Loyiha 100 000: Vyetnam urushi davridagi "Maknamara ahmoqlari"
Dastlab, Vyetnam urushi oddiy amerikaliklarni unchalik tashvishga solmagan. Ular tez va oson g‘alabaga ishonishgan. Ammo bu xom xayol safarbarlik boshlanishi va harbiy formadagi kishilarning oilalarga o‘g‘li, otasi yoki akasining o‘limi haqida xabar bera boshlashi bilan yo‘qqa chiqdi. Ko‘plab yosh amerikaliklar Vyetnamda nima qilib yurishlarini tushunmagan holda har qanday yo‘l bilan jang maydoniga yuborilishdan qochishga harakat qilishdi. Armiya safarbarligi qanchalik kengaygan bo‘lsa, odamlarni urushga jalb qilish shunchalik qiyinlashdi.
AQSh harbiy rahbariyati hali 1964-yildayoq armiya sonini keskin choralarsiz qanday oshirish mumkinligi haqida o‘ylay boshlagan edi. Javob esa "dahiyona" g‘oya bo‘ldi: aqliy qobiliyat testidan o‘tolmagan odamlarni ham harbiy xizmatga qabul qilish! Dastlab, bu faqat kichik eksperiment edi, ammo urush o‘z talabini qo‘ydi. 1966-yilda AQSh mudofaa vaziri Robert Maknamara "Loyiha 100 000" deb nomlangan tashabbusni ishga tushirdi va uni prezident Lindon Jonsonning "Buyuk jamiyat" dasturi bilan bog‘ladi. Ushbu loyiha kambag‘al qatlamlar uchun "ijtimoiy lift" sifatida taqdim etildi, ya’ni ular armiya orqali bozor talablariga javob beradigan ko‘nikmalarni egallashlari mumkin edi.
Dastur doirasida har yili testdan o‘tolmagan 100 000 nafar ko‘ngilli va chaqiriluvchini armiyaga jalb qilish rejalashtirilgan edi. Ular "Yangi standartlar odamlari" deb faxr bilan ataldi. Biroq armiya ichida ularning nomi ancha qo‘pol edi: "Maknamara ahmoqlari" yoki "Ahmoqlar korpusi". Amalda esa reja to‘liq amalga oshmadi – 1966-yildan 1972-yilgacha bu loyiha doirasida atigi 350 000 kishi armiyaga qabul qilindi. Ular boshqa askarlar bilan bir xil tayyorgarlik kurslarini o‘tishdi va zarurat tug‘ilganda qo‘shimcha mashg‘ulotlar olishlari mumkin edi.
Loyiha ishtirokchilarining aksariyati 20 yoshli oq tanli yigitlar bo‘lib, ular o‘rta maktabni bitirmagan edi. Ammo loyiha tarkibidagi afroamerikaliklar ulushi juda yuqori bo‘ldi – ularning soni barcha qatnashchilarning 40 foizini tashkil etdi. Holbuki, o‘sha paytda AQSh armiyasidagi qora tanlilar ulushi atigi 9 foiz, AQSh umumiy aholisida esa 11 foiz edi. "Yangi standartlar odamlari"ning deyarli yarmida o‘rtacha IQ 85 dan past edi, ya’ni ular intellektual me’yorning ancha pastki chegarasida edi. Ayrim hollarda esa hatto o‘qish-yozishni bilmaslik va tayyorgarlik kurslarini mutlaq uddalay olmaslik kabi misollar ham uchragan. Bundan tashqari, statistika shuni ko‘rsatdiki, loyiha ishtirokchilari boshqa askarlarga qaraganda jangovar bo‘linmalarga tez-tez tayinlangan va ularning qariyb yarmi Vyetnam urushida qatnashgan. Natijada, ular orasida o‘lim darajasi ham ancha yuqori bo‘ldi.
Vyetnam urushida ushbu loyiha doirasida qatnashgan 5 478 kishi halok bo‘ldi, yana 20 000 nafari yaralandi. Bu esa umumiy amerikalik yo‘qotishlarning mos ravishda 9,4% va 13% qismini tashkil etdi. Shunday qilib, bu loyiha nafaqat jangovar bo‘linmalarning samaradorligini pasaytirdi, balki AQSh armiyasidagi intizomning yomonlashishiga ham sabab bo‘ldi.
1971-yilga kelib, "Loyiha 100 000" muvaffaqiyatsiz deb topilib, tugatildi. Tarixchilar uning AQSh armiyasi va jamiyatiga ta’siri haqida hanuz bahslashmoqda. Ko‘plar bu loyiha kambag‘allar ahvolini yaxshilash o‘rniga, ularning muammolarini yanada og‘irlashtirganini ta’kidlaydi. Shuningdek, ba’zi jamoat arboblari loyihada afroamerikaliklar haddan tashqari ko‘p qatnashganini tanqid qiladilar. Harbiy nuqtayi nazardan qaraganda, bu loyiha armiya boshqaruvini murakkablashtirdi va yo‘qotishlar sonini oshirdi.
Biroq, shuni ham ta’kidlash joizki, maxsus chaqirilganlarning 87 foizi harbiy tayyorgarlikni yakunlay oldi, bu esa harbiylarning dastlabki taxminlaridan ancha yuqori natija edi. Ayrimlari esa xizmat davomida yaxshi natijalarga ham erishdi. Hatto ayrim veteranlar harbiy tajriba hayotlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatganini aytishadi. Ammo qanday bo‘lmasin, "Loyiha 100 000" tarixda muvaffaqiyatsiz tajriba sifatida qoldi.
Https://t.me/tarixi_dunyo
Dastlab, Vyetnam urushi oddiy amerikaliklarni unchalik tashvishga solmagan. Ular tez va oson g‘alabaga ishonishgan. Ammo bu xom xayol safarbarlik boshlanishi va harbiy formadagi kishilarning oilalarga o‘g‘li, otasi yoki akasining o‘limi haqida xabar bera boshlashi bilan yo‘qqa chiqdi. Ko‘plab yosh amerikaliklar Vyetnamda nima qilib yurishlarini tushunmagan holda har qanday yo‘l bilan jang maydoniga yuborilishdan qochishga harakat qilishdi. Armiya safarbarligi qanchalik kengaygan bo‘lsa, odamlarni urushga jalb qilish shunchalik qiyinlashdi.
AQSh harbiy rahbariyati hali 1964-yildayoq armiya sonini keskin choralarsiz qanday oshirish mumkinligi haqida o‘ylay boshlagan edi. Javob esa "dahiyona" g‘oya bo‘ldi: aqliy qobiliyat testidan o‘tolmagan odamlarni ham harbiy xizmatga qabul qilish! Dastlab, bu faqat kichik eksperiment edi, ammo urush o‘z talabini qo‘ydi. 1966-yilda AQSh mudofaa vaziri Robert Maknamara "Loyiha 100 000" deb nomlangan tashabbusni ishga tushirdi va uni prezident Lindon Jonsonning "Buyuk jamiyat" dasturi bilan bog‘ladi. Ushbu loyiha kambag‘al qatlamlar uchun "ijtimoiy lift" sifatida taqdim etildi, ya’ni ular armiya orqali bozor talablariga javob beradigan ko‘nikmalarni egallashlari mumkin edi.
Dastur doirasida har yili testdan o‘tolmagan 100 000 nafar ko‘ngilli va chaqiriluvchini armiyaga jalb qilish rejalashtirilgan edi. Ular "Yangi standartlar odamlari" deb faxr bilan ataldi. Biroq armiya ichida ularning nomi ancha qo‘pol edi: "Maknamara ahmoqlari" yoki "Ahmoqlar korpusi". Amalda esa reja to‘liq amalga oshmadi – 1966-yildan 1972-yilgacha bu loyiha doirasida atigi 350 000 kishi armiyaga qabul qilindi. Ular boshqa askarlar bilan bir xil tayyorgarlik kurslarini o‘tishdi va zarurat tug‘ilganda qo‘shimcha mashg‘ulotlar olishlari mumkin edi.
Loyiha ishtirokchilarining aksariyati 20 yoshli oq tanli yigitlar bo‘lib, ular o‘rta maktabni bitirmagan edi. Ammo loyiha tarkibidagi afroamerikaliklar ulushi juda yuqori bo‘ldi – ularning soni barcha qatnashchilarning 40 foizini tashkil etdi. Holbuki, o‘sha paytda AQSh armiyasidagi qora tanlilar ulushi atigi 9 foiz, AQSh umumiy aholisida esa 11 foiz edi. "Yangi standartlar odamlari"ning deyarli yarmida o‘rtacha IQ 85 dan past edi, ya’ni ular intellektual me’yorning ancha pastki chegarasida edi. Ayrim hollarda esa hatto o‘qish-yozishni bilmaslik va tayyorgarlik kurslarini mutlaq uddalay olmaslik kabi misollar ham uchragan. Bundan tashqari, statistika shuni ko‘rsatdiki, loyiha ishtirokchilari boshqa askarlarga qaraganda jangovar bo‘linmalarga tez-tez tayinlangan va ularning qariyb yarmi Vyetnam urushida qatnashgan. Natijada, ular orasida o‘lim darajasi ham ancha yuqori bo‘ldi.
Vyetnam urushida ushbu loyiha doirasida qatnashgan 5 478 kishi halok bo‘ldi, yana 20 000 nafari yaralandi. Bu esa umumiy amerikalik yo‘qotishlarning mos ravishda 9,4% va 13% qismini tashkil etdi. Shunday qilib, bu loyiha nafaqat jangovar bo‘linmalarning samaradorligini pasaytirdi, balki AQSh armiyasidagi intizomning yomonlashishiga ham sabab bo‘ldi.
1971-yilga kelib, "Loyiha 100 000" muvaffaqiyatsiz deb topilib, tugatildi. Tarixchilar uning AQSh armiyasi va jamiyatiga ta’siri haqida hanuz bahslashmoqda. Ko‘plar bu loyiha kambag‘allar ahvolini yaxshilash o‘rniga, ularning muammolarini yanada og‘irlashtirganini ta’kidlaydi. Shuningdek, ba’zi jamoat arboblari loyihada afroamerikaliklar haddan tashqari ko‘p qatnashganini tanqid qiladilar. Harbiy nuqtayi nazardan qaraganda, bu loyiha armiya boshqaruvini murakkablashtirdi va yo‘qotishlar sonini oshirdi.
Biroq, shuni ham ta’kidlash joizki, maxsus chaqirilganlarning 87 foizi harbiy tayyorgarlikni yakunlay oldi, bu esa harbiylarning dastlabki taxminlaridan ancha yuqori natija edi. Ayrimlari esa xizmat davomida yaxshi natijalarga ham erishdi. Hatto ayrim veteranlar harbiy tajriba hayotlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatganini aytishadi. Ammo qanday bo‘lmasin, "Loyiha 100 000" tarixda muvaffaqiyatsiz tajriba sifatida qoldi.
Https://t.me/tarixi_dunyo
