اخلاق در حوزه اجتماع

🔹 مرگ و تحولات اجتماعی!

✅ مجری از ایلان ماسک می‌پرسد که چرا به پروژه‌ی افزایش طول عمر بشر علاقه‌مند نیستی؟ او با قدری سکوت جواب می‌دهد که « به نظر نیازی نیست که تلاش کنیم تا انسان‌ها خیلی زیاد عمر کنند؛ این سبب خشکی و در جا زدن جامعه می‌شود. چون حقیقت این است که بیش‌تر انسان‌ها تفکرات خود را تغییر نمی‌دهند، فقط می‌میرند! و اگر آن‌ها نمیرند در ایده‌ها و تفکرات قدیمی گیرخواهند کرد و جامعه پیش‌رفت نخواهد کرد.» جواب ایلان ماسک من را یاد سخن توماس کوهن در کتاب ساختار انقلابهای علمی« The Structure of Scientific Revolution » انداخت. در کتاب «مرگ و معنای زندگی» به دیدگاه کوهن و دیگران اشاره کرده‌ام. از نگاه او مرگ صاحبان نظریه‌های مسلّط علمی سبب می‌شود تا دیدگاه آنان با تردیدها و تشکیک‌های عمیقی روبرو شده و خدشه‌پذیر شوند. او در این کتاب استدلال می‌کند که طرح‌های علمی به دلیل حقیقی بودن‌شان پذیرفته نمی‌شوند، بلکه وقتی مورد قبول واقع می‌شوند که حامیان طرح‌های قبلی و تئوریهای مسلّط پیشین، می‌میرند. مرگ صاحبانِ نظریه های مسلّط این کارکرد اجتماعی را دارد که نظریه‌های جدید، شانس پذیرفته شدن را خواهند یافت. گویی هیچ چیز جز مرگ صاحبان اندیشه‌های کهنه، نمی‌تواند به نظریه‌های جدید اجازه‌ی خودنمایی دهد. وقتی نسلی با باورهای غالبش از بین می روند، این فرصت پیش می آید که نسل نو با باورهای متفاوتش ساختار اجتماع را آن‌گونه پایه‌ریزی کند که می‌پسندد. برای نمونه، رشد و دگرگونی های اجتماعی در اموری از قبیل جنسیت و تساوی اساسی حقوقی نژادها و جنسیّت ها در ایالات متحده، وقتی رخ داد که نسل قبلی با تعصّبات و عقایدشان مردند. در بین سال‌های 1927 تا 1998 درصد آمریکائی های سفیدپوست، که به سؤال «آیا فکر می‌کنید باید قانونی بر علیه ازدواج بین سفید‌پوستان و سیاه‌پوستان وجود داشته باشد؟» جواب آری داده بودند، به میزان دو سوم کاهش یافت. یعنی از 39 درصد به 13 درصد. تقریبا 40 درصد این کاهش آماری را می‌توان با مرگ نسل قبلی در دوره‌ی زمانی یادشده توجیه کرد.

مهراب صادق‌نیا
۱۴۰۳/۱۱/۲۱
@sadeghniamehrab
https://t.me/sadeghniamehrab

🔹 حاج‌آقا، دلت خوشه‌ ها!

✅ ...هوا بسیار سرد بود. بعد از کمی چک و چونه در باره‌ی کرایه، نشستم صندلی جلوی ماشین. تب‌لت‌م را باز کردم و مشغول مطالعه شدم. راننده دکمه‌ی پخش ماشین را زد. موزیک‌ویدئوی یک خواننده زنِ آن‌ور آبی بود. یکی از مسافران که گویا طلبه بود، به شانه‌ام زد و با لحن خاصی از من پرسید "آقا، شما با این موسیقی مشکلی ندارید؟" کمی مکث کردم. گویا او عجله داشت. از دو نفر دیگر هم همین را پرسید و تقریبا همه گفتند مشکلی ندارند. به راننده گفت اگر ممکن است موسیقی را قطع کنید. راننده نپذیرفت و با خنده گفت: "رأی نیاوردی حاج‌آقا!" بنده خدا، طلبه‌ی هم‌سفر ما مانده بود چه بکند.  دست‌ش را گذاشت روی گوشش و چشم‌های‌ش را بست. من به راننده گفتم "البته من به رانندگی بد شما بیش‌تر اعتراض دارم؛ ولی بعضی جاها اکثریت و اقلیت معنا ندارد. بهتر است موسیقی را عوض کنید." گفت "اگر عوض نکنم چی؟" گفتم "هیج، باز هم دعای‌ت می‌کنم." چند لحظه بعد صدای پخش ماشین را کم کرد و موسیقی دیگری(همایون) گذاشت. طلبه‌ی یادشده، موقعیّت را سفید تشخیص داد و شروع کرد به امر به معروف راننده، که آقا تو جوانی و حیف است که آخرت خود را با این ترانه‌ها خراب کنی! خدا روز قیامت از گوش‌های ما سؤال می‌کند که چه شنیدید؟ و ... راننده عصبانی شد و همراه با غر و لند یک کارت از کیفش درآورد و داد دست من. کارت بنیاد شهید بود. گفت می‌بینی آقا! من فرزند شهیدم. پدرم را برای انقلاب داده‌ام. خودم هم از مدافعان حرم بوده‌ام. بعد ادامه داد "من جای شما بودم به دلار ۷۵ هزار تومانی گیر می‌دادم نه این موسیقی. آخرت آدم را گرانی و تبعیض بر باد می‌دهد و نه صدای مهستی! و ..." رسیده بودیم ترمینال جنوب و راننده‌ی جوان هم‌چنان داشت اولویّت‌سنجی اخلاقی آن طلبه را نقد می‌کرد.
تردید در هوش اخلاقی مبلغان دینی، یک مانع بزرگ بر سرِ عملی کردن دانسته‌های ماست. این تردید سبب می‌شود اقتدار اخلاقی آموزگاران اخلاق، آمران به معروف، و عالمان دین زیر سؤال برود. مردمی که اولویت‌های اخلاقی مبلغان دین را زیر سؤال می‌برند، در حقیقت، به درک اخلاقی و نیّت صرفا اخلاقی آن‌ها شک دارند. این شک از چگونگی موضع‌گیری نهاد روحانیت در برابر مسائل مختلف اجتماعی بر می‌خیزد. ذهنیّت اخلاقی نمی‌تواند جایی فعّال باشد جایی ساکت، جایی انسان را کفن‌پوش کند و جایی دیگر خاموش.

مهراب صادق‌نیا
۱۴۰۳/۱۰/۳
@sadeghniamehrab

https://t.me/sadeghniamehrab

🔹این کلمات زندان‌اند.

✅ اصطلاح خشونت نمادین (symbolic violence ) برای اولین بار توسط پی‌یر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی به کار گرفته شد. او با این اصطلاح، خشونت‌های غیرفیزیکی را توصیف می‌کند. خشونت نمادین، رفتاری است غیر فیزیکی که نتیجه‌ی آن وارد کردن رنج، آسیب، زخم، و درد به دیگران است. خشونت‌های نمادین به دلیل پنهان و گاه ناآگاهانه بودن، زخم‌های عمیق‌تری را ایجاد می‌کنند. خشونت نمادین زبانی از بارزترین و فراگیرترینِ گونه‌های خشونت است.  ابزاری قدرتمند که معمولا برای تسلط و کنترل بر دیگری و یا به حاشیه راندن‌ش به کار گرفته می‌شود. به کار بردن کلیشه‌ها و تعبیرهای تحقیرآمیز، مضامین جنسیتی، توهین، و زبان بدن و چهره می‌تواند اعتماد به‌نفس یک نفر را نابود کرده، فرصت رشد و شکوفایی را از او بگیرد، و او را به دیوانگی، نابودی، و خودکشی بکشاند. شوربختانه، فرهنگ معاصر ما از خشونت‌های زبانی فربه است. ادبیات این سال‌های ما پر شده است از کلماتی که بدتر از هر تیغی انسان‌ها را می‌درند و آن‌ها را از صحنه‌ی فعالیّت عمومی حذف می‌کنند. کافی‌ست سری بچرخانید تا ببینید چقدر انسان نازنین و کاربلد با کلماتی چون "روشن‌فکر"، "سکولار"، "بی‌حجاب"، "غرب‌زده"، "چپی"، "لیبرال"، "فریب‌خورده"، و مفاهیمی از این دست، تحقیر، رنجیده، و گوشه‌نشین شده‌اند. فکرش را بکنید، جمله‌ی "نسبت به ایشان حساسیت‌هایی وجود دارد." چقدر می‌تواند خشونت تولید کند! چقدر می‌تواند غم بیافریند! با این جمله می‌توان یک گروه یا یک نفر را در معرض بدترین رنج‌ها قرار داد. با این جمله می‌توان یک نفر را کشت و عین حال، قاتل خوانده نشد. این کلمات زندان‌ انسان‌ها می‌شوند. این کلمات خنجرند و سینه‌ی دیگران را می‌درند. این کلمات سم‌اند و زندگی خیلی‌ها را نابود می‌کنند.

مهراب صادق‌نیا
۱۴۰۳/۱۰/۱
@sadeghniamehrab
https://t.me/sadeghniamehrab

🔹 مزّه‌پرانی سیاسی

✅ سال‌ها پیش در کلاس درس زبان تخصصی، یک هم‌کلاسی داشتیم که اوضاع زبان‌ش افتضاح بود. البته او شلوغ‌ترین فرد کلاس بود. تمام ساعت درس را یا جوک می‌گفت یا به این و آن تکّه می‌پراند. سعی وافری داشت در خندان ما. هر چه در ترجمه‌ی متن ناتوان بود، عوض‌ش در لودگی و مزه‌پرانی توان چشم‌گیری داشت. یک روز به درخواست استاد، از او خواستم که اگر ممکن است کمی از شوخی‌های‌ش کم کرده و به اصل درس توجه کند. گفتم که ما قرار است درس بخوانیم و چیزی بیاموزیم. کمی به من نگاه کرد و گفت "من همه‌ی ناتوانی‌های‌م را پشت این شوخی‌ها پنهان می‌کنم. من که از زبان انگلیسی چیزی سر در نمی‌آورم، اگر بنا باشد جوک هم نگویم، باید لال یک گوشه بنشینم." بله، او برای این که به چشم بیاید، تصمیم گرفته بود شوخی کند و جوک بگوید. با متن‌خوانی راه به جایی نمی‌برد، چون زبان بلد نبود، ولی با تکه‌پرانی خودی نمایان می‌کرد. این ماجرا را گفتم که بدانیم پیشنهادکنندگان طرح موسوم به "حجاب و عفاف" چه می‌کنند. این‌ها رفته بودند مجلس که گرهی از کار فروبسته‌ی ملت باز کنند؛ ولی نتوانستند یا ندانستند یا نخواستند؛ حالا برای این که به چشم بیایند باید کاری بکنند. یا به پَر و پاچه‌ی پزشکیان و ظریف بپیچند و یا طرح عفاف و حجاب را پیشنهاد کنند. آن‌هم در این شرایط دشوار منطقه‌ای که جامعه باید یک‌دست در برابر تهدیدهای بیرونی و مشکلات ناشی از تحریم ظالمانه بایستد. این کارها اگر مزّه‌پرانی نباشد پس چیست؟ اولوّیت کشور و صحنه‌ی سیاست بر اساس توان‌مندی و سلیقه‌ی ما تعیین نمی‌شود؛ همان‌گونه که کلاس درس زبان تخصصی را نمی‌شد بر اساس توان‌مندی آن هم‌کلاسی ما، به هم‌نشینیِ خنده تبدیل کرد، عرصه‌ی سیاست و تصمیم‌گیری برای کشور را نیز نمی‌توان بر اساس سلیقه و ظرفیت برخی مسئولان به عرصه‌ای برای رفتارهای خُنک و طرح‌های تنش‌زا تبدیل کرد.

مهراب صادق‌نیا
۱۴۰۳/۹/۱۲
@sadeghniamehrab
https://t.me/sadeghniamehrab