Окуганды жакшы кором

https://youtu.be/7lA2yyMyDJY?si=D3LeNZp80bdDUMJA

https://youtu.be/3zICN8-Y3KU?si=UxemL_qk2tAndtPY

МЕН КЫРГЫЗМЫН ДЕГЕНДЕР БИРИГЕБИЗ( ДУЙНО ЖУЗУНО ИЗДОО САЛАМ🌎🌏🌍🔥💥🌟💫⭐️✊🏻🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🤲🏻🤲🏻🤲🏻🤲🏻🤲🏻! ИЛГЕРКИДЕЙ КАН ТООГУ ЫЙ КОЗ ЖАШ БОЛБОЙТ БУЛ АКЫРКЫ КООМ! БИР ГАНА КЫРГЫЗМЫН ДЕГЕНДЕРДИН КАСИЕТИ САКТАТ( НУК ПАЙГАМБАР АДАШКАН ДЕП БЕЛГИ БЕРИП ЖАТАТ БУЛАК СУУДАН. АДАШКАНДАР КОРПОҢУЗДАР КУДАЙ ЖУРОКТО БИЙИКТЕ АТА БАБАЛАР🌎🌎🌎🌎✊🏻✊🏻💥✊🏻🤲🏻🤲🏻🤲🏻🤲🏻🤲🏻🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🌏🌏🌏🌏🌏💔💔💔💔💔💔💔💔💔💔💔💔😭😭😭😭😭😭🌍🌍🤲🏻🤲🏻🤲🏻🤲🏻🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🇰🇬🫂🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿☝️✊🏻🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏))))…..

https://youtu.be/pdUdAGZB0CM?si=xTgYxzWdwgDpJGpC

https://youtu.be/ei4NwfZ9mMM?si=6QqtGHS0G7SN1a8K

https://youtu.be/L5iAp8cGABc?si=pU806k8CS_E2yCnu

https://youtu.be/sjCUhALY7NQ?si=dtgUWJEwrOW2SMmg

ЖЫЛАНДЫН СУЙУУСУ 25-болук

Ошол жылдын күзү кыска болуп, балпалактап жааган кар бир эле түндө жердин бетин аппак түскө боёп таштады. Эл ичи тынчып, Кызмончоктун ажыдаар экендиги төгүндөлүп, жашоо өз нугунда улана берди. Бирок, терезеден тоо тарапка умсуна карап, улутунган Кызмончок эле эмнегедир, дагы эле жазды самай берет... Кээде экөө бири-биринин түшүнө кирет да, эртең менен ойгоно калып эле Кызмончок божурай баштайт. Бүгүн да ошентти эле:
– Түшүңдөгү ошол жылан мен болчумун, – деди Бектемир тамаша-чындан, – Жылан болуп түшүңө кирбедимби, жаным... Тааныган жоксуңбу?
– Жок! Ал – Жан болчу… – дейт Кызмончок күйөөсүнүн чындап эле кызганып жатканын билбей, – Мен аны көздөрүнөн тааныдым. Билесиңби, анын көздөрү кандай?..
– Мм… Билбейм!
– Анын көздөрү... – чындап эле Жандын көздөрүн элестетет Кызмончок, – Кандайдыр... башкача!
– Ошонуңду!.. Экинчи айтпачы! – “тарс!” жарылып, жууркандын бир учун кайрый салып, тескери карап кетет Бектемир, – Болбосо!..

Жан айыл тарапты карады. Айылдын үстүнө боз түшүп, туман чулгап туруптур. Үзүл-кесил иттердин абалап үргөнү угулуп, атүгүл түтүндүн, нандын жыты келе түштү. Ансайын адамдарга болгон сагынычы, кусасы ырбап, көөдөнү көөп, өзүн-өзү токтотууга дарманы жетпей, эртеден кечке чубалып, “сулк” жаткан оор денесин жерден күч менен бир силкип алды да, тоодон түшүп, соймолоңдоп келатты...
Ал улам ылдыйлап, жакага жакындаган сайын шамалдын ызылдагы азайып келатты. Бир убакта кулак-мурун кескендей тынчый түштү эле, жылан да бирөө кармап калгандай “тык!” токтоду. Анткени айыл тараптан ага... сагынычы да, сүйүүсү да, кубанычы, кайгысы да аралаш сигнал улам-улам дааналанып, жакындап келаткан! Жылан демин ичине катты... – Жан?!. Келатасыңбы, Жан?!. Мен билгем! Ушинтээриңди билгем, Жан! Азапка малынып, адам баласынан да кыйын сай-сөөгүң сыздап, жандүйнөңдүн бырчаланып жатканын билгем!
Үн саамга үзүлө, буйдала калды. Жан кыздын алда неге, же ким бирөөгө алагды болуп, ошон үчүн байланыш үзүлө түшкөнүн түшүндү.
– Келбей коё албадым, Кызмончок! Сагындым сени, ушунчалык сагындым!..– деди Жан байланышты жоготкусу келбей энтиге-энтиге дем алып.
– ...Жан, мен да сени сагындым! Мен да сен деп кусаланып, “шырп” эткен дабышка “селт” этип, шооратыңды издеп... сарооруп жашап келем. А бирок... – кыздын үнү мукактана, үзүлө түштү. Ал ыйлап жаткан окшоду. Жыландын денеси “дирт!” этип, жыйрылып алды:
– Бирок эмне?!. – деди дилинде чебеленип.
– Бирок... мен сени унутушум керек! Кайт артыңа, Жан! Анткени мен...
– «Анткени» эмне, Кызмончок?! – Жан дилинде чаңырып ийди.
Байланыш такыр үзүлдү! Жан умсуна түшүп дагы, дагы тыңшады. А бирок өчөшкөнсүп, жымжырттыктан башка эч нерсе угулган жок! Кызмончоктун аягына чыкпай калган бир сөзү гана кулагына кайра-кайра жаңырып туруп алды: “...Анткени мен...” Андан аркысын эмнеге айткан жок?! Эмнени айтпай калды?! Анткени... эмне болушу мүмкүн?! Ооруп калдыбы? Жок, жок! Анын бетин ары кылсын! Андай болгон күндө деле эмнеге келбе дейт эле?! Же Бектемирге?.. О, жок!!!”
Бул жолу да Бектемирди эстегенде, жыландын тулкусу кызганычтан тулуптай болуп чыңалып, карыша түштү. Бул жолу да: “Кызмончок болбогондочу, аны менен “сүйлөшөт” элем!” – деп алды.
Үн менен кошо эле Кызмончоктун элеси да жок болду. Тулкусуна ой, санаа, сагыныч батпай кеткендей жыландын денеси ого бетер оордоп, башын өйдө көтөрө албай, тээ бир далайга чейин жерде сулк жатты. “Эмнени айта албай калды?! Эмнени?!” Эсине улам бир жагымсыз нерселер түшүп, ансайын обдула баш көтөрө калып, айыл тарапты карай берди!
Дагы Кызмончок үчүн сабыр тутту ал. өзөгү өрттөнүп, биринчи жолу өлүүнү самап кетти! «Туура айтасың! – деди анан өзүн-өзү кубаттап, – Же айбанча, же адамча жашай албай, өзүңдү да, өзгөнү да азапка салгандан көрө, ошенткениң жакшы!..»
Анын оюн окугандай, ушул тапта күн укмуштуудай бир коркунчтуу күркүрөп жиберип, жакын эле жерден чагылган чартылдады да, бармактай-бармактай болгон мөндүрлөр, жыланды башка-көзгө койгулап жиберди… ( АЯГЫ )

Ким-кимисинин оозунан келмеси түшүп, көзгө илээшпеген убакыттын ичинде эле бир айылдын элин бир ордо жылан бийлеп, баш ийдирип турду! Адамдар да, жыландар да качан үнсүз-сөзсүз, кыймылсыз тынчый түшкөн убакта гана Жан Кызмончоктун алдына сойлоп келди.
– Кызмончок!.. – деди ал көмөкөйүндө сүйлөп, – Адамдардын асылдыгын, айкөлдүгүн, улуулугун ыр менен жомокко айлантып, чыны менен эле ошондой экенине ишенип, ишендирчү элең! “Адамдай ак көңүл, сабырдуу жана кечиримдүү бол!” – деп үйрөткөн элең! А бирок мен береги таш боор, мыкаачы адамдарды, алардын жасап жаткан акылга сыйбас, ыпылас иштерин көрүп туруп...
– Жан!!! – Жыландын сөзүн бөлүп, жандалбастап ыйлап жиберди кыз, – Жок, Жан! Суранам сенден, андан аркысын айтпа, Жан?!.
– ?!.
– Ал жомоктор чын! Алар эч качан жокко чыкпашы керек! Адамдар жөнүндөгү ошол ишенимден эч качан, эч убакта кайтпашың керек, Жан?!.
Кызды аяган үчүнбү, айтор аны бир топко нес боло карап туруп, тамагын балкылдата, кышылдады жылан:
– Кайтпай калдым, Кызмончок! Эч качан… Анткени ошол улуулукту мен... азыр көрүп турам!..
– Жан! – Кызмончок эми салаалаган көз жашын улам бир алаканы менен арчый, ыраазы болгондой, күлүмсүрөй айтты, – Рахмат, Жан!
Жан менен кыз кучакташып калышты.
– Мен сага өмүр бою ыраазымын, Жан! Бирок, мени кечир?!
– ?..
– Эгерде Жараткан сени жылан кылып, мени адам кылып койбогондо, мен сени эч кимге алмашпас элем, Жан!
– Мен сенсиз жашай албайм, Кызмончок! – жыландын көздөрүнөн ый аралаш ушул жазууну окуду кыз.
– Мен дагы... сени сүйөм, Жан! – эркелете тиктеп, акырын шыбырады кыз. Жан ушуну гана күткөндөй кызга бой таштады. Кыздын ийнине башын жөлөгөн жыландын солкулдаган денеси, анын ыйлап жатканын билгизип турду!
Кызмончоктун да салаалаган көз жашы эки бетин көл-шал жууп, кучагындагы жыландын денесин кошо жашка чылап, түшүнүксүз сөздөрдү сүйлөп жатканына Асылбек да, эл да түшүнүп-түшүнбөй карап турушту.
– Кызмончок! – жылан бир убакта кыздын ийнинен башын көтөрүп, көздөрүнө тигилди, – Мен өмүр бою сенин ушул гана “сүйөм” деген сөзүңдү күткөм! Мен анткени, сенде анын бар экенине ишенгем! Мен эми тагдырыма да, сага дагы ыраазымын!.. Эгерде сен макул десең... өмүрдөн өткөнчө кулуң болоюн?
– Жок, Жан!!! Андай дебе! Бул биздин акыркы жолугушуубуз болсун!
– ?!!
– Сен экөөбүз эки бөлөк жандарбыз! Көрдүң го, өзүң…
– Анткен менен биздин сүйүүбүз бир эмеспи?!.
Кыз Жандын оролгон денесин колдору менен өзүнөн оолактатып, артка кетенчиктей берди да, эми:
– Мен сенин бактылуу болушуңду каалайм, Жан! – деди өктөм, – Билем, сага жыландардын арасында да жашоо кыйын! Бирок адамдардын арасы да сага түнөк эмес! Ошондуктан мен бүгүн сенин өз дүйнөңө, мекениңе сапар алып, бу жерден биротоло кетишиңди каалайм?! Ошондо гана менин санаа-көңүлүм тынч болот!
Жан кызды узакка көз албай тиктеп турду да, эмнегедир артына шарт бурулуп, элди аралап кирип кетти! Ошондон көп өтпөй эле Жан жыландарды баштап, айылдан узап баратты! Дарыядай жыбылжып, тээ далайга чейин аягы үзүлбөй, адырдын бетинен өйдөнү карай агылып бараткан жыландарды Кызмончок баштаган айылдыктар көрүнбөй калгыча узата карап, катып турушту... ( Уландысы бар )

ЖЫЛАНДЫН СУЙУУСУ 24-болук

Асылбектикинен адегенде Акбай ата чыкты. Эл жымырап, тынчый түштү. – Айланайындар! – карыя салмактуу сүйлөдү, – Бир өзөндүн суусун ичип, бир жердин тузун таткан бир тууган, бир ууч элбиз! “Шашкан – шайтандын иши” деп, кечээ кызуу кандуулук кылып, адамдын акылына сыйгыс, оюна келгис иш жасап ийе жаздадык эле!
Топ ичинен Таңырбай кепти жырып:
– Таң атканча коюн-колтук алышып жатып, эми ошолордун кебин сүйлөп, элдин башын айлантайын дедиңби?! Калайык, мунун тээ башынан эле Асылбектики менен тымызын ымаласы бар! Булардын сөзү да, былык-чылыгы да бир! – дегенде аны эрчигендер:
– Ошондой! Туура айтат! – деп жаалашып, Таңырбайды колдоп кетишти. Ошол убакта үйдөн Асылбек, Сырга, Кызмончоктор чыгып келишти. Аларды көрүп Бектемирдин жүрөгү дүкүлдөп, бир башкача делөөрүп, алда неден үмүтү үзүлбөй, кандайдыр бир, кимдендир жакшылык күтүп, ошол убакыттын ылдам эле келишин дегдеп турду.
– Агайындар! – деди Асылбек, – Азыраак сабыр кылып, кепке кулак салсаңыздар?! Мынакей, менин кызым – алдыңарда турат!
Кызмончок өзүн жабалактай тиктеген көпчүлүктөн корголоп, энесинин артына жашынды. Жан болсо Асылбектердин чакырыгын күтүп, терезеден шыкаалап турду.
– Ушул кенедей кызды “ажыдаар” деп айтууга кимиңердин дитиңер барып, кимиңердин көөнүңөр түтөт?! Деги эле адамдын айбанга айланганын ата-бабамда уккан дагы, көргөн дагы эмесмин!
– А баягы, Сайраны арбап жыккан, алиги тизеңде алчаңдап эркелеп жаткан ак ажыдаарды анда биз жалган көрүппүз да?! Ошондойбу, эл-журт?! Демек, бу Асылбектен башкабыз бүт келесоо, кемпай турбайбызбы, ыя?! – деп Бекибай чал чыйкылдады.
– Капырай, кажылдабай коё турсаңар боло! Кепке конок бересиңерби, жокпу?! – деп Дилдекан аттуу колунан көөрү төгүлгөн уз, сымга тизгендей зымырайып турчу сулуу аял тигилерди тыйган болду эле:
– Сен, келин бала, үйүңдө бечара Тилекти каалаганыңдай калчап, башкарып жүрүп көнгөн экенсиң! – деп акшыя карап, Таңырбай аны зекип койду. Дилдекан дагы бир нерсе айтайын деп оозун таптап барып, унчукпай калды.
– Кагылайын калайык-калкым, Кызмончок менин эле эмес, силердин да кызыңар! А жанагы Сайра жеңем көргөн, сиздер көргөн жылан – ал адам эмес! Ал – бала кезинен биздин үйгө байыр алып өскөн, кадимки эле жылан! Ишенбесеңер ошол ак жыланды азыр алдыңарга чакырайын!
Элдин ичи күбүр-шыбыр болуп толкуй түштү. Аңгыча үйдүн терезесинен сыртты көздөй башкача бир аппак, зор жылан жыбылжый агып, Асылбектердин катарына куюлуп түшүп жатты. Аны көргөн көпчүлүк Асылбектин айткандарына саал ынангандай болушту. Бирок Таңырбайлардын тобу элден өзүнчө бөлүнө калып, кужулдаша калышты да, Канымет чалды ортого чыгарышты:
– Айланайындар! – деди Канымет ээгиндеги чокчогой сакалын сексеңдете, элди тегерете бир карап алып, – Баятан беркилерди угуп, көрүп атып, бир топ аксакал, көксакалдар ушундай деп чечтик: Биринчиден буларга ишенүүгө эч мүмкүн эмес! Элдин көзүн будамайлаш үчүн мындай немелер эмнени гана жасабайт?! Эмнени гана ойлоп, эмнени гана айтпайт?! А балким булардын үйү чындап эле жыландардын ордосудур?! А балким Кызмончок чындап эле ажыдаардыр?!
Канымет тарапка таразанын ташы оой түшкөндөй болду. Аны байкаган Канымет андан ары шыр кетти:
– Ошондуктан мени, менден башка дагы бир канчаларды азыр силердин эртеңки күнүңөр тынчсыздандырууда! Кыргызда бир: “Жоо аяган жаралуу” деген кеп бар! Кеч болуп калгандан кийин башыбызды ташка уруп, бармагыбызды тиштеп калбайлы! Өлүмдөн башкасынын эртерээк болгону эле жакшы! Эгерде кепке келип, эпке көнсөңөр, ишти бүгүндөн калтырбай эле чечип койгонубуз оң!
– Канымет?! – Акбай карыя ордунан бир обдула түштү, – Кантесиң, Канымет?!
Канымет ага карап да койгон жок. Бал тилге салып, ансыз да эки анжы болуп, олку-солку турган элдин башын таптакыр айланта сүйлөдү:
– Анын ата-тегинин элге кызмат кылган, элдик адамдар болгонун эске алып, ошолордун арбагын сыйлап, ата-бабадан калган асыл касиетибизди сактап, айкөлдүккө баралы да, Асылбектин алдына бир шарт коёлу, кандай дейсиңер?!
– Туура! Туура! – дешти эки-үчөө. "Кандай шартты айтаар экен?” – дегендей көпчүлүк да, беркилер да тынчый калышты.

– Эгерде Асылбек ушул шартка көнсө, анда айылда калып, арабызга аралашсын! А эгерде көнбөйт экен, анда ары жагын да ойлонуп койгонбуз!
Апасынын аркасына далдаланган Кызмончоктун жүрөгү дикилдеп, Жан дагы жаткан жеринен ордуна батпай, ойдолоктой түштү.
Канымет чал бир азга унчукпай калып, өтө жооптуу, маанилүү бир нерсе айтуучудай тамагын жасап, чапанынын эки өңүрүн кымтылана, Таңырбай, Бекибайлар жакты бир карап алды. Алар аны кубаттагандай күлмүңдөп, баштарын ийкешти. Бирок Канымет жылан жакты тик багып карагандан айбыгып, жүзүн ала качып, жалтактап кетти да:
– Эл-журт! Эмесе, бүтүм мындай – эгерде элге бүлүк салган, Сайраны жыккан чын эле Кызмончок эмес, береги жылан болсо, анда аны мындан ары да ким бирөөнө кол салбайт деп эч ким кепил боло албайт! Ошондуктан, Асылбек так ушул жерден жыланды өлтүрүп, эл алдында абийиринин ак экенин далилдеп берсин!
– Туура айтат! Ошентсин! – дешти көпчүлүк. Таңырбай сөзүнөн аягын ушинтип бүтүрдү:
– Болбосо, Асылбектин үй-бүлөсү так ушул жерден таш бараңга алынсын!
Кечээки: “Айылдан көчүп кетсин,” – дегенди кантип: “Таш бараңга алынсын!” – менен кантип алмаштырып ийгенин өзү да байкабай калды.
Кызмончоктун көздөрү караңгылап, кулагы туна, апасынын каруусун мыжыга кармап, ыйлап жиберди. Жан анчалык деле кебелген жок. Тек гана жерден баш көтөрүп, курчаган элди таң калган өңдүү бир тегерете карап алды. Асылбектин денесинен чыпылдаган муздак тер чыгып кетти. Жабалактай тиктеген элге эмне жооп айтаарын билбей, адегенде алдастай түшүп, анан:
– Жок! – деди, – Аны өлтүрүүгө менин колум дагы, дитим дагы барбайт! “Чөптү кордосо – көзгө зыян.” Мунун айбандыгы эле болбосо, чыпалактай кезинен көз алдымда чоңойгон. Эч бирөөнө кылдай зыяны жок!
– Акмак!!! А менин аялымдын аз эле жерден өлбөй калганы сага эч нерсе эмес экен да?! Адамдын жанынан да сенин ажыдаарыңдын жаны баалуураак турбайбы! – Жамажайынан шилекейи чачырап, ачуусу аябай келгендиктен өңү кара-көк тартып, калчылдаган Абылай ушинтти да, мылтыгын соройтуп, жыланды мээледи. Бектемир атасынын колундагы куралга асылып, алып койду эле, эми Абылай жерден таш ала коюп, ортодогуларды ургулап кирди.
– Ата?! Ата?! – деп колуна жабышкан Бектемирди жыга түртүп, жерден өчөңдөп таш издеп, улам тигилерди көздөй сызгырылтып ыргыта баштады. Аны токтотконго киши чыкпай, атүгүл ага кичүү уулу Чынтемир кошулуп, бара-бара таш ыргыткандардын катары арбып, Асылбектерди көздөй туш-туштан таш мөндүрдөй жаай баштады. Асылбектер жада калса үйгө кире качууга да үлгүрбөй, улам бир жерине таш тийип, жандалбастай бети-баштарын калкалап, бир ууч болуп чогула калышты. Жан дагы канча ирээт денеси ооруп, ары-бери ойдолоктоп жатып, акыры укмуштуудай бир үн чыгара ышкырып, тикесинен тип-тике тура калды!
Ушуну эле күтүп тургандай, заматта айылды жыландар каптап кетти! Элди тегерете курчап, кандайдыр бир кышылдаган үн чыгарышып, кичине эле кыймыл кылгандарга: “Тс-с-с!!!” – этип, коркунучтуу сес берип, эки ачакей тилдерин соймоңдотуп жатышты.
Баятан бери бакылдап жаткан Канымет чал, Абылай, Бекибай, Ишенбайлардын келмелери ооздорунан ыргып, аялдар чаңырып, балдар ыйлап, айтор бат эле айылды ызы-чуу каптап кетти. Айрыкча: “Ансыз да элге жек көрүмчү болгон жаныбыз, эми биротоло бетибиз карарабы?” – деп Асылбек, Акбай ата, Сырга, Кызмончоктордун үрөйү учту. Ак жыландан алда канча өңдөрү суук кара, чаар, таргыл, ала-була жыландардын бир даары элди айланта сыртынан курчап, бир даары соймолоңдоп так адамдардын аяктарынын арасынан аралап өтүп, ортого кирип келди!
Асылбектердин жанында тикесинен турган Жан аларга көрсөтмө берип, буйрук кылып жаткандай туюлду элге.
– Жан! – деди ушул тапта Акбай ата каргылданган добушу менен, – Жан, антпе айланайын?! Кечир бизди?!..Элди кечир?! Бири-бирибизге кара санабайлы!
Ортого кирип келген өңү суук кара чаар жыланды Асылбек менен Сырга тааныды!.. Ал азыр да так ошондогудай каардана түп-түз мээлеп, Акбай атага карай келатты. Аңгычакты Жан жерге өтө ылдамдык менен ийилип түшүп, кара чаар жыланга бир тийип өттү эле, тигил денесин титирете катуу жыйрып алып, кайра имерилип, артка кетти.

ЖЫЛАНДЫН СУЙУУСУ 23-болук

Ал эми жыландар быкпырдай жайнап, айылдан анчалык алыс эмес, Асылбектердин үйүнө жакын эле жерде таң атырышты. Бетеге, куурай, тикенек-чөбү аралаш өскөн аңыз бооруна быкылдаган жыландарды көтөрүп, көкүрөгүн кере чалкалап жатты... Таңга маал капысынан эле катуу шамал болуп келди. Улуп-уңшуган бороон айылды өрдөп, ансыз дагы алда нелерден чочулап, үрпөйгөн үйлөрдүн үрөйүн учуруп, эшик-терезелерин калдыратып, анын артынан тарсылдаган катуу добул жүрүп кетти. Айылдыктар бул жолу да аны “ажыдаарга” – Кызмончокко жорушуп, Асылбектер да ушул түнү кирпик какпай таң тосушту.
Айылдыктардан биринчи болуп Акбай ата ошол түнү “ажыдаар-кыздын” ким экендигин укту. Укту да, бет маңдайында отурган үчөөнө же ишенерин, же ишенбесин биле албай, саал бүдөмүктөнө карады. Эшик-терезеден кирип, каршы-терши урган мөндүр аралаш шамал улам ортодогу бир үзүм отту жалпылдата үйлөп, ансайын Сырга чыракты тегерете калканч тосо коюп, убаралана берди.
Чоң энесинен калган калтар ичикти жамынган Кызмончок апасына ыктай отурган калыбында отту карап, ойлуу. Асылбек болсо кепти Акбай атадан күткөн өңдүү унчукпай калды. Аларды тегерете карап чыгып:
– Ушул айтылгандар туурабы, балам? – деди Акбай карыя Кызмончокко карап.
– Ийи, – деди Кызмончок ата-энесинин баятан берки айткандарын ырастай.
Эмнегедир эсине бир нерсе түшө калгансып, анан оозгу үй жакка бир жалт карап алып, күтүлбөгөн жерден эле:
– Чоң ата, Жан менен таанышасызбы?! – деди кыз.
– ?!. – чоң ата эмне деп жооп айтаарын билбей, алдастай түшкөндө кыз калтар ичиктин ичинен суурулуп чыгып, оозгу үй тарапка умтулду:
– Жан?!
Босогодон ары, караңгы бөлмөгө көз жиберип, Жандын шыбыртын тыңшады.
– Ал көрүнбөй калды го, кызым. Көпчүлүктөн жазганып, кеткен чыгаар, – деди Сырга.
– Жок, апа. Мен анын дем алганын угуп жатам! – деп анан: – Жан! Келе бер, атам сени эч нерсе кылбайт, – деди жыландын оюн окугандай. Ошондо гана эшик-терезесинен шамал аркыраган оозгу үйдөн Жандын жыбылжый жылган дабышы угулду. Кызмончок анан бут алдына келип калган ак жыландын тулкусун жерден көтөрүп ала койду да, экөө баягы, бала кездегидей кучакташып калышты. Кызмончок менен бойлошуп, башын анын ийнине жөлөгөн жыландын калган денеси чубалып, жерде жатты.
– Жан! – деди Кызмончок. Анын көздөрүндөгү каканактаган ысык тамчы “мөлт!” деп кулап, Жандын денеси ылдый агып кетти. Башка эч нерсе айта албай койду кыз.
Жылан да ошентти. Эмнегедир азыр кызды жонуна кондуруп алып, ааламды айланып, жер кезип, ай-жылдыздарды аралап, алыска-алыска алып учуп кетүүчүдөй, айнексиз терезеден тээ закымдарга бир умсунуп карап алды да, анте албастыгына бирок катуу өкүнүп, табийгаттын таш боор мыйзам ченемдерине таарынып кетти Жан!
Баятан бери экөөнү үнсүз тиктеген үчөөнүн ушул саам сай-сөөктөрү сыздап кетти.
– Кызмончок! – деди аңгыча Асылбек. Жылан менен кыз таттуу уктап кетип ойгонгондой болушту. Жан Кызмончоктун ийнинен жылмышып түшүп, экөө эми үчөөнүн жанына келишти. Асылбек, Сырга түгүл, ошондо Акбай атанын да береги боору менен сойлогон макулукка ичи жылыды. Айбан да болсо ыйбаа кылып, өзүн алардан алысыраак кармап, көздөрүнө тике тик кароого батына албай, башка жакты баштанып турганына таң берди. Ушунча жыл жашап жүрүп, ушундай укмушту көрбөгөнүн кара!
– Жан! – деди Асылбек адамга айтып жаткандай, бирок ачуулана, өктөм унчугуп, – Айылда эмне алаамат болуп жатканын көрүп жатасыңбы?! Элдин эмне деп, эмне үчүн, ким үчүн дүрбөлөңгө түшкөнүн түшүнөсүңбү?!
– ?.. – жылан көнөөлүү жандай жүзүн ала качып, болбурады. Кызмончок элтеңдеп бирде атасын, бирде жыланды карап, чочулап турду. Асылбек айласы түгөнгөндөй бир азга унчукпай калып, анан:
– Кана, эми эртең эмне болот?! Эл бизди ушул бойдон жайыбызга коёт дейсиңби?! Сага го эчтеке эмес, эртеби, кечпи кетчү жагыңа кете бересиң! А бирок сен алдагы кыздын келечегин күм-жам кылып, тагдырын талкалап, бактысына балта чапканыңды билесиңби?! – деди. Кептин таамай, чындыгынан жылан жаткан ордуна батпай, кирип кетерге тешик да таппай, кайсалактай түштү. Аны байкап, баамдап отурган Акбай ата таң калганынан жакасын кармап, Сыргадан шыбырап сурады:

– Мунуңар кеп-сөздү түшүнөбү?
Сырга: “Ооба,” – дегендей башын ийкеңдетти.
– Э, Асылбек! – деди ошондон кийин Акбай ата, – Андай болсо сурачы, деги анын эл ичинен издегени, сураганы эмне экен?
Жылан Акбай атаны бир муңайым карап алды. Анын жансыз көздөрүндөгү: “Мага адамдардан сүйүүдөн башка эч нерсенин кереги жок!” – деген жазууну Кызмончок гана окуп калды. Бирок Жандын Кызмончокко болгон сүйүүсүн эне-бала, жылан үчөөнөн башкалары бу жолу да билбей калышты. Аны таап айтууга азыр эч кимисинин эрки, чечкини да жетмек эмес.
– Мында эмне айып? – деп ортодогу ыңгайсыз абалды адатынча Сырга оңдоп кетти: – Кептин баары менде болуп жатпайбы!.. Баштатан эле башымды алып, тилимди кесип салса дагы элге жаап-жашырбай, болгонун болгондой айта жүрсөм, эл мынчалыкка барбайт беле?!. Акыры түшүнөт эле да!..
– Сырга, өзүңдү эле күнөөлөй бергенди койчу! – деди Асылбек жактырбай.
Добул басаңдап, сырт жак да кулак-мурун кескендей тынчый түштү.
– Сен кетпе! – деди бир убакта ордунан козголуп, терезеден сыртка чыгып кетүүчүдөй беттенген жыланга Акбай карыя. “Эмне үчүн?” – дегендей жылан токтоп, карыядан жооп күтүп калды.
– Эртең эл чындыкты билиши керек! – деди Акбай ата. – Сени көрбөсө, Кызмончоктун жылан эмес экенине эч ким ишенбейт!
Макул болгондой жылан кайра бери баштанды эле:
– Ата! – деп ийди Кызмончок, – Алар Жанга кол салып, мерт кылып коюшпайбы?!.
– Антпейт!..

Таң супа салганда эле мал-жанга кыймыл кирип, айыл уйкудан турду. Асылбек да эшик-терезесин калкалап, короого чогулган таш-тушту ыргытып, үйдүн тегегиндеги чачылып, чала өрттөнгөн саманды тазалап, ананкы жашоого кам көрүп жүрдү. Түндө туш келди үркүп, чачыраган малдын маарап, мөөрөп келгенин короого киргизди. Күйүп түшкөн бастырманын ордундагы күлдү додолоп чогултуп, эмнегедир убакыт өтпөй, элдин ылдам эле чогулуп келишин күтүп, жогору жакты улам чыдамсыздана карай берди. Канча жылдардан бери эл үчүн табышмакка, сырга айланган, өзүлөрүнүн да көкүрөгүн өйүгөн ажыдаар жөнүндөгү аңыздын аныгы айтылып, ачыкка чыгарын ойлоп, эмнегедир көңүлү делебептеп, шашып жатты. Айткандай эле айылдыктар күн кылтыйып чыккан кезде айылдын жыйыны өтчү жерге чогулушту. Акбай ата, Асылбек, Сырга, Кызмончок, Жан менен бешөө болуп, алар да өзүнчө кам көрүп, эл менен жолугушууга даярданып жатышты. – Апа, коркуп жатам! – деди жүрөгү кабынан ыргып кетчүдөй лакылдаган Кызмончок.
– Коркпо, балам, – деди Сырга, – Эмнеге коркосуң? Кудайым бар. Эл деле биздей адамдар эмеспи.
Ошондон көп өтпөй эле опурап-топурап келген эл кечээкидей эле үйдү тегерете курчап алышты. Абылайдыкы эле катуу уктап калган эмече эшикке чыкпай, эмнегедир жымжырт. Айрымдары алардын эшигин каккылай башташты.
– Ата, эл келди! – деди терезеден сыртты караган Бектемир.
– Келсе – келсин! – деди эшикти тосуп, босого менен бойлошуп турган калыбында Абылай кежирлене, – Келе берсин! Анда биздин ишибиз да жок!
– Ата, эмнеден коркосуз?! Алар деле биздей кишилер го?! Анын үстөнө Асылбек байкем бүгүн элге болгонун болгондой айтып, ачык сүйлөшмөк!
Абылай көшөрдү:
– Айта берсин! Биз эч жакка барбайбыз!
– Анда мени коё бериңиз?! – деп Бектемир сыртты көздөй басканда атасы босогодо жөлөнүп турган беш атарын ала коюп, уулун көздөй соройтуп сунуп ийди:
– Тарт! Болбосо атып өлтүрөм!
Сайра кошо уулунун этек-жеңине асылып ыйлап, кичинекей бөбөктөрү чырылдап, үйдүн ичи ызы-чуу түшүп кетти.
– Абылай?! – аңгыча эшик-терезесин эки-үчөө тарсылдатып ургулап ийди, – Чыкпайсыңбы тез! Тигилерди ары же бери кылбасак!..
“Ырас эле!..” – ойлоно калган Абылай бир убакта каалганын илгичтерин шарактатып ачып, эшиктеги элге аралашып кетти. Анын артынан Бектемир менен Чынтемир жөнөдү. ( Уландысы бар )

ЖЫЛАНДЫН СУЙУУСУ 22-болук

Бая өрт чыга баштаганда эле Асылбек үй-бүлөсүн жер алдындагы “үйүнө” алып түшүп кеткен. Аны эч ким билчү эмес. Билмек турсун бул эч кимдин оюна да келчү эмес. Ушундай күн болорун болжогонбу, же башка дагы бир нерсени ойлогонбу, айтор жайлата төркү үйүнүн бурчунан ылдый кирип кете тургандай эшик жасап, бир үй-бүлө баткыдай казып, ичин жылмалап, саман төшөп, бир бөлмө жасап койгон. Аны Жан билчү. Канча ирээт ушул “үйдө” түнөп да жүргөн. Имерилип эми да так ошол бурчту көздөй бет алганда эшик “шарак!” ачылып, Акбай ата кирип келди. Жылан демин ичине катып, абышкадан көз албай карап калды. Акбай ата аны көргөн жок. – Асылбек! – деди үйдү айландыра кулагын төшөп. – Уулум, кайдасың каралдым?!
Эчактан эле бул үй-бүлө Акбай атаны жакшы көрүшө турган. Анткени Акбай ата Асылбектин ата-энеси менен тээ бармактайынан курбу, дос болгон. Өз атасын Асылбек эс-мас гана билет. Анткени ал Асылбек кичирээк кезинде эл дүйнөдөн өтүп кетип, жалгыз уулду энеси багып чоңойткон. Ыраматылык Сабыркан апа да ушул кишини өтө сыйлайт эле. Аны Асылбек да билчү. Асылбек эшиктен чуркап келип:
– Апаке, Акбай атам келатат! – дегенде апасы бир башкача “селт” этип, жүзү тамылжый түшчү. Алар эмнегедир сырдуу, табышмактуу сүйлөшөр эле.
Канча ирээт аларды угуп, тыңдаганы менен Асылбек кеп маңызын түшүнчү эмес. А бирок Акбай атасы ага абдан жакын адамындай сезилип, эмне үчүндүр эле ага боор тарта берүүчү. Койнуна жатып, атына учкашып, жытын жыттагылап, эркелеп, эки-үч курдай эрчип да кетип, апасынан тил уккан.
– Антчү эмес! Чоң эле жигит ар кимдин койнуна жатам деп эрчигени уят болот! – деп, кээде:
– Аа, балам! Ата мээримине, жытына канбай калып, ошонун ордун күсөп жатканың го! – деп койчу. Атүгүл комуз черткенди дагы Асылбекке Акбай атасы үйрөткөн. Элик-Жондо экөө айылды карай жанашып отуруп алышып, күндүн батканын карашчу. Комуз күүсүн, күүнүн сырын чечмелеп, ата-бабалардын тээ узун учугун уламалап айтып отуруп, бүгүнкү күнгө жетчү.
Бирок бүгүн Асылбек Акбай атасына катуу таарынып турган: “Чын эле Акбай атам ушинттиби?!”.. Ал киши элди топтоп, буларга коё берип, өзү адатынча Элик-Жондо карап отургандай ойлогон.
– Асыке?! Келин бала?! Кызмончок?!
Карыянын добушун так үстүлөрүнөн эшиткени менен эч кимиси унчуккан жок.
– Уулум?! Бул – мен! Кайдасың, кагылайыным?!
Бирок ага эч ким жооп берген жок. Үйдө эч ким жок, кулак-мурун кескендей тым-тырс эле!
Акбай карыянын жүрөк тушу мыкчылып, көзү караңгылап кетти. Эки-үч ирээт ары-бери калдалактап, тамталаңдап барып, анан турган ордунда кулап түштү!
– Ата?! Акбай чоң атамды!.. – деп сөзүнөн аягына чыкпай, көздөрү алая түшкөн Кызмончок ордунан ыргып турду. “Жылан чагып алды окшойт!” – деп айтып жибере жаздап, эмнегедир Бектемирден тартынды. Асылбектин оюна да ошол келип, жерди кыркалата кертип жасаган тепкич менен жогору чыгып, төбөсүндөгү “эшикти” ачып, өйдө чыкты. Белине чейин чыккан Асылбек жерде чалкасынан жаткан Акбай атаны, аны тегеренип, чубалып сойлоп жүргөн Жанды көрдү. Аңгыча ата оор дем алып онтоп жибергенде, жылан аркы үйгө чыгып кетти.
Асылбек атанын оозуна суу тамызып, башына жаздык койду. Эсине келген абышка:
– Балам, – деди Асылбектин артынан кошо чыгып келген Бектемирге карай колун сунуп, – Ата-энеңе барчы, балам! Алар эшикте сени күтүп... Апаң байкуштун алы начар. Бара гой, а мен балдарым менен... – деп келип азга унчукпай калып, анан:
– Таң ата балдарым менен мен да элимден, жеримден кетет окшойм! – деди.
– Мен эч кайда кетпейм, ата! – деди Асылбек көгөрүп, – Элге чындыкты түшүндүрүп, чоо-жайды айтам! Чындыгында менде дагы, элде дагы эч кандай айып жок! Кептин баары жанагы...
Жылан чыгып кеткен жакты карады:
– Жанагыда! Мен аны тирүүлөй жанчып, элдин алдына таштайм! Ошондо билет алар, менин кызымдын ким экенин!!!
Бирок ал муну ачуусу менен гана айтты.
Акбай карыя менен Бектемир анын эмне жөнүндө, ким жөнүндө сүйлөп жатканын түшүнбөй калышты. Алар бу жерден дагы Асылбек Кызмончок жөнүндө айтып жаткандай түшүнүштү.

– Асылбек байке! – деп ийди эми элеки кызын көкүрөгүнө кысып, эркелетип, чачынан жыттап турган атанын заматта үрөйдү учурган кепти айтып жатканына таң кала да, ишенбей да.
– Бар! – деди Асылбек жигитке, – А сен азыр үйүңө бар!
Улам бирден үйгө чыгып келген Сырга менен Кызмончок да Асылбектин айтканын туура көрүштү.
– Бек! – деди Кызмончок, – Көрөсүң го, эртең баары жакшы болот! Ата-энең дагы, эл дагы бизди жек көрбөй калышат. Ошон үчүн сен азыр барышың керек!
Жигит эч нерсеге түшүнбөй, бирок кыздын: “Эртең бизди жек көрбөй калышат... баары жакшы болот” дегенине жетеленип, аларды бир кылчак карап, үйдөн чыгып баратты. Оозгу үйдүн бурчунда далдаланып жаткан жылан аны узата карап койду.
Уулунун карааны көрүнөөрү менен эне-атасы аны бакырып келип басып жыгылышты. Ошондон кийин гана Абылай: “Эми аларды эмне кылсаңар өзүңөр билгиле!” – дегендей аял-баласын алып, үйүнө кире качты. Эл дагы Асылбектикинен арылап барып, акылдашып тарашты. Эгерде эртең менен Асылбек элден сыйы менен кетпесе, катын-баласын кошуп, таш бараңга алып өлтүрмөй болушту.
Элдин үйдөгү ак жыланды дагы кайталап көргөнү, бар туруп эле Асылбектердин көздөн кайым болгону абалды ого бетер курчутуп койгон. Ушундан улам олку-солку болууга эч себеп калбай, Асылбектин кызынын ажыдаар экенине айылдыктар түгөл ишенип калышты.

Жан элдин жай-жайына тараганын көрүп, Асылбектерден санаасы тынып, жыландарды көздөй кетти. А бирок алар да таптакыр кетип калбай, эртеңки күндү күтүштү. Эмнегедир ушул түн бир кызыктай түн болду! Таң атканча эле мал удургуп, үркүп, кошкурук аткан жылкылар жер чапчып, иттер улуп, кыңшылап-ыңшылашып, айтор айылдыктар бир алаамат болчудай үрпөңдөшө улам терезеден сырт жакты шыкаалай карашып, “тырс!” эткенди тыңшашып, келме келтирип чыгышты.
Сайра уулунун төшөгүн өзүнүн жанына жакыныраак салдырып, Абылай экөө тең кирпик какпай Бектемирди бирөө жула качуучудай комдонуп жатышты. Атургай Абылай жанына айбалтасы менен мылтыгын алып жатты. Бектемир болсо калп эле уктаган кишиче түр көрсөткөнү менен, эси-дартынын баары эртеңки күн жөнүндө боло берди.
Асылбектин жанагинтип, “тирүүлөй жанчып өлтүрөм!” дегенине эч түшүнбөй жатты ал. А бирок кызына карата андан аталык мээрим, аталык сүйүүдөн сырткары эч бир жаман мамилени байкаган жок. “Анда эмнеге жанагинтип айтты? А балким Кызмончоктун кийип алуучу жылан кеби бардыр?! Балким ошону жанчып таштап, анан элге көрсөтүп: “Кызмончок эми эч качан жыланга айланбайт!” – деп жар салып, убадасын берип, көпчүлүктөн кечирим сураганы жаткандыр? “Элге чындыкты айтып, чоо-жайды түшүндүрөм” деди го?!. Эл ансыз деле чындыкты билип калышпады беле! Дагы кандай чындык?!. Бул жерде дагы кандай сыр бар? А Акбай атам алар менен эмне жөнүндө сүйлөшөт болду экен? Кызык!..” – ушундай табышмактуу ойлорго оролгон жигит ылдам эле таңдын атышын күттү. Кызмончоктун ишенимдүү, эркелей айткан жанагы кеби айланып келип эле улам эсине түшүп, эмнегедир жүрөгү делөөрүп, туйлап кетип жатты. Эртеңки күндөн жакшылык күткөн жигиттин таң ата гана көзү илинди. ( Уландысы бар )

Баарынын эси-дарты, эки көзү анткен менен Акбай аксакал кеткен тарапта эле.Үйдү кыдырып, Асылбектерди издеген Жан алардын ушул эле жерде экенин билип, Кызмончоктун жүрөгүнүн “дик-дик” кагып, энтиге дем алганы жакын эле жерден сезип жатты.
– Жан! – деди Кызмончок да жыландын шыбыртын туюп, шыбырай айтты эле, Бектемир бу сөздү өзүнө алып, кызга күлүмсүрөй, бактылуу боло карады. ( Уландысы бар )

ЖЫЛАНДЫН СУЙУУСУ 21-болук

Элди аралап, каптап кирип келүүгө бир аз эле кадамдар калганда Жандын улагына ушул үн “шак!” эте түштү да, тикесинен тура калып, арттагы жыландарды токтотту. Жан адамдар тараптан, болгондо да Кызмончоктордун үйү тараптан асманга жалын чачып, жалбырттаган отту көрүп, ою жамандыкка ооп, азыр барып бүт айылдын элин ойрон кылып таштоочудай келаткан. Таңырбайдын азыркы: “Эртеңден калбай көчүп кетишсин!” – дегенинен улам, Кызмончоктодун аман экенине көзү жетти да, саамга кулак түрүп, элди тыңшады.
– Кетсин! Көчүп кетишсин! Эртең күн кылайып чыкканча бул жерден изин суутуп кетишпесе, тирүүлөй таш бараңга алабыз! Макулсуңарбы, эл?! – деди Канымет.
Эл макул болуп, кужулдап жай-жайына тарамай болушканда:
– Айланайындар?! – деп “чар-р” эткен аялдын үнү жыландарды кошо “селт” эттирди. Качантан бери төшөктө жаткан Абылайдын аялы – Сайра экен.
– Айланайындар! Кара көзүмдү кашайттыңарбы, кокуй?! Уулум кана?! Кана уулум, кокуй?!
Аял эки бетин жошодой тытып, чачын жулуп, жер сүзүп жыгылганда карган жорудай калдалактап жетип келген Абылай аялын өйдө кылып:
– Кантет?! Кантет?! Уулуң бар!!! Анакей, Асылбектикинде! – деп үй жакты жаңсагылап ийди.
Абалкыдан алда качан эле оңолуп, бирок жыландан коркуп, элге кошулуп келе албай үйүндө калган Сайранын чыдамы кетип, уулуна түтпөй жетип келгени эле бул!
– Канакей?! – деди чачы-башы саксайып, күйөөсүнө жалдырай тиктеп, – Кана балам?! Апкелем деп кетпедиң беле?!
– Азыр!
Абылай эми эсине келгендей Сайраны таштай коюп, Асылбектин үйүн көздөй чуркады. Жанагысындай терезеге чап жабышып, бирок көзүнө эч нерсе көрүнбөй, ошентсе да бир чети Сайраны жоошутмакка:
– Уулум?! Жүрү кетели?! Жүрө гой?! Жүрчү, Беки?! Антпесең апаң өлүп калат! Тигине, а жерде ыйлап отурат! – деп сүйлөнө берди.
Жооп болгон жок! Андан кийин Абылай жүгүрүп жетип, чала күйгөн эшикти жанталашып ача баштады. Ага дагы эки-үчөө жардам берип, үйгө кирип барышты эле... үйдө эч ким жок болуп чыкты!
Ар кимисинин ою ар башка кетти. Бирок, ким-кимиси Асылбектерди жыланга айланып, көздөн кайым болуп кеткен экен деп түшүнүштү!..Жыландарды Жан жанагы жерге токтотуп коюп, өзү үйгө чабармандыкка келген. Абылайлар үйгө кирген кезде, Жан да Кызмончокторду издей баштаган.
Көз байланып, күүгүм кирген маал болгондуктан, үйдү жарык кылыш үчүн Абылай таяктын башын күйгүзүп алган. Ошол бир тутам жалын үйдүн ичине ары жарык, ары сүр берип, дене бойлор дүркүрөп турган маалда, адамдар жылан менен кайра да карпа-курпа кездешип, турган-турган жерлеринде үн жок, сөз жок селейип туруп калышты! Капортосуна чейин тикчийип тура калган жыландын көздөрү кызыл жарыкта ого бетер кыпкызыл болуп күйүп, от чачып турган! Ушул тапта ал мурда болуп көрбөгөндөй каардуу, заардуу болчу! “Эр эле болсоңор буларга тийип көргүлө!” – деген жазуу бар эле анын көздөрүндө. Абылай:
– Кызмончок?.. – деди эриндери да кыймылдабай, көмөкөйүнөн жагалдана, акырын шыбырап, – Айланайын Кызмончок, кечир?! Уулумду эле бер?! Башка эч нерсе сурабайм?! Энесин ая?..
Жылан саал жибий түштү. Денеси акырындап жумшарып барып, “эшикке чыккыла” дегендей башы менен эшик жакты көрсөтүп, белги жасады. Аны оңой эле түшүнгөн Абылай да, башкалар да арты менен жылып, эшикке чыга качышты. Айрымдары атүгүл, артын карабай качып да баратты.
– Жылан! Ажыдаар!!! – дешти эшиктегилерге. Элдин үрөйү учуп, ого бетер сестене удургуп, үйдөн алыстай түшүштү.
Бир гана Сайра менен Абылай жанагы жерде калышты. Артын карабай качып келип, бирок жер чапчып ботодой боздогон аялын жоошута албай жаткан Абылай чачырай түшкөн элди карап, жан-жанына кайсалактай калды да:
– О, эл-журт?! Ушинтет белеңер?! – деп жансоогалай бир бакырып алды. Өрт өчүп, эл кичине тынчый түшкөнүнө каниет кылып, шалдая түшкөн Акбай ата үйдүн түбүндө колу-бутун шалдайтып, сунуп ийип отурган. Абылайдын үнү аны “селт” эттирди. Теңселе басып келип, сыңар тизелей отуруп Сайранын тамырын кармап:
– Бир аз кайрат кыл, кагылайын! Мен азыр... – деп кайра үйдү көздөй кетти. Баятан бери ар кай, ар кай жерде соксоктоп качып турган адамдар эми Абылай менен Сайрага келип кошула башташты.

Окуганды жакшы кором pinned Deleted message

https://youtube.com/shorts/6q39aCGYXkY?si=PpilPLxp0JYppaWb

Ишенбай байкап көрсө, ошондон бери анын Сыргага болгон эңсөөсү, сүйүүсү акырындап сууп, жек көрүүгө айланып кеткендей. Булардан кандай да болсо өч алгысы келип, кекенип калган. Ошол көптөн бери күткөн күнү бүгүн келгендей дегдеп турганында анан карабайсыңбы, агасынын айтып турганын! Чөптөн уланган өрт улам тегерек-белди жалмап, кыпкызыл жалын асманга буруксуган кара түтүнүн бүркүп, ызы-чуу, кыйкырык-сүрөөн улам көбөйүп, тилсиз жоо бүт айылды жарык кыла алоолонуп, соймолоңдогон кызыл жалын улам күчүнө кире баштады! Ансайын эл үйдөн четтей берип, моокумдары кангандай карап турушту. Эсине келе түшкөн Акбай карыя гана ордунан туруп, кармагандарды туш-тушка итерип таштап, үйдү көздөй чуркады. Бу кезде өрт үйдүн каршы-терши бекитилген каалга-эшиктерине жабышып калган!
Терезеге чап жабыша калып, жандалбастап ичкери шыкаалап, бирок карыя көзүнө эч кимди чалдыктыра албай жатты!
Кокус Асылбектер сыртка чыга качууга аракет кылса, атып салуу үчүн ар бир эшик-терезеге мылтыкчан кароолдор коюлуптур! Алардын арасында Абылай менен Ишенбай да турган экен:
– Балдар! Кагылайындар?! Мунуңар жарабайт! Минткениңер жакшы эмес! Эсиңерге келгиле?! Деги эмне болуп калгансыңар?! Кудайга жакпайт мунуңар?! Эл эмне дейт?! Эртең атагыбыз алыска чыгып, шерменде болобуз, кокуй?! – деп баардык нерсе ошол куралчандардын гана колунда тургандай, ар биринин алдына барып тизелеп отура калып жатты карыя.
Тебетейи адеп жыгылганда эле жерге “күп!” этип кулап, туруп келатып эңип ала койгон карыя дагы эле ошол бойдон жылаңбаш, баш кийимин колуна кармап алып, аппак сакалы көз жашына чыланып, эми жалпы элден жооп күтүп, аларды карай чөгөлөп отура калды. Бала-бакырасы атайылап тосуп алган курчоодон өтө албай, чурулдап турушту.
– Сакалың өрттөнгүр! – дешти айрымдары Акбай карыяны жактырбай, – Мунун да бир балакети бар го?!.
– Апе-ей, бар болгондо да кандай?! – деди аялдардын бири жанындагыга шыбырай, – Ботом, Асылбек бу кишиге бекер жеринен окшошуп калыптырбы?!.
– Койсоңчу?!
– Койбой эле, ыраматылык кайненем айтып калчу...
Окшоштук издегендей экинчиси унчукпай, тунжурай калды да:
– Апе-ей, чын эле... Ырас айтасың, ай! – деди ынангандай.
Аңгыча, бая жолдо келатканда эле Акбай карыяга боор тартып, ошол тарапка кылчактап карай берген жигит элди жарып, Акбай карыяны көздөй жүткүндү. Жетип келип эле карыяны баладай тап-так көтөрүп тургузду да, анын ордуна өзү тизелеп отура калып, кечирим сурагандай карыянын колдорун өөп, чекесине тийгизди.
Эл саамга жымжырт болуп, ушул убакта “тырс-турс!” эткен гана оттун дабышы угулуп калды.
– Эл-журт!!! – деди анан жигит ошол эле жерде, карыяга катарлаш тура калып, – Али да кеч эмес, агайындар?! Биринчиден эл башы, журт башы – аксакал атабыздын айтканын эки кылып, минтип кор тутканыбыз жакшылыкка алып келбейт! Экинчиден, эгерде чындап эле бул ишке ажыдаарлардын тиешеси бар болсо, анда бул иш ушуну менен тынчыбайт!
– Бу кайсы бала эле?! – дешти кары-картаңдардын ичинен бир-экөө.
– Ботом, Бүбү байбиченин чөбүрөсү эмеспи! – дешти ага жооп кылгандар.
– Чоң энемдин жыландар тууралуу жомогун көп уккамын! – деп сөзүн улап жатты жигит, – “Үйүңө кирип келген жыланды ак менен узат” дечү энем! Андай эле Кызмончоктор жылан экен, айылдан жакшылык менен узатып коёлу! Болбосо, жылан деген кекчил болот! Эртең эле башкалары кун кууп келсе кантебиз?! “Ажыдаардын куйругун баспа!” деген кеп бекер айтылыппы?!
Эл ынангандай бир аз жандана түштү. Ошондон пайдаланган Сүйүнбай күрмөсүн шапа-шупа чече салып, туш келди койгулап өрттү өчүрө баштады. Ага Акбай карыя, дагы эки-үчөө, көп өтпөй эле көпчүлүк кошулуп, тээ бир убакта жалбырттаган кызыл жалындын ордуна айылды буруксуган кара түтүн каптап калды.
Баятан бери өрт өчүргөндөрдү арытан карап, элден оолак турган Абылай, Канымет, Таңырбай, Ишенбай сыяктуулар гана жерге “чыйт!” түкүрүшүп, көксөөлөрү канбай калгандай, кимдир бирөөлөргө ызырынып, нааразы болуп турушту.
– Андай болсо Асылбек эртеңден калбай журттан кетсин! – дешти анан алар, – Бул ага акыркы эскертүү! А кокус кетпейт экен, анда эсине салып койгула, эмкиде эч ким, эч нерсе элди токтото албайт!!! ( Уландысы бар )