иабзоу ыҟазаргьы шәарҭаӡам. Арежиссиор илҳәан еиԥш, ахәыҷы ианизҳауа егьараан иҟазшьа иԥсахуеит, убас ауп аригьы — иқәургылацыԥхьаӡа игәылшәалоит, иеиӷьхоит.

Ҳара уажәнатә ҳацәымҩашьо иаҳҳәоит, Аԥсуа театр аҭоурых аҿы иаанхо спектакльуп "Асду", ҳрыдныҳәалоит иалахәу зегьы.

Иаҳа инарҭбааны, ажәа хыркыла — Анатоли Лагәлаа истатиаҿы>>

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

453

Ахьыуардын

22 Nov, 10:46

Аԥсны акультуратә ԥсҭазаараҿы акрызҵазкуа гәырӷьа хҭысхеит аспектакль "Асду" аира. Жәлар рышәҟәыҩҩы Алықьса Гогәуа ироман-рапсодиа иалху ақәыргыламҭа Аԥсуа театр асценаҿы иддырбараны иҟан жәамшҟа раԥхьа, аха ауаа ззыԥшыз апремиера инахатәхеит агәҭынчымра ду иарҵысыз ауаажәларра-политикатә ҭагылазаашьа иахҟьаны. Уи зегь ижәдыруа ауп.

Иаҳзымдыруаз — арежиссиор Мадина Аргәын "Асду" ақәыргылара лҽазылкхьазаарын хышықәса раԥхьа, аха усҟангьы еиуеиԥшым аиԥҟьарақәа ацын, изыхҟьазаалак иахьанӡа иаараны иҟан, иагьааит қәҿиарала. Иахьатәи ҳаамҭа иақәшәоит, угәы уҽанызҵо спектакль хатәроуп ҳәа ахә ршьеит избаз ахәаԥшцәа.

Хьыӡҳәалагьы, аԥхьарбара адырҩаҽны Елеонора Коӷониаԥҳаи Инал Лазбеи рдырраҭара "Аҳәатәи аҳәашьеи" ахь ааԥхьара зауны имҩахыҵыз атеатрҭҵааҩ Светлана Қәарсаииаԥҳаи ашәҟәыҩҩы Анатоли Лагәлааи. Ахцәажәара далахәын, азҵаарақәагьы рҭак ҟалҵон иара убас Мадина Аргәын лхаҭагьы.

Ихадароу алкаақәа:

🟠Алитература бзиа асценаҿы аҿыц ԥсҭазаара узаҭозар, уажәазы ихьысҳау ҳадрама иацхраауеит, маакырас иазыҟалоит.

🟠Аспектакль хазы игоу ҟазара хкуп, излыху аҩымҭа зынӡа иеиԥшымзаргьы ауеит, аха ара еиқәырхоуп уи ахьаа, уи аидеиа хада — аԥсадгьыл ацәыӡра шыҟамло.

🟠Ақәыргыламҭа аҵакы (содержание) зеиԥшразаалак, уи ала иуҳәарц иуҭаху ауп ихадароу — ари аспектакль аҳәатәы аман, аарԥшрагьы рылшеит ажәа мыцхәыда, убри ауп иреиҳаӡоу иааирас ишьатәу.

🟠Асиужеттә лкаа: агәнаҳа ианаамҭоу ихҽтәуп, мамзар "уԥа" дагоит.

Ишиашоу ицоз аефир аҟынтә аиҿцәажәара еилыхха аинтерес аҵоуп аспектакль иахәаԥшыз рзыҳәан еиԥш, иамыхәаԥшыц рзыҳәангьы. Шәазыӡырҩыр шәылшоит абра>>

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

562

Ахьыуардын

19 Nov, 09:40

АԤСНЫ АГИМН – АҾАР РГИМН

Иҭбаауп адунеи, иҭбааӡоуп,
Иагьбеиоуп, иагьыԥшӡоуп зқьыхкыла.
Аԥсадгьыл атәы даҽакӡоуп –
Уи ауп зегьы иреиӷьу атәыла!

Ишәҭуаз Анцәа иишаз Аԥсны
Ашьхеи амшыни рыбжьара!
Наӡаӡа иарԥхоз иахьӡаны
Иԥшьоу Ахақәиҭра лашара!

Уа хьӡи-ԥшеи фырхаҵареи згым,
Зықьнашықәса иааирала ицаша!
Бираҟҵас ишьҭыхны ԥсра зқәым –
Ԥхьаҟа, ԥхьаҟа инагала уиашаз!

Ишәҭуаз Анцәа иишаз Аԥсны
Ашьхеи амшыни рыбжьара!
Наӡаӡа иарԥхоз иахьӡаны
Иԥшьоу ахақәиҭра лашара!

Иахьӡоит изызшоу аразҟы
Ахачҳара змоу Аԥсынтәыла.
Аԥсуара иарԥшӡоит зегьы,
Иарҭәуеит абри адгьыл ҵакыла.

Таиф Аџьба, 1989 шықәса

⭐️Ахьыуардын шәақәтәа

583

Ахьыуардын

18 Nov, 17:45

"Ианиашьа ихаҵашьоуп" алымшара мацарахь ихам. Абри зыршаҳаҭуа аҿырԥштәы бзиа ҳԥылоит Наԥҳа Кьагәа изку ажәлар рҳәамҭаҿы.

"Кьагәа дҽыжәлан, џьара дгьыл харак аҿы дышныҟәоз дааԥсан, ҵлакы ихы надҵаны дыцәеит. Ус хҩык аҽцәа ааихагылан, илаисны дырҳәынҷеит. Дрыма ишцоз ианрықәхәла, уахԥхьара ҳәа бнарак аҿы иаангылт. Рыҽқәа акәадыр рықәырхт, амца еиқәырҵеит, афатә ҟарҵеит акрырфеит. Иара уеизгьы уа деиқәԥах дышьҭоуп. Нас ихыхәмаруа иазҵаауеит:
— Уара, Наԥҳа Кьагәа ҳәа хаҵа ӷәӷәак дыҟоуп рҳәоит, уи ихаҵашьа атәы ҳәа иудыруазеи? — ҳәа.
— Уи ианиашьа ауп хаҵашьас имоу, баба, — иҳәеит Кьагәа.

Дара рыԥсы ршьон, ицәеит. Рыҽқәа шьаҳаны иоурыжьит. Ишыцәаз дацәымҩашьо ианеиликаа дҩагылан, дызлаҿаҳәаз ишахақәа ааԥыҵәҵәаны, аҽқәа кны иааигеит, икәадырт, рабџьар-маҭәа наган акәадырқәа инархишьит. Иара дҽыжәлан даагылан, ибжьы ҿацаӡа иҩарықәиргеит: "Аҳы, шәгыл!" — ҳәа.

Иҩагылазар, абас ассир: рыҽқәа кәадыруп, иԥахны ирымаз дҽыжәны дгылоуп. "Шәҽыжәла!" — иҳәан, аттаҳәа иҩҽыжәлеит. "Шәабџьарқәа шьҭышәх!" — иҳәан, рабџьарқәа аашьҭырхит. "Аҳы, акыр шәылшозар, абыржәшьҭоуп ахаҵара анаҭаху!" — иҳәеит Кьагәа.

Аха ирылиршахуааз анҭ арыцҳақәа! Агәаԥҳәа илҽыжәҳәа иҩкаижьин, рабџьар аархихит. Еиқәԥах рыҽқәа иҩарықәиртәан, има иҿыҩеихеит.
— Шәарҭ аԥсцәа, ауаҩы дшыцәоу шәышԥаилакьысуеи!? Ицәоу аԥсы диҩызоуп. Уи хаҵарам, уи шыбзоу ԥсроуп! — иҳәеит Кьагәа.

Рқыҭа ианҩалалоз, анҭ аамсҭцәан, издыруаз ауаа ыҟамзи, Кьагәа иҳәо-иичо ишьҭалт, рабџьар рыҭан иоушьҭ ҳәа.
— Дара ауааԥсыра рхаҭақәа шәара ишәымаз, сара аҳәаҭҳа сыргьежьуам! — иҳәан, рхаҭақәа ауишьҭын, имида-гәидаха ицеит".

Асахьаҿы: аспектакль "Инаԥҳа Кьагәа", Аҳәынҭқарратә аҿар ртеатр, 2017 шықәса

⭐️ Ахьыуардын шәақәтәа

580

Ахьыуардын

18 Nov, 12:55

ДАСУ ИАНИАШЬА ИХАҴАШЬОУП.

Аԥсуаа — Нарҭаа рцыԥҵәаха жәлар, ҳԥышәа еизыркәкәаны изныԥшуа ажәаԥҟа шьахәқәа рахь иаҵанакуеит, аҵакы ҭбаауп, ахархәара ԥкым. Аҿаԥыц ҳәамҭақәа ианакәызаалак ҭоурыхк рыҵамзар ҟалаӡом, ус анакәха аԥсҭазаараҿы ҵабыргны иҟаҵәҟьаз, иагьырацәаз ахҭысқәа ирыхҳәаахеит аригьы. Ҳазлацәажәо ажәаԥҟа хымԥада аибашьратә культура иацырҟьоуп, арҳәрақәеи ақәыларақәеи хаҵарас, хьыӡрацарас ианыршьозтәи аамҭа иадҳәалоуп уҳәаратәы иҟоуп. Ишдыру еиԥш, ари аус шәышықәсала анҵыра аман адунеи акырџьара. Малс иргоз зегьы иреиҳан (хәԥсалагьы, гәнаҳаралагьы) — ауаа.

Ашәҟәыҩҩы Даур Занҭариа иажәабжьоу "Чу Иақәыԥ иуахҭа" иагәылоуп Кавказ атәцәа ишрызныҟәоз дахьалацәажәо аҭыԥ, атемала иуеилнаркаауа рацәоуп:

"Шьхамҩала, абӷацамкыра, асыԥсара иаҿысны, мамзаргьы аԥра ӷбақәеи ашхәақәеи рыла амшын ихыланы, даара хара иныҟәалон дара [Бырзықьаа], иахьнеиуаз ргәырҽанӡамкәа инарықәланы, ауаа ҳәынҷаны иргон. Ахашәала мшыннырцәҟа дырҭиуан, избан акәзар еибашьран, анаплакқәа зегь ирҟәаҵхьан, атәы изын аҩны аус маҷын. Аҩны иаанрыжьуазгьы ижәла ихырхуан, имышәхәгьы амыхны ирҵәахуан жәытә ҵасла. Уинахыс атҟәа бналашьа имаӡамызт, иҟәых аԥшәма икнаҵы. Иҟәых ахьынхаз илахьынҵагьы иԥеиԥшгьы нхеит ауаҩы ҳәа иԥхьаӡан, уи зегь агәра ргон. Убри азын, уаанӡа иага дуаҩ ӷәӷәазаргьы, уаҳа акы ааилымшаӡакәа, дызхашәалаз итәала дыҟан уинахыс иара. Дтәын уинахыс.

Атәы ицәаҩа хԥаны ишоуп ҳәа иԥхьаӡан. Ицәеи ибаҩи анцәа ишеит, анцәа итәын. Ажьы иқәзи уи инаҭоз амчи дызхашәалаз ракәын изтәыз, избан акәзар урҭ акраниҿарымҵа, ҩаԥхьа ицәеи ибаҩи еикәырша даанхон, имчгьы илӡаауан. Атәы дызқәиҭыз иԥсы мацара акәын. Ианиашьа ихаҵашьоуп зырҳәо, усҟантәи аамҭазын ауаҩы дарбанзаалакгьы — даҳаз, дынхаҩыз, иага ихы дақәгәыӷәуазаргьы, аҳәынҷара иқәшәар ауан".

📖
Ианиашьа ихаҵашьоуп — проявление мужества порой зависит от ситуации;
Аҳәы́нҷара — скрутить человека; пленить, туго связав руки и ноги

⭐️ Ахьыуардын шәақәтәа

346

Ахьыуардын

15 Nov, 17:27

🏔️

Ажәлар ирызку аԥсуа жәаԥҟақәа

🟠 Ажәлар иуаҭәарымшьаша ухы иаҭәаумшьан.

🟠 Ажәлар иуқәнадыргаз хаҵароуп.

🟠 Ажәлар зыхәда ԥырҟо ашьа ааӡом.

🟠 Ажәлар реихшара ахшыҩдара иахҟьоит.

🟠 Ажәлар узлоу рхылԥа ухаҵа.

🟠 Ажәлар ирыхьчо ар иҭахӡам.

🟠 Ажәлар қәыԥсычҳар адунеигьы ҭабгоит.

🟠 Ажәлар зықәшәиуа амшын ҭабоит.

🟠 Ажәлар лабала иузкацом.

🟠 Ажәлар рус ажәлар ирыӡбароуп.

🟠 Ажәлар рҳақ ыӡуам, иԥсуам.

🟠 Ажәлар абахә иажәлар, идырбгоит.

🟠 Ажәлар ириааиуа мчы ыҟам.

🟠Ажәлар рбеиара дара рыҩныҵҟа иҟоуп.

🟠 Ажәлар рыбз хәшәуп.

#ажәаԥҟақәа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

502

Ахьыуардын

14 Nov, 09:40

Ҩ-ажәакгьы шәҟәык иаҳәаша рҳәоит зыхшыҩ цқьоу иҿаҟны.

Ари згәылаҳхыз ажәеинраала лирикатәуп, "Ҭагалан" ахьӡуп, аха иахьазы аҵакеиҭарс ҳзаатит абас: "аҟама" — ҳахдырра, "аҟамаҭра" — ҳҳәынҭқарра.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

561

Ахьыуардын

13 Nov, 10:50

Ас иҟоу ахаҭара дуқәа ирыхцәажәозароуп дара ирхаану, ирзааигәаз, хаҭала ибзиаӡаны издыруаз, иагьеилызкаауаз ауаа.

"Ҭамара лҟәыӷара, лдырра, лҵара, лдоуҳамч иавагылан агәаӷьра ду. Акы дыннакылаҵәҟьомызт уи ахы ада. Машәырны иҟамлеит лара ллитературатә кьыԥхьымҭаҟны ԥсевдонимк аҳасабала иахьаҵалҩыз "Аԥсны-ԥҳа" ҳәа. Аԥсны даԥҳаҵәҟьан, даҵеилашан, лыԥсадгьыли лыжәлари дырҿахәҳәаҩын".

Ари лыҩуеит аетнолог, ауаажәларратә-аҳәынҭқарратә усзуҩ Марина Барцыц. Ҳсаит ианылахьоу иреиӷьӡоу астатиақәа иреиуоуп ҳәашьалагьы, ҵакылагьы — инагӡаны шәаԥхьар шәлышоит абра>>

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

486

Ахьыуардын

13 Nov, 10:20

Ҩажәа шықәса раԥхьа, абҵара 12 рзы дҭахеит Ҭамара Шьаҟрыл — аҵарауаҩ, апатриот, аԥсуаа рмилаҭ-хақәиҭратә қәԥара иаԥызаз ахаҵамԥҳәыс.

АХӘРАШӘА ЗЫЖӘЛАР ИРЗЫЗҲӘОЗ АԤҲӘЫС ЛАША

"Ҭамара Платон-иԥҳа Шьаҟрыл. Аԥҳәыс ԥшӡа. Аҳкәажә — аамысҭашәа. ҬАМАРА...

Илашо, икәалыкәаџьо, Аԥсны аҵеира рыбла хкуа, ари ахьӡ 1950-тәи ашықәсқәа рзы Аԥсны ахи-аҵыхәеи ааимнадеит, нас Кавказ ашьхақәа инархыҵын, Нхыҵи-Аахыҵи рҵеира рхақәиҭрамҩа инаныԥхалеит. Ҭамара Шьаҟрылԥҳа хаҭала дыззымдыруаз, 10-15 шықәса зхыҵуаз ахәыҷқәаҵәҟьагьы ахьӡ ҬАМАРА рҿалашон, ахәыцра иаланахалон, иаруалыуашон: ирымбац, ирмаҳац, ҭәи-ԥхеи аҟазаара аҵкыс еиҳау, аха рабацәеи дареи зылхәдааны иҟоу акы адунеи ишану, шәымҭак иадымхаргьы уи анаҿыхәара ԥсҭазаара дук ишаԥсоу рыгәнарыҩуан, рыгә хәыҷқәагьы убрахь, цқьа ирзеилымкаауаз ахь ирыхо иҟанаҵон.

Ахьӡ шьана, ахьӡ шана ҬАМАРА — Ахақәиҭра ашьана. Баҳзымыхьчеит. Агәаӷь ҳацәмаҷхазар акәхап. Баҳзымыхьчеит неиҩымсрада зегьы иҳахӡыӡаауаз, зхазы акгьы иашьҭамыз, зхыи-зыԥси зегьы зыжәлар ирызҭаз аԥҳәыс лаша... Ҳарԥарцәа Аҟәа ахы ианақәиҭыртәуаз аҽны бымшәа-бмырҳа апианино баҿатәаны ргәы ашьҭыхразы "Апассионата" рзазырҳәоз аԥҳәыс гәымшәа. Бхы рықәбымҵар былымшеит, еиҭах ашәарҭа ианҭагыла Ҳхақәиҭреи Ҳхьыԥшымреи.

Инаӡааит бажәа, Ҭамара! Бхы зқәыбҵаз аус нарыгӡаратәы агәамч ҳажәлар Анцәа ириҭааит. Уи акәхашт быԥсы лаша зызгәышьуаны иҟоу Ахәрашәагьы... 60 шықәса иааиԥмырҟьаӡакәа ибҳәоз ахәрашәа".

Виачеслав Бганба,
абҵара 13-14, 2004 ш.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

453

Ахьыуардын

11 Nov, 10:20

Абҵара 11 рзы диит абызшәадырҩы, апрофессор Џьорџь Хьиуитт, иахьа иара 75 шықәса ихыҵуеит.

Зыхьӡ нагоу англыз ҵарауаҩ, адипломат адунеи аҿы ибзиаӡаны ирдыруа иоуп, Кавказ иахьаҵанакуа дыззымдыруа уаҩ дыҟам. Хыԥхьаӡара рацәала аҭҵаарадырратә, апублицистикатә усумҭақәа дравторуп. Аԥсныи аԥсуааи ҳинтересқәа ихьчоит ажәала, усла. Ҳбызшәа иҵеит, ҳаԥсҭазаашьа дазҿлымҳауп. Ианашьоуп иреиҳаӡоу аҳәынҭқарратә ҳамҭа — "Ахьӡ-Аԥша" аорден II аҩаӡара.

Џьорџь Хьиуитт кавказҭҵаара иҽазикит дышқәыԥшыз, аамҭала Қарҭ аспирантура дҭан; Ҭырқәтәыла дыҟан, уа инхоз ашьхарыуа жәларқәа рбызшәа ҭиҵаауан теориала. Иҭаххеит аԥсуа-адыга бызшәақәа еиҳа дырзааигәахарц, усҟан инасыԥ ицныҟәеит, игәҭакгьы наӡеит — аԥсшәа илырҵон абызшәадырҩы қәыԥш Лиудмила Хьиԥҳа, анаҩс иразҟхаз.

Џьорџь Хьиуитт Аԥсныи аԥсуа жәлари изгәакьахеит, ара иоуит аҩыза-ақәла, ауа-аҭахы. 1989 шықәсазы амилаҭ-хақәиҭратә қәԥараан раԥхьатәи ашьа анкаҭәа, ақырҭцәа рахь иаарту ашәҟәы иҩит иҟашәҵо иашам, сақәыӡбоит ҳәа! Уиижьҭеи аӷас дрыԥхьаӡоит аиаша иадгылаз, зыбжьы ҿацаӡа изыргаз аҵарауаҩ. Еиҳаракгьы жәларбжьара абас ихыԥша дуны, аԥсуаа дахьҳацҳаражәҳәаҩхаз рзымчҳаит.

Џьорџь Хьиуитт иҭҵаарадырра инаваргыланы ирацәоуп аԥсшәаҟынтә атәым бызшәақәа рахь еиҭеигахьоу Аԥсны аҭоурых, акультура, афольклор ирызку аусумҭақәа. Иеиқәиршәеит ҩ-томкны иҟоу Аԥсуа бызшәа арҵагатә цхыраагӡа, аԥсуа газеҭқәа рыԥхьаразы ацхыраагӡа, Аԥсуа бызшәа ахаларҵага (2010 шықәсазы иҭыҵыз ари ашәҟәы аҳәаанырцәтәи адиаспора рзы лымкаала ихәарҭоуп, иахьанӡагьы рхы иадырхәоит).

Аиубилиар гәыкала ҳидныҳәалоит. Гәабзиарала ақәра ду неигааит, иҭаацәа дрыгымзааит, Аԥсынгьы дагымзааит! Ҽаанбзиала днеилааит, ҳгәы иладууп!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

509

Ахьыуардын

09 Nov, 06:42

Аԥсуа џьара цатәык анимоу дныҳәа-ныԥхьаны амҩа дықәлоит. Иҭахцәагьы "Машәыр уқәымзааит!", "Амашәыр алԥха умазааит!", "Амҩа бзиа!", "Мҩамш!" уҳәа аныҳәаԥхьыӡқәа ицҵаны дрышьҭуеит.

Абарҭ инарҷыданы аҽыуаҩ иҽыжәламҭаз ииҳәоз ажәакгьы ыҟазаарын — "Акәадыр амаха алԥха ҳамазааит!" ҳәа. Издыруада, иахьа ирҳәомашь? Ма даҽакала изаҳахьоу шәыҟазар?

Ҳара иаҳԥылеит 140 шықәса иреиҵамкәа инызҵыз Мгәыӡырхәа анхаҩы Ажьи Пас иажәаҳәаҟны. Иара XIX ашәышықәсазы амҳаџьырра аӡыблара хәашь иалашәақәаз дреиуоуп, агәаҟра ду ихганы, ииулак Аԥсныҟа дааит. Иҳәамҭақәа 300 даҟьа инарзынаԥшуа еиқәҷаб еидкыланы ахьыуардынаа шәадмин лнапаҟны иҟалеит аабыкьа. Ҵҩа змам аетнографиатә материал ргәылоуп! Хара имгакәа хазы шәҟәны иҭыҵуеит, Анцәа иҳәозар. Аха уаанӡагьы зны-зынла абра акы-ҩба цәыраҳгар ҳалшоит, шәгәаԥхар.

📖 Акәады́р а́маха — передняя лука седла

Асахьаҿы: аԥҳәыс кәадыр, уи амаха иаҳагьы ирдуны иҟарҵон

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

523

Ахьыуардын

08 Nov, 09:46

АҲ ԤЫНҴА ҞАГӘА

Аҳ ԥынҵа ҟагәак дыҟан. Аҳ ԥынҵа ҟагәа залым цәгьак иакәын. Аҳ иԥынҵа еихачуа мацара данаргәыжәк, дахан ихижәеит. Уи игәыжәла иҵегь иарцәгьауа иалагеит. "Сԥынҵагьы ҟагәаӡа, ԥшрагьы сымахымкәа!" — иҳәауа, зынӡа дарзалымит. Ари иԥынҵа аҭоурыхала иазҵаалакгьы икьарахә ааҭыхны дреихсуан, уи еиԥш шьардаҩгьы ишьхьан.

Ақыҭан ԥҳәызба ԥшӡак дтәан. Аԥҳәызба ԥшӡа аҳ дышзалымыз лдыруан, ԥҳәысҳәара илызцалакгьы аҳ иахь илышьҭуан. "Аҳ, уԥынҵа ҿызхи ҳәа шәиазҵаа, шәеибганы шәаауазар, сшәыццап" — ҳәа ралҳәон. Нас уи иҿы ицон: "Аҳ, уԥынҵа зҟагәеи?" — ҳәа иазҵаар акәын, иара уи анааиаҳалак даареихсны ишьуан, ахагара изаауан.

Ус мацара даҽа қыҭак дааҭыҵын ҷкәына бзиак аԥҳәызба лҟны ԥҳәысҳәара дааит. "Аҳ иҿы уцаны иԥынҵа кыдызхыз ауурдырыр, суццап", — лҳәахт аԥҳәызба. "Бзиоуп, аҳ сизцап", — иҳәеит аҷкәын. Аҳ иҿы днеин, иҳаҷашь дыҩналан, дыцәеит. Адырҩаҽны асас дахьыҩназ аҳ дааҩнашылт.
— Бзиала уаҳзааит! Уабатәиу? — иҳәан, диазҵааит.
Асас даацәажәан:
— Ухабарқәа шьарда цуҭа исауын, ҟәышрак ухысхырц азы сааит, — иҳәеит.
— Уааизар, даара исгәаԥхоит! Усҩызаха, уаха ӷьычра ҳцап, — иҳәеит аҳ залым.

Идәықәлеит. Мчыбжьык имҩасуаны гаҿала икәыршаз мшын дук иҭалт. Амшын аӡыҩбжьара аҟны кәара хәҷык аман, уаҟа ҽгәарҭак бжьан. Аҽгәарҭа аадәықәырцеит. Иаарцуа мацара ишаҿыз аҽқәа зтәыз дрышьҭалан дрыхьӡеит. Аԥынҵа ҟагәа дикын акәадыр-шькла дыҵаиҵан, иҩыза дааидгылт.
— Абри уԥынҵа ҿызхыз аасауҳәар, уоуисыршьҭуеит, — иҳәеит аҷкәын.
Аҳ ԥынҵа ҟагәа ҿааиҭит:
— Уааисны ари зышькла саҵоу дшьы, нас ҳаибабап! — ҳәа.

Асас ҷкәын дықшан аҽқәа зтәыз диыст. Аԥынҵа ҟагәа ашькла даҵшәеит, ихы дақәиҭхеит. Аҽқәа аарцан, аҩыџьагьы ақыҭаҿы иааит.

Ауха шьарда анахыҵ аҳ залым аҷкәын иеиҳәеит:
— Сԥынҵа ҭачуа санаргәыжәк ихызжәеит, — ҳәа.
Иара уи ауха асас ҷкәын аԥҳәызбагьы диццеит.

"Абаза ҭоурыхқәа", ианҵоуп 1940 шықәсазы

Аҩызцәа, ари алакә шәаԥхьеит абаза бызшәала, ԥсыуа нбанла. Ашәуааи аԥсуааи ҳбызшәа шаку, иахьанӡагьы ишеибакуа ҩашьара шақәым ҳнарбоит. Иаҳаԥсахыз ажәақәа акык-ҩбак ыҟоуп:

▪️Амшын - "аҭенгьыз";
▪️ Иҟны - "иԥны" (аԥсшәаҿгьы иаҳҳәоит "ааигәара" аҵакала: "иаԥнуп", "иахьаԥну");
▪️ Ԥҳәысҳәара - "ԥсаҭлыхәра" (ԥҳәыс даасыхәап рҳәон ажәытәан, "аахәара" ԥарала ҳәа акәым, агара аҵакала).

▪️ Данаргәыжәк = данаргәамҵӡа;
▪️ Ҟагәа = пагәа (незастроенный, бесформенный);
▪️ Ашькла = ашькыл (стремя).

Асахьаҿы: аҳ иҳаҷашь аҩнуҵҟала ишеиҿкааз; англыз шәҟәыҩҩы Едмунд Спенсер ишәҟәаҟынтә, 1838

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

511

Ахьыуардын

06 Nov, 11:15

"Алабашьа абызшәа" ҳәа ишыҟоу еиԥш, ажәытә иҟазаарын аҟамчы "абызшәагьы", аԥсуа-адыгаа уи бзиаӡаны ирдыруан, рхы иадырхәон. Абырг илабашьа шикуа / ишыҵаирсуа ала дзызхәыцуа, ма аус дшазыҟоу уҵаиҳәар ауеит, убас аҟамчы акнаҳашьагьы иунарбоз ыҟан. Иаҳҳәап, асас иузааиз дыццакуа, ԥыҭк даанхо алауирдыруан.

1️⃣

Аҟамчхәы алада ирханы икнаиҳазар, иҽазкны сасра дааит, дыццакӡом.

2️⃣

Ус акәымкәа, ахәы аҩада ирханы аҵӷала икнаиҳазар, даакыдгылеит ауп, лассы дцоит ҳәа аанагон.

Анкьа аибабара, аиҭанеиааирақәа уажә аасҭа ирацәан, уи аҟынтә ари адырга хәыҷ апрактикатә хәарҭара ацын. Уҩны иааиз "уабантәааи", "уабанӡаҟоу" ҳәа иазҵааӡом, аха аԥшәмацәа асас игәы иҭоу рдыруазар иарманшәалон, ишакәхалак, ибзианы дныҟәыргарц иашьҭан, иааиламырцҳаӡакәа ихәы иалагон.

Амла иакыз, зҽы ааԥсаз аҽыуаҩ аҩнаҭа давсӡомызт, ауаҩы дахьазымдыруаз днеиргьы пату иқәырҵон, иҽгьы акраҿарҵон. Аԥсуаа рҿы асас дахьнеилакгьы ихәы ҵәахуп, асас хәы (доля гостя). Шьхаҳәын арахә ашьха ианкарцоз, быжьба-ааба хы аԥсаса аҩны иааныркылон, сасык дааир ҳәа.

Ауабара, ақәлабара ҳәа жәпаҩылагьы еицныҟәон аԥсуаа. Ԥыҭҩык аҽцәа адых-сыхҳәа агәараҭаҿы иааицҽыжәԥазар, аԥшәмацәа иреиуоу аӡӷаб, ма аҷкәын асасцәа даарыдыххыланы рҟамчқәа рымихуан. Аха аҩнаҭаҿы аҿар ыҟамзар, аԥшәма қәрала деиҳабызар — аҟамчы ирҭомызт, дара асасцәа иреиҵбоу даарылагьежьны ирылихуан.

🟠 Ԥҳәызбабара иааз арԥыс ицамҭазы иҟамчы ахькнаҳау иаакныхны аӡӷаб илыркыр, дылгәаԥхеит ҳәа аанагон.

Абас, ажәада аилибакаашьақәа рацәаны иҟан. Аинтерес аҵоуп "аҟамчхәы" иадҳәаланы аԥсшәа иалоу афразеологизмқәагьы:

◊ Ҟамчхәыла еибадырбо аӡӷаб — очень красивая достойная девушка;

◊ Ҟамчхәыла иалыркаауа арԥыс — лучший из лучших юноша, воин (отобранный из числа других как лучший по всем качествам)

📖

Аҟамчхәы́ — кнутовище

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

509

Ахьыуардын

03 Nov, 10:05

ИАЖӘЕИНРААЛОУ АНЫҲӘАҾА

Иахьа Лыхнашҭа ажәлар рныҳәа иалахәу, иацгәырӷьо зегьы ирызкызааит.

О, дад, Анцәа уныҳәа!
Ужәла ныҳәа, ухы ныҳәа,
Ажәлар ныҳәаны, урыланыҳәаны!
Уажә дымшны, уҿа дхааны,
Уажәра шышны, уҿа дхааны,
Иуфауа уманы, иужәуа уманы,
Изфауа уманы, ирфауа рнаалуаны!
Уца ҭәны, уҩцара еиԥҟьамкәа,
Уџьықәреи хҳәарышьшьыла,
Убаҳча кыдышьшьы,
Уҩнқәа еикәаӷӷа, астолқәа рыҩнаӷӷа!
Дара ԥшӡаны, ирықәу хааны,
Изфуа ргәы иахәо, ицәырзгауа еиԥхамкәа,
Узҭаху аргәырӷьуа, уқәлацәа аррччауа,
Иҟоу аныҳәаԥхьыӡ Анцәа иудиҵаалааит!

🏔️ Ажәлар ирҳәамҭоуп

◊ Уажәра шышны — чтобы тебя ценили и оберегали в старости

▫️ Лыхнашҭа — аҽаҩраныҳәа мацарам, аԥсуаа ҳатрадициатә культура ахкқәа зегьы раарԥшреи реихаҳареи иазкуп. Абри ахықәкы шьҭыхны раԥхьаӡа акәны имҩаԥган 1984 шықәсазы, 40 шықәса уажәаԥхьа. Абас еиԥш шықәсык ахь зны бзыԥааи абжьыуааи реизарақәа Лыхнашҭеи Мықәашҭеи ныҳәа дуны реиҿкаара ахаҿы дгылан аҵарауаҩ, аетнолог Иури Аргәын. Иара еиқәиршәеит иахьанӡагьы имҩақәҵагоу "Лыхнашҭа аныҳәа аԥҟареи асценартә плани".

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

664

Ахьыуардын

02 Nov, 11:45

Аԥсуара акәамаҵамақәа бзиаӡаны издыруаз ажәабжьҳәаҩ, ашәҟәыҩҩы Кәыҷа Лакрба ахкаршәԥса ашьҭразы аинтерес зҵоу азгәаҭа ҟаиҵеит. Иара зго ҳәа хәҩык ауаа алырхуан: аиҳабы, ҩыџьа аҷкәынцәа (руаӡәы — дабхәындан), ҩыџьа аӡӷабцәа (руаӡәы — данхәыԥҳан); еиҳабыс ирыцу дбыргзар бзиан.

"Асасцәа рҭаца лҭаацәа рашҭа ианынҭалалакгьы, абхәында дгәырӷьаны дхысуеит. Хысбжьык ҳамҭак аанагоит, ҩ-хысбжьык — ҩ-ҳамҭак. Убас, заҟантә ахысбжьы гауа аҟара, ҳамҭак. Уи зызку аԥшәмацәагьы ирдыруеит. Убри азоуп акреимдара ахкаршәԥса ҳәа зыхьыӡхазгьы".

Ҳамҭас иҟалон ахьымаҭәа, ацәацәҩыча, аҭаца касқәа, ашьаҵа бзиа, асааҭ, ачысхкқәагьы нарыцҵаны.

▫️ Ахка́ршәԥса — букв. "плата за бросание пули"; "взамен бросания пули", аформант -ԥса иалахырҿиаау ажәақәа иреиуоуп.

▫️ Иахьатәи ҳжәар иалҵхьоу, аҭоурых иагаз ажәоуп иара убас "анамӡаԥса́".

Ари — акласстә еиҟарамра ахаан аҭаца дызгоз рыжәла хылҵшьҭрала, хьыӡла-ԥшала еиҳазар, леихраҵага (анабзы́ҭ) анахысгьы лаб илыциҵоз амал, аԥара, ма атәы (ахәуҩы) изы ирҳәон — плата за уравнение невесты с женихом, букв.: "цена за недостающее".

#ажәахырҿиаара

Ахыҵхырҭа: Ш. Инал-Ипа "Этнография брачно-семейных и социальных отношений абхазов", 2016

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

511

Ахьыуардын

02 Nov, 11:26

Зыԥҳәысаагара аамҭа ааиз хҩык аишьцәа, раб иҳәатәы нагӡауа, рашҭа ҭбаа иҩықәгыланы, рхыцқәа ааиҵырхын, иеибарԥшны ихысит, нас дасу ихҿа ахьынкашәаз ԥҳәысҳәара рҿынархеит. Абас иалагоит "Адаӷь-цәа зхарԥоу" ллакә.

Хыхь иазгәаҳҭахьан "Царевна-лягушка" иашьашәалоу анашанатә лакәқәа ҳара ҳфольклор аҿгьы ишуԥыло, иааџьоушьаратәгьы аԥсуа цәа шырхоу.

Убас, ахҿа акаршәрала аԥҳәысҳәара — ҭоурыхла иҟаҵәҟьаз жәытәӡатәи қьабзуп. Аибашьра акультура ианакәызаалак иахьыӷәӷәаз Кавказ, иалкаангьы Аԥсны, аҭыԥ змаз акоуп. Аҵарауаҩ Шьалуа Инал-иԥа дзыҿцәажәоз шәышықәса инарҭысхьаз абыргцәа аӡбахә рҳәон. XIX ашәышықәсанӡа иааӡеит "Ахка́ршәра" аформала, арахь ааскьа иҭҟьо абџьар еиҳа аԥыжәара аго иалагеит аҟынтә.

Ажәаҭҟьа – ахыҭҟьа иаҩызоуп, рҳәоит аԥсуаа. Арԥызбеи аԥҳәызбеи рразҟы ачаԥаразы ҩ-ҭаацәарак (еиҳарак — абацәа) ҳәоуеиқәшәарала ирыӡбыз аус уажәшьҭа хырԥашьа амам, иԥургар ҟалом ҳәа акәын иаанагоз ахкаршәра ақьабз. Уи нахыс аԥҳәызба дҳәаны дтәоуп, ҿа лҳәеит ҳәа ԥхьаӡан, лҿы аалырҳәыр (мап лкыр), ма иаалырҟьаны ҽаӡәы диццар ҟаломызт, арԥыс иакәзаргьы убас, ҽаӡә дигар — хьымӡӷ дуун, ашьоурахьы икылнагар алшон.

Маӡала ахаҵацараангьы, арԥыс игәаԥхаз аҭыԥҳа напеимдахьас ахеиҵаҵа анлиҭоз ыҟан, усҟан амацәаз ацымхәра ауан. Иара агараҿаҟәараангьы аԥшқа лыхчы иаҵарҵон ахи ахәшәи — аус ӡбоуп, аилагара ҟалом ҳәа.

Абас, ҩ-ҭаацәак ргәаԥхарала, еицазыразны аус аныҟала ашьҭахь, акреимдара иаамҭан. Аҷкәын иҭаацәа ауаа ацҵаны рҭаца лахь аҳамҭақәа рышьҭуан — ари иахьӡын ахка́ршәԥса (иаҳа иааиҿакны ианыҟарҵоз), мамзаргьы амаҭарба́га (иаҳа иааиҵыхны). Уа иахьнеиуаз иреигәырӷьаны ашьтәа ршьуан.

Амаҭарбагеи ахкаршәԥсеи ажәытә аҭаца лзы иршәоз ачма́ (калым) иаԥхьанеиуан, уи иахәҭакын.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

499

Ахьыуардын

01 Nov, 08:30

"Адгьыли ажәҩани аныҟамыз,
Уара уҟан, иа Анцәа!
Амреи амзеи аныҟамыз,
Уара уҟан, иа Анцәа!
Аҵиааи амцеи аныҟамыз
Уара уҟан, иа Анцәа!
Ашәаԥыџьаԥ аныҟамыз,
Уара уҟан, иа Анцәа!.."

🙏🏻 Аԥсуа ибжьи ицәаҩеи зху, ибызшәала ирҿиаз, идунеихәаԥшышьа зныԥшуа ажәа лыԥшаахқәа рахь иаҵанакуеит Анцәа ду изкны ииҳәо абарҭ ажәақәа:

• Ҳазшаз
• Ҳшамкәа ҳазшаз
• Иаҳзымдыркәа ҳаздырыз
• Ҳаиҳа зымчу
• Зегь зымчу
• Иаҳхылаԥшхәу
• Аԥшырҭа иқәтәоу
• Хыхь иҟоу
• Зылԥха ҳаура
• Зхьышьаргәыҵа ҳакәыхшоу

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

529

Ахьыуардын

29 Oct, 14:15

Наԥҳа Кьагәа ианаӡӡеи лхәыҷқәа ӡаны Нхыҵҟа ианырга, ақәылацәа дрыхьӡаны ирымихит, аха дара уи ргәы иамыхәеит, "ҳаиҭеиқәшәахра ҳаҟоуп" рҳәеит.

Ус ишианармыжьуаз аҟара идыруан Кьагәагьы, абас иҳәеит ицамҭазы: "Убра сқыҭаҿы [қәылара] шәаннеиуа, сылагаҩ даашәымган. Сылагаҩ данаажәга, сшәыргәаауеит!"

Дарбан "сы́лагаҩ" ҳәа зыӡбахә имаз афырхаҵа?

Аҭак:

Афырхаҵа ас дзышьҭоу иԥҳәыс лоуп. Ажәытә, аӡлагарақәа ҟалаанӡа, анапыла-алуқәа рыла илагон, акыр ихьанҭаз ари аус зыԥхықәыз аҩны иҟоу аԥҳәыс лакәын. Аԥсуаа аҭаацәараҿы даара иацклаԥшны

ахьӡшьара

ныҟәыргон, уи моу иахьагьы рхы анеиҭарҳәо рацәак

рыбзаҿ иааиуам ажәақәа "сыԥҳәыс", "схаҵа", "санхәа", "сабхәа". Ԥсыуала ирԥшӡаны, ирхааны даҽа ҳәашьак арҭоит. Ари аԥхашьареи апатуқәҵареи ирызҳәоуп, иаҳараку

ауаҩытәыҩсатә еизыҟазаашьақәа

ирдыргоуп.

Афото: Алина Ачԥҳа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

576

Ахьыуардын

27 Oct, 10:49

Иарбан бызшәазаалак иара зҳәо раасҭа ахыҵуеит, ус анакәха изҳәо раасҭа иҟәышуп. Абызшәа ахаҭа, ус иаԥуп. Аԥсы ҭоуп иаргьы, ауаатәыҩса знысыз аҭоурых зегь ҭанагӡоит, реилкаара ахьынӡаҟоу иҵаулоуп. Аԥсшәа, ишдыру еиԥш, иахьазы зыԥсы ҭоу ижәытәӡатәиу абызшәақәа рахь иаҵанакуеит. Еиҿкаауп, иманшәалоуп, ибеиоуп.

Абра еизаҳгеит ҳабацәа рхәыцшьа, рыхшыҩ ҵар зныԥшуа ажәаԥҟақәак. Рынҵәамҭақәа ҵәахуп, аха имарианы инаугӡоит. Игәашәҭа:

• Хьы жьакцом, хшыҩ бжьысуам.

• Ахьча изы алабашьа арӷьажәҩоуп.

• Ачуан ду аӷьӷьарагьы дууп.

• Ҭынч иныҟәо дцоит.

• Агаӡа уиабжьар дуаӷахоит.

• Ауаҩы дызшьыз ихгьы

ишьит.

• Сгәаҵәа рԥҳазар исычҳарын.

• Еснагь иццакуа — ажьоуп.

• Аӡеи аҩеи еидӷьалауам.

• Амчра аҩадагьы ицәаӷәоит.

#ажәаԥҟақәа

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

573

Ахьыуардын

27 Oct, 07:40

Абызшәақәа рыҿиареи раныӡаареи ҭызҵаауа аҵарауаа аинтерес зҵоу азгәаҭа ҟарҵеит. Африка иахьаҵанакуа џьара аамҭа кьаҿк иалагӡаны абызшәақәа рацәаны ианеиԥхьба, еицырзеиԥшу ҷыдарак ыҟазар ҳәа игәарҭан, ирбеит реиҳарак грамматикала иҟалаша аамҭа шрымамыз. Иџьашьатәуп, аха абызшәа иалацәажәоз, иалахәыцуаз уи рҭахны иҟамлаӡеит, ирҭаххартә аҟынӡа изымҿиаӡеит.

Ҳәарада, ари апроблемаҿы зегь раԥхьаӡа игылоуп асоциалтә мзызқәа. Аха ус шакәугьы, абызшәа аԥеиԥш амоу-иамаму зны-зынла иара ахаҭагьы ҩнуҵҟала иуҵанаҳәар алшоит.

Аԥсуа бызшәа аԥеиԥш амоуп! Иҟалаша аамҭақәа ҩба амоуп, уажәтәи аамҭагьы иҟалаша аҵакала ҳхы иаҳархәоит. Аха уи акәым уажәы аус злоу... Азқьышықәсақәа иргәылсны иааит ҳара ҳҟынӡа аӡыхь еиԥш ицқьаӡа, ахьырҵәаҵәеиԥш икәалыкәаџьо, ԥсаатәҵас амҵәыжәҩақәа аманы иԥыруа. Ҳҳаразкуа, ҳашьҭызхуа иароуп. Жәларыкны ҳҟазҵаз иароуп. Ҳадгьыл ҳазқәынхо ԥсыс иахоуп. Ҳзыхьчогьы, ҳазмырӡуагьы иароуп — абри зегьы еилаҳкаауазароуп.

Абыда аԥа дҟалом шырҳәо еиԥш, бызшәадагьы амилаҭ зыҟалом. Ҳхы иагҳмырхап, адунеигьы иагҳмырхап аԥсшәеиԥш здаҟам амал анҳаҭәашьаха. Аԥсуа бызшәа иамшзааит есымша! 🙏🏻

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

480

Ахьыуардын

26 Oct, 08:55

Аԥсуа ицәажәарагьы ныҳәароуп.

Ари ажәаԥҟа ануаҳауа иаразнак ухаҿы иааиуеит ҳаԥсшәеибыҳәашьақәа. Дара зегьы ныҳәаԥхьыӡуп, хкы рацәала иҟоуп. Уажә ҳазҭагылоу ҽаҩраҭагалан барақьаҭ лымкаала "Радеда" абжьы ахыҩуеит аҟынтә, еиҭаҳгәалаҳаршәап ачараҿы аԥсшәеибыҳәашьақәа иҟоу.

Аԥсуа чара иԥшӡоу, ихаау ахатә етикет ацуп, иара амҩаԥгашьа аамҭа иацныҟәаны аҽшарҿыцуагьы, агәыцә ԥсахра ақәымкәа иаауеит. Агәыцә ахь иаҵанакуеит аԥсшәеибыҳәарагьы. Иахьа ҳгәырӷьара ауаа рацәа еизнагоит, асасцәа еибадыруа ишаабац ала аԥсшәақәа еибырҳәоит, аха аԥшәмацәа иреиуоу баша иаагәыдкыланы урывсыр иашам, урыдныҳәалароуп.

Аҿар иҳаԥхьо џьара ирыхәап ишьақәгылахьоу абарҭ азеиӷьшьарақәа:

🟠 Ҭацамш даажәгааит!
🟠 Чарамш жәуааит!
🟠 Шәрықәгәырӷьааит!
🟠 Еидымшылахааит!
🟠 Амреи амзеи реиԥш еигымзааит/еидажәлааит!
🟠 Шәзыргәырӷьаша Анцәа ишәзааигалааит!

Ари зарҳәаз аԥшәмагьы "Абзиара шәақәшәааит!" ҳәа дныҳәоит аҭакс.

👰🏻‍♀️ Аҭаца лҿы инеины дызбо иларҳәоит: "Бахьааз бадымшылахааит!"

Ачара аҟынтә асасцәа аҩныҟа рцамҭазы ҩаԥхьа аԥшәмацәа иаарыдгыланы ирҳәар бзиоуп игәыҟаҵагоу ажәа ҟәандақәа:

🟠 "Еснагь абзиаразы ҳашәзааилааит!"
🟠 "Шәашҭаҿы абзиара ҟало Анцәа иҳәааит!"
🟠 "Аизҳара, аҿиара шәымазааит!"

Аҭак: "Иҭабуп! Абзиаразы ҳшәызнеилааит"; "Ҳаргьы убас абзиаразы ҳшәыхьӡалааит!"

Аԥсуа чара еиднакылоит анасыԥ ҿыц аира иацгәырӷьо ауаа. Ргәырӷьара аадырԥшуеит шәаҳәарыла, кәашарыла, иара убас — ажәала. Зегьы ачча рҿықәуп, ражәа гәамҵхамҵрак алам, излацәажәо гәырӷьа жәабжьуп; алаф, ақьаф (аха инамыцхәымкәа). Аҵәца шьҭыхны иныҳәогьы ҷыдала рныҳәашьа иацклаԥшны ажәаҳәаратә ҟазара ирылоу зегь аадырԥшуеит.

Ачараҿы агәаҵәа зку иныҳәара ажәақәа ҿырԥшыс иаагоуп абра>>

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

543

Ахьыуардын

24 Oct, 13:25

ХХ ашәышықәсазы Аԥсны знысыз аҭоурых иаҳнарбеит ҳажәлар зҭагылаз аамҭа цәгьақәа риааираҿы аинтеллигенциа аҭыԥ дуӡӡа шааннакылоз. Згәы былуаз аинтеллигенциа роуп ажәлар зырҿыхоз, Кавказ нхыҵ-аахыҵ еидызкылаз, ҳаӡҩара иаҿагылоз асаламшәҟәқәа зыҩуаз, "Аидгылара" еиҿызкааз, адиаспореи ҳареи ҳабжьара ацҳақәа хызҵаз, аиҭанеиааирақәа аԥшьызгаз...

Убарҭ рыбжьарагьы иалкаау, еснагь илашо, абираҟ еиԥш иҳаракны ажәлар ишьҭырхыз ахьӡқәа ыҟоуп. Ус иҟоу иреиуоуп, ҳәарада, Ҭамареи Екатеринеи Шьаҟрылԥҳацәа рыхьӡқәа. Дара раб — арккаҩ ду Платон Шьаҟрыл Аԥсназы ииҭахыз амҩа, алашьцарахьтә алашарахь акылгара хықәкыс измаз, иацырҵеит, иагьдырҭбааит шәарак, хьаҵрак ҟамҵакәа.

Иҳаҩсыз ашәышықәса аҽеиҩшамҭазы, ишқәыԥшӡаз иангылеит ахақәиҭрамҩа. Ажәлар рымшхәыбзазара хақәиҭрада ишзалымшо рҳәеит рыбжьы ҭыганы. Ақырҭуатәра аполитика амҩаԥгацәа аҟамзаара ахықә аҿы ҳашнарцалаз шьақәдырӷәӷәеит акы-ҩба ҳәа. Аԥсны ахы-аҵыхәа иахыҵәеит, анҭыҵгьы еимнадеит ргәымшәара, рыгәаӷь аԥша. Зхазы акгьы иашьҭамыз, змилаҭ рзы зхы иамеигӡоз. Аҩыџьагьы занааҭс иалырхит абызшәадырра. Ари асахьаҿы раб иашьа — аԥсуа бызшәадырҩы, кавказҭҵааҩ нага Константин Шьаҟрыл ивагылоуп наҟ-ааҟ. Зыжәлар рҵеира иаԥсахаз лхаа ахьӡырҳәагақәа.

Арҵаҩы, аҵарауаҩ, аиҭагаҩ Екатерина Шьаҟрыл диижьҭеи шәышықәса ҵит жьҭаара 23 рзы. Лыԥсҭазаареи лааԥсарақәеи ирызку аочерк шәаԥхьар шәылшоит абра>>

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

500

Ахьыуардын

22 Oct, 13:15

ХАРАК ЗЫДӠАМ УОУП, АԤСНЫ!

Харак зыдӡам уоуп, Аԥсны,
Ус ауп, дшаҳаҭуп Анцәа!
Аха уҭадырхарц ӡбаны,
Шьыжьык иужәлеит ашьцәа.

"…Мап, аԥсуа иаҭәам Аԥсны,
Избанда ибеиоуп, иԥшӡоуп!" –
Дхысуеит абасгьы ҳәаны,
Имҩа зегь шьала ибааӡоуп.

"…Аԥсуа ҳәа дыҟам аӡәгьы,
Иамазкыз иакәхоит ишьтәу!
Ус ауп, иахьагьы уаҵәгьы,
Аԥсны ҳара ҳауп изтәу!" –

Дхысуеит абасгьы ҳәаны,
Даауеит дзықәшәо зегь былуа.
Ан дкажьуп лгәы ҵыблааны,
Рыҵәаабжь гоит ахәыҷқәа!

"…Ҳарҭ ҳауп зҭоурых ду наскьоу,
Шәарҭ ҳаԥык шәаман шәҵәахны!"
Бзарбзануп амцабз зыхҟьо,
Хәыҷбаҳчак ццышәхеит аҽны.

"…Иҳаиӷьу дыҟам, дҟалом,
Кавказ ақырҭуа изшоуп!" –
Дхысуеит, амҩа хәашь ибом,
Ҳархив ыҟам, ирхәашоуп.

Сишь, аҽхәаԥхьыӡ казыршуаз
Дабацои ас дыҭҟьаны?
Икыдшәеит амра икашуаз,
Адгьыл иҿагылт иааҳәны!

Ашьҩы шьҭахьҟа дыццакуан,
Иабџьар шкаижьыз иӡон.
Аԥснытә инеигоз аҷан
Деигәырӷьан хынтә иԥхьаӡон.

Баграт Шьынқәба
5.10.1993
Нальчик

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

551

Ахьыуардын

20 Oct, 16:55

Ауадҳара иахьа ажәҩан-лыхәҭа ахакын. Асҿыц ауит, ҽаанбзиала! ❄️

❄️

Ашәарыцацәа ршәақьқәа аныкнырхша аамҭагьы шьҭа ихарам.

Ашәарацыратә бызшәала асы ишашьҭоу жәдыруазар? Аҭак: "ашкәакәа"

Асахьаныҟәа: асоциалтә ҳақәа рҟынтә

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

544

Ахьыуардын

20 Oct, 07:55

АҾАМАҾА

Џьынџьыхәақәак уреиҩаӡа,
Иухакнаҳауп дара, абан!
Аҿамаҿа – аџьықәреи аӡа,
Аҿамаҿа – афырџьан!

Аҿамаҿа – акакан рыцқәа,
Ашларҟәындагь уажәааны!
Аԥҳәыс – аҳкәажә лыкәтаршыцқәа,
Ак ырҟаԥшьны, ҽакы жәны.

Маҿа-маҿа, еиҭа шьаҿа,
Уа, ҭагалан гәазҳара!
Аҿамаҿа, аҿамаҿа!
Ҽааныбзиала, Аԥсынра!

Рушьбеи Смыр

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

501

Ахьыуардын

18 Oct, 13:55

Ахҵәара ҟалаанӡа Бӷажәаа рыжәла Арыдлар инхон. Ари арыцҳара ду анҵысы иҭнацеит, реиҳарак амшын нырцә иқәнагалеит, иаанхаз Нхыҵҟа рхы ргеит, урҭ иахьа Бгажноков ҳәа ашәҟәы иануп.

Аамҭақәак рышьҭахь ҩыџьа аишьцәа, Шьааби Шьаадаҭи, рыԥшра-рсахьа убла хнакуа, шьоурак аҵыхәала ашьха ихыҵны Аԥсныҟа иааит. Тҟәарчал азааигәара Аалӡга ахықәан анхарҭа ҭыԥ риҭеит дара рыуаҩышьеи рнаалашьеи згәаԥхаз аҭауд Ӡаԥшь-иԥа.

Аишьцәа нхеит-инҵит, аҭаацәарақәа аԥырҵеит, рхы-рыхшара, рыуа-рҭахы ҟалеит, рнеи-ааи ҭбаахеит, иуаа нагақәаны ажәлар ирылагылеит.

Шьаадаҭ ԥшьҩык аԥацәа ихылҵит, иԥацәа руаӡәк — Едгьы зыхьӡыз — дихылҵит зыԥсы шҭаз ашәа зхырҳәааз жәлар рфырхаҵа Салуман Бӷажәба. Сибра аҭакра ааӡаб ихганы Аԥсныҟа иааз Салуман иҭаацәараҿы 1914 шықәсазы диит заԥхьаҟа иҵарауаҩ духараны иҟаз аҵеи лаша — Хәыхәыт Бӷажәба. Диижьҭеи сынтәа, ҳазҭоу амза 15 рзы 110 шықәса ҵит.

Хәыхәыт Бӷажәба — афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, академик, иналукааша абызшәадырҩы, афольклорҭҵааҩ, алитератураҭҵааҩ (аԥсуа литературатә критика ашьаҭаркҩы), ашәҟәыҩҩы, аиҭагаҩ, арҵаҩы, аҳәынҭқарратә, ауаажәларратә усзуҩ, XX ашәышықәса актәи азбжазы аԥсуаҭҵаара ашьақәгылара зыхәҭаа ду алоу дыруаӡәкуп.

Иҭижьит 200 инареиҳаны аҭҵаарадырратә усумҭақәа, урҭ рахьтә 12 монографиа (аԥсуа бызшәа бзыԥтәи адиалект монографиала иҭызҵааз иоуп). Иусура хациркит аԥсуаа рыхәаҽра ианаҿыз, амилаҭ рҿахәы зҳәоз арҿиареи аҭҵаареи аншәарҭаз 1930-тәи ашықәсқәа рзы. Дшыхәыҷыз инаркны иԥсы ахьынӡаҭаз зхатәы бызшәа иазҿлымҳаз, ианызҵоз, аԥсуа шәҟәқәеи ашәҟәыҩҩцәеи ирыхцәажәоз, иагьӡырызгоз уаҩын. Ауадаҩрақәа зцыз аԥсҭазааратә мҩа данысит аамысҭашәала, гәыцқьарыла, ижәлар рзы ишьаҭамырӡгоу аџьабаа баны.

Хәыхәт Бӷажәба изку, баҟак иаҩсуа ашәҟәы бзиаӡа иҩхьеит Руслан Қапба, Аԥснытека иҭоуп абра>>

Аҵарауаҩ изку аочерк шәаԥхьар шәылшоит Sputnik Аԥсны асаит аҟынгьы>>

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

553

Ахьыуардын

16 Oct, 06:40

Иҟоуп ашәа, иҟоуп ашәахә; иҟоуп ажәа, иҟоуп ажәахә; иҟоуп амца, иҟоуп амцахә. Еиҩыргозеи? Ҳахәаԥшып.

Ажәахырҿиааратә елемент -хә иалкаау хьыӡҟақәак ирыцланы рҵакы арҭбаауеит, игәылнаршәоит, ма аҵак ҷыда рнаҭоит. Иаауеит иара "ахәы" / "ахәҭа" аҟынтә (доля / часть, аурысшәаҿгьы исинонимқәоуп), аԥсшәаҿы арҭ аҩ-ажәак зынӡа еизааигәоуп, шьагәыҭк рымоуп, ианеибаԥсахуагьы ҟалоит.

Иаагап, "Бзиарас иҟоу зегьы ухәҭа алашазааит!" ахаҭыԥан "ухәы алашазааит" ҳҳәар, аныҳәаԥхьыӡ аҵакы еицакуам. Аԥсуаа рдунеихәаԥшышьала, исхәу — исыхәҭоу ауп (то, что положено мне). "Ухәы амх" = ухәҭа га; "Уа(ра) иухәуп!" = Уара иухәҭоуп, уахыбаамзааит; "Ҳаилахәуп" = ҳахәҭақәа еилоуп.

Уажәшьҭа аҿырԥштәқәа:

🟠 А́шәахә - "доля песни", песня во славу героя ("Храцыԥхьаӡа зашәахә кыду", Иашәахә неиҩуеит хараӡа")

🟠 А́жәахә - "доля слова", доклад

🟠 А́мцахә - "доля огня", огонь отдельного рода ("Умцахә мыцәааит!")

🟠 Аны́хахә - "доля святыни"; "часть святыни"

🟠 А́еҵәахә - "доля звезды", звезда на каждого живого человека ("Сыеҵәахә кыдуп, сызҭаху, исҭаху рыеҵәахә кыдуп!")

🟠 А́бахә - "доля отца", наследие предков; Отчизна ("Сабахә ахьыҟоу ароуп")

🟠 А́насыԥхә - "доля счастья", личное счастье; человек, предназначенный судьбой ("Инасыԥхә диԥшааит")

🟠 Ачы́схә - "доля еды", пища, которую ты можешь принять, ("сара исчысхәым" — эта еда не для меня)

🟠 Аҿаҵахәы - доля; удел, участь ("Абга иаҿаҵахәхеит")

🟠 Ацәашьхәы - "доля свечи", свеча для моления (Ацәашьхәы икуп — дныҳәоит)

🟠 Анцәахәы - "доля бога", божество

🟠 Анцәамуы́схә - "доля божьего дела", божий промысел

#ажәарыԥхрақәа #ажәахырҿиаара

▫️ Арҭ ирыларҩашьатәым ахаҭашьатә ҟазшьарбақәа ирыцло асуффикс -хә (абзиахә, ацәгьахә, ахамшҭыхә уҳәа), уи араҟа асемантика арӷәӷәаразоуп изыҟоу.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

598

Ахьыуардын

14 Oct, 10:26

Иахьа ицқьаны шәышықәса ҵуеит зыхьӡ нагоу, зыхьӡ ӡыргоу аԥсуа ҵарауаҩ Арвелод Кәыпраа диижьҭеи.

Аҭоурыхтә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, апрофессор, академик, 65 шықәса инареиҳаны аҭҵаарадырра иазааԥсаз, зқьыбжак инарзынаԥшуа аусумҭа ҭзыжьыз (макьанагьы иҭыжьым рацәоуп), "Ахьӡ-Аԥша" аорден II аҩаӡара занашьоу.

Диит Река ақыҭан жьҭаара 14, 1924 шықәсазы унеишь-уааишь ҳәа зарҳәоз, ажәлар рҿы пату зқәыз ажәа азҟаза Ерасҭа Кәыпраа иҭаацәараҿы. Уи I Адунеизегьтәи аибашьра далахәын, ашьҭахь Аԥсны змырӷьацоз ақырҭуа меншевикцәа дырҿагылан. Арвелод Кәыпраа ихаҭагьы дышқәыԥшыз Аџьынџьтәылатә еибашьра Ду ихьӡеит, уи аибашьра даветеранын, аџьшьаратә ҳамҭақәа ианашьоуп, "Кавказ ахьчаразы" амедал уахь иналаҵаны.

Аҭҵаарадырраҿы иџьабаа зларацәоу ала, ихадароу ҩ-етапкны еихыршоит: 1980-тәи ашықәсқәа рҟынӡа асовет аамҭазтәи Аԥсны аҭоурых ҭиҵаауан (асоциалтә-економикатә ҿиашьа, аграртә политика), анаҩс хықәкыла аԥсуа милаҭ культура азҵаарақәа дрызхьаԥшуа далагеит, аԥсуара, аҵасқәа, ажәлақәа ирызкны еиуеиԥшым аусумҭақәа аԥиҵеит. Аԥсуара азҵаарақәа ирызку имонографиа 2009 шықәсазы Гьаргь Ӡиӡариа ихьӡ зху аҳәынҭқарратә премиа иаԥсахеит.

Арвелод Кәыпраа иусумҭақәа рҵакы анаҩсгьы рыхә ҳаракны изыршьо уи ауп, иара ихы иаирхәоз архивқәа реиҳарак аибашьраан иблит, уиижьҭеи уаҩы иԥыхьашәаӡом. Иара ианакәызаалак хәыц-хәыц архивқәа аус рыдиулон — хыԥхьаӡара рацәала акрызҵазкуа аматериалқәа ԥшааны аԥхьаҩцәа ирыдигалеит, наунагӡа аҭоурых иазынижьит.

Даара акыр илшеит аҭҵаарыдарратә биографистика ахырхарҭа аҟынгьы. Аҵарауаа дуқәа, арккаҩцәа, амилаҭ-хақәиҭратә қәԥара алахәцәа, иналукааша аҳәынҭқарратә, ауаажәларратә усзуҩцәа аӡәырҩы рнысымҩақәа ҭҵааны ашәҟәы ианиҵеит.

Шықәсырацәала анаукеи арҵаҩреи еилаигӡон, Аԥсуа университет аҟны Аҭоурыхи, археологиеи, аетнологиеи ркафедра деиҳабын. Иааӡамҭацәа 20-ҩык инареиҳаны акандидаттә диссертациақәа дирхьчеит. Аԥсны аҭоурых арҵага шәҟәқәа реиқәыршәаҩцәа дыруаӡәкуп.

Арвелод Кәыпраа 95 шықәса ниҵит. Иԥсы ахьынӡаҭаз зус иазиашаз ҵарауаҩын, хырхарҭас ишьҭихлакгьы ажәлар рҿахәы зҳәо, рыхдырра аззырҳауа аҵабырг аарԥшра дашьҭан. Ҳҭоурых егьырҭ ажәларқәа рҭоурых иаламҩашьартә еиԥш азнагашьа дақәшәон, еснагь ахьчара дазхиан. Ибзоура рацәоуп ҳзакәу, ҳзызку адунеи иабартә аҟаҵараҿы. Илагала ԥсра-ӡра ақәым. Иԥсаҭа лашазааит!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

583

Ахьыуардын

11 Oct, 17:25

🐎

"Арашь" хԥаны еиҭоугар ауеит аурысшәахь, аконтекст зеиԥшроу еиԥш:

▫️ Абраскьыл изку аҳәамҭаҿы — амҵәыжәҩа змоу аҽыџьбара (мифический крылатый конь).

▫️ Нарҭ Сасрыҟәа ицииз арашь акәзар, уигьы ԥыруеит, аха уи адагьы амцеиԥш узбылуа афақь аҿыҵҟьоит, амца иаҩызоуп, ааигәара инеилак зегь ашьуан иара ида (неуязвимый огнеподобный конь).

▫️ Алакәқәа ирыдҳәаламкәа "арашь" ажәаҳәаҿы ҳхы иаҳархәозар, уи аибашьраан изықәтәоз ажәылаҽ ауп — (бесстрашный боевой конь).

Арашь — Аԥсны аҳәынҭқарратә символикаҿы иаарԥшуп, ҳгерб иануп Сасрыҟәа ирашь дақәтәаны аеҵәа шкыдиԥаауа.

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

582

Ахьыуардын

11 Oct, 15:45

🔸Ажәеинраалақәа реизга "Абрыскьыл иоуп рашьла инеиуа" аӡыргара мҩаԥысит Аԥснытәи амилаҭтә библиотекаҿы.

Аԥсны Ашәҟәыҩҩцәа реидгыла ахантәаҩы Вахтанг Абҳазоу ишазгәеиҭаз ала, аизга аҭыҵра Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьраҿы Аиааира агара 30 шықәса ахыҵра иадҳәалоуп.

"Ашәҟәы ахьӡ аагоуп Аԥсны Жәлар рпоет Баграт Шьынқәба иажәеинраалақәа руак ахьӡ аҟнытә. Иазгәаҭатәуп, аԥшьгара аныҟаҳҵа, ҳҩызцәа, ҳколлегацәа Аԥсны Ашәҟәыҩҩцәа рассоциациа анапхгара ианрыдаагала, иаразнак ирыдыркылеит. Даргьы ҳаргьы ҳахьӡ ахны иҭҳажьит", — иҳәеит Абҳазоу.

Аизга еиднакылеит аԥсуа поетцәа Баграт Шьынқәба инаиркны иахьатәи аамҭа иаҵанакуа аԥҵаҩцәа рҟынӡа — иааидкыланы 43-ҩык арҿиаҩцәа.

538

Ахьыуардын

11 Oct, 10:48

Жьҭаара 11 рзы Аԥсны Арбџьармчқәа рымш азгәарҭоит. Ари акрызҵазкуа рыцхәуп иҿыцӡоу ҳҭоурых аҟны. Аԥсуа ар аибашьра амца иалиааит, уи иаӡрыжәит. Арԥыза игәра ганы, гәышԥыла аӷа иҿагылаз аԥсадгьыл ахьчаҩцәа роуп Аԥсны ахақәиҭра азаазгаз, иахьа иҳамоу аҳәынҭқарра ауасхыр азышьҭазҵаз...

Уи ҳақын ҭоурыхла ахаҵарамҩа ду ианысхьоу ажәлар рзы. Избанзар ҳара ҳархылҵшьҭроуп иаартны, иаҵаҽырбаны абџьар ныҟәызгоз, ар рымаҭәа зшәыз, аҽыццышәқәа ирықәтәаз, еснагь ақәылаҩ иҭархара иазхиаз, аибашьра аԥҟарақәа здыруаз, аиҳабра-аиҵбра иацныҟәоз ахацәа.

🗡

😍

Сгәеисыбжь аныруеит сыхҿа,
Ашьха ирҿаҩуеит схыԥша,
Саԥсыуоуп, сабазоуп сара,
Сынхоит иара абра, Аԥсынра,
Хақәиҭроуп сзызгылаз қәԥара!

Иламысмҩан сабацәа рымҩа,
Ламысла сымҩасроуп саргьы.
Саагылазар сымҩа шьхацамҩан,
Уи амҩа данылоит сԥагьы.

Ихьеҩуеит ажьи ижьаҳәа,
Икәоит мыц зымҳәо ахҿақәа.
Ҳԥыза иԥхьарца ианаҳәа,
Хақәиҭроуп ҳзызгыло қәԥара,
Ҳхақәиҭра ҳазгылоит ҩаԥхьа.

Сымҩақәа рымҩа хароуп,
Ашьамҩа сызну — исуахҭоуп.
Сҽеиқәа марқаԥа џьбароуп,
Гәышԥыла ианжәыла, цәгьароуп.
Сабахә* ахьыҟоу ароуп,
Исыхьчо стәылоуп, Аԥсноуп...

Слава Бганба, Аԥсны Афырхаҵа

📖 А́бахә — араҟа: наследие отцов

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

549

Ахьыуардын

09 Oct, 14:15

Раԥхьатәи аԥсуа дирижиор, Аԥсны Жәлар рартист Лев Џьергьениа диижьҭеи 95 шықәса ҵуеит иахьа.

Ари ауаҩ диит Лыхны ақыҭан, анхаҩы иҭаацәараҿы, иара иани Нестор Лакоба иани еиҳәшьцәан. Дшыхәыҷыз аҟыбаҩ шилаз ааԥшит, амузыкатә школ дҭарҵеит, илымҳаҭыҩ уамакала ибзиан. Аҵара иҵон Аҟәа, анаҩс Қарҭ аконсерваториаҿы, иреиӷьыз аҟазацәа рԥышәеи рдырреи рҿиҵаауан.

Лев Џьергьениа апрофессионалтә ҵара ду змаз иналукааша музыкантын, иара ихьӡ иадҳхәалоуп Аԥсны асимфониатә оркестр аиҭашьақәыргылара. Уи сахьаркыратә напхгаҩысгьы, дирижиор хадасгьы дыҟан. Аԥхьа еиҿикааит аус ахьиуаз Аҟәатәи амузыкатә техникум аушьҭымҭацәеи арҵаҩцәеи рыла. Нас иазымхоз амузыкантцәа аҳәаанырцәынтә иаарыԥхьеит, зегь рыла ихатәроу ҳәынҭқарратә оркестрны иҟалеит. Аколлектив ду арепертуар хадаратәла аԥсуа композиторцәа раԥҵамҭақәа рыла еибыҭан.

Напхгаҩык иаҳасабала акыр злеишәа џьбараз, аха астудентцәа рзы згәы былуаз, еснагь ззанааҭдырра аизырҳара иашьҭаз, ахара иԥшуаз иакәны дыргәаладыршәоит идырцәа.

Лев Џьергьениа иоуп раԥхьаӡатәи аԥсуа опера ақәыргылара аидеиа зызцәырҵыз. Даҽаӡәызар изымгәаӷьрыз ахыдҵа иара инаӡартә еиԥш аусқәа еиҿикааит. (Аопера "Аламыс" қәҿиарала иқәыргылан 1984 шықәсазы).

Имаҵурамҩа хиркәшеит К. Ковач ихьӡ зху Аҟәатәи амузыкатә школ адиректорс. Ҳмузыкатә культура аҭоурых аҿы аҭыԥ ду аанызкыло дыруаӡәкуп, илагала макьанагьы иҭҵаатәны иҟоуп.

Ирҿиареи инысымҩеи ирызку аочерк лыҩхьан Арифа Қапԥҳа, шәаԥхьар ҟалоит абра>>

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

574

Ахьыуардын

09 Oct, 10:42

1992 шықәса, жьҭаара 9 рзы Аҟәа иҩны ддәылганы дыргеит Таиф Аџьба — зҭәымҭа иҭагылаз апоет, зыуаҩреи зҟазареи ҳаракӡаз арҿиаҩы, агуманист. Аӷа импыҵаихалаз Аԥсны аҳҭнықалақь далымҵкәа дыҟан, шаҳаҭс дызмаз ахҭысқәа еидхәыцланы, аҭоурых иаҿахәҳәаганы амшынҵа ианиҵон, "Бзиала иаҳзырша!" ҳәа есыуаха дныҳәа-ныԥхьаны.

Аибашьра анцоз Таиф Аџьба ихьӡала аԥсуа интеллигенциа Гәдоуҭа амитингқәа еиҿыркааит, ашьац иаӷрамгылоз алирик илахьынҵахаз аилкааразы ақырҭқәа рахь ашәҟәқәа рышьҭит, аха урҭ ҽырдагәа ҟарҵеит. Иахьа уажәраанӡагьы дара рганахьала апоет иҭархара иақәыӡбаз уаҩ дыҟам, иӡбахәала зегьы ираҳаратәы ажәак зҿыҵшәаз ҳәагьы уаҩ дҳаздыруам. Женеватәи аиҿцәажәарақәа раан ари азҵаара ашьҭыхра лҵшәа дук амоуит... Ҳанзырҵәарц иҳақәлаз аӷа ихаҿра ккаӡа иааԥшуеит ҳпоет ишизныҟәаз ала мацарагьы.

Абар уажәшьҭа 30 шықәса инареиҳауп ихабар ҳәа акгьы ҳаздырӡом.

Аха Таиф Аџьба дыҟам узҳәом, ес-еиҵагыло аҿар ихьӡ рыцгылоит, иажәеинраалақәа бзиа ибаны ҿырҳәала ирҵоит, аинтернет аҿы иркьыԥхьуеит. Ихьӡала апремиа аԥҵоуп. Аԥхьарала иугозар, ҳаамҭазы зегь раасҭа зыԥсы ҭоу апоетцәа дыруаӡәкуп, ҳәарада. Иара дзыхнымҳәит, аха ҳара уажәи-уажәи ҳазыхынҳәуеит ирҿиара, аԥсшәа ыҟанаҵ ицәаҳәақәа гәхьааганы ҳрыԥхьоит, ԥсра зқәым поетны даанхоит.

"Анышә сара сцәа-сжьы
Зфалак – зегь еиԥшуп,
Сыԥсы цқьеи сылша цқьеи
Сыԥсадгьыл иатәуп…"

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

395

Ахьыуардын

09 Oct, 10:42

Зымҩа нҵәода, ас изцода,
Зынӡа хьаас иҟамҵа?
Ас анышәара зылшода
Абри аҩыза алахьынҵа?..

Таиф Аџьба иажәеинраала "Амра ссируп аҭашәамҭаз" аҟынтә

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

409

Ахьыуардын

07 Oct, 13:06

1992 шықәса, жьҭаара 7 рзы иԥсҭазаара далҵит Тевфик Есенч (Заишәа) — зхатәы бызшәала зҿахәы зҳәоз аҵыхәтәантәи аубых. Иара диит Ҭырқәтәыла, Ҳаџьы-Осман ақыҭан, 1904 шықәсазы, имшира аныкәу ҳаздырӡом, аха диижьҭеи сынтәа 120 шықәса ҵуеит.

Тевфик Есенч аубых бызшәа абаҟа аззыргылаз уаҩуп, зыхшыҩ ҵарыз, згәынкылара џьашьатәыз, акрыздыруаз хаҵан. Шықәсырацәала алингвистцәа дуқәа (Диумезиль, Фогт, Кумахов, Чрыгба уҳәа егьырҭ) информантс дрыман. Абызшәа адагьы, аубых жәлар рҵас-қьабзқәа, рҿаԥыц ҳәамҭақәа, рашәақәа, ркультура бзиаӡаны идыруан, ҵҩа змам адоуҳатә мал ҳзынижьит.

Тевфик Есенч абызшәа зҿиҵааз иара дхәыҷны дзааӡоз анрыла иабду Кәыкәышь иакәын, уи иоуп 1864 шықәсазы Кавказ ахҵәара зықәшәаз. Тевфик ихаҭагьы даара дбыргхахьаны иҭоурыхтә ԥсадгьыл ишьапы ықәиргылеит 1990 шықәсазы: Гәбаадәы дхалеит, Шәача дықәԥшит, Нальчик дыҟан. "Уажәшьҭа сгәы рҭынчны сыԥсыр ҟалоит, ҳабацәа рыдгьыл сылала избеит, ишырҳәоз еиԥшҵәҟьа иблахкыгоуп", — иҳәеит усҟан.

Инышәынҭра ахаҳә аҿы ихьӡ аҵаҟа иануп абас: "Зхатәы бызшәала ицәажәоз, иҩуаз аҵыхәтәантәи аубых, аубых бызшәа ахаан ԥсра-ӡра ақәымкәа адунеи иазырҳаз" ҳәа.

(Аубыхцәа рцынҵәарах ҳәа изырҳәо иалагахьан иԥсы шҭазгьы, еиҳарак Шьынқәба ироман алашара анаба аамышьҭахь. Амала иҳәатәуп, Тевфик Есенч ихаҿсахьа прототипс ишьҭихит мацароуп, ароман афырхаҵа хада Заурҟан Золаки иареи рнысымҩақәа еиқәшәаӡом, еиқәшәашьагьы рымамызт. Уи иҿала автор ииҳәо зегьы — иара ихатәы ҭҵаарақәеи ибаҩхатәреи иарҿиаз ауп).

Аб игәараҭа цқьашәқьаӡа иҟоуп, ихылҵ ахылаԥшуеит. Уаҟа аҵла иқәланы иазҳауеит аӡахәа шьап — зыԥсадгьыл иахырцоз амҳаџьырқәа махәқәак рыкәа иҭаршәны иааргазаарын, иахьадырсыз иакит. Аубых бызшәагьы убас еиҭеиуа Анцәа иҳәааит! Иахьазы официалла иԥсхьоу абызшәақәа ирхыԥхьаӡалоуп, аха шәҟәыла-быӷьшәыла изҵо аҿар ыҟоуп, убрагьы ажәарқәа рнаҩс Тевфик Есенч ианҵоу ибжьы даара ихәарҭоуп. Иԥсаҭа лашазааит!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

612

Ахьыуардын

06 Oct, 06:35

АХЫ ИАҚӘИҬХЕИТ ГАГРА

...Мамзышьхоуп раԥхьаӡа Аԥсны иҿырхыз шьхас,
Уа рбаҟақәа гылоуп Гьерзмаа Алхас,
Кануков Нургали, Науржанов Ибрагим,
Дыҟам фырхаҵак зымца еиқәым.
Валера Смыр, Бганба Сафер,
Ишьа кашуп уа Тәанба Завер.
Гагра – Гагрыԥшь – 118-ҩык ршьацқьа ахҭнуп,
Ақырҭуара иахәаҽхьаз ҳҭыԥхьыӡқәа хтуп.
Чрыгрыԥшь, Мқьалрыԥшь, Лакаа рхәы, Лаԥсы,
Ҟарҟарашвили ишьҭақәа еимаԥсоуп Ҳашԥсы.
55-мшы дакәыршан изтәхоз џьызшьоз ҳаӷа,
Напҭацәоуп иабџьарқәа шихырԥааз хаха.
Раԥхьатәи ахымҭа зшьаҽыз Иура Қаԥшь,
Амшын дхыԥшыло ахаҳә даласоуп Цандрышь.
Роберт Кәарҷиа иркәашеит ирцәигаз атанк,
Ддырҳәацәон Шершелиа, аха иҿымшәеит ажәак.
Асҭамыр Агрба игәы ишықәжьызгьы атанк,
Дрыҳәон иҩызцәа: шәыхнамхын даҽа малк.
Ӡаԥшьиԥацәа х-гәараҭак неикәабл иргеит,
Ҩыџьа-ҩыџьала рҵеицәагьы Аԥсназын иҭахеит.
Гагрыԥшь аиҩхааҿ умшәарыцан, иԥсроуп.
Ақырҭааи Ԥасаниеи рыццышәқәа бжьаԥсоуп.
Ацаҟьа иаламӡоз ҳашьцәа ирычҳаит,
Рфырхаҵара саркьалҵас адунеи зегь иаҳаит.
Қырҭтәыла хәыҷ ҳәа изышьҭаз Гагра
амҵәыжәҩақәа ԥнартит,
Нхыҵ-аахыҵ ҳдаракәацқәа арахь иԥрит.
Ҳуазра рлабашьаха хақәиҭраны икашит,
Анра ныҟәызгоз Анацәа рԥацәа рыла иааԥшит.

Белла Барцыц

🏔️ 32 шықәса раԥхьа абри аҽны Гагра араион ахы иақәиҭтәын, Аԥсны абираҟ Ԥсоу ишьҭыхын. Жьҭаара 6, 1992 шықәса — шьала икәабаз, аха игәышьҭыхгаз раԥхьатәи Аиааира!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

643

Ахьыуардын

05 Oct, 07:27

Ахәыҷы иааӡараҿы қәнагас иҟоу зегьы ирыцкуп алеишәеи адырреи. Абарҭ аҩба аҩнаҭа анҭыҵ иахьышьҭикаауа ҭыԥс иҟоу ашкол ауп, зыҟнытә ишьҭикаауагьы арҵаҩы иоуп.

Жьҭаара 5 рзы Арҵаҩы имш азгәарҭоит. Ашколқәа рҿы иацы ирыдырныҳәалеит, аха ҳара алшара ҳамоуп арыцхә иақәыршәаны даҽазныкгьы арҵаҩцәа зегьы иҭабуп ҳәа раҳәара!

Шәара шәџьабаа бзабааны ирԥылоит ажәлар. Уаҵәтәи ҳԥеиԥш знапы ианылаша, ҵәатәы шьаҟас аҳәынҭқарра иаҵагылаша аҿар шәааӡоит, рыԥсадгьыл абзиабара дыркны, рыуаҩра ауасхыр азышьҭаҵаны. Абиԥарақәа реизҳара шәашаҳаҭуп: аҵара дшәырҵоит, шәдырра рымажәдоит, амҩақәҵага ажәа рашәҳәоит.

Зыдҵақәа аҷҷаҳәа изҵо, шәызлаҽхәо аҵаҩцәа шәыгымзааит, аԥсҭазаараҿы шәзыргәырӷьо рацәазааит! Арҵаҩы дангәырӷьо ихы-иҿы есааира иқәыԥшхоит, гәыла усгьы дажәуам. Шәгәы бзиазааит! 💐

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

443

Ахьыуардын

03 Oct, 12:12

Аԥсны анҭыҵ зыхьӡ рҳәаз даҽа ԥсыуа баҩхатәрак лықәҿиара бзиа ҳаигәырӷьап иахьа! 🌟

Арежиссиор қәыԥш Амра Наҷҟьебиаԥҳа зметр кьаҿу лфильм иреиӷьу арежиссуразы иалыркааит Москва имҩаԥысуаз аицлабра ArtMasters-2024 аҟны. Сынтәа хәынтәуп иара мҩаԥысуеижьҭеи, асахьаркыратә ҟазара ԥхьаҟа изгаша, еихазҳаша ралԥшаара хықәкыс иамоуп.

Шә-тәылак рҟынтә 40 нызқь инареиҳаны азыҳәақәа ахьынарышьҭыз, аҵыхәтәан иреиӷьӡоу ҳәа 10 роуп иалырхыз. Аӡбаҩцәа Амра лусумҭа ахә ҳаракны иршьеит, изхәаԥшыз зегь раасҭа угәаҵанӡа инеиуа, уагьзырхәыцуа акәны.

Аицлабра аԥҟарақәа злаҟаз ала, акоманда еидкыланы афильм аҭыхразы алахәцәа мызки-бжаки ракәын ирырҭоз. Аха лара аҽазыҟаҵаразы зынӡа мышқәак роуп илымаз. Абри аамҭа иалагӡаны асценаригьы лхала илҩит, уи моу, егьырҭ акомандақәа ирыгыз ауаагьы рзылԥшааит.

Лара лфильм иахьӡуп "Бсацәажәа". Зеизҳара ахылаԥшра ҷыда аҭаху, макьана згәы иҭоу ззымҳәо аӡӷаб хәыҷы лдунеи аарԥшра иазкуп. Ихыҭхәыцаам ҭоурыхуп.

Ахәаԥшцәа иаҳбар ҳалшоит инықәырԥшны шықәсыки-бжаки рнаҩс, ишаԥу еиԥш, акинофестивальқәа ианырхыслак аамышьҭахь. Ааишьа злаҟоу ала, агәра ҳгоит, иҵегь аҳамҭа дуқәа ишрыԥсахо. Мҩамш амазааит! 🎬

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

482

Ахьыуардын

02 Oct, 14:30

Зыхьӡ нагоу аԥсуа ҵарауаҩ, абиолог, антрополог Пиотр Кәыҵниа имшироуп иахьа, 80 шықәса дырҭагылеит.

Пиотр Кәыҵниа икандидаттә диссертациа Аԥсны ашьагәыҭ жәлар рморфологиатә ҷыдарақәа ирызкын, қәҿиарала ихьчеит Москватәи аҳәынҭқарратә университет иатәу Антропологиа аинститут аҟны 1983 шықәсазы. Аԥсуаа рҟны ақәра ду назгаз рыҭҵааразы жәларбжьаратәи амедико-биологиатә експедициақәа дрылахәын. 40 шықәса инареиҳаны Дырмит Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт аҟны аус иуеит.

Илшамҭа дуқәа рахь иԥхьаӡатәуп абиологиа амаҭәар иманшәаланы, игәылҭәааны аԥсышәала иахьирцәажәаз, аҵиаақәа ртәы хазы, аԥстәқәа ртәы хазы. Ааигәа иҭыҵит 20 шықәса инареиҳаны аус здиулоз, даара аинтерес зҵоу аԥсуа жәлақәа рхылҵшьҭреи ажьрацәарақәеи ирызку ишәҟәы. Жәлацыԥхьаӡа 150 хсаала еиқәиршәеит зынӡа! Аԥсышәала иҩит, аԥсуаа ҳзы.

"Аԥсуаа рхатәы ҭоурыхқәа рыҩратәы азҿлымҳара арҭарц — абри сҭахуп сара. Аҷкәынцәа, аӡӷабцәа уажә, Анцәа иџьшьаны, зегьы аҵара рымоуп, рандуцәа, рабдуцәа зыԥсы ҭоугьы, иҭамгьы, ирдыруа, ираҳахьоу анырҵаларц. Ҳара ҳархивқәа зегьы рблит, ҳашьаҭа ыҵырхырц азы. Иаадыруа ҳазхоит ҳәа убри аҿы ҳаангылар, иаҳцәыӡуа рацәахоит", — абас иҳәеит уи аҭыжьымҭа данахцәажәоз.

Пиотр Кәыҵниа аԥсуаа рмилаҭ-хақәиҭратә қәԥара далагылан, "60-ҩык рышәҟәы" ҳәа аҭоурых иадыруа знапы аҵазҩыз дреиуоуп. Аԥсны жәлар рџьынџьтәылатә еибашьра далахәын, аамҭала Кавказ Нхыҵ Аԥсны Иреиҳаӡоу Ахеилак апресс-маҵзура аусура ҳәаақәиҵон.

Аҭҵаарадырраҿы иҟаиҵаз илагала хатәразы "Ахьӡ-Аԥша" аорден III аҩаӡара ианашьоуп. Иааԥсарақәа рацәоуп. Агәабзиара имазааит!

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

539

Ахьыуардын

01 Oct, 14:20

Ҭагалан ҳазнысуа-ҳазҭысуа аамҭацқәа 15 🍁🍂

🟠

Раԥарбаа́(га)мз — "пора высыхания наружной скорлупы грецкого ореха"

🟠

Раҟәы́бан — "пора сбора грецкого ореха"

🟠

Жьҭаара́мз — "пора сбора винограда"

🟠

Ҿараблы́мз — "пора увядания природы"

🟠

Быӷькаԥса́н — "листопадная пора"

🟠

Хьача́н — "пора созревания каштана"

🟠

Тамача́н — "пора созревания персика"

🟠

Мҟаҟача́н — "активная пора с/х работ"

🟠

Цәбыбы́н — "время оленьего зова"

🟠

Ҭыӷьлаҵа́н — "период случки овец с бараном"

🟠

Бҵан — "пора жатвы и обмолачивания злаков (хлеба, проса)"

🟠

Лаҳəа́н — "пора лущения проса"

🟠

Чалаҵа́н — "время сева озимого хлеба"

🟠

Хкаарача́н // Хкаарашьҭы́н — "время подножного корма"

🟠

Рахəча́н — "время подножного корма"

Абра зегь раасҭа аинтерес ҳзаҵоуп Чалаҵа́н. Иахьазы Ҭырқәтәыла инхо ҵабалаа рҿы ианиҵеит абызшәадырҩы, апрофессор Виачеслав Чрыгба.

Ишаабо еиԥш, жәытә-натә аахыс ача аазрыхуаз аԥсуаа ашықәсан ҩынтә ианылаҵозгьы ыҟан. Дара ҵабалаа рыԥсадгьыл аҿы аџьықәреи акультурагьы рыхьӡеит, уи аҟынтә алаҵара аамҭақәа хаз-хазы ахьӡқәа рырҭеит: ԥшлаҵа́н — май, чалаҵа́н — октябрь (часть месяца).

🧡 Ахьыуардын шәақәтәа

847

Ахьыуардын

Ахьыуардын (Abkhaz)

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын

Ахьыуардын