بانک مقالات مرمت و باستان شناسی

مقاله: کاشی‌های زیرلعابی قاجاری در مسجد و امامزاده قلعۀ مورچه‌خورت

نویسندگان: سحر جهان صفت؛ محمدرضا غیاثیان


در قلعۀ خشتی مورچه‌خورت، مسجد و امامزاده‌ای وجود دارد که کاشی‌کاری ازاره‌های آن‌ها در دورۀ حکومت فتحعلی‌شاه اجرا شده است. پس از سیل سال 1335ش، برخی از کاشی‌های هر دو بنا از بدنه جدا شدند. در جریان تعمیرات سال 1370ش نیز تقریباً تمام کاشی‌های امامزاده از جا کنده شده‌اند. 64 قطعه از آن‌ها را به‌طور نامنظم بر دیوارهای ایوان چسبانده‌اند، حدود 250 قطعه را در انبار گذاشته‌اند، حداقل 130 قطعه را برای تکمیل ازاره‌های فاقد کاشیِ مسجد به آنجا برده‌ و قطعاً تعدادی از بین رفته‌اند. این مقاله براساس مطالعۀ میدانی، به‌دنبال پاسخ به پرسش‌هایی چون مضامین کاشی‌ها، ویژگی‌های سبکی، شناسایی و معرفی بانی و کاشی‌سازان است. اهمیت این مقاله نه‌تنها در انتشار کاشی‌های جداشده از بنای امامزاده بلکه در این است که پس از انجام این پژوهش برخی از آن‌ها از بین رفتند. یافته‌ها نشان می‌دهد که کاشی‌کاری مسجد و امامزاده در سال 1232ق به سفارش حاجی سلیمان ابن حاجی ابراهیم انجام شده است؛ کسی که شاید بانی کاشی‌های ایوان قاجاری امامزاده هارون ولایت در اصفهان نیز بوده است. کاشی‌های مسجد عمل استاد ابوالحسن بن استاد مهدی سبّاج و محدود به نقوش گیاهی است. کاشی‌های امامزاده عمل برادرش حسن‌علی و دربردارندۀ طیف گسترده‌ای از نقوش گیاهی، انسانی، جانوری و معماری است و آن‌ها را می‌توان مصداق واقعی هنر عامۀ دوران قاجار دانست. 



مشخصات مقاله: جهان صفت, سحر, غیاثیان, محمدرضا. کاشی‌های زیرلعابی قاجاری در مسجد و امامزاده قلعۀ مورچه‌خورت. مطالعات معماری ایران, 1403; 13(25): 145-166.



https://jias.kashanu.ac.ir/article_114612_b34f15fdfae8122d56962b1a72fd9655.pdf





@restorationarcheology

‍ مقاله: آسیب‌شناسی نقوش برجسته صخره‌ای نمونه موردی آرامگاه خشیارشا

نویسندگان: آنیسا شیری* ، حمید فدایی ، لیلا رضوی ، مصطفی رخشنده‌خو ، محمدرضا علیخواه ، زینب محتشم 


آثار سنگی از زمان ساخت دچار هوازدگی و فرسایش میشوند. اولین مرحله حفاظت شناخت آسیب‌های وارده به اثر و رفع عوامل آسیب‌رسان است. در این پژوهش آسیب‌شناسی آرامگاه خشیارشا واقع در محوطه تاریخی نقش رستم با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای بررسی‌های میدانی زمین‌شناسی و مطالعات آزمایشگاهی انجام شد. نتایج مطالعات پتروگرافی نشان داد که این سنگ‌ها متعلق به سازند سروک هستند. ردیف رسوبی این سازند توالی لایه‌های سنگ آهک ضخیم و به رنگ روشن را نشان می‌دهد با انجام روش ژئوفیزیکی رادار نفوذی زمین GPR) دو دسته شکستگی اصلی و بزرگ در محدود آرامگاه خشیارشا شناسایی شد. روند غالب این شکستگی‌ها شمالی جنوبی و شرقی غربی است. در محل تقاطع شکستگی‌ها پدیده‌های انحلالی توسعه بیشتری یافته‌اند به طوری که حفرات انحلالی و تخلخل غاری بر روی اثر شکل گرفته‌اند. در این پژوهش حضور انواع گیاهان عالی و گلسنگ‌ها از نوع سیانوباکتری از طریق مطالعات میدانی مورد بررسی قرار گرفت.


مشخصات مقاله: شیری آنیسا، فدایی حمید، رضوی لیلا، رخشنده‌خو مصطفی، علیخواه محمدرضا، محتشم زینب. آسیب‌شناسی نقوش برجسته صخره‌ای نمونه موردی آرامگاه خشیارشا. دانش حفاظت و مرمت. ۱۴۰۲; ۶ (۴) :۵۴-۶۴



https://journal.richt.ir/article-6-1741-fa.pdf



@restorationarcheology

مقاله: بررسی، گونه‌شناسی و گاه‌نگاری گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (شهرستان فارسان، استان چهارمحال و بختیاری)

نویسندگان: حدیث کجوری؛ علیرضا خسروزاده؛ زهرا فدائی


گورهای سنگ‌چین جنوب و جنوب غرب به دو شکل پشته‌سنگی استوانه‌ای و پشته‌سنگی ساده دیده می‌شوند. این گورها از نظر ساختار و شکل ظاهری مشابه یکدیگر و معمولاً روی ستیغ‌های سنگی و صخره‌ای ایجاد شده‌اند. شمار زیادی از این گورها در ارتباط با محوطه‌های استقراری نزدیک آن‌ها هستند. مبنای تاریخ‌گذاری این گورها، سفال است، ضمن این‌که در شماری از این گورها مواد فرهنگی دیگر از جمله شیشه، فلز، اشیا و ظروف سنگی، نیز یافت می‌شود. مشابه گورهای سنگ‌چین زاگرس مرکزی از جنوب شرقی ایران و خارج از مرزهای ایران در پاکستان، افغانستان، آسیای مرکزی و حوزۀ جنوبی خلیج فارس نیز گزارش شده است. هدف پژوهش حاضر توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (جنوب و جنوب غرب) ایران براساس نمونه‌های به دست آمده از شهرستان فارسان است.روش/رویکرد: در تحقیق حاضر با انجام بررسی میدانی و پیمایش در منطقه (فارسان)، قبور مورد نظر شناسایی و با ارائۀ مستندات باستان‌شناسی از قبیل طبقه‌بندی ساختار قبور و مقایسۀ گونه‌شناختی نمونه‌های سفالین به معرفی، دسته‌بندی و ارائۀ گاه‏نگاری نسبی این سنّت تدفین پرداخته شد.یافته‌ها/نتایج: یافته‏ها حکایت از تشابه طراحی این‌گونه گورها با سایر موارد کشف شده در نقاط مختلف ایران داشت. نکتة مهم آن‌که اغلب گورهای سنگ‏چین منطقة فارسان دچار دستبرد و تخریب شده بودند، از این‌رو امکان تعیین دقیق جهت طراحی وجود نداشت. اما براساس مواد فرهنگی به دست آمده، به نظر می‏رسد این‌گونه گورها مربوط به دورة آهن 3، هخامنشی، اشکانی و ساسانی هستند.


مشخصات مقاله: کجوری, حدیث, خسروزاده, علیرضا, فدائی, زهرا. بررسی، گونه‌شناسی و گاه‌نگاری گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (شهرستان فارسان، استان چهارمحال و بختیاری). مجله مطالعات ایرانی, 1403; 23(46): 163-183.




https://jis.uk.ac.ir/article_4600_b288a616f580fcf5e6ca15302b987e40.pdf




@restorationarcheology

مقاله: نقش و جایگاه محوطۀ باغ‌بَمید در دشت سیرجان طی سده‌های 6 الی 10ه‍.ق. براساس تحلیل یافته‌های سفالی

نویسندگان: ستار خالدیان؛ زینب افضلی


محوطۀ باغ‌بَمید در شمال‌غربی شهر سیرجان طی بررسی‌های باستان‌شنا‌سی سال 1397 شناسایی شد. وسعت زیاد و تنوع یافته‌های فرهنگی این محوطه، از نقش مهم آن در دشت سیرجان طی دوران اسلامی حکایت دارد. به این‌دلیل جستار حاضر قصد دارد تا در پژوهش پیش‌رو برای شناخت موقعیت و جایگاه محوطۀ باغ‌بَمید در بازۀ زمانی سده‌های میانی دوران اسلامی به بررسی و تحلیل یافته‌های سفالی آن بپردازد؛ زیرا در منابع مکتوب این دوره، اطلاعات اندکی از این مکان وجود دارد، ولی از بررسی میدانی آن، یافته‌های سفالی متنوعی به‌دست آمد که تا حدودی می‌توان با مطالعۀ آن‌ها به موقعیت این محوطه در سده‌های میانی دوران اسلامی دست‌یافت. پرسش‌های اصلی این پژوهش عبارتنداز 1. موقعیت محوطۀ باغ‌بَمید در سده‌های 6 الی 10ه‍.ق. براساس بررسی و تحلیل یافته‌های سفالی چگونه ارزیابی می‌شود؟ 2. فناوری رایج یافته‌های سفالی این محوطه کدامند؟ 3. براساس شواهد، یافته‌های سفالی این محوطه وارداتی یا بومی هستند؟ 4. محوطۀ باغ‌بَمید براساس یافته‌های سفالی چه نقش و جایگاهی در برهم‌کنش‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در سده‌های میانی دوران اسلامی داشته است؟ این پژوهش تلاشی در جهت مطالعۀ یافته‌های سفالی محوطۀ باغ‌بَمید طی سده‌های میانی اسلامی است تا بتوان سیمای این محوطه را در این بازۀ زمانی مشخص کرد. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و یافته‌های آن به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری شده است. نتایج نشان‌داد که این محوطه هم‌زمان با محوطۀ قلعه‌سنگ طی سده‌های 6 تا 10ه‍.ق. استقرار داشته و حلقۀ ارتباطی راه‌های مهم تجاری-اقتصادی به شهر مرکزی سیرجان بوده است. یافته‌های سفالی محوطۀ باغ‌بَمید در دو گروه اصلی بی‌لعاب (نقوش کنده، فشاری، قالبی، مُهری و ترکیبی) و لعاب‌دار (لعاب‌دار تک‌رنگ و چندرنگ) تقسیم می‌شوند. در این محوطه، داده‌ای مبنی‌بر تولید سفال یافت نشد، که نشان می‌دهد به احتمال اکثر سفال‌ها وارداتی بوده و از مناطق دور و نزدیک به آن وارد شده‌اند. 


مشخصات مقاله: خالدیان, ستار, افضلی, زینب. نقش و جایگاه محوطۀ باغ‌بَمید در دشت سیرجان طی سده‌های 6 الی 10ه‍.ق. براساس تحلیل یافته‌های سفالی. پژوهش های باستان شناسی ایران, 1403; 14(42): 181-214.



https://nbsh.basu.ac.ir/article_5352_81eb9b0ef967aabfde8ddcf64b98626b.pdf




@restorationarcheology

مقاله: بررسی ویژگی‌های خشت و گل‌کاه برای مرمت و احیای بناهای تاریخی خشتی ایران

Characterisation of Adobe and Mud–Straw for the Restorationand Rehabilitation of Persian Historical Adobe Buildings

Bina Hejazi , Corinna Luz, Friedrich Grüner, Jürgen Frick and Harald Garrecht

In the restoration or rehabilitation of traditional buildings, compatible materials withknown characteristics must be used. However, the existing literature lacks comprehensive studieson the characterisation of Persian mud–straw plaster, focusing primarily on Persian adobe. More-over, previous research on Persian adobe has primarily employed XRF and XRD tests, neglectingion chromatography, moisture sorption isotherm determination, and thermogravimetric analysiswith differential scanning calorimetry. Consequently, there is a shortage of information regardingthe elemental composition, mineralogical characteristics, moisture sorption behaviour, and thermalproperties of Persian mud–straw plaster, as well as Persian adobe bricks. This paper aims to addressthis research gap by examining historical and new adobe bricks and mud–straw plaster used in Iran,utilising a comprehensive array of analytical techniques. The results from XRF analysis reveal rela-tively similar chemical compositions across all samples, while XRD analysis indicates predominantlysimilar mineral phases. Ion chromatography results demonstrate higher conductivity and chlorideconcentrations in the mud–straw samples than the adobe samples, with higher values for new sam-ples than historical ones. Freshly used straw, clay, or soil may have higher chloride concentrationscaused by the arid climate and soil salinisation in the area. Additionally, moisture sorption isothermdetermination results show that adobe and mud–straw plaster with a higher salt load of chlorideshave significantly higher moisture absorption. The increased straw quantity in the samples increasesthe moisture content. Furthermore, thermogravimetric analysis and differential scanning calorimetryindicate that, at low heating, adobe and mud–straw plaster lose water due to dehydration, and athigh heating, they lose carbon dioxide due to decarboxylation. The comprehensive characterisationof Persian adobe and mud–straw plaster in this study fills a significant gap in the literature and offersinvaluable insights for informing restoration and rehabilitation processes, ensuring the compatibilityof the materials used.


Hejazi, B., Luz, C., Grüner, F., Frick, J., & Garrecht, H. (2024). Characterisation of Adobe and Mud–Straw for the Restoration and Rehabilitation of Persian Historical Adobe Buildings. Materials, 17(8), 1764.


https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11051334/pdf/materials-17-01764.pdf



@restorationarcheology

‍ مقاله: سرستون‌های چوبی در معماری ایران: نگاهی جامع به سرستون‌های چوبی مساجد تاریخی آذربایجان شرقی

نویسندگان: سینا عسکری حسنلویی؛ احد نژادابراهیمی؛ مهدی محمدزاده


سرستون‌های چوبی در مساجد چوبی، از عناصر مهم این گونه معماری و نمایانگر ذوق هنری و فرهنگی هنرمند یا معمار سازنده است. نمونه‌های قابل توجهی از این نوع آثار در شمال‌غرب ایران وجود دارد که تا به امروز مطالعات محدودی روی آن‌ها انجام شده و گویای ضرورت بررسی جامع در راستای معرفی است. هدف این پژوهشِ کاربردی بررسی سرستون ستاوندهای چوبی آذربایجان شرقی با تمرکز بر بررسی و تحلیل نمونه‌های مطالعاتی از منظر هنری و فنی است یعنی با تجزیه‌وتحلیل اجزای تشکیل‌دهندۀ سرستون‌های مطالعه‌شده، اجزای کامل، اشکال، ترکیب‌بندی و اتصالات و تکنیک ساخت این سرستون‌ها ارائه خواهند شد. روش پژوهش این مقاله توصیفی-تحلیلی است که به تفکیک فرم‌، ویژگی‌های هندسی، فرایند ساخت و اجزای متشکلۀ سرستون‌ها می‌پردازد و با مقایسۀ تطبیقی نمونه اجزای سرستون‌ در مساجد تاریخی و چوبی منتخب مورد تحلیل و تطبیق قرار می گیرد. به‌سبب سازگاری و ماندگاری چوب در شرایط اقلیمی استان آذربایجان شرقی، استفاده از آن به‌عنوان یکی از عناصر شاخص معماری مورد استقبال بخشی از هنرمندان و معماران آذربایجان، به‌ویژه مناطق بناب، عجب‌شیر و مراغه بوده است. ظرافت و ابزارپذیری چوب منجر به خلق سرستون‌های فاخر با هندسه‌های بعضاً متفاوتی شده است. اگرچه در نگاه اول این سرستون‌ها مشابه یکدیگر به نظر می‌رسند، اما این بررسی نشان داد که به‌لحاظ هندسه، جزییات فرمی و همچنین آلات تشکیل‌دهندۀ سرستون‌ها، تفاوت‌هایی در بین آن‌ها وجود دارد و شایان ذکر است که این تفاوت‌ها، در تکنیک ساخت نمونه‌های مورد بررسی مشهود نبوده و از این‌رو فرایند ساخت در این موارد یکسان بوده است که می‌تواند ناشی از تأثیرپذیری هنرمندان از یکدیگر در خلق این آثار باشد. 


عسکری حسنلویی, سینا, نژادابراهیمی, احد, محمدزاده, مهدی. سرستون‌های چوبی در معماری ایران: نگاهی جامع به سرستون‌های چوبی مساجد تاریخی آذربایجان شرقی. هنر و تمدن شرق, 1403; 12(46): 42-53.



https://www.jaco-sj.com/article_209394_7552f3b033830ff97459f9676caae778.pdf





@restorationarcheology

‍ مقاله: الغ تپه، شهری فراموش شده در آسیا مرکزی

نویسنده: منصور حمدالله زاده

الغ تپه، کوهی بزرگ در ترکمن و یکی از مکان‌های باستان‌شناسی مهم در ترکمنستان است که بقایای مهم آن، دوره طولانی را از هزاره ششم تا یکم قبل از میلاد با موقعیت مطلوب در بر می‌گیرد. این تپه در اوایل دهه 1960 توجه باستان شناسان را به خود جلب کرد. در حال حاضر توسط یک هیات مشترک ترکمنی - فرانسوی که تحقیقات آن در اینجا ارائه شده است، کاوش می شود. محیط زیست و هیدرولوژی این سایت در جلوی رشته کوه کیپت داغ به شکلی چشمگیر جلوه می کند. امروزه از ارتفاع نزدیک به 30 متری می توان فاصله 15 کیلومتری را از هر طرف دید. با احتساب 10 متر اضافی برای ساختمان یادبودی که بر روی قله برپا شده است، طرح کلی تپه های باستان شناسی دیگر، یا حرکت انسان ها و گاوها را می توان در فاصله 30 کیلومتری مشاهده کرد.


مشخصات مقاله: حمدالله زاده, منصور. الغ تپه، شهری فراموش شده در آسیا مرکزی. دو فصلنامه مطالعات ایران کهن, 1403; 4(1): 69-100.


https://www.historyancient.ir/article_210781_93dd4a90eb2502593ee606ad1897c2d9.pdf



@restorationarcheology

مقاله: میدان صفوی: نِمود بینش و منش فرمانروا، از میدان‌های شاهی تا میدان‌ گنجعلی‌خان

نویسنده: فریبا کرمانی


در شهرهای ایرانی همواره نوع جهان‌بینی حاکم بر شکل‌گیری فضاهای کالبدی شهر تأثیرگذار بوده ‌است. از اوایل دوران صفویه، زمان حکومت شاه‌طهماسب، ایجاد مجموعه‌های ‌سلطنتی در کنار میدانی وسیع در دستور کار قرار‌ گرفت. در روزگار حکومت ‌شاه‌عباس اول برای نخستین‌بار پس از اسلام، با طراحی ‌شهری روبه‌رو‌ می‌شویم. محل انتخابی برای ساختارهای‌ نوین، در خارج از شهرهای ‌کهن و یا در جای ‌جدیدی بود و استفادۀ هدفمندی از منظر و معماری، به‌منظور القای دیدگاه حاکمیت، مد نظر بود. میدان در دولت‌ صفوی مهم‌ترین نماد و نمود اِعمال‌ قدرت بوده ‌است و نیز مرکزی برای نمایش و به ‌رخ ‌کشیدن قدرت اقتصادی و مذهبی. پادشاهان‌ صفویه، به‌ویژه ‌شاه‌عباس علاقۀ زیادی به ایجاد میدان‌های‌ باشکوه از خود نشان‌ می‌دادند. پژوهش حاضر با این فرضیه که نظام‌ اندیشه‌ای صفویان در سایر نقاط ‌کشور، به‌جز پایتخت نیز تأثیر خود را داشته ‌است، پس از نگاه به میدان‌های قزوین و نقش‌ جهان، به بررسی میدان ‌گنجعلی‌خان در شهر حاکم‌نشین کرمان می‌پردازد. گنجعلی‌خان‌ زیک، حاکم منتخب ‌شاه‌عباس برای کرمان،‌ با الهام از این خط‌مشی، میدان‌ و مجموعۀ گنجعلی‌خان را بنا کرد و روح تازه‌ای به شهر کرمان دمید. محل ساخت مجموعه، برخلاف روش شاهان صفوی، در مرکز شهر کهن بود و برای ایجاد آن بناهای زیادی خریداری و ویران شدند. این نوشتار با بررسی اسناد، پژوهش‌های پیشین و برداشت‌های ‌میدانی به میدان‌های صفوی قزوین، نقش‌ جهان و‌ گنجعلی‌خان می‌پردازد تا تأثیر انگیزه و باور حاکم در ساخت آن‌ها را، به‌مدد فضا، معماری، کاربری و آیین‌های برگزارشده بررسی ‌نماید و با تأکید بر میدان ‌گنجعلی‌خان و مجموعۀ آن، ثابت‌ کند که الگوهای ‌معماری و منظر شهری هم‌زمان با سیاست‌های حکومت ‌صفوی، درحال تکامل بودند و به این نتیجه می‌رسد که میدان ‌گنجعلی‌خان با وجود تناسبات ‌کوچک‌تر و کاربری‌های متفاوت نسبت به میدان‌های شاهی، نمونه‌ای کامل و منحصربه‌فرد از میادین دورۀ صفویه و متأثر از منش ‌گنجعلی‌خان بوده است.


مشخصات مقاله: کرمانی, فریبا. میدان صفوی: نِمود بینش و منش فرمانروا، از میدان‌های شاهی تا میدان‌ گنجعلی‌خان. مطالعات معماری ایران, 1403; 13(25): 119-144.



https://jias.kashanu.ac.ir/article_114603_e6a2c45b56b130bc7a41ad59be7f04a4.pdf




@restorationarcheology

مقاله: بررسی، گونه‌شناسی و گاه‌نگاری گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (شهرستان فارسان، استان چهارمحال و بختیاری)

نویسندگان: حدیث کجوری؛ علیرضا خسروزاده؛ زهرا فدائی

گورهای سنگ‌چین جنوب و جنوب غرب به دو شکل پشته‌سنگی استوانه‌ای و پشته‌سنگی ساده دیده می‌شوند. این گورها از نظر ساختار و شکل ظاهری مشابه یکدیگر و معمولاً روی ستیغ‌های سنگی و صخره‌ای ایجاد شده‌اند. شمار زیادی از این گورها در ارتباط با محوطه‌های استقراری نزدیک آن‌ها هستند. مبنای تاریخ‌گذاری این گورها، سفال است، ضمن این‌که در شماری از این گورها مواد فرهنگی دیگر از جمله شیشه، فلز، اشیا و ظروف سنگی، نیز یافت می‌شود. مشابه گورهای سنگ‌چین زاگرس مرکزی از جنوب شرقی ایران و خارج از مرزهای ایران در پاکستان، افغانستان، آسیای مرکزی و حوزۀ جنوبی خلیج فارس نیز گزارش شده است. هدف پژوهش حاضر توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (جنوب و جنوب غرب) ایران براساس نمونه‌های به دست آمده از شهرستان فارسان است.روش/رویکرد: در تحقیق حاضر با انجام بررسی میدانی و پیمایش در منطقه (فارسان)، قبور مورد نظر شناسایی و با ارائۀ مستندات باستان‌شناسی از قبیل طبقه‌بندی ساختار قبور و مقایسۀ گونه‌شناختی نمونه‌های سفالین به معرفی، دسته‌بندی و ارائۀ گاه‏نگاری نسبی این سنّت تدفین پرداخته شد.یافته‌ها/نتایج: یافته‏ها حکایت از تشابه طراحی این‌گونه گورها با سایر موارد کشف شده در نقاط مختلف ایران داشت. نکتة مهم آن‌که اغلب گورهای سنگ‏چین منطقة فارسان دچار دستبرد و تخریب شده بودند، از این‌رو امکان تعیین دقیق جهت طراحی وجود نداشت. اما براساس مواد فرهنگی به دست آمده، به نظر می‏رسد این‌گونه گورها مربوط به دورة آهن 3، هخامنشی، اشکانی و ساسانی هستند.


مشخصات مقاله: کجوری, حدیث, خسروزاده, علیرضا, فدائی, زهرا. بررسی، گونه‌شناسی و گاه‌نگاری گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (شهرستان فارسان، استان چهارمحال و بختیاری). مجله مطالعات ایرانی, 1403; 23(46): 163-183. 

https://jis.uk.ac.ir/article_4600_b288a616f580fcf5e6ca15302b987e40.pdf



@restorationarcheology

مقاله: مطالعۀ زیارتگاه سلطان میراحمد کاشان و بررسی سیر تحول تاریخی آن

نویسندگان: حمیدرضا جیحانی؛ محمد مشهدی نوش‌آبادی؛ فریده فرمانیان آرانی

هدف در این مقاله شناخت بقعة امامزاده سلطان میراحمد و عرضة پیشنهادی برای سیری در تغییروتحولات تاریخی آن است. این بنا در محلة‌ سلطان میراحمد در خیابان علوی کاشان و در نزدیکی حصار شهر تاریخی و قلعه جلالی واقع شده است. به‌نظر می‌رسد این بنا زمینة شکل‌گیری مرکز محلة سلطان میراحمد بوده است. بقعه در سال 1321ش و با شماره 325 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قدیمی‌ترین تاریخی که در عناصر معماری بقعه مشاهده می‌شود به سال 923ق بازمی‌گردد که بر روی قطعة‌ به‌جامانده از دری چوبی نقرشده و تاریخ‌هایی در همین حدود زمانی بر روی کتیبة گنبد و چند جفت در چوبی دیگر قابل‌مشاهده است. باوجوداین، به‌طور دقیق روشن نیست که بنا در چه زمانی شکل گرفته و چگونه توسعه یافته است. علاوه‌براین، بنا در طول دهه‌های اخیر دستخوش برخی مداخلات گشته است. آگاهی از وضعیت اصیل و شناخت ابعاد فضایی آن پیش از انجام هرگونه مداخله‌ای الزامی است.مواد و روش‌ها: این پژوهش با روش ‌تفسیری ـ تاریخی انجام گرفته و اطلاعات از طریق پیمایش و مطالعة میدانی و رجوع به اسناد و مدارک و متون تاریخی گردآوری شده است. در این تحقیق ابتدا اجزا و عناصر معماری بقعة یادشده و اسناد و مدارک مرتبط مطالعه می‌شوند و سپس ضمن مقایسة نقشة بنا با نمونه‌های مشابه، تلاش می‌شود طرح هستة اصلی شکل‌گیری بنا بازیابی شود.نتایج و جمع‌بندی: مطالعات صورت‌گرفته نشان ‌می‌دهد که هستة اولیة بنا، شامل گنبدخانه‌ای منفرد، درون گورستان قدیمی شکل گرفته و پس از افزوده‌هایی جزئی، در نیمة اول سدة 10ق توسعه یافته و به‌صورت بنایی مفصل و نُه‌بخشی با گنبدخانه‌ای در میان هشت طاق پیرامونی درآمده است. با اهمیت یافتن صحن و فضاهای باز، در تغییراتی در اوایل سدۀ 12‌ق، ایوان و صحن به بنا افزوده و بخش مهمی از بقعه گردیده‌اند. در همین دوره، برخی طاق‌چشمه‌های پیرامون گنبدخانه نیز تخریب و به‌صورتی جدید بازسازی شده‌اند.



مشخصات مقاله: جیحانی, حمیدرضا, مشهدی نوش‌آبادی, محمد, فرمانیان آرانی, فریده. مطالعۀ زیارتگاه سلطان میراحمد کاشان و بررسی سیر تحول تاریخی آن. صفه, 1403; 34(4): 77-106.



https://soffeh.sbu.ac.ir/article_105149_a97bfc4940e86429ddb24b7551e087de.pdf



@restorationarcheology

‍ مقاله: بازخوانی محتوایی نقوش سفالینه‌های زمینه نخودی نیشابور سدۀ سه و چهار هجری، با محوریت آیین مزدیسنا

نویسنده: حدیث میرزائی فشمی

سفال یکی از تولیدات هنری است که با مطالعة آن می‌توان به شرایط اجتماعی، طرز معیشت، فرهنگ و مذهب جامعة موردنظر پی برد؛ چراکه پیوند نزدیکی با زندگی مردم دارد. با توجه به اکتشافات انجام‌شده، سفال‌های سدۀ سه و چهار هجری قمری را می‌توان از خلاقانه‌ترین مصنوعات اوایل دورۀ اسلامی برشمرد. آثاری که نه در ادوار قبل شناخته شده بودند و نه در سده‎‌های بعد استمرار تولید داشتند. نمونه‌های سفالی بسیار متنوعی در نیشابور، کشف ‌شده است که نظریات متفاوتی دربارۀ نقوش آن‌ها مطرح شده است، اما هیچ‌کدام در حد تفصیل به ذکر مدارک و دلایل معتبر و کافی نپرداخته‌اند. سؤال پژوهش این است که نقوش سفالینه‌های زمینه نخودی نیشابور سدۀ سه و چهار هجری از چه مضامینی الهام گرفته‌اند؟ آیا آن‌ها متأثر از فرهنگ و اندیشه‌های پیشااسلامی هستند؟ با مطالعة کتب تاریخی و مشاهدة بخش وسیعی از نقوش سفال‌های نیشابور و بررسی آن‌ها، به تحلیل و تفسیر مفهومی نقوش سفالینه‌ها پرداخته ‌شده است. این پژوهش دارای نظامی کیفی و راهبردی و براسـاس هدف، از نوع تحقیق‌های بنیادی و از نظر روش تحقیـق، از نوع تحقیق‌های تاریخی است. روش پژوهش به شیوة استقرایی انجام شده است. این مقاله، با روش توصـیفی - تحلیلی، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. در این دوره، شاهد تجدید نگارش منابع آیین مزدیسنا هستیم. مشاهدة نشانه‌های اجتماعی و آیینی کهن در سفالینه‌های زمینه نخودی شهر نیشابور، بستر مناسب را برای جست‌وجو در این زمینه فراهم کرده است. به‌نظر می‌رسد آیین مزد یسنا بیشترین تأثیر را بر نقوش سفالینه‌های مذبور داشته‌اند.


مشخصات مقاله: میرزائی فشمی, حدیث. بازخوانی محتوایی نقوش سفالینه‌های زمینه نخودی نیشابور سدۀ سه و چهار هجری، با محوریت آیین مزدیسنا. هنر و تمدن شرق, 1403; 12(45): 6-13.


https://www.jaco-sj.com/article_203766_9ea21d3229c0f70b838fb1879bae56b5.pdf



@restorationarcheology

‍ مقاله: بازاندیشی تحلیلی کارکرد و گاه‌شناسی نسبی سازۀ پلکانی ربع ‏رشیدی

نویسندگان: مجتبی روشن؛ بهرام آجورلو؛ محمدتقی پیربابایی


 در تپۀ ‏شرقی کاوشگاه ربع‏رشیدی، سازه‌‌ای پلکانی خاک‌‌برداری شده است که نخست بازمانده‌‌ای از یک مسجد ایلخانی پنداشته و سپس فرضیۀ زیرزمین سازه‌‌ یا مجموعه‌‌ای بزرگ در روضۀ رشیدی سدۀ هشتم هجری برای آن پیشنهاد شد؛ اما ویژگی‌‌های توپوگرافیک، پلان، فضاسازی و مصالح معماری این سازۀ پلکانی نمی‌‌تواند بازماندۀ کالبد یا زیرزمین سازه‌‌ای بزرگ باشد؛ بنابراین دربارۀ این سازۀ پلکانی دو پرسش بنیادین طرح می‌‌شود: کارکرد آن چه بوده است؟ و گاه‌شناسی نسبی آن به کدام سدۀ تاریخی بازمی‌‌گردد؟هدف پژوهش: بازشناسی قدمت و کارکرد سازۀ پلکانی تپۀ شرقی با روش‌های باستان‌شناختی و معماری، زمینه و مقدمۀ مرمت درست و روشمند این بخش از میراث معماری ربع‌رشیدی را فراهم می‌کند.روش‌‌ پژوهش: این پژوهش از روش باستان‌‌شناسی بناهای تاریخی بهره گرفته است که از یافته‌‌های باستان‌‌شناختی و روایت‌‌های تاریخی و تحلیل‌‌های فنی معماری برای گاه‌شناسی، گونه‌‌شناسی، سبک‌‌شناسی و شناسایی کارکرد بناهای باستانی و تاریخی بهره می‌‌گیرد؛ در گام نخست، با روش‌‌های میدانی باستان‌‌شناختی و برداشت و ترسیم پلان ساختار پلکانی به‌‌ویژه عکس‌‌برداری هوایی با پهپاد، ویژگی‌‌های فنی و ساخت‌‌مایۀ معماری این سازۀ پلکانی بررسی و در گام دوم نیز، گزارش‌‌های تاریخی دربارۀ سازه‌‌های ربع‌‌‌رشیدی سده‌‌های هشتم تا یازدهم هجری (وقف‌‌نامۀ ربع‌رشیدی و تاریخ اولجایتو و عالم‌‌آرای عباسی) مطالعه شدند؛ تا با تطبیق اطلاعات حاصل از آن‌‌ها با داده‌‌ها و یافته‌‌های باستان‌‌شناسی و معماری، فرضیات پژوهش‌گران آزموده شود.نتیجه‌‌گیری: شواهد و اسناد باستان‌‌شناختی، تاریخی و معماری بر مبنای منطق قیاس محتمل، فرضیۀ آب‌‌انبار رشیدی را بیشتر قریب به صدق می‌‌داند؛ آنگاه، با توجه به متن الوقفیّۀ الرشیدیّه، گاه‌شناسی نسبی این سازۀ پلکانی، چونان آب‌‌انبار رشیدی، به‌دورۀ ایلخانی می‏رسد که البته در دورۀ پسا ایلخانی تعمیر و بازسازی شده بود.



مشخصات مقاله: روشن, مجتبی, آجورلو, بهرام, پیربابایی, محمدتقی. بازاندیشی تحلیلی کارکرد و گاه‌شناسی نسبی سازۀ پلکانی ربع ‏رشیدی. باغ نظر, 1403; 21(139): 49-58.



https://www.bagh-sj.com/article_209505_232d1834f2ba79f8cfebf89a2afb8aae.pdf




@restorationarcheology

مقاله: بررسی ویژگی‌های برج پناهگاه‌های تاریخی در اقلیم گرم و خشک ایران

نویسندگان: حسین راعی؛ نسترن محقق؛ اصغر محمدمرادی


برج‌پناهگاه‌ها گونه‌ای از عناصر کالبدی هستند که توسط کشاورزان و افراد محلی در کنار زمین‌های کشاورزی، مزارع و در مسیر راه‌ها ساخته شده‌اند. اهالی روستاها و شهرها برای حفاظت از محصولات باغی، پایش راه‌ها، استراحت، دیدبانی و اقامت کوتاه مدت از آن‌ها استفاده می‌کردند. مطالعات میدانی نشان می‌دهدکه این گونه‌ها در محدوده شهرهای یزد و کاشان در اقلیم گرم و خشک ایران وجود دارند و تا قرن14 شمسی مورد استفاده قرار گرفتند و سپس بلا استفاده مانده و رها شده‌اند. مسئله تحقیق روند رو به رشد ویرانی و تغییر ماهیت برج‌ها در اثر فشار توسعه و تغییر سبک زندگی و نیاز به پژوهش در این باره است. این مقاله سعی کرده است تا با انتخاب 10 نمونه از برج پناهگاه‌ها در امتداد شهرهای کاشان و یزد در اقلیم گرم و خشک ایران و مقایسه با یکدیگر به شناخت عمیق‌تری نسبت به آن‌هادست یابد. به این منظور از رهیافت تفسیرگرایی و روش تفسیری تاریخی استفاده گردید و با شناخت ویژگی‌های کالبدی و کارکردی آن‌ها به گونه‌بندی برج‌ها پرداخته شد.بررسی‌ها نشان می‌دهد که برج پناهگاه‌ها دارای دو ویژگی کالبدی و کارکردی هستند و بر اساس 4 معیار؛ موقعیت، مالکیت، کارکرد، ساختار و هندسه گونه‌بندی می‌شوند. نتیجه این پژوهش در شناسایی دقیق‌تر برج‌های بیشتری در نقاط دیگر کمک خواهد کرد. با توجه به تأثیر برج‌ پناهگاه‌های تاریخی در تأمین امنیت مجموعه‌های کشتخوانی و زیستی درگذشته می‌توان آن‌ها را به همین نام و ویژگی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رساند و چون در ارتباط با سایر ساختارهای مرتبط با میراث کشاورزی قرار دارند از منظر (GIAHS) و قرارگیری در فهرست (میراث کشاورزی با اهمیت جهانی) نیز قابل تحلیل و بررسی هستند.

مشخصات مقاله: راعی, حسین, محقق, نسترن, محمدمرادی, اصغر. بررسی ویژگی‌های برج پناهگاه‌های تاریخی در اقلیم گرم و خشک ایران. معماری اقلیم گرم و خشک, 1403; 11(18): 223-235.




https://smb.yazd.ac.ir/article_3569_6c9bbbe31e37603bb7b491548a8daeb8.pdf




@restorationarcheology

📔نقد و بررسی کتاب خانان کوچ رو، شهریاران یکجا نشین

سخنران:
#دکتر_ابوالفضل_رضوی
#دکتر_محمد_اسماعیل_اسمعیلی_جلودار
#دکتر_ذات_الله_نیکزاد
#شاهین_گرکانی_دشته

🗓 شنبه 1 دی 1403 ساعت 17

🏡 سالن خیام

🔹برنامه به صورت حضوری برگزار می گردد.

🔹ورود برای عموم آزاد و رایگان است.

💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢

🆔 @iranianhht

مقاله: باز خوانی یک بنای یادمانی؛ کاخ خورشید در کلات

نویسنده: علیرضا انیسی


کلات یا کلات نادری منطقه ای در شمال شرقی استان خراسان رضوی است که به دلیل وجود حصاری از کوهها به عنوان یک قلعه طبیعی شناخته می شود. این محدوده  در گذشته به دلیل برخورداری از حصاری طبیعی و دست ساز انسانی،  از نظر دفاعی و نظامی اهمیت داشت. کلات در دوره نادرشاه افشار مورد توجه ویژه قرار گرفت  و بناهایی به دستور وی در آن بر پا شد که از میان آنها می توان به عمارت معروف به « کاخ خورشید» اشاره نمود. این بنا شاخص ترین اثر برجامانده از دوره افشاریه در ایران می باشد . عمارت خورشید به لحاظ حجم ونمای بیرونی و نیز ابهام در عملکردش، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. هدف این پژوهش بررسی عملکرد وخصوصیات اصلی این بنا و تعیین جایگاه آن از نظر تاریخ معماری ایران است. یافته های پژوهش نشان می دهد طراحی عمارت خورشید  تلفیقی از  عناصر معماری ایرانی و هندی می باشد که به شیوه ایی ماهرانه در هم آمیخته شده اند، و از این نظر توانسته پیوندی میان سنت های معماری ایرانی با معماری گورکانیان هند بوجود آورد. بعلاوه این مطالعات  نشان می دهد که عملکرد این بنا نه آرامگاه و نه کاخ بوده، بلکه بنایی یادمانی با کارکرد تشریفاتی بود که به دستور نادر ساخته شده تا یادآور نام و سلطنت وی باشد.


مشخصات مقاله: انیسی, علیرضا. باز خوانی یک بنای یادمانی؛ کاخ خورشید در کلات. نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی, 1402; 28(4): 53-69. 


https://jfaup.ut.ac.ir/article_97387_6fd6f2f4dcaa7b151d05f7b482a604a8.pdf




@restorationarcheology

مقاله: بررسی فعالیت میسیون آمریکایی همدان در دوره قاجار؛ با تأکید بر ساخت کلیسای انجیلی

نویسندگان: رضا کرمی؛ خسرو محمدی


همدان از جمله ماندگاه‌های مسیحیان از قرن اول میلادی بدین سو بوده است. توالی حضور پیروان مسیح در این شهر در قرن نوزدهم ادامه یافت و همدان مورد توجه میسیون‌ پرسبیترین آمریکایی قرارگرفت که شاخه‌ای از پروتستانتیسم مسیحی است و تفاوت آن با دیگر فرق مسیحی گستره جهانی آن می باشد. یکی از اقدامات ملموس میسیون‌ها در جهان، ساخت کلیساهایی در حوزه‌ گسترششان بود. در همدان نیز کلیسای انجیلی موسوم بهMemorial Chapel واقع در حیاط بیمارستان آمریکایی یکی از این سازه‌هاست که تاکنون به صورت تخصصی مورد پژوهش قرار نگرفته است. نوشتار حاضر نخستین پژوهش تخصصی در این باره است که نوع آن کاربردی و روش آن تاریخی با رویکرد توصیفی-تحلیلی می باشد. این پژوهش به مدد منابع کتابخانه‌ای، اسناد آرشیوی و پژوهش‌های میدانی در پی پاسخ بدین سؤال است که کلیسای انجیلی در چه دوره‌ای ساخته شده؟ سازنده‌ آن کیست؟ و در ساخت آن از چه روش و اسلوبی بهره‌ گرفته شده است؟ طبق بررسی‌های انجام شده به نظر می‌رسد این کلیسا در اواخر قاجار و توسط شخصی به نام جیمز هاکس کشیش-میسیونر معروف و با الگو از سبک‌های رایج کلیساسازی و خانه‌سازی در قرون نوزدهم و بیستم آمریکا ساخته شده است. یافته‌ها نشان می دهد این کلیسا در واقع یک بنای یادبود بوده و نقشه‌‌ سازه نیز منطبق با نوع کلیساهای طولی با پلان صلیبی است که در اروپا و سپس در آمریکا ایجاد شد و به مرور در برخی از نقاط دنیا از جمله همدان در حدود سال‌های 1919 تا 1927م(1337 تا 1345ق) گسترش یافت.


مشخصات مقاله: کرمی, رضا, محمدی, خسرو. بررسی فعالیت میسیون آمریکایی همدان در دوره قاجار؛ با تأکید بر ساخت کلیسای انجیلی. مجله مطالعات ایرانی, 1403; 23(45): 249-276.


https://jis.uk.ac.ir/article_4287_06fdcb1901c99eb5d4f55f25ff521b0d.pdf



@restorationarcheology

‍ فیلم: موزه آب انبار سید اسماعیل تهران

کارگردان: غلامرضا جنت خواه دوست

سال تولید: ۱۳۵۵


براساس وقف‌نامه آب‌انبار سیّد اسماعیل‌، در سال ۱۶۲۱ هـجری قمری حاجی‌ عیسی‌خان بیگلربیگی به میرزا موسی وزیر اجازه می‌دهد تا در ملک شخصی‌ خود که شامل زمینی به مساحت هزار و ششصد مترمربع بود، این آب‌انبار را بنا نماید.آب‌انبار میرزا موسی به سبب هم‌جواری با بقعه زیارتی سیّد اسماعیل‌ از همان ابتدای ساخت به نام آب‌انبار سیّد اسماعیل مشهور می‌شود. در سال ۱۳۴۸ هـجری شمسی شخصی به نام «حسن آقاجانی» با خرید سرقفلی آب‌انبار سیّد اسماعیل آب و لجن آن را تخلیه و این مکان را به‌ رستوران سنتّی و موزه، به صورت توأمان تبدیل می‌نماید.
از آن پس، آب‌انبار یاد شده به نام «موزهء آب‌انبار» معروف می‌شود. آقاجانی مجموعه‌ای از آثار و اشیاء تاریخی و ارزشمند را خریداری نموده و در موزهء آب‌انبار به معرض نمایش می‌گذارد.


@restorationarcheology

‍ مقاله: تأثیر تغییر مسیرهای تجاری دورۀ صفویه بر دگرگونی ساختار کاروان‌سراهای مرکز و جنوب ایران

نویسندگان: زهرا حسیبی؛ رضا افهمی؛ ژاله صابرنژاد


کاروان‌سراهای دورۀ صفویه از ابتدا تا اواخر این سلسله، دست‌خوش تغییرات چشم‌گیری در گونه‌شناسی و ساختار معماری خود شده‌اند. این تغییرات گونه‌‌شناختی، تحت‌تأثیر عوامل مختلفی بوده است که شناسایی و بررسی این عوامل تأثیرگذار مهم است. هدف پژوهش: هدف این پژوهش بررسی تغییرات اجزای مختلف گونۀ معماری کاروان‌سرا در دورۀ صفویه با توجه به تغییر مسافت و حجم تجارت در مسیرهای تجاری منتهی به مقاصد زمینی به دریایی است. حال سؤال پژوهش این است که تغییر مسیرهای تجاری در دورۀ صفویه، منجربه چه تغییراتی در گونه‌شناسی و ساختار کاروان‌سراهای این دوره شده است؟روش پژوهش: این پژوهش با تکیه بر نظریۀ گونه‌شناسی تکاملی و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با کمک مجموعه داده‌های کمی و کیفی، تأثیر تغییر مکان مسیرهای تجاری کاروانی در دورۀ صفویه را بر تغییر مشخصات کالبدی 15 کاروان‌سرای مهم احداث‌شده در مسیرهای مزبور که با توجه به امکان بررسی متغیرهای گوناگون هدفمند انتخاب شده‌اند را بررسی کرده است. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاکی از آن است که تغییر حجم تردد و تجارت از مسیرهای زمینی پیشین جادۀ ابریشم به مسیرهای منتهی به بنادر به‌عنوان پایانه‌های تجارت دریایی، بر ساختار و گونۀ کاروان‌سراهای احداث‌شده در این مسیرها تأثیر گذاشته است. برخلاف ساختار متداول کاروان‌سراهای مسیر تجارت زمینی جادۀ ابریشم که ساختار و حجم آ‌ن‌ها متناسب با اقامت طولانی‌مدت کاروان‌های بزرگ بوده است، کاروان‌سراهای مسیرهای دریایی، دارای پلان ساده‌تر و متناسب با اقامت‌های کوتاه مدت و حجم مال‌التجارۀ بالاتر ساخته شده‌اند. 


مشخصات مقاله: حسیبی, زهرا, افهمی, رضا, صابرنژاد, ژاله. تأثیر تغییر مسیرهای تجاری دورۀ صفویه بر دگرگونی ساختار کاروان‌سراهای مرکز و جنوب ایران. باغ نظر, 1403; 21(138): 29-40.




https://www.bagh-sj.com/article_208593_ec25c665ca109735c50b0ce23744b9f8.pdf





@restorationarcheology

مقاله: بررسی ویژگی‌های برج پناهگاه‌های تاریخی در اقلیم گرم و خشک ایران

نویسندگان: حسین راعی، نسترن محقق، اصغر محمدمرادی

برج‌پناهگاه‌ها گونه‌ای از عناصر کالبدی هستند که توسط کشاورزان و افراد محلی در کنار زمین‌های کشاورزی، مزارع و در مسیر راه‌ها ساخته شده‌اند. اهالی روستاها و شهرها برای حفاظت از محصولات باغی، پایش راه‌ها، استراحت، دیدبانی و اقامت کوتاه مدت از آن‌ها استفاده می‌کردند. مطالعات میدانی نشان می‌دهدکه این گونه‌ها در محدوده شهرهای یزد و کاشان در اقلیم گرم و خشک ایران وجود دارند و تا قرن14 شمسی مورد استفاده قرار گرفتند و سپس بلا استفاده مانده و رها شده‌اند. مسئله تحقیق روند رو به رشد ویرانی و تغییر ماهیت برج‌ها در اثر فشار توسعه و تغییر سبک زندگی و نیاز به پژوهش در این باره است. این مقاله سعی کرده است تا با انتخاب 10 نمونه از برج پناهگاه‌ها در امتداد شهرهای کاشان و یزد در اقلیم گرم و خشک ایران و مقایسه با یکدیگر به شناخت عمیق‌تری نسبت به آن‌هادست یابد. به این منظور از رهیافت تفسیرگرایی و روش تفسیری تاریخی استفاده گردید و با شناخت ویژگی‌های کالبدی و کارکردی آن‌ها به گونه‌بندی برج‌ها پرداخته شد.بررسی‌ها نشان می‌دهد که برج پناهگاه‌ها دارای دو ویژگی کالبدی و کارکردی هستند و بر اساس 4 معیار؛ موقعیت، مالکیت، کارکرد، ساختار و هندسه گونه‌بندی می‌شوند. نتیجه این پژوهش در شناسایی دقیق‌تر برج‌های بیشتری در نقاط دیگر کمک خواهد کرد. با توجه به تأثیر برج‌ پناهگاه‌های تاریخی در تأمین امنیت مجموعه‌های کشتخوانی و زیستی درگذشته می‌توان آن‌ها را به همین نام و ویژگی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رساند و چون در ارتباط با سایر ساختارهای مرتبط با میراث کشاورزی قرار دارند از منظر (GIAHS) و قرارگیری در فهرست (میراث کشاورزی با اهمیت جهانی) نیز قابل تحلیل و بررسی هستند.


مشخصات مقاله: راعی, حسین, محقق, نسترن, محمدمرادی, اصغر. بررسی ویژگی‌های برج پناهگاه‌های تاریخی در اقلیم گرم و خشک ایران. معماری اقلیم گرم و خشک, 1403; 11(18): 223-235. 



https://smb.yazd.ac.ir/article_3569_6c9bbbe31e37603bb7b491548a8daeb8.pdf



@restorationarcheology

مقاله: بازشناسی طرح‌ها و نقوش بادگیرها و بازشوها در معماری بومی بستک

نویسنده: حامد محمدی مزرعه


این پژوهش با رویکرد نوآورانه، اقدام به بازشناسی طرح‌ها و نقوش به‌کاررفته در بادگیرها و بازشوهای بافت قدیم شهرستان بستک نموده است تا نشان دهد معماران و کاربران بناهای بومی، چگونه توانسته‌اند با بهره‌گیری و ترکیب هندسه‌های مختلف به الگوهایی زیبا به‌عنوان میراثی از گذشتگانمان در گسترۀ بافت سنتی دست یابند. هدف پژوهش حاضر، شناخت، تحلیل و بررسی میزان فراوانی فرم‌های تزیینی به‌کاررفته در عناصر تهویۀ طبیعی (بادگیرها و بازشوها) در بناهای بومی شهرستان بستک است. روش انجام پژوهش، توصیفی-‌ تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی (مشاهده و مصاحبه) است که با نمونه‌گیری غیرتصادفی (هدفمند) از 97 بنای سنتی با قدمت بیش از هفتاد سال و مصاحبه با کاربران این ابنیه به انجام رسیده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نوع فرم‌های تزیینی به‌کاررفته در بین عناصر تهویۀ طبیعی، به سلیقه، انتخاب و شرایط مالی صاحب‌خانه بستگی داشته است. این‌گونه ‏تزییناتِ طبیعت‌گرا (شامل نقوش هندسی، گیاهی و حیوانی)، در بادگیرها عموماً در فواصل بین بالاترین قسمت دهانۀ ورودی بادگیر، ساقه و تاج مورد استفاده قرار می‌گرفتند و در بازشوها، به‌صورت مشبکی‌ با نقوش مختلف (هندسی و گیاهی) و در بالای پنجره‌ها و درب‌ها اجرا می‌شدند. کاربرد این تزیینات روی دهانۀ پنجره‌ها به‌عنوان نماد معماری بومی در بین بناهای سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت و امروزه طراحان معمار و شهرساز می‌توانند با شناخت کامل این الگوهای جلوه‌گر زیبایی در معماری بناها و زیبایی‌بخش بافت شهری، به‌همراه تکنولوژی‌های جدید، آن‌ها را در طراحی‌ها و ایده‌پردازی‌های خود مورد استفاده قرار دهند.

مشخصات مقاله: محمدی مزرعه, حامد. بازشناسی طرح‌ها و نقوش بادگیرها و بازشوها در معماری بومی بستک. هنرهای صناعی ایران, 1401; 5(2): 115-128.

https://hsi.kashanu.ac.ir/article_112831_2f9655203905a00c3f873293b7b2bf12.pdf



@restorationarcheology

‍ مجموعه چهاربَکر در بخارا

شاهین گرکانی دشته

مجموعه چهاربکر در زمان تسلط دودمان شیبانیان ازبک (906 تا 1007 ه.ق) و در حومه شهر قدیم بخارا احداث شده است. کلیت مجموعه فوق، به مرکزیت گور امام¬ابوبکر احمد ابن سعد نصر بخاری ساخته شده است. احداث گورستان در گرداگرد گور ابوبکر سعد نصر، به زمان حکومت سامانیان (261 تا 395 ه.ق) بازمی‌گردد. توسعه این گورستان در طول چندین قرن، باعث می‌گردد تا این محوطه به عنوان مهمترین گورستان مذهبی بخارا در زمان حکومت شیبانیان مورد توجه قرار گیرد. در این گورستان، به غیر از مزار ابوبکر سعد نصر بخارای، قبور چندین تن از اعضای خاندان جویباری نیز قرار داشته است. خاندان فوق که از پیشوایان طریقت نقشبندیه در بخارا محسوب می‌شدند، در زمان حکومت عبدالله شیبانی(991 تا 1006ه.ق) قدرت بسیاری زیادی می‌یابند، به صورتی که خان ازبک علاوه بر ساخت مجموعه چهاربکر بر مزار درگذشتگان این خاندان، دستور احداث خیابانی را می‌دهد که از محله ریگستان بخارا آغاز می‌شده و ضمن گذر از زمین‌های متعلق به این خاندان و همینطور مجموعه قاش‌مدرسه، به این گورستان و مجموعه موقوفه واقع در آن منتهی می‌شده است.

حافظ تنیش بخارایی (قرن دهم و یازدهم ه.ق) در ذکر احداث این مجموعه چنین گزارش داده است:
«بر سر مزار فایض¬الانوار امام ابوبکر سعد که جد اعلی آن مقتدای انام است عمارات عالیه از خانقاه و مسجد و مدرسه بنا فرماید و اطراف آن را با انواع باغات دلکش[....] آرایش نماید [....] صحن صفت فضای آن که چون فضای همت کریمان پهناور است با انواع اشجار[...] آراسته گردانیدند و در میان آن حوضی کوثرمثال [...] به ظهور رسانیدند[......] بر طرف شمال مزار[....] حضرت کامکار چهارباغی رشک خلدبرین[....قرارداد] از درب شهر تا در باغ تخمینا یک فرسخ باشد بر دو کنار را دو جوی روان گردانیدند و بر اطراف آن درخت بید نشانیدند جهت انکه آنحضرت در رفتن و آمدن در سایه باشد»

مجموعه فوق متشکل بوده است از سه بنای مدرسه، خانقاه و مسجد که دورتادور آن توسط باغات و حظیره‌های متعلق به خاندان جویباری محاصره شده بوده، به صورتی که مزارات وابستگان این خاندان، کلیت مجموعه را فرا می‌گرفته است. نکته حائز اهمیت در طراحی این مجموعه، استقرار خانقاه در سمت چپ و مسجد در سمت راست است به گونه‌ای که همراه با ساختار طاق میانی تشکیل یک جلوخان بزرگ را می‌داده‌اند. همچون صحن میانی مجموعه آنو، نمای بیرونی صحن چهار بکر نیز به وسیله ایوانچه‌های دو طبقه‌ای تعریف می‌شده است. ایوانچه‌های فوق علاوه بر استقرار بر روی نمای بیرونی خانقاه و مدرسه، بر دو سوی طاق میانی مجموعه نیز قرار داشته‌ و به عنوان حجره‌های مدرسه کاربرد داشته‌اند. در واقع محوطه صحن به همراه طاق‌نمای کور میانی مجموعه، به عنوان مدرسه چهاربکر مورد استفاده بوده است.

در این مجموعه، درآیگاه‌های عظیم خانقاه و مدرسه به صورت جفت و همراستا با جهت طاق‌میانی احداث شده‌ و همگی روی به مشرق دارند. یکی از ویژگی‌های مهم این مجموعه، تعریف درآیگاه دو اشکوبه با شکوهی است که تقریبا کمی پایین‌تر از طاق اصلی و در قسمت ورودی مجموعه قرار داشته است.علاوه بر این، استقرار محوطه چندین حظیره در جهات جنوبی، شرقی و شمال شرقی مجموعه، در طی سال‌های بعد، سبب شده که کلیت مجموعه به ساختار میدانی نزدیک گردد که بدنه آن توسط حظیره‌ها و ساختمان‌های مذهبی تعریف می‌شده است. علی‌رغم شکل‌گیری یک میدان در اطراف مجموعه، ساختار جلوخانی ساختمان‌های چهاربکر همچنان به عنوان محور اصلی مجموعه مطرح بوده‌ و می‌توان مشاهده کرد که باوجود تبدیل فرم اولیه، این ساختار همچنان بر کلیت مجموعه مسلط است. به غیر از موارد فوق، در شمال مجموعه نیز چهارباغی به دستور عبدالله خان احداث شده که در طول دوره شیبانی با ساخت باغات دیگر در دورتادور مجموعه، کلیت محوطه چهاربکر را دربر می‌گرفتند. بلر معتقد است که نام مجموعه حاصل ترکیب نام این چهارباغ با نام امام ابوبکر بخاری است. از طرف دیگر، گنگلر و همکارانش معتقدند که بر اساس باور مردمان بخارا علاوه بر امام ابوبکر بخاری، سه تن دیگر از اعضای مهم خاندان جویباری نیز در این مجموعه مدفون شده‌اند که نام بکر یا ابوبکر داشته‌اند و از این منظر مجموعه به چهاربکر معروف شده است.

تصویر: مجموعه چهاربکر در حومه بخارا . اصلاح پلان توسط نگارنده.


@qabnevesht

‍ مقاله: معماری آرامگاه‌های سردابه‌ای دورۀ الیمائی خوزستان

نویسندگان: مسلم جعفری زاده؛ اسماعیل همتی ازندریانی؛ مهدی رهبر

الیماییان از حکومت­ های خودمختار و محلی بودند که طی دوره اشکانیان در جنوب­ غربی ایران، به­ ویژه دشت خوزستان حضور داشتند و صاحب فرهنگ و تمدنی غنی بوده‌اند. آثار متعددی شامل؛ معابد سنگیِ باشکوه، مقابرِ سردابه‌ای پرتکلّف، انبوهی از نگارکندها، سکه‌ها، گچ‌بری‌ها، پیکرک‌ها و مجسمه‌های فلزی از الیمایی­ها بر جای مانده که همگی نشان از توانمندیشان در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و حکومت‌داری است. با توجه به نتایج بررسی­ ها و پژوهش­ های انجام گرفته در دوره الیماییِ خوزستان، همانند سایر نواحی قلمرو اشکانیان سنت­ های تدفینی متعددی وجود داشته است. گونه خاص از تدفین­ های این دوره می­ توان به آرامگاه­های سردابه ­ای اشاره کرد که از محوطه ­های مختلف خوزستان از جمله صالح داوود، محوطه صنعتگران شهر شوش و گلالک شوشتر به ­دست آمده است. در این پژوهش به گونۀ خاصی از آثار دوره الیمایی، یعنی آرامگاه­های سردابه ­ای پرداخته می ­شود و مهم­ترین پرسش های مطرح عبارتند از: ویژگی ­های مشترک معماری آرامگاه­های سردابه ­ای الیمایی کدام ­اند؟ و مهم­ترین دلایل ایجاد آرامگاه­های سردابه ­ای الیمایی در خوزستان چیست؟ ماهیت پژوهش حاضر بنیادی و رویکرد آن توصیفی ـ تحلیلی است؛ روش گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات کتابخانه ­ای، شامل استفاده از کتب، گزارش ­ها و برخی مقالات است. نتایج پژوهش نشان می­ دهد این آرامگاه­ها از نظر معماری دارای اشتراکاتی از جمله دسترسی به فضاهای زیرزمینی با ورودی­ های راه پله ­­ای شکل هستند و مصالح اصلی ساخت آن­ها عمدتاً از آجر و ملاط گچ بوده و فضای اصلی آن­ها دارای پوشش قوسی­ شکل است. هم­چنین شواهد نشان می­ دهد که احتمالاً آرامگا­ه­های سردابه­ ای دورۀ الیمایی از سنت تدفینی آرامگاه­های زیرزمینی دوران ایلام میانی متأثر بوده است.


مشخصات مقاله: جعفری زاده, مسلم, همتی ازندریانی, اسماعیل, رهبر, مهدی. معماری آرامگاه‌های سردابه‌ای دورۀ الیمائی خوزستان. پژوهش‌های باستان‌شناسی زاگرس, 1403; 1(1): 119-138.




https://zar.lu.ac.ir/article_716181_3078426ae69f76b51de0b923e95378c9.pdf




@restorationarcheology

‍ مقاله: واکاوی تأثیرات عوامل حسادت و رقابت در روند ساخت و عملکرد بناهای تاریخی صفوی و قاجار اصفهان

نویسندگان: آزاده حریری*  ، بهنام پدرام  


در خلق میراث معماری ایران عوامل متعددی تاثیرگذار بوده‌اند و به خاطر تعدد این عوامل، غالبا وجوه فیزیکی که زمینه ادراک ملموس داشته، مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. این در حالی است که وجوه تاثیرگذار دیگری با ماهیت غیرفیزیکی در بستر ارتباطات انسان و بنا در شکل‌گیری ساختار معماری اثرگذار بوده است. خصوصیات اخلاقی انسان‌ها در قالب بانیان، معماران، هنرمندان و کاربران ابنیه نیز در شکل‌گیری ساختار کالبدی و کارکردی بناهای تاریخی تاثیرگذار بوده است. حسادت و رقابت به عنوان گونه‌ای از احساسات و هیجانات انسان، در روند ساخت و نظام عملکردی برخی از بناهای تاریخی  اصفهان در دوران صفوی و قاجار تاثیرگذار بوده است. در این دوران آفرینش‌های معماری، گاهی ابزاری برای نمایش شوکت و منزلت اجتماعی بانی بوده است. مهجور ماندن جایگاه دو مولفه حسادت و رقابت به عنوان احساس و متغیری تاثیرگذار در پیوند انسان و بنای تاریخی، انگیزه اصلی ورود به پژوهش حاضر بوده است. هدف اصلی در راستای پاسخگویی به چگونگی تاثیرات حسادت و رقابت در ساختار بناهای تاریخی اصفهان به این قرار است: با تحلیل نحوه تاثیرات حسادت و رقابت به عنوان مولفه‌های بنیادین در پیوند انسان و بناهای تاریخی به تبیین نشانه‌هایی که در ساختار بناهای تاریخی  اصفهان برجای داشته‌اند، پرداخته شود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف توسعه‌ای و با بهره‌گیری از اسناد کتابخانه‌ای، مطالعات میدانی و مصاحبه انجام شده و یافته‌ها طبق روشی کیفی و از طریق مقایسه و تفسیر تحلیل شده‌اند. دستاورد پژوهش، دسته‌بندی و تبیین زمینه‌های بروز حسادت و رقابت در ساختار ابنیه تاریخی اصفهان در دوران صفوی و قاجار است، به‌گونه‌ای که مصادیقی از تاثیرگذاری این متغیرها را در نظام کالبدی و کارکردی و معنایی این آثار مشخص می‌کند. به طورکلی براساس نتایج تحقیق می‌توان نسبت تاثیرات حسادت و رقابت را در ساختار بناهای تاریخی در هشت حوزه کلی ذیل واکاوی نمود:1-علت و انگیزه بانی در سرمایه‌گذاری ساخت بنا، 2-ایجاد ساختارهای کالبدی مشابه و همگون، 3-ایجاد ساختارهای کالبدی مشابه و همگون در همسایگی یکدیگر، 4-خلق و ترکیب فضاها و عناصر معماری نامتعارف، 5-تغییر عملکرد فضاها و عناصر معماری، 6-ایجاد افزوده‌های نوین در چیدمان داخلی و سازمان‌‌دهی، 7-توسعه بنا و 8-تعیین جای‌نام اثر.


مشخصات مقاله: حریری آزاده، پدرام بهنام. واکاوی تأثیرات عوامل حسادت و رقابت در روند ساخت و عملکرد بناهای تاریخی صفوی و قاجار اصفهان. نشريه علمي مرمت و معماري ايران. ۱۴۰۲; ۱۳ (۳۴) :۴۳-۵۸.



https://mmi.aui.ac.ir/article-1-1325-fa.pdf




@restorationarcheology

مقاله: تبیین و ارزیابی سطوح سلسله‌مراتبی و قلاع کانونی قرون میانی اسلامی(قرن 6 تا 8 ه.ق) در قهستان قدیم، شرق ایران

نویسندگان: محسن حیدری دستنائی؛ محمد فرجامی؛ حسین صدیقیان


قهستان به‌دلیل موقعیت سوق‌الجیشی و قرارگیری در مسیرهای ارتباطی، بافتار جغرافیایی کوهستانی، دوری از دستگاه خلافت و منابع معدنی غنی آن همواره در بازۀ زمانی قرون میانی اسلامی مورد توجه گروه‌های مختلف سیاسی-مذهبی مثل فرقۀ اسماعیلیه، بوده است. در این منطقه 48 قلعه از این دوران شناسایی شده که بیشتر آنها روی ارتفاعات و قلۀ کوه‌ها ساخته شده‌اند. ساختار این‌گونه قلعه‌ها بر اساس محدوده و چشم‌انداز جغرافیایی کوه‌ها و قله‌ها شکل گرفته و به نظر می‌رسد که عوامل جغرافیایی در ایجاد این آثار تأثیر داشته است. روش گردآوری اطلاعات این پژوهش، از طریق کتابخانه‌ای بوده و از روش پژوهش توصیفی از نوع پس رویدادی استفاده شده است. هدف از این مقاله تحلیل سطوح سلسله‌مراتبی و مکان مرکزی قلعه‌های قرون میانی اسلامی قهستان، با توجه به عوامل محیطی و جغرافیایی و با استفاده از نرم‌افزار Arc GIS و تحلیل خوشه‌ای از نرم‌افزار SPSS است. در این تحلیل از عوامل محیطی مانند فاصله از منابع آب و جاده‌ها، نوع کاربری اراضی، ارتفاع از سطح دریا، ارتفاع قلعه‌ها از سطح زمین‌های اطراف، محل قرارگیری قلعه‌ها نسبت به درجۀ شیب و جهت، نوع خاک، بارش و نوع اقلیم استفاده شد. با توجه به تحلیل‌های آماری با روش خوشه‌ای چنین مشخص گردید که یک الگوی سه رتبه‌ای با مرکزیت قلعه کل حسن صباح، قلعه کهن دژ نهبندان و کوه قلعه فردوس در میان قلعه‌های این دوران قهستان وجود دارد و متون و منابع تاریخی نیز تا حدودی آن را تائید می‌کنند؛ اما بیشتر قلعه‌های این دوران منطقه در رتبۀ دوم قرار دارند. در نهایت در پایین‌ترین رتبه نیز تنها یک قلعه با نام قلعه زری قرار گرفته است که در واقع این قلعه از نظر موقعیت قرارگیری آن در چشم‌انداز محیطی با دیگر قلعه‌های منطقه متفاوت است.


مشخصات مقاله:حیدری دستنائی, محسن, فرجامی, محمد, صدیقیان, حسین. تبیین و ارزیابی سطوح سلسله‌مراتبی و قلاع کانونی قرون میانی اسلامی(قرن 6 تا 8 ه.ق) در قهستان قدیم، شرق ایران. معماری اقلیم گرم و خشک, 1403; 11(18): 1-16. 



https://smb.yazd.ac.ir/article_3362_89f5de76b9bd9aab402c197773815646.pdf




@restorationarcheology

مستند کوتاه: مسجد شیخ لطف الله

کارگردان: عباس محمدی نام

مسجد شیخ لطف‌الله یکی از شناخته شده ترین ابنیه دوران اسلامی ایران محسوب می‌گردد که تا به حال مطالعات گسترده ای در موضوع آن انجام شده است. فیلم فوق یکی از اولین مستندهایی است که در مورد این بنا تهیه شده است. در این فیلم علاوه بر معرفی مختصر بنا ساختمان شبستان زیرین مسجد که شباهت بسیاری به شبستان بیت الشتا مسجد جامع اصفهان دارد نیز به تصویر کشیده شده است.



@restorationarcheology

‍ مقاله: تبیین راهکارهای حفاظتی مجموعۀ تاریخی بازار تبریز مبتنی‌بر شناخت و آسیب‌‌شناسی ارزش‌‌های فرهنگی- تاریخی میراث معماری

نویسندگان: سیده محبوبه ذبیح زاده؛ پریسا آبرومند آذر؛ سید احسان بلادی ده بزرگ؛ آناهیتا قربانی

حفاظت و احیای میراث معماری، تلاشی برای حفظ موجودیت بنا و احیای هویت برخاسته از فرهنگ است. از آنجا‌که سیاست‌‌های حفاظتی ساختاری و فیزیکی رایج که اهداف متمرکزی را در راستای افزایش طول عمر بنا دنبال می‌‌کنند به تنهایی نمی‌‌توانند هدف مذکور را محقق سازند.هدف پژوهش: این پژوهش سعی بر آن داشته تا با شناخت ارزش‌‌های غیرکالبدی در مختصات مکانی موردنظر، نگاهی فراتر از دیدگاه صرف فیزیکی را ارائه داده و از منظر هویت‌‌شناسی، مؤلفه‌‌های ارزشی آسیب‌‌دیدۀ مجموعۀ بازار تاریخی تبریز را شناسایی و راهکارهای حفاظت مبتنی‌بر ارزش‌‌های غیرکالبدی مؤثر در تقویت ارزش‌‌های فرهنگی و تاریخی را عنوان کند.روش پژوهش: در راستای حل مسئله، از روش کیفی نظریه‌مبنایی مبتنی‌بر داده‌‌های اکتشافی حاصل از مصاحبه با دو گروه متخصصان و کسبه در حجمی برابر با 31 و 15 نفر بهره گرفته شد. تحلیل اظهارات گروه شرکت‌‌کننده طی فرایندی منظم و در عین‌‌حال مداوم در سه مرحله کدگذاری باز، محوری، و انتخابی انجام شد.نتیجه‌‌گیری: نتایج تحلیل یافته‌‌ها نشان داد که ارزش‌‌های غیرمادی فرهنگی و تاریخی مجموعه بازار تاریخی تبریز مجموعاً در هشت طبقه شامل قدمت، اصالت، سنت، اعتبار تاریخی/ ساختار فرهنگی، آیین‌‌ها، مذهب، و حیات فرهنگی قابل تدوین و دسته‌‌بندی بوده و در جریان آسیب‌‌شناسی ارزشی و تدقیق آسیب‌‌های وارده نیز بیشترین میزان آسیب متوجه ارزش‌‌هایی چون اصالت کالبدی، سنت کارکردی و کالبدی، ساختار فرهنگی (نگرش و قوانین)، سنت‌‌های آیینی- فرهنگی و باورها و اعتقادات است. از این‌‌رو راهبردهایی در راستای صیانت و احیای ارزش‌‌های آسیب‌‌دیده پیشنهاد شد که با اجرا و کاربست آن‌‌ها می‌‌توان بر طول عمر و ماندگاری این میراث ارزشمند تاریخی افزود.


مشخصات مقاله: ذبیح زاده, سیده محبوبه, آبرومند آذر, پریسا, بلادی ده بزرگ, سید احسان, قربانی, آناهیتا. تبیین راهکارهای حفاظتی مجموعۀ تاریخی بازار تبریز مبتنی‌بر شناخت و آسیب‌‌شناسی ارزش‌‌های فرهنگی- تاریخی میراث معماری. باغ نظر, 1403; 21(137): 61-74. 



https://www.bagh-sj.com/article_206653_a36a0641025ff6f90b8ee6a9e209875a.pdf




@restorationarcheology

مقاله: ارگ ورمال، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری اربابی دوره قاجار سیستان ( بررسی سازمان فضایی، تحلیل ساختار و کارکردی و ریشه‌یابی معماری)

نویسندگان: جواد علایی مقدم؛ سید رسول موسوی حاجی


آثار و بقایای معماری کهن هر منطقه را می‌توان یکی از مهمترین شواهد تاریخی دانست که بیانگر بسیاری از شاخصه‌های فرهنگ اصیل آن منطقه است، از این نظر مطالعه آنها جایگاه ویژه‌ای در تمام زمینه‌های مطالعات تاریخی و فرهنگی دارد. در این میان معمولا در هر دوره بناهای شاخصی و ممتاز وجود دارد که دربردارنده‌ی ویژگی‌های هنری و فرهنگی آن دوره می‌باشند و شناخت آنها از اولویت‌های شناخت ادوار مختلف تاریخی یک منطقه می‌باشد. ارگ ورمال، یکی از مهمترین بناهای دوران قاجار در سیستان است که با توجه به ساختار معماری و عناصر موجود در آن، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به رغم این اهمیت، آنچنان که شایسته است به مطالعه صحیح آن پرداخته نشده است. همین امر موجب گردید تا نگارندگان با هدف شناخت و تحلیل ساختار معماری و ریشه‌یابی عناصر معماری تاریخی ارگ ورمال، بر اساس یک بررسی رسمی میدانی به صورت علمی، به تهیه پلان و مطالعه همه جانبه آن بپردازد. نتایج این مطالعات مشخص ساخت که عناصر معماری موجود در ارگ ورمال برگرفته از معماری چند هزار ساله در سیستان است که بکارگیری برخی از آنها همچون ستون خشتی پس از قرن‌ها مجدد در این بنا احیاء شده است. این بنا از منظر وجود بخش‌های خاص مربوط به فعالیت‌های مذهبی و تولیدی، نمونه‌ای منحصر به فرد در سیستان است به نحوی که برای اولین بار سازنده ارگ ورمال با ساخت یک حسینه و یک آسباد جهت تولید آرد منطقه در داخل بخش اصلی عمارت، استفاده‌ای خاصی از معماری در زمینه کنترل اجتماعی مردم منطقه خود نموده است.


مشخصات مقاله: علایی مقدم, جواد, موسوی حاجی, سید رسول. ارگ ورمال، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری اربابی دوره قاجار سیستان ( بررسی سازمان فضایی، تحلیل ساختار و کارکردی و ریشه‌یابی معماری). پژوهشنامه تمدن ایرانی, 1403; 6(1): 202-225.



https://jic.uk.ac.ir/article_4388_2ed9a794f313f4fde8234c3b5eb908a5.pdf




@restorationarcheology

مقاله: گاه نگاری شهرهای کهن با استفاده از سال‌یابی نجومی مطالعه موردی: تاریخ بنای شهر ساسانیِ گور


نویسندگان: یاغش کاظمی  ، غلامرضا کیانی ده‌کیانی  ، ایرج صفایی 


در مواردی از بررسی‌های باستان‌شناسانه شهرهای کهن، مواد و داده‌های کافی برای یک تاریخ  گذاری دقیق به دست نمی‌آید و گاه‌نگاری یا زمان بنیاد این شهرها با تردید و تخمین همراه می‌گردد. روش «سال‌یابی نجومی» برای تفسیر و تکمیل داده‌های باستان‌شناختی و تحلیل‌های هندسی‌ و یافتن توالی‌ ساخت‌وسازها در مجموعه‌های باستانی‌ در سطح جهان چند دهه‌ای هست که مورد توجه قرار گرفته و آن را به کار بسته‌اند؛ در حالی‌که این شیوه گاه‌نگاری در ایران هنوز در آغاز راهِ خود است. هدف مقاله حاضر آن است که برای نخستین بار با استفاده از روش سال‌یابی نجومی، تاریخ دقیق ساختِ یکی از شهرهای کهن ایرانی یعنی شهر «گور» را معین نماید. شهر باستانی «گـور» از شهرهای دوره ساسانی است که تا امروز، تاریخ دقیق بنای آن مجهول مانده است. این شهر، بارویی مدوّر و چهار دروازه داشته است که دروازه‌های آن به نام ستارگان نام‌گذاری شده بودند. پرسش پیش رو این است که چگونه می‌توان با فرضِ مرتبط بودن سَمتِ محور دروازه‌ها با موقعیت ستاره‌های همنام خود‌، به تاریخ بنای شهر گور دست یافت؟ این تحقیق علاوه بر آن‌که می‌تواند به موضوع سال‌یابی نجومی در باستان‌شناسی ایران غنا ‌بخشد، از آن جهت که نظریه جدیدی در مورد شیوه طرح‌اندازی شهرهای ساسانی ارائه می‌دهد نیز دارای اهمیت است. همچنین برای حفاظتِ بهتر از شهرهای کهن، شناخت و آگاهی از میراث علمی تجربه‌شده در طراحی آن‌ها ضرورت پیدا می‌کند.بدین‌منظور ابتدا موقعیت‌ چهار دروازه شهر طبق گزارش‌های باستان‌شناسی و بر مبنای اندازه‌گیری‌های میدانی مشخص گردید، سپس در یک محدود تاریخی، جهت‌گیریِ محور دروازه‌ها با سَمتِ ستارگان به ‌صورتِ کمّی به کمک نرم‌افزار نجومیِ شبیه‌سازِ آسمان سنجیده شده و مورد تحلیل علّی قرار گرفته است.نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که طرح‌اندازی شهر گور در روز 21 دسامبر سال 224 میلادی، هم‌زمان با انقلاب زمستانی انجام گرفته است. بررسی‌های تنجیمی نیز، داده‌های رصدی را برای سال ساختِ یادشده تثبیت می‌کند و مؤید آن است که جانمایی چهار دروازه شهر، بر اساس پیکربندی سیاره‌ای منحصربه‌فردی که در پایان پاییزِ این سال برقرار بوده و بر اساس زوایایِ سَمتِ خورشید و بهرام (مریخ) و هرمزد (مشتری) و همچنین طول دایره‌البروجی این اجرام آسمانی انجام شده است.


مشخصات مقاله: کاظمی یاغش، کیانی ده‌کیانی غلامرضا، صفایی ایرج. گاه نگاری شهرهای کهن با استفاده از سال‌یابی نجومی مطالعه موردی: تاریخ بنای شهر ساسانیِ گور. پژوهه باستان سنجی. ۱۴۰۳; ۱۰ (۱) :۶۹-۹۹


https://jra-tabriziau.ir/article-1-391-fa.pdf




@restorationarcheology

مقاله: بازآفرینی خانقاه رشیدی و شناخت موقعیت مکانی آن بر مبنای شناسایی ژئوفیزیکی پلان سازۀ بزرگ تپۀ شرقی ربع رشیدی


نویسنده: مینا سرابی

شهرچۀ رشیدیه توسط خواجه رشیدالدین فضل  الله همدانی در (7-8 ه.ق/ 13-14 م) در شمال شرقی شهرستان تبریز، ساخته شد. این شهرچۀ شامل دو بخش اصلی به نام هسته مرکزی (ربع رشیدی) و شهرستان رشیدی بود. یکی از مهمترین بخش‌های ربع رشیدی، خانقاه رشیدی بود که شامل سه بخش تابخانه، صفه و طنبی است. با این حال، به دلیل زلزله‌های ویرانگر و جنگ‌های حکومتی در تبریز، این مجموعه معماری در ادوار مختلف به شدت آسیب دیده و از بین رفته است؛ بنابراین مدارک موجود در حوزه شناخت ساختار معماری و موقعیت مکانی این مجموعه، محدود به وقفنامه ربع رشیدی (الوقفیه الرشیدیه) و یافته‌های باستان‌شناختی است. در این پژوهش سعی شده است به مطالعه فضایی و مکانی خانقاه به عنوان یکی از بخش‌های مهم در ساختار ربع رشیدی پرداخته شود. هدف اصلی پژوهش حاضر، شناخت ساختار معماری خانقاه و ارائه یک پلان پیشنهادی با استناد به توضیحات وقفنامه است. هدف دیگر این تحقیق، مشخص کردن موقعیت احتمالی خانقاه بر مبنای مطالعات ژئوفیزیکی سایت تاریخی ربع رشیدی است. این مقاله یک پژوهش بنیادی است که ابتدا با اتکاء بر وقفنامه ربع رشیدی و از طریق تحلیل محتوا، استنتاج منطقی و قیاس با نمونه بنای مشابه به جای مانده از آن دوره، ساختار معماری پلان خانقاه ترسیم و سپس بر اساس داده‌های باستان‌شناختی، موقعیت احتمالی آن در سایت میراث فرهنگی ربع رشیدی تعیین شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که پلان خانقاه ربع رشیدی با پلان خانقاه چلبی  اوغلو در سلطانیه (8 ه.ق/ 14 م) تطابق دارد. این شباهت‌ها نشان می‌دهد که الگوی پلان خانقاه‌های دوره ایلخانی، ممکن است دو طبقه باشد و شامل صحن مرکزی با دو ایوان در شمالی و جنوبی (ایوان جنوبی بزرگتر)، تالارهایی در دو سمت و حجره‌هایی در اطراف صحن بوده است. همچنین، بر اساس مطالعات ژئوفیزیکی و تحلیل‌های انجام شده، موقعیت احتمالی خانقاه نیز ممکن است نزدیک به سازه‌ای باشد که در جنوب شرقی محوطه باستانی ربع رشیدی کشف شده است و به گفته پژوهشگران، به قرن هشتم ه.ق / چهاردهم م مربوط می‌شود.


مشخصات مقاله: سرابی مینا. بازآفرینی خانقاه رشیدی و شناخت موقعیت مکانی آن بر مبنای شناسایی ژئوفیزیکی پلان سازۀ بزرگ تپۀ شرقی ربع رشیدی. پژوهه باستان سنجی. ۱۴۰۳; ۱۰ (۱) :۱۱۹-۱۳۱




https://jra-tabriziau.ir/article-1-432-fa.pdf



@restorationarcheology

‍ مقاله: مطالعه تطبیقی کتیبه‌های بدون تاریخ ایوان شرقی مسجدجامع اصفهان

نویسنده: فریبا سعیدی انارکی


مسجد جامع اصفهان که گالدیری آن را اثری بی‌همتا در سراسر معماری اسلامی می‌داند، عنوان شایسته دایره‌المعارف معماری اسلامی را دارد. بخش زیادی از تزیینات این مسجد کتیبه‌هایی بدون تاریخ هستند که افزون بر کارکرد تزیینی، بازتابی از تاریخ سیاسی- مذهبی اصفهان و حضور دولت‌های سنی و شیعی‌مذهب محسوب می‌شوند که حضور آنان در قرون مختلف تأثیر بسزایی در توسعه، ساخت و تزیین بنا داشته است. در این پژوهش، کتیبه‌های بدون تاریخ ورودی شبستان جنوبی ایوان شرقی بررسی شده است. هرچند محققان اشاراتی گذرا به تاریخ ساخت آن کرده‌اند، شواهد و ادله کافی ارائه نداده‌اند. در مطالعات انجام‌شده با استناد به بناهای هم‌دوره و شیوه‌های اجرا و سبک نگارش، تاریخ آن به دست آمده است. پژوهش حاضر به شیوه میدانی-کتابخانه‌ای انجام شده است.


مشخصات مقاله: سعیدی انارکی فریبا. مطالعه تطبیقی کتیبه‌های بدون تاریخ ایوان شرقی مسجدجامع اصفهان. مطالعات اسناد میراث فرهنگی. ۱۴۰۳; ۳ (۳)


https://journal.richt.ir/article-3-473-fa.pdf




@restorationarcheology

‍ مقاله: بررسی فرونشست سطح زمین در برج گنبد کاووس استان گلستان

نویسندگان: معصومه آمیغ‌پی* ، فاطمه قرائیان ، اکرم مولائی 

برج گنبد کاووس بلندترین برج آجری جهان یکی از مهم‌ترین آثار باستانی ایران در استان گلستان است. نظر به اهمیت حفاظت از آثار باستانی و تاریخی بررسی میزان فرونشست دشت گرگان در محدوده این برج به منظور ارزیابی تأثیر آن بر تغییر شکل برج حائز اهمیت است. به علت عدم مدیریت روند استخراج منابع آب زیرزمینی در دشت گرگان متأسفانه این دشت دچار فرونشست گسترده سطح زمین با بیشینه نرخ ۲۲ سانتی متر در سال شده است. یکی از سازه‌های حساس واقع در منطقه فرونشست دشت گرگان برج گنبد کاووس است. میزان فرونشست در محدوده این برج شش سانتی‌متر در سال است. همچنین تغییرات نرخ فرونشست در محدوده برج و اطراف آن قابل توجه است. به منظور حفظ و نگهداری این برج اقدامات مقابله‌ای با آثار مخرب فرونشست بر برج و اقدامات جلوگیری از روند فرونشست دشت گرگان پیشنهاد می‌شود.

مشخصات مقاله: آمیغ‌پی معصومه، قرائیان فاطمه، مولائی اکرم. بررسی فرونشست سطح زمین در برج گنبد کاووس استان گلستان. دانش حفاظت و مرمت. ۱۴۰۲; ۶ (۳) :۲۹-۳۷


https://journal.richt.ir/article-6-1757-fa.pdf



@restorationarcheology

‍ مقاله: بازخوانی محتوایی نقوش سفالینه‌های زمینه نخودی نیشابور سدۀ سه و چهار هجری، با محوریت آیین مزدیسنا

نویسنده: حدیث میرزائی فشمی


سفال یکی از تولیدات هنری است که با مطالعة آن می‌توان به شرایط اجتماعی، طرز معیشت، فرهنگ و مذهب جامعة موردنظر پی برد؛ چراکه پیوند نزدیکی با زندگی مردم دارد. با توجه به اکتشافات انجام‌شده، سفال‌های سدۀ سه و چهار هجری قمری را می‌توان از خلاقانه‌ترین مصنوعات اوایل دورۀ اسلامی برشمرد. آثاری که نه در ادوار قبل شناخته شده بودند و نه در سده‎‌های بعد استمرار تولید داشتند. نمونه‌های سفالی بسیار متنوعی در نیشابور، کشف ‌شده است که نظریات متفاوتی دربارۀ نقوش آن‌ها مطرح شده است، اما هیچ‌کدام در حد تفصیل به ذکر مدارک و دلایل معتبر و کافی نپرداخته‌اند. سؤال پژوهش این است که نقوش سفالینه‌های زمینه نخودی نیشابور سدۀ سه و چهار هجری از چه مضامینی الهام گرفته‌اند؟ آیا آن‌ها متأثر از فرهنگ و اندیشه‌های پیشااسلامی هستند؟ با مطالعة کتب تاریخی و مشاهدة بخش وسیعی از نقوش سفال‌های نیشابور و بررسی آن‌ها، به تحلیل و تفسیر مفهومی نقوش سفالینه‌ها پرداخته ‌شده است. این پژوهش دارای نظامی کیفی و راهبردی و براسـاس هدف، از نوع تحقیق‌های بنیادی و از نظر روش تحقیـق، از نوع تحقیق‌های تاریخی است. روش پژوهش به شیوة استقرایی انجام شده است. این مقاله، با روش توصـیفی - تحلیلی، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. در این دوره، شاهد تجدید نگارش منابع آیین مزدیسنا هستیم. مشاهدة نشانه‌های اجتماعی و آیینی کهن در سفالینه‌های زمینه نخودی شهر نیشابور، بستر مناسب را برای جست‌وجو در این زمینه فراهم کرده است. به‌نظر می‌رسد آیین مزد یسنا بیشترین تأثیر را بر نقوش سفالینه‌های مذبور داشته‌اند.


مشخصات مقاله: میرزائی فشمی, حدیث. بازخوانی محتوایی نقوش سفالینه‌های زمینه نخودی نیشابور سدۀ سه و چهار هجری، با محوریت آیین مزدیسنا. هنر و تمدن شرق, 1403; 12(45): 6-13. 



https://www.jaco-sj.com/article_203766_ea6b381b5e6cdbdbd0310937e5e89399.pdf




@restorationarcheology

‍ شهر چادرنشینان، ماندگاه ایلخانان در خراسان

شاهین گرکانی دشته

هفته نامه امرداد
شماره ۴۹۱ـ دوشنبه ۹ مهرماه ۱۴۰۳

بخش اول

در شمال خراسان و در میان دشت جوین، برجای مانده های سازه بزرگی را میتوان دید، که زمانی شهر-دژی آبادان بوده است. جاده ای که از سوی نیشابور به جاجرم میرود، در هنگام گذر از دشت جوین، مسافرین را از میان باروهای بازمانده این دژ بزرگ میگذراند. این مسافرین از دروازه خاوری وارد دژ شده از روبه روی پیشتاق بزرگ مسجد دژ گذر کرده، سپس با گذر از میان برجای مانده های دروازه باختری، از پهنه دژ بیرون میروند.
باشندگان جوین، این پهنه را با نام «آق قلعه» میشناسند که نامی ترکی است به چم «دژ سفید». آق قلعه از دو پهنه بسته و چسبیده به هم ساخته شده است. پهنه بزرگتر با اندازه 600 در 700 متر را میتوان پهنه اصلی دژ نامید، با باروهایی به پهنای 5 متر و چهار دروازه در چهار سو. مسجد کهن دژ نیز درست در میان پهنه بزرگ دژ جای دارد. در جنوب دیوارهای پهنه بزرگ، ارگ دژ با اندازه 168 در 173 متر جای دارد.
هنگامی که برای یافتن نشانی از پیشینه زندگی در آق قلعه به نوشته‌های گذشتگان بازمیگردیم، نمی توانیم در هیچ گزارشی رد یا نشانی از نام آق قلعه و یا هر دژ دیگری که روزگاری در جوین جای داشته، بیابیم. تنها در دو گزارش خُرد از دوره قاجار میتوان نشانی از نام «آق قلعه» یافت، همانند گزارش خیزش اللهیار خان قلیچی در ناسخ‌التواریخ و یا گزارش اعتمادالسلطنه در مرآت البلدان. اگر سرچشمه‌های دانش ما تنها به پشت‌گرمی نوشتگان کهن می بود، می‌بایست چنین می‌گفتیم که این دژ دیرینگی بیش از دوره قاجارها ندارد، با اینهمه، گواهی‌هایی که از بررسی‌های باستان‌شناسی به دست آمده اند، گمانی وارون این گفته‌ها را به میان می‌آورند.
نخستین گواه، سنگ‌نبشته مسجد آق قلعه است. در این سنگ نبشته، سال ساخت مسجد سال 712 ه.ق آمده، که در دوره فرمانروایی اولجایتو، هفتمین ایلخان مغول است. گواهی‌هایی دیگر، از کاوشهای انجام شده در دژ به دست آمده است. برآیند این کاوشها گویای آن است که بخش شمالی دژ، بی کم وکاست، خالی از هرگونه لایه باشندگی بوده و در برابر آن، بخش جنوبی در بردارنده سه لایه نهشته‌هایی است که نشانگر سه دوره ساخت‌وساز در این پهنه است. لایه رویین آن به دودمان قاجار، لایه زیر آن به روزگار صفوی و کهنترین لایه، به زمان دودمان ایلخانی بازمیگردد. بر این روند، دژ کم‌وبیش در همان دوره ساخت مسجد، یعنی پایان سده هفتم یا آغاز قرن هشتم ه.ق ساخته شده است. چینش لایه‌های به‌گونه‌ای است که میتوان گفت، دژ پس از فروپاشی دودمان ایلخانان در سال 736 نزدیک به دو سده رها شده و ناآبادان بوده است. پس از دوره کوتاه آبادانی در روزگار صفوی نیز بار دیگر به دست فراموشی سپرده شده و سپس در سالهای آغازین فرمانروایی قاجارها، روزگاری کوتاه، آبادانی به آن بازگشته است.
ساخت دژ را کم‌وبیش میتوان با روزگار ساخت شهر سلطانیه به فرمان اولجایتو همزمان دانست. همچنین، ساختار دژ را میتوان همانند با ساختار ارگ سلطانیه دید. دژی به سامان با خیابانها، خانه‌ها و برزن هایی از پیش طراحی شده، همانند شهر سلطانیه. اما چه کسی فرمان ساخت این دژ را داده است؟ چرا بخش شمالی آن خالی از هرگونه ساخت‌وسازها است؟ چرا اندازه آن به این گونه گسترده است؟
با گمان راسخ نمیتوان گفت که چه کسی فرمان ساخت آق قلعه را داده است. بااین روی، با نگاه به زمان ساخت مسجد که بر پایه‌ی آن زمان ساخت دژ را میتوان کمی پیش از آن انگاشت، میتوان گفت که دژ کم‌وبیش در زمان ولایتعهدی اولجایتو و یا ابوسعید، پسر اولجایتو، ساخته شده است. هردو تن پیش از رسیدن به قدرت و در زمان جانشینی، استانداران ایالات خاوری ایران بوده‌اند. افزون بر این، یکی از گذرگاه‌هایی که بخشهای زمستان نشین در گرگان را به سرزمینهای تابستان‌نشین در خراسان میرسانده، از راه جاجرم و جوین می‌گذشته که بر این پایه میتوان گفت، آق قلعه در زمینی جای داشته که فرمانروای خراسان هرسال از آن بازدید می کرده و شاید در آن درنگی کوتاه نیز داشته است.


تصویر ۱ : سوی راست: عکس هوایی از حصار شهر قرابالغاسون سوی چپ: محوطه آق قلعه

@qabnevesht

‍ شهرچادرنشینان، ماندگاه ایلخانان در خراسان

شاهین گرکانی دشته

هفته نامه امرداد
شماره ۴۹۱ـ دوشنبه ۹ مهرماه ۱۴۰۳

بخش دوم

این پرسش را که چرا بخش شمالی دژ بدون هرگونه ساخت و سازی بوده، شاید بتوان همراه با این پرسش که چرا دژ با چنین اندازه بزرگی ساخته شده است، یکجا پاسخ گفت. در زمینهای خالی شمال دژ، جایی در بخش شمال خاوری، سازه دایره مانند بسیار بزرگی با سکویی گرد در میان آن به چشم میخورد. این سازه که امروزه به گونه یک میدان، محل گردهمایی و برگزاری آداب آیینی باشندگان جوین است، بیشتر مانند آبگیر بزرگی است که امروزه خشک شده است.
همانند این سازه را میتوان در زمینهای شمال خاوری ارگ سلطانیه، جایی که زمانی به چمن سلطانیه نامور بوده نیز پیدا کرد. در میان این زمین گسترده، بازمانده سازه گرد بسیار بزرگی دیده میشود به گمان می رسد، برجای مانده های یک آبگیر بزرگ است. از آنجا که چمن سلطانیه، محل برپایی اردوی ایلخان و همچنین پرورش اسبهای ایلخانان بوده، از این آبگیر برای سیراب کردن گله های فراوان اسبهای آنان استفاده می شده است. این همانندی ساختار میان این دو سازه، میتواند گویای همانندی در کاربری نیز باشد. بدین گونه میتوان گمان کرد که بخش شمالی دژ، جایگاهی برای نگهداری دامها و یا اسبهای فرمانروای ایلخانان در خراسان بوده است. از همین روی نیز پهنه‌ی دژ به این اندازه بزرگ ساخته است.
نهاده دیگری که میخواهم در پایان این یادداشت به آن بپردازم، شاید بتواند به بسیاری از پرسشها، پاسخ نیکوتری بدهد. هنگامی که برای نخستین‌بار آق قلعه را دیدم، سیمای شهرهای مغولان در فلات مغولستان به یادم آمد. شهرهایی همچون شهر اویغوری «قرابالغاسون» یا «قراقوروم»، پایتخت امپراتوران مغول و همینطور شهرکهای «خربوخین بالگاس» و «خوخ اوردونغ». ساختار همه ی آنها، به ویژه شهر قرابالغاسون، همانندی بسیاری با ساختار آق قلعه دارند. «راجرز و همکاران» در جستاری که در آن به پژوهش در روند ساخت نخستین شهرها در میان مردمان چادرنشین ترک و مغول پرداخته اند، ساختار اولیه این شهرها را بر پایه حصار چهارگوشی دانسته‌اند که تنها یک پهنه خالی از هرگونه ساخت‌وساز را در بر می گرفته است. آنها می‌نویسند که مردمان کوچرو در بعضی از بخشهای تابستان‌نشین و زمستان نشین، این حصارها را می‌ساختند تا بتوانند چادرهایشان را در ایمنی و آرامش، در میان آن برقرار ساخته و دامهایشان را نگهبانی کنند. پس از گذشت چند زمانی، در بخشی از این حصارها، پرستشگاهها و یا گورهای بزرگان قبیله ساخته شده و پس از زمان کوتاهی نیز برخی از مردمان قبیله با انگیزه کار در پرستشگاهها و یا نگهبانی از شهر، در درون این حصارها برای همیشه ماندگار شدند. با این روی، در همین زمان نیز بخشهای گسترده‌ای از این حصارها بدون ساخت‌وساز برجای مانده که از آن همانند پیش به عنوان جایگاهی برای نگهداری دامها و برپایی چادرها به گونه‌ی دوره‌ای بهره می‌گرفتند.
بنابراین، می‌توان به این برآیند رسید که آق قلعه، چه بسا همانند حصارهای کهن مغولان با کاربری یک ماندگاه دورهای ساخته شده است. این ماندگاه در میان یکی از گذرگاه‌های مهمی جای داشته که اردوی فرمانروایان مغول در خاور ایران، به هنگام سفرهای فصلی از آن می‌گذاشته‌اند. در این هنگامه، اردو وارد دژ می شده است. سربازان و بسیاری از افسران، چادرهایشان را در بخش شمالی که جایگاه بسنده برای نگهداشت اسبها را نیز داشته برپا میکردند. این گمان میرود که دبیران و بلندپایگان در خانه هایی که در بخش جنوبی جای داشته ماندگار میشده اند، شاید هم خانه‌های این بخش، تنها جایگاه باشندگان همیشگی و نگهبانان دژ بوده است. با این روی، جایگاه خان به دور از اردو و در درون ارگ بوده است. پس ازآنکه اردوی خان دژ را ترک می کرده، درهای دژ بسته می شده و تنها باشندگان و نگهبانان اندک آن تا هنگام بازگشت دوباره خان، در درون دژ برجای می ماندند. به همین روی، می‌توان گمان کرد که پس از فروپاشی دودمان ایلخانان و گسیختن روند سفرهای فصلی، دژی چنین بزرگ بدون کاربری مانده و رها شده است.

تصویر ۲: سوی راست آبگیر چمن سلطانیه ـسوی چپ آبگیر محوطه آق قلعه

@qabnevesht

مقاله: پژوهشی در معماری دستکند مسجد جامع روستای عنصرود، اسکو، آذربایجان شرقی، ایران

نویسندگان: مهدی رازانی* ، علیرضا امیری‌باغبادرانی ، لیلی نعمانی خیاوی 



معماری دستکند دامنه سهند درﺑﺮدارﻧﺪۀ تعداد زیادی سازه‌های صخره‌کند اﺳﺖ که تا کنون تعدادی محدودی از آن‌ها مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفته­اند. بیشترین مطالعه­ای که در این خصوص صورت گرفته است به طور کلی در مورد سازه­ها یا با جزئیات بیشتر در مورد معماری صخره­کند موجود در کندوان است که از جنبه­های مختلفی بر روی آن تحقیق صورت گرفته است. سازه‌های معماری صخره­ای در ﮐﻨﺎر آثاری همانند مساجد، حمام‌ها و مجموعه‌های دیﮕﺮ، بخش‌های ﻣﻬﻤﯽ از ﭘﯿﮑﺮۀ معماری دستکند را ﺗﺸﮑﯿﻞ می‌دهند. از این‌ رو ﺷﻨﺎﺧﺖ دقیق‌تر معماری صخره‌ای هر کدام از آن‌ها از جمله اﻟﮕﻮ، ﻧﺤﻮۀ شکل‌گیری، ساختار و ﺟﺎیﮕﺎﻫﯽ ﮐﻪ به لحاظ سازه­ای، اجتماعی و طبیعی از آن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ، اﻫﻤﯿﺖ بسزایی دارد. هدف و تمرکز اصلی این پژوهشْ بررسی و گونه‌شناسی مسجد صخره‌ای عنصرود واقع در روستایی در دامنه کوه‌های آتش‌فشانی سهند است که از دوره­های پیش باقی مانده و همواره در حال استفاده و دارای کاربرد است. سوالات پیگیری‌شده آن شامل چیستنی ویژگی‌های معماری دستکند مسجد عنصرود و چگونگی الگوهای آسیب و عوامل تخریبی که موجودیت بنا را با مخاطره روبه‌رو کرده است.روش پژوهش: طریقه­ی رسیدن به این پرسش­ها و در نهایت حصول هدف مطالعه، به شیوه­ی مطالعات میدانی و مرور منابع موجود بوده و طی ایﻦ پژوهش که به ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻧﺤﻮۀ کنار هم ﻗﺮارﮔﯿﺮی اﺟﺰا و ﻓﻀﺎﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﻣﺴﺟﺪ متمرکز است، به روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‌ـ‌ﺗﺎریﺨﯽ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ پیمایش‌های ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و تلاش ﺷﺪه ﺗﺎ ﻃﺮح و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺴﺟﺪ مطالعه شود.یافته‌ها: ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت صورت‌گرفته ﻧﺸﺎن می‌دهند که نوع معماری مسجد همانند سازه‌های صخره‌ای از نوع دستکند و در دو فضای مجزای زنانه و مردانه بوده و بخش زنانه در قسمت پیشین و ارتفاع بالاتری از بخش مردانه قرار دارد. نتیجه‌گیری: همچنین مداخلات صورت‌گرفته در مسجد اعم از خدشه‌واردکردن به اصالت بنا با استفاده از ملاط‌ها و مصالح غیرمرمتی و همچنین کندوکاو برای بزرگ‌ترکردن فضا و در نتیجه کاهش ضخامت دیواره‌هاست که در کنار عوامل محیطی می‌تواند از پرمخاطره‌ترین عوامل باشد.



مشخصات مقاله: رازانی مهدی، امیری‌باغبادرانی علیرضا، نعمانی خیاوی لیلی. پژوهشی در معماری دستکند مسجد جامع روستای عنصرود، اسکو، آذربایجان شرقی، ایران مسکن و محیط روستا ۱۴۰۳; ۴۳ (۱۸۶) :۷۲-۵۷.




https://jhre.ir/article-1-2509-fa.pdf





@restorationarcheology

‍ مقاله: بررسی الگوهای رومی و بیزانسی برج بزرگ جنوبی ربع رشیدی؛ بر بنیان نمونه‌‌های آناتولیایی

نویسندگان: بهرام آجورلو؛ بهزاد مهدی‌‌زاده


ربع‌‌ رشیدی دو مرحلۀ سکونت و کاربری متفاوت داشته است که کاربری مرحلۀ دوم آن، نظامی بوده است. فرم و پلان برج بزرگ جنوبی ربع رشیدی در تاریخ معماری ایران پیشینه‌‌ای ندارد؛ بنابراین، دو پرسش پژوهندگان حاضر این است که فرم و پلان آن برگرفته از کدام الگو است؟ و معمار یا بانی احتمالی این برج کیست؟ فرضیۀ پژوهندگان این است که برج بزرگ جنوبی قلعۀ پساایلخانی رشیدیّه ساختۀ عثمانیان است و الگوی رومی و بیزانسی دارد. در قلمروی غربی عثمانی نمونه‌‌هایی از برج‌‌های بیرونی بر جای مانده‌‌اند که فرم و پلان آن‌‌ها می‌‌تواند چونان الگوی نمونۀ رشیدیه معرفی شوند؛ همچنین دیگر فرضیۀ پژوهندگان، جعفر‌‌پاشای فرنگی عثمانی را بانی این برج و قلعۀ پساایلخانی رشیدیه پیشنهاد می‌‌کند که در فترت رومیّۀ تبریز ساخته شده است.هدف پژوهش: مرمت روشمند این اثر تاریخی نیازمند رعایت دو شرط اصالت و شناسایی الگوی آن است؛ زیرا در این حالت، می‌‌توان از تجربۀ موفق مرمت نمونه‌‌های مشابه بهره گرفت.روش‌‌ پژوهش: برج‌‌های بیرونی در قلعۀ رشیدیۀ تبریز و آنتالیا، بودروم، ایاسوس، کلیدالبحر و معموره در آناتولی باختری مجموعۀ داده‌‌های این پژوهش را تشکیل می‌‌دهند که نمونه‌‌های آناتولی باختری، الگوی رومی و بیزانسی دارند. فرم و پلان و موقعیت این برج‌‌های بیرونی نسبت به باروی قلعۀ آن‌‌ها، با نمونۀ ربع‌‌رشیدی به روشی استقرائی مقایسه و هم‌‌چنین ده گزارش تاریخی مهم سده‌‌های شانزدهم و هفدهم میلادی دربارۀ قلعۀ رشیدیه و لشکرکشی عثمان‌‌پاشا و جعفرپاشای فرنگی به تبریز بررسی شده‌‌اند.نتیجه‌‌گیری: برج بزرگ جنوبی ربع‌‌ رشیدی که با یک دیوار دارای مردرو به باروی اصلی قلعۀ رشیدیه وصل شده است، از گونۀ برج‌‌های بیرونی دارای منشأ رومی و بیزانسی است. برج بزرگ جنوبی قلعۀ رشیدیه دو طبقه دارد. دو طبقه ساختن برج‌‌های بیرون از بارو، میراثی است که از روم به بیزانس و سپس به عثمانی رسیده بود.


مشخصات مقاله: آجورلو, بهرام, مهدی‌‌زاده, بهزاد. بررسی الگوهای رومی و بیزانسی برج بزرگ جنوبی ربع رشیدی؛ بر بنیان نمونه‌‌های آناتولیایی. باغ نظر, 1403; 21(136): 49-58. 




https://www.bagh-sj.com/article_204862_df8b7759cd8440f5fcb0b671d6bb2e3d.pdf




@restorationarcheology

‍ مقاله: الگوی استقرای دشت نیریز د دوران ساسانی تا قرون متاخر اسلامی (استان فارس)

نویسنده: حسن مرادی

منظر باستان‌شناسی که ترکیبِ منظر طبیعی و فرهنگی است، الگویی دارد که محوطه‌ها، به عنوان مهم‌ترین عنصر، نقش ویژه‌ای در آن دارند. الگوی استقراری با کشف تعامل میان نظام‌های معیشتی و طبیعی، نقش مهمی در درک جنبه‌های مؤثر بر سازماندهی و نظام‌های انسانی دارد. دشت نیریز در شرق فارس و حد فاصل شیراز به کرمان، الگوی استقراری جالب توجهی از بهره‌برداری و تعامل با طبیعت را نشان می‌دهد. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از نتایج بررسی میدانی دشت نیریز، با رویکرد باستان‌شناسی منظر و تمرکز بر تحلیل متغیرهای محیطی مؤثر بر مکان‌گزینی استقرارها، روابط فضایی و الگوی استقراری این دشت را در ادوار ساسانی و اسلامی، مورد بررسی قرار دهد. همچنین با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تلفیق اطلاعات به‌دست‌آمده از بررسی میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای از دشت نیریز، داده‌ها توصیف، تفسیر و تجزیه و تحلیل شوند. در نتیجۀ این پژوهش مشخص شد که مهم‌ترین متغیرها برای مکان‌گزینی استقرارها به ترتیب اهمیت، آب، شیب و ارتفاع از سطح دریا هستند. آب به عنوان اصلی‌ترین عامل در پیدایش و توزیع مکانی استقرارگاه‌ها، تفاوت‌هایی را در دو گروه محوطه‌های استقراری و ماندگاه‌های عشایری نشان می‌دهد. محوطه‌های استقراری به سبب وابستگی به منابع آب قنات‌ها بیشتر در دشت و ماندگاه‌های عشایری بیشتر به چشمه‌ها وابستگی دارند و بیشتر در دامنۀ ارتفاعات قرار گرفته‌اند. همچنین با توجه به خشکی منطقه و وابستگی استقرارگاه‌ها به قنات آن‌ها را می‌توان براساس مظهر و مسیر نهر قنات‌ها در دو گروه اصلی جای داد. گروه اوّل استقراگاه‌ها در مسیر نهر قنات‌هایی شکل گرفته‌اند که از شرق و جنوب دشت نیریز منبع گرفته و به حوالی شهر نیریز می‌رسند و دومین گروه استقرارگاه‌ها در غرب دشت نیریز از آبخوان‌هایی تغذیه می‌شوند که آبخوان آن‌ها در شرق دشت و دامنۀ ارتفاعات، شمال، شرق و جنوب دشت قرار گرفته است.



مشخصات مقاله: مرادی حسن. الگوی استقرای دشت نیریز د دوران ساسانی تا قرون متاخر اسلامی (استان فارس). مجله باستان‌شناسی. ۱۴۰۳; ۴ (۱) :۸۵-۱۰۱




https://journal.richt.ir/article-10-1686-fa.pdf





@restorationarcheology

مقاله: بررسی تغییر تناسبات گنبدخانه مساجد صفوی در زمینه‌های ایجاد آن

نویسنده: اکرم حسینی


دوره صفوی علاوه بر شکوفایی کشور در زمینه­‌های مختلف و ایجاد یک حکومت ملی پس از دوره­ای طولانی، برای اولین بار در مقیاس وسیع، تشیع مذهب رسمی کشور گردید. اندیشه­‌های جاری در این دوره مبعث از رویکردهای ایرانی- شیعی از خصوصیات منحصر‌به‌فردی برخوردار بود. به دلیل نقش عمده مساجد در این دوره در ساختار سیاسی و اجتماعی کشور، انتظار می­رود معماری مساجد نیز متاثر از اندیشه‌­های مذکور باشد. از طرفی دیگر استفاده از هندسه را می‌توان بن­‌مایه‌­ای در آفرینش معماری ایرانی دانست. این تحقیق با هدف پاسخ­گویی به این سوال شکل گرفته که رویکردهای حاکم بر دوره­ صفوی چه تغییراتی را در مشخصات فیزیکی گنبدخانه مساجد دوره صفوی سبب شده­اند و این تغییرات چه تاثیراتی بر ادراک انسان از فضای معماری داشته است.هدف تحقیق از طریق مقایسه مشخصات فیزیکی گنبدخانه مساجد دوره صفوی، با مساجد قبل از این دوره به دست آمده است. از آنجا که مساجد گنبدخانه‌­ای از دوره سلجوقی رواج یافته‌­اند، جامعه آماری تحقیق، ده گنبدخانه­ سلجوقی، ده گنبدخانه­ ایلخانی، دوازده گنبدخانه­ تیموری، و یازده گنبدخانه­ صفوی می­باشد که بر اساس ابعاد دهانه به دو گروه مساجد بزرگ و کوچک تقسیم شده­اند. این 43 مسجد، دربرگیرنده تعداد عمده­ای از کل جامعه آماری مستندشده می‌­باشند. به دلیل ماهیت تاریخی این تحقیق، روش تفسیری-تاریخی در ترکیب با روش­‌های کمی مورد استفاده قرار گرفته و داده‌­ها به شیوه استنتاج منطقی تحلیل گردیده‌­اند.نتایج تحقیق نشان می­‌دهد ویژگی­‌های هندسی و تناسبات گنبدخانه­‌های دوره صفوی، بیشترین انطباق را با گنبدخانه­‌های سلجوقی نشان می­دهند. در گنبدخانه مساجد بزرگ صفوی تمامی مولفه­‌های فیزیکی مورد مطالعه نسبت به مساجد دوره­‌های قبل، در جهت خلق گنبدخانه‌­های رفیع‌­تر، افزایش قابل توجهی نموده‌­اند. مساجد بزرگ به نسبت مساجد کوچک، تفاوت‌های ساختاری بیشتری را با مساجد دوره­‌های قبل خود نشان می­‌دهند. فارغ از ابعاد مسجد، کاهش محسوس تناسبات داخلی فضای گنبدخانه مساجد صفوی نسبت به گنبدخانه­‌های دوره‌­های قبل، باعث می‌شد که مساجد احساس راحتی و تعامل مثبت با محیط داخلی را القا کنند. از این طریق ضمن اینکه فضا موجب ادراک حسی ناخوشایند در مخاطب نمی‌­گردد، معماری مسجد به عنوان زمینه‌­ساز ارتقای کرامت انسانی عمل کرده و از این طریق معماری مسئولیت اجتماعی- مذهبی خود را به انجام می‌­رساند.


مشخصات مقاله: حسینی اکرم. بررسی تغییر تناسبات گنبدخانه مساجد صفوی در زمینه‌های ایجاد آن. پژوهش‌هاي معماري اسلامي. ۱۴۰۳; ۱۲ (۱) :۲۴-۴۰






https://jria.iust.ac.ir/article-1-1546-fa.pdf




@restorationarcheology

‍ مقاله: آسیب‌شناسی نقوش برجسته صخره‌ای نمونه موردی آرامگاه خشیارشا

نویسندگان: آنیسا شیری* ، حمید فدایی ، لیلا رضوی ، مصطفی رخشنده‌خو ، محمدرضا علیخواه ، زینب محتشم 

آثار سنگی از زمان ساخت دچار هوازدگی و فرسایش میشوند. اولین مرحله حفاظت شناخت آسیب‌های وارده به اثر و رفع عوامل آسیب‌رسان است. در این پژوهش آسیب‌شناسی آرامگاه خشیارشا واقع در محوطه تاریخی نقش رستم با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای بررسی‌های میدانی زمین‌شناسی و مطالعات آزمایشگاهی انجام شد. نتایج مطالعات پتروگرافی نشان داد که این سنگ‌ها متعلق به سازند سروک هستند. ردیف رسوبی این سازند توالی لایه‌های سنگ آهک ضخیم و به رنگ روشن را نشان می‌دهد با انجام روش ژئوفیزیکی رادار نفوذی زمین GPR) دو دسته شکستگی اصلی و بزرگ در محدود آرامگاه خشیارشا شناسایی شد. روند غالب این شکستگی‌ها شمالی جنوبی و شرقی غربی است. در محل تقاطع شکستگی‌ها پدیده‌های انحلالی توسعه بیشتری یافته‌اند به طوری که حفرات انحلالی و تخلخل غاری بر روی اثر شکل گرفته‌اند. در این پژوهش حضور انواع گیاهان عالی و گلسنگ‌ها از نوع سیانوباکتری از طریق مطالعات میدانی مورد بررسی قرار گرفت. 

مشخصات مقاله: شیری آنیسا، فدایی حمید، رضوی لیلا، رخشنده‌خو مصطفی، علیخواه محمدرضا، محتشم زینب. آسیب‌شناسی نقوش برجسته صخره‌ای نمونه موردی آرامگاه خشیارشا. دانش حفاظت و مرمت. ۱۴۰۲; ۶ (۴) :۵۴-۶۴.






https://journal.richt.ir/article-6-1741-fa.pdf




@restorationarcheology

مقاله: مطالعه و بررسی میدانیِ بازشناسی رنگین نگاره‌های کوه دمبه اصفهان

نویسندگان: سارا صادقی؛ حمیدرضا قربانی؛ منیژه هادیان دهکردی؛ اردشیر جوانمردزاده


سنگ‌نگاره، بازنمایشی تصویری از فرهنگ، اندیشه‌ و ‌برهم‌کنش‌های گوناگون‌ انسانی-محیطی در عرصه‌ی زیست‌بوم است. این هنر از منظر تاریخی، از رایج‌ترین شیوه‌های بیان و انتقال پیام جوامع بوده که در قاب‌ها و دیوار پوش‌های سنگی-صخره‌ای بازتاب یافته و به‌مثابه رسانه، از پیش‌ازتاریخ تاکنون تولید و بازتولید می‌شدند. فراوانی و گوناگونی سنگ‌نگاره‌ها در اغلب مناطق فلات ایران بر تلاش بیشتر به‌منظور مطالعه‌ آن‌ها تأکید دارد؛ بنابراین، شایسته توجه است زیرا اغلب سنگ‌نگاره‌ها، در زمان‌های گذشته‌ و عموماً توسط افراد، گروه‌ها و در جوامع نانویسا تولید می‌شدند. با توجه به ایجاد سنگ‌نگاره‌ها در موقعیت‌های سنگی-صخره‌ای، استان اصفهان از مناطق ویژه در ارائه این نوع باز نمایش‌های هنری به شیوه رنگین نگاره است. از این منظر، تاکنون جایگاه اصفهان در مطالعات باستان‌شناسی هنر کمتر شناخته‌شده است؛ بنابراین سنگ‌نگاره‌های کوه دمبه در محدوده‌ی شهر اصفهان موردپژوهش قرار گرفت. ازآنجا‌که سن سنجی‌های دقیق در تعیین زمان ایجاد سنگ‌نگاره‌ها وجود ندارد؛ هدف این مقاله به بازشناسی و ادراک موضوعی نقشمایه‌ها و صحنه‌های روایی و تجزیه‌وتحلیل آزمایشگاهی رنگین نگاره‌های این مجموعه اختصاص‌یافته است. در راستای این اهداف، سؤالات پژوهش عبارت‌اند از: 1. رنگین نگاره‌های کوه دمبه اصفهان دربرگیرنده چه نوع نقوشی هستند؟ 2. شیوه و یا سبک ترسیم رنگین نگاره‌های کوه دمبه اصفهان چگونه است؟ 3. عناصر تشکیل­دهنده رنگدانه مورداستفاده در خلق نقوش رنگی کوه دمبه اصفهان کدم‌اند؟ 4. رنگین نگاره‌های کوه دمبه اصفهان در چه دوره­ای ایجادشده‌اند؟ 5. رنگین نگاره‌های کوه دمبه اصفهان با کدام مناطق ایران و چه نوع داده­های فرهنگی قابل‌مقایسه و بررسی هستند؟ این پژوهش به روش کیفی و کمی و مبتنی بر گردآوری اطلاعات به شیوه‌ کار میدانی، آزمایشگاهی و اسنادی است. نتایج پژوهش، درمجموع چهل‌ویک نقشمایه شناسایی شد. آن‌ها به شیوه‌ فیگوراتیو و شبح گونه در سبک‌های طبیعت‌گرایانه،‌ واقع‌گرایانه و انتزاعی صحنه‌هایی از فعالیت‌های گوناگون معیشتی فردی و گروهی را نمایش می‌دهند. بر مبنای مطالعات آزمایشگاهی رنگ استفاده‌شده در ایجاد عناصر نقشی ترکیبی از اکسید آهن و کلسیت است. به نظر می‌رسد سنگ‌نگاره‌ها توسط فرد یا گروهی مشغول یا آشنا با راهبردهای معیشتی کوچ‌گری رمه‌داری، زراعت و صنایع‌دستی ایجادشده باشند.


مشخصات مقاله: صادقی, سارا, قربانی, حمیدرضا, هادیان دهکردی, منیژه, جوانمردزاده, اردشیر. مطالعه و بررسی میدانیِ بازشناسی رنگین نگاره‌های کوه دمبه اصفهان. فصلنامه نگره, 1403; 19(70): 109-133.




https://negareh.shahed.ac.ir/article_3970_5a81592d159384d1ac8cd74424f3f5a7.pdf




@restorationarcheology

‍ مقاله: دستیابی به مؤلفه‌های ارزیابی و گزینش روش مناسبِ مداخله مرمتی در میراث معماری مبتنی بر اسناد بین‌المللی حفاظت

نویسندگان: وحید ذات اکرم؛ علی زمانی فرد


بناهای تاریخی به واسطه وجود ارزش‌های متنوع در ماهیت اصیل خود، شایسته حفاظت و انتقال به نسل‌های آتی هستند. حفاظت از این ابنیه در برابر مخاطرات طبیعی و فرسودگی‌های حاصل از تطویل عمر آن‌ها از جمله امور رایج در رابطه با میراث معماری است که با ورود به روند طبیعی زندگی اثر و اعمال تغییراتی در آن از طریق مداخلات مرمتی صورت می‌پذیرد. مداخلات مرمتی به دلیل حساسیت‌های موجود پیرامون نقش آن‌ها در تداوم حیات اثر و هم‌چنین حفظ اصالت و ارزش‌های میراثی آن، عموماً با چالش‌هایی مواجه‌اند که مرمت‌گران را دچار دشواری‌هایی در زمینه انتخاب روش‌ها و فنون مرمتی مناسب‌ می‌نمایند. از این‌رو به نظر می‌رسد که مرمت‌گران نیاز به مؤلفه‌هایی جهت تسهیل ارزیابی و گزینش روش‌ها و فنون مرمتی مناسب و کاهش معضلات پیش‌روی خود در این رابطه دارند. مناسب‌ترین بستر جهت دستیابی به چنین مؤلفه‌هایی، اصول و رهنمودهای موجود در قالب اسناد بین‌المللی حفاظت حاصل از نشست‌های تخصصی کارشناسان این حوزه در دهه‌های گذشته است. از این‌ جهت و با توجه به اهمیت موضوع، دستیابی به مؤلفه‌های ارزیابی و گزینش روش مناسبِ مداخله مرمتی در میراث معماری مبتنی بر محتوای اسناد بین‌المللی حفاظت به عنوان هدف اصلی پژوهش برگزیده شده است. پژوهش دارای رویکرد کیفی است و از راهبرد استقرایی سود می‌برد. داده‌های مورد نیاز تحقیق با استفاده از بررسی اسنادی به عنوان یکی از تکنیک‌های مطالعات کتابخانه‌ای، گردآوری شده و چگونگی تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیز بر مبنای تئوری زمینه‌ای و استفاده از نرم‌افزار Maxqda صورت پذیرفته است. نتایج حاصل از پژوهش شامل ۳۹ مؤلفه در چهار گروه مؤلفه‌های ارزیابی هدف‌ مداخله با تأکید بر حفظ ارزش‌های میراثی، حفظ اصالت اثر و اهمیت فرهنگی مکان، مؤلفه‌های ارزیابی منطق، تناسب و فرآیند اقدام، مؤلفه‌های سنجش سطح و نوع مداخله به ویژه برگشت‌پذیری و حداقل مداخله و همچنین مؤلفه‌های ارزیابی نهایی مداخله منتخب، ارائه گردیده است.



مشخصات مقاله: ذات اکرم, وحید, زمانی فرد, علی. دستیابی به مؤلفه‌های ارزیابی و گزینش روش مناسبِ مداخله مرمتی در میراث معماری مبتنی بر اسناد بین‌المللی حفاظت. معماری و شهرسازی ایران(JIAU), 1402; 14(2): 95-115.



https://www.isau.ir/article_185120_38aae73b1597c37b1a0acfbb3dbc3721.pdf




@restorationarcheology

منظره ای پاییزی از یک باغ کوهپایه ای در ایران- نگاره ای از دوره ایلخانی- احتمالا اوایل قرن هشتم هجری

در مرقعات سرای استانبول که احتمالا برگهایی است که از شاهنامه بزرگ ایلخانی جدا شده، چندین نگاره وجود دارد که تماما به نمایش منظره اختصاص دارد. نگاره¬های فوق از اولین نمونه¬های سنت منظره پردازی در نقاشی ایرانی است که احتمالا تحت تاثیر هنر منظره¬پردازی چین اجرا شده است. در یکی از این نگاره ها که به مناسبت نزدیک بودن پاییز، به اشتراک گذاشتن آن خالی از لطف نیست، منظره یک باغ کوهپایه ای، احتمالا در شمال غرب ایران تصویر شده است. حالت واقع¬نمای تصویر، نوع درختان، مصور کردن کوه¬ها، استفاده استادانه از تنالیته های رنگی که حس خزان را القا می کنند، همگی آنچنان بدیع و خلاقانه است که نمونه آن را تنها در جنبشهای مدرن نقاشی ایران و نه در مکاتب نگارگری می توان سراغ گرفت. متاسفانه نام نگارگر و محلی که او به تصویر کشیده بر ما پوشیده است. با اینحال این منظره پاییزی که حدودا در اوایل قرن هشتم هجری کشیده شده، ما را به یاد روستاهای کوهپایه¬ای ایران در کوهپایه¬های البرز و زاگرس می اندازد.

@qabnevesht

مقاله: مسجد و مدرسۀ دارالاحسان سنندج: بررسی صورت اولیه و دگرگونی‌ها

نویسندگان: سیدکامیار نقشبندی؛ زهرا اهری؛ هادی صفایی پور


مسجد و مدرسۀ دارالاحسان از مهم‌ترین بناهای تاریخی سنندج است که در فاصلۀ سال‌های ۱۲۲۶ تا ۱۲۳۲ق به دستور امان‌الله‌خان اردلان والی آن زمان کردستان ساخته شد. در صورت امروزیِ آن نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد بنا در طول زمان دچار تغییراتی شده و صورت ابتدایی آن متفاوت بوده است. با وجود توجه پیوستۀ پژوهشگران به بنا، هیچ تحقیق مستقلی دربارۀ صورت اولیۀ بنا و تغییرات ایجادشده در آن انجام نشده است. بنابراین، این مقاله با بهره‌گیری از ترکیب راهبردی تاریخی با راهبرد مطالعۀ موردی، به شناسایی، تحلیل و تفسیر صورت اصیل بنا و تغییرات آن در طول زمان می‌پردازد. بدین منظور، پس از شناخت وضعیت موجود بنا، همۀ شواهد تغییر بنا با مراجعه به منابع تاریخی ازجمله گزارش‌های مرمتی، اسناد تصویری (عکس و نقشه)، متون تاریخی، کتیبه‌ها و خود بنا جمع‌آوری شد. بررسی و مقابلۀ این اطلاعات نشان می‌دهد مداخلات صورت‌گرفته در بنا و اتفاقات مرتبط با آن را می‌توان در سه بازۀ زمانی دسته‌بندی کرد. در دورۀ اول (۱۲۲۶ـ۱۲۳۲ق) بنا پس از تأسیس به‌صورت پی‌درپی دچار تغییراتی شد؛ مهم‌ترین آن‌ها تغییر جایگاه بنا به مسجدجامع شهر در سال ۱۲۲۹ق بود که بازسازی و گسترش شبستان را به دنبال داشت. در دورۀ میانی (۱۲۳۲ـ۱۳۵۱ق/ ١٣١١ش) صورت کلی بنا تغییری نکرد، اما پس از چند دهه و با بروز مشکلاتی در تولیت موقوفه‌های بنا خرابی‌هایی به‌صورت فزاینده در آن پدید آمد که به تخریب و بازسازی مناره‌ها در سال ۱۳۴۳ق انجامید. در دورۀ معاصر (۱۳۱۱ـ١٤٠١ش) بخش کوچکی در ضلع جنوبی بنا بر اثر احداث خیابان در سال ۱۳۱۱ش تخریب شد. تا سال ۱۳۱۴ش بنا در موقعیت جدیدش در کنار خیابان مرمت و سامان‌دهی شد. از آن پس تا امروز، به‌ویژه با ثبت بنا در فهرست آثار ملی در سال ۱۳۲۷ش، عمدۀ اقدامات صورت‌گرفته در جهت حفظ بنا بوده و صورت آن ثابت مانده است. در پایان، مبتنی‌بر این یافته‌ها، برخی از فرضیه‌های دانشوران پیشین ارزیابی می‌شود؛ فرضیه‌هایی دربارۀ مسجدجامع بودن بنا از ابتدا احتمال ناتمام ماندن ساخت بنا، و شباهت ساختار فضایی این بنا با مساجد بومی کردستان از این جمله‌اند.



مشخصات مقاله: نقشبندی, سیدکامیار, اهری, زهرا, صفایی پور, هادی. مسجد و مدرسۀ دارالاحسان سنندج: بررسی صورت اولیه و دگرگونی‌ها. مطالعات معماری ایران, 1402; 12(24): 27-53.



https://jias.kashanu.ac.ir/article_114244_c3247c1546a54c8a0f4fd792362eb76d.pdf





@restorationarcheology

‍ مقاله: استودان (تاقچه‌های سنگ‌تراش): دو سنگ‌نوشته نویافته پهلوی در محوطه نقش رستم مرودشت Nrs1 و Nrs2


نویسندگان: ابوالحسن اتابکی، نجمه ابراهیمی

شواهد باستان ‌شناسی نشان می‌دهد که پیش از آموزه های دین زرتشتی، ایرانیان کُهن رسم داشتند مُردگان خود را درون خاک دفن نمایند. اما با فراگیری آیین زرتشتی، شیوه‌ های تدفین در برخی نواحی فلات ایران دچار دگرگونی بنیادین گردید، به طوری که در وندیداد و مینوی ‌خرد، مُرده ‌سوزی و خاک سپاری گناه نابخشودنی شمُرده شد و به همین دلیل، پیروان دین بهی می‌ بایست برای نیالودن عناصر مقدّس همچون آب، خاک و گیاه، کالبد درگذشتگان (نَسو که پلید و تهی از روان بود) را از این عناصر مقدس دور نمایند. از سوی دیگر به باور دیانت زرتشتی، چون دنیای درون خاک، دنیایی خاموش، تاریک و راکد بود و همه این افعال ریشه در باورهای اهریمنی داشت، بهدینان سعی وافر داشتند که هر چه سریعتر روان درگُذشته را از کالبد آن آزاد نمایند و به سوی عالم بالا و روشنایی رهنمون سازند. بر این اساس، گذاشتن اجساد در درون دخمه‌ های آفتاب (صعود گذروار روان بوسیله پرتوهای خورشید)، تهی کردن استخوان از گوشت بوسیله پرندگان لاشه خوار و مراسم خورشید نِگرشن (پاک نمودن استخوان ها بوسیله تابش خورشید)، پیش‌درآمدی برای گذاشتن استخوان ‌های پاک‌ شده مُردگان در شیوه‌ های تدفینی نوینی بود که با معاد جسمانی دیانت زرتشتی مطابقت ایده‌ آلی داشت. یکی از این شیوه‌ های نوین، استودان بود که اغلب به فضاهایی تاقچه‌ ای ‌شکل گفته می ‌شود که در دل صخره‌ ها ایجاد گردیده و در کنار برخی از آنها سنگ‌ نوشته‌هایی به خط پهلوی به نگارش در آمده است. هدف پژوهش حاضر نیز که به شیوه توصیفی- تحلیلی ارائه گردیده، نگرشی بر ساختار استودان ‌ها و معرفی دو سنگ ‌نوشته نویافتهِ تدفینی، یکی در شش سطر و دیگری در پنج سطر به خط پهلوی کتابی است که در اواخر دوره ساسانی در دیواره صخره ‌های نقش رستم برای استودان‌های به‌دینان زرتشتی به نگارش در آمده‌ اند.


https://sanad.iau.ir/fa/Journal/peb/DownloadFile/935464




@restorationarcheology

یادداشت کوتاه: معرفی برخی از آداب و رسوم مردم شهرکرد

نویسنده: عرفان بخت دهکردی (دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه کاشان)

یکی از ویژگی هایی که به محققان برای شناخت جوامع کمک می‌کند آداب و رسوم مردمان هستند که حاکی از شرایط مختلفی مانند محیط، تاریخ، جهان بینی و عوامل مختلفی است. چهارمحال و بختیاری به مرکزیت شهرکرد یکی از استان های حوزه زاگرس میباشد و با استان های اصفهان، خوزستان، یاسوج، لرستان همجوار است وبه طبع محل تلاقی فرهنگ هاست. لازم به ذکر است شهرکرد تا قبل از سال 1314(دهکرد) یکی از شهرستان های اصفهان بوده است.

هدف:معرفی سه مورد از سنت های چهارمحال و بختیاری (شهرکرد)؛ آشنایی و حفاظت از این رسوم، آشنایی کلی با بار معنایی این رسوم

1_سنت حَنای اولاد و مراد در شهرکرد:
در تاریخ 27رمضان کسانی که حاجت داشتن فرزند دارند یا آرزویی دارند به امامزاده می‌روند و در تناسب با خواسته خود کمی از حنا را گرفته و به روسری خود(چهار قد) گره میزنند؛سپس به خانه آمده و آن روسری را به داخل صندوقچه می‌گذارند تا حاجت روا شوند و بعد در سال بعد یه قوطی حنا می‌برند و با 7 خانواده عوض می‌کنند(نکته مهم باید هر کسی مخصوص به حَنای خود با دیگر خانواده ها عوض کند =حَنای مراد باید کسی را پیدا کند که این حَنا را داشته باشد و با یکدیگر عوض کنند..) و این سنت را بنا بر نیت اولیه خود ادامه می‌دهند.
مختصری از تحلیل باستان شناسی به این سنت :1)تکرار عدد 7 و اهمیت این عدد در فرهنگ ایرانی؛ همانگونه که می‌دانیم این عدد در فرهنگ حوزه ایران فرهنگی (تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان، ایران و..) قابل توجه است و می‌توانیم به 7قبیله کمک کننده برای پادشاهی داریوش هخامنشی و شاه صفوی اشاره کنیم، البته مثال های دیگری نیز هست که ما فقط به این مثال کلی بسنده میکنیم(کتاب راجر سیوری) . 2)نوع نذر :سنت نذر و زیارت در فرهنگ ایران (قبل و بعد اسلام) جایگاه ویژه ای دارد که می‌توانیم به امامزاده ها و بسیاری از قربانگاه های فرهنگ ایرانی نام ببریم. 3)حنا گذاشتن:سنت کهنی است که بعد از اسلام نیز در مراسمات مختلف اعم از شادی و بحث زیبایی مورد توجه مردم بوده است.(توجه به زیبایی شناسی/سنت های روشنایی).

2_سنت بیل اندازی در خاکسپاری اموات:
اینگونه رسم است که وقتی خاک بر روی مُرده می‌ریزند (کسانی که حق به گردن دارند/از نزدیکان هستند) می‌توانند به رسم جبران محبت بر روی مرده خاک بریزند اما نکته قابل توجه این است که بیل را باید به روی زمین انداخته و فرد بعدی بیل را از روی زمین بردارد اقدام به خاک ریختن بر روی اموات داشته باشند چرایی این رسم به این دلیل است که اعتقاد دارند؟! (که پشت مرده نباید بلند باشد =به عبارتی دیگر با به زمین انداختن بیل فوت اشخاص دیگر به تعویق می افتد و بیشتر از محضرشان سود می‌بریم.)؛ (نباید بیل را به دست فرد دیگری سپرد چون نوعی هنجار شکنی به حساب می آید.)

3_سنت چراغ بران شهرکرد :
رسمی که بوسیله آن مردم شهرکرد شب قبل عید نوروز، یا ساعاتی قبل از تحویل سال جدید با چراغ مرکبی(و در گذشته :چراغ پی سوز)و با لباس نو به محل امامزاده حليمه و حکیمه خاتون (س) شهرکرد مراجعه کرده و به سیدی که آنجا هست در مقابل دریافت مبلغی(درگذشته :کمی برنج، جو، گندم..) آن چراغ را روشن می‌کنند و بعد از زیارت امامزادگان ، به خانه می آیند و بدین صورت است که این چراغ تا 13فروردین باید روشن باشد و آتش و روشنایی (روشن کردن سماور، اجاق گاز، بخاری و..) باید با این چراغ باشد چراکه بنابر اعتقاد مردم شهرکرد آن آتش مقدس است و به دست سید روشن شده است (در روند حضور در امامزاده هم ابتدا عروس و داماد ها، سپس بزرگان و بعد جوانان خواهند بود و باید چراغ منصوب به خانواده خود را حمل کنند؛ همچنین در حین روشن کردن هم می‌توانند دعای خیر داشته باشند).، این رسم باتوجه به مقدس بودن آتش در بین ایرانیان ریشه قبل از اسلامی دارد و در فرهنگ دیگر اقوام نیز "اهمیت نور و روشنایی" دیده می‌شود (مثال های دیگر:رسم چراغ برات، رسم عروسی بختیاری ها، آیین شمع گردانی و... که هر کدام نشانه اهمیت آتش و روشنایی در فرهنگ ایران است.) نکته قابل توجه با وجود پیشرفت تکنولوژی درحال حاضر در رسم چراغ بران بجای ‌استفاده از چراغ مرکبی(نَفتی) ما شاهد چراغ های الکتریکی هستیم(برخی خانواده ها استفاده می‌کنند) که نشانه تداوم و سیر تحول فرهنگ ها باتوجه به شرایط (پویایی فرهنگ).(شهرکردی ها بر این باور هستند که این چراغ نماد روشنایی و صمیمت است که آن را با خود به خانه می‌برند و چراغ زندگی را در آغاز هر سال به برکت آن روشن می‌کنند.

@restorationarcheology

مقاله: تحلیل جامع مؤلفه‌های مؤثر در تغییر عملکرد سازگار بناهای تاریخی بررسی موردی: خانه‌های تاریخی دوره پهلوی در تهران

نویسندگان:فرزین حق‌پرست؛ ایمان رحیم نیا

درصورت عدم امکان تداوم عملکرد بنا و در راستای حفاظت مؤثر از آن، استراتژی بازاستفاده انطباقی با دلالت بر تغییر عملکرد در بناها به‌ کار گرفته می‌شود که شرایط پایش موفقیت آن ازطریق مفهوم «سازگاری»، به‌دلیل پیچیدگی و گستردگی، نیازمند تدقیق است. لذا هدف اصلی این مقاله، دستیابی به چارچوبی برای تحقق سازگاریِ تغییر عملکرد در بازاستفاده انطباقی از بنا‌های تاریخی است که ازلحاظ پرداختن به جنبه‌ها و دامنه‌های گستردۀ تأثیرگذار بر این حوزه جامعیت داشته و براساس مرحلۀ مناسب برای شناسایی معیار‌های ارزیابی (پس‌از بهره‌برداری)، ازطریق تحلیل روابط میان معیار‌ها، نقش و اهمیت هریک، سازوکارهای تحقق سازگاری را تبیین نماید. پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و در آن از روش آمیخته استفاده شده است؛ به‌نحوی که پس‌از شناخت چارچوب سازگاری، 45 مؤلفه تحقق آن با راهبرد توصیفی-تحلیلی و برگرفته از تحلیل محتوای جهت‌دار گردآوری شده و نهایتاً با هدف شناخت روابط میان زیرمعیار‌ها، روش مصاحبه با خبرگان در جمع‌آوری و نیز ترکیب روش‌های دیمتل فازی، ساختاری-تفسیری و میک‌مک در تحلیل داده‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند که نهایتاً طی «مدل مفهومی نهایی» ارائه شده است. شایان ذکر است از میان این زیرمعیار‌ها، «حفظ و تقویت ارزش‌های ناملموس» بیشترین میزان تأثیرپذیری و تعامل با سایر زیرمعیار‌ها و «الزامات فنّی حفاظت (بازگشت‌پذیری و حداقل مداخلات)» در صدر زیرمعیار‌های با ماهیت علّی شناسایی شده است.


مشخصات مقاله: حق‌پرست, فرزین, رحیم نیا, ایمان. تحلیل جامع مؤلفه‌های مؤثر در تغییر عملکرد سازگار بناهای تاریخی بررسی موردی: خانه‌های تاریخی دوره پهلوی در تهران. نامه معماری و شهرسازی, 1403; 16(43): 103-129.



http://aup.journal.art.ac.ir/article_1332_6069a5a542039cffe4bff90694b46842.pdf




@restorationarcheology