پیامهای اخلاقی قرآن و عترت
حدیث هشتم
لزوم سخن گفتن به میزان دانش و دانش اندوزی به میزان عقل
امام باقر عليه السلام فرمود: «إنّي لَأكْرَهُ أن يكونَ مِقدارُ لِسانِ الرجُلِ فاضِلاً على مِقدارِ عِلمِهِ، كما أكرَهُ أن يكونَ مِقدارُ عِلمِهِ فاضِلاً على مِقدارِ عَقلِهِ». (ميزان الحكمه جلد10 صفحه 195).
«من خوش ندارم كه اندازه زبان مرد، فزونتر از اندازه دانش او باشد؛ چنان كه خوش ندارم اندازه دانش او، فزونتر از اندازه خرد او باشد».
پیام حدیث هشتم
این حدیث دو پیام دارد: 1. زبان به میزان دانش گشودن. 2. دانش به میزان عقل اندوختن.
در پیام نخست، انسان باید زبان خود را در کنترل اندوخته‌های علمی خود در بیاورد و بیش از دانش و اکاهی خود سخن نگوید، چنانکه در قران کریم در وصف شیطان آمده است: (إِنَّما يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُون) (سوره بقره: 169).
«جز اين نيست كه [شيطان] شما را به بدكارى و به نافرمانى فرمان مىدهد و این كه چيزى بر خدا بگوييد كه به آن علم نداريد».
از اینرو فقها فرموده اند: اگر انسان روزه دار در ماه رمضان عمدا چیزی را به خدا نسبت بدهد که آن را خدا نگفته باشد روز او با اشکال مواجه می‌شود.
و نیز خداوند فرمود: (وَ لا تَقُولُوا لِما تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِب...) (سوره نحل: 116).
«و مگوييد آنچه را كه زبانهايتان به دروغ وصف مىكند...».
و در باره مشرکان که نادانسته چیزهای ناروا را به خدا نسبت می‌دادند فرمود: (ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَ لا لِآبائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ إِنْ يَقُولُونَ إِلاَّ كَذِباً)، (سوره کهف: 40).
«آنان را بدان دانشی نيست، و نه پدرانشان را. سخت گزافه است سخنى كه از دهن آنان بيرون مىآيد، و جز دروغ نمىگويند».
و نیز فرمود (وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً) [نساء: 36].
«و (اى انسان) هرگز آنچه را كه بدان علم و اطمينان ندارى دنبال مكن كه چشم و گوش و دل همه مسئولند».
یکی از مشکلات اخلاقی بسیاری از مردم این است که به هر شنیده ای اعتماد و آن را برای دیگران نقل می کنند، در حالی که از این غافلند که در روز رستاخیز از آنچه دیده ایم و شنیده ایم و یا بر دل ما خطور کرده است مورد پرسش قرار میگیرم.
در پیام دوم انسان باید عاقلانه سخن بگوید، چنانکه در قران به تعقل فرا خوانده شدیم و درک ایات الهی را ویژه خردندان بر شمرده است: (إِنَّ في خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتي تَجْري فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فيها مِنْ كُلِّ دابَّةٍ وَ تَصْريفِ الرِّياحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُون) (سوره بقره: 164).
«به راستى در آفرينش آسمانها و زمين و رفت و آمد شب و روز و كشتي‌ها كه در دريا روان مىشوند با آنچه به مردم سود مىرساند و آنچه خدا از آب از آسمان فرود مىآورد و زمين را كه مرده بود با آن زنده مىكند و در آن همه گونه جنبنده را مىپراكند، و در گردش بادها و [در] ابرهاى مسخر ميان آسمان و زمين، [در اين همه] آيات [و شگفتىهاى خدا] ست براى گروهى كه مىانديشند».
و نیز در حدیث امروز آمده است: دانش انسان بیش از عقلش نباشد، ظاهرا مقصود این است که در تحصیل دانش عقل خود را به کار بگیریم و تنها حفظ کردن و به خاطر سپردن معلومات بدون تعقل در آنها فایده ندارد و اگر فرصت تعقل نداریم بهتر است به حفظ کردن نیز نپردازیم، چون دانش بی تعقل هلاک کننده انسان است و اگر فرصتی پیدا کردیم گاه گاه به تعقل در محفوظات موجود خود بپردازیم.
#ارسالی:
آیةالله حاج احمد باقریان فرح آبادی
@farahabadiha
حدیث هشتم
لزوم سخن گفتن به میزان دانش و دانش اندوزی به میزان عقل
امام باقر عليه السلام فرمود: «إنّي لَأكْرَهُ أن يكونَ مِقدارُ لِسانِ الرجُلِ فاضِلاً على مِقدارِ عِلمِهِ، كما أكرَهُ أن يكونَ مِقدارُ عِلمِهِ فاضِلاً على مِقدارِ عَقلِهِ». (ميزان الحكمه جلد10 صفحه 195).
«من خوش ندارم كه اندازه زبان مرد، فزونتر از اندازه دانش او باشد؛ چنان كه خوش ندارم اندازه دانش او، فزونتر از اندازه خرد او باشد».
پیام حدیث هشتم
این حدیث دو پیام دارد: 1. زبان به میزان دانش گشودن. 2. دانش به میزان عقل اندوختن.
در پیام نخست، انسان باید زبان خود را در کنترل اندوخته‌های علمی خود در بیاورد و بیش از دانش و اکاهی خود سخن نگوید، چنانکه در قران کریم در وصف شیطان آمده است: (إِنَّما يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُون) (سوره بقره: 169).
«جز اين نيست كه [شيطان] شما را به بدكارى و به نافرمانى فرمان مىدهد و این كه چيزى بر خدا بگوييد كه به آن علم نداريد».
از اینرو فقها فرموده اند: اگر انسان روزه دار در ماه رمضان عمدا چیزی را به خدا نسبت بدهد که آن را خدا نگفته باشد روز او با اشکال مواجه می‌شود.
و نیز خداوند فرمود: (وَ لا تَقُولُوا لِما تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِب...) (سوره نحل: 116).
«و مگوييد آنچه را كه زبانهايتان به دروغ وصف مىكند...».
و در باره مشرکان که نادانسته چیزهای ناروا را به خدا نسبت می‌دادند فرمود: (ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَ لا لِآبائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ إِنْ يَقُولُونَ إِلاَّ كَذِباً)، (سوره کهف: 40).
«آنان را بدان دانشی نيست، و نه پدرانشان را. سخت گزافه است سخنى كه از دهن آنان بيرون مىآيد، و جز دروغ نمىگويند».
و نیز فرمود (وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً) [نساء: 36].
«و (اى انسان) هرگز آنچه را كه بدان علم و اطمينان ندارى دنبال مكن كه چشم و گوش و دل همه مسئولند».
یکی از مشکلات اخلاقی بسیاری از مردم این است که به هر شنیده ای اعتماد و آن را برای دیگران نقل می کنند، در حالی که از این غافلند که در روز رستاخیز از آنچه دیده ایم و شنیده ایم و یا بر دل ما خطور کرده است مورد پرسش قرار میگیرم.
در پیام دوم انسان باید عاقلانه سخن بگوید، چنانکه در قران به تعقل فرا خوانده شدیم و درک ایات الهی را ویژه خردندان بر شمرده است: (إِنَّ في خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْكِ الَّتي تَجْري فِي الْبَحْرِ بِما يَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَّ فيها مِنْ كُلِّ دابَّةٍ وَ تَصْريفِ الرِّياحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُون) (سوره بقره: 164).
«به راستى در آفرينش آسمانها و زمين و رفت و آمد شب و روز و كشتي‌ها كه در دريا روان مىشوند با آنچه به مردم سود مىرساند و آنچه خدا از آب از آسمان فرود مىآورد و زمين را كه مرده بود با آن زنده مىكند و در آن همه گونه جنبنده را مىپراكند، و در گردش بادها و [در] ابرهاى مسخر ميان آسمان و زمين، [در اين همه] آيات [و شگفتىهاى خدا] ست براى گروهى كه مىانديشند».
و نیز در حدیث امروز آمده است: دانش انسان بیش از عقلش نباشد، ظاهرا مقصود این است که در تحصیل دانش عقل خود را به کار بگیریم و تنها حفظ کردن و به خاطر سپردن معلومات بدون تعقل در آنها فایده ندارد و اگر فرصت تعقل نداریم بهتر است به حفظ کردن نیز نپردازیم، چون دانش بی تعقل هلاک کننده انسان است و اگر فرصتی پیدا کردیم گاه گاه به تعقل در محفوظات موجود خود بپردازیم.
#ارسالی:
آیةالله حاج احمد باقریان فرح آبادی
@farahabadiha
