የኢትዮጵያ ስነ-ፁሑፍ Ethiopian literature

ቴዎድሮስ ነገሰና
እባብ ጠፋ በጎዳና፤

የሐበሻ ድንዝና ያቆስለው፥ ያሳምመው፥ ያበሳጨው ነበር፡፡ ሲመረው እጅ ይቆርጣል፡፡ እጃቸው የተጎመደ ወታደሮችን ያዩ እንዲህ አሉ።

"ራቱንስ ሚስቱ ታጉርሰው፥
ኧረ ቂጡን በምን ያብሰው?!"

ኢትዮጵያ መሪ ከነበራት ታጠቅ፥ ልጅ ከነበራት ቴዎድሮስ ነው፡፡ ቴዎድሮስ የኢትዮጵያ መንፈስ ነው፡፡ የሐበሻ ስነ-ልቦና የተቀመመው በመይሳው ወኔ ነው፡፡ ስሙን ስጠራው ደሜ ይሞቃል፡፡ ኢትዮጵያ ትጠበኛለች፡፡ ክንዴ ይበረታል፡፡ ሰውየው ልቡ ተራራ ነው፡፡ ጃፓን ስትነቃ አብሮ ነቃ፡፡ የጃፓን ፊውዳሎች እድላቸውን ተጠቀሙ፡፡ አደጉ፡፡ ሃበሻ ሲናከስ ቆሞ ቀረ፡፡

መይሳው ህልመኛ፥ ጀግና፥ አፍቃሪ፥ ፈላስፋ፥ አሳቢ ነበር፡፡ የሐበሻ ያልተገራ ልቦና አከሰመው፡፡ ሰውየው ንጉስ ብቻ አልነበረም፡፡ ቀላል ነፍስ ነበረችው፡፡ ለሃገሩ መልካም የሚመኝ ምስኪን ነፍስ . . . እንካ ቁጠርልኝ።

፩ . . . ጓደኝነት፥ ገብርዬነት

ጆን ቤል የንጉስ አሊ ወታደር ነበር፡፡ ካሳ በጦርነት ማረከው፡፡ ወዳጅ ሆኑ፡፡ ስለአውሮፓ ስልጣኔ አወሩ፡፡ ጠጅ ጠጡ፡፡ ካሳ የጆንን ሃሳብ እየሰማ ህልሙን ሰቀለ፡፡ ህልሙን መሬት ለማውረድ ተራወጠ። አልሆነም እንጂ !

ፍቅራቸው እዚሕ ድረስ ነበር። በጦፈ ውጊያ መሐል ጆን፥ ለካሳ የታለመውን ሞት ለራሱ አደረገ፡፡ ለካሳ የተተኮሰውን ጥይት ተቀብሎ ሞተ። ካሳ ተረፈ፡፡ እንዲሕ እያለ አነባ "ወዳጄ ቤል፥ ድሃው ቤል፥ በወዳጅነት ክፍያ ህይወቴን አተረፍክ"

*

ሌላ ግዜ . . . ፕላውዲን ታመመ፡፡ ለመታከም ወደ እንግሊዝ መንገድ ጀመረ፡፡ ሽፍታ ወግቶ ማረከው፡፡ ቴዎድሮስ ተደራደረ፡፡ ፩ሺ ብር ከፍለ፡፡ ነፃ አወጣው፡፡ ቁስሉ ስለከበደ ደከመ፡፡ ትንሽ ከርሞ ሞተ፡፡ ካሳ ሽፍቶቹን ልክ አስገባ፡፡ የወዳጁን ደም መለሰ።

*

አይከል ኮልባ ይባላል፡፡ የመይሳው ወዳጅ ነው፡፡ ካሳ ሲሸፍት ተዋበችን እንዲጠብቅ ተሰጠው፡፡ ይዟት ወደ ዋሻ ገባ፡፡ አንድ ልጅ አለው፡፡ ልጁ ለተዋበች ምግብ በገመድ ያቀብላል፡፡ ሚስጥሩን አያውቅም፡፡ ምግቡን ማቀበል እንጂ ለማን እንደሚሰጥ አያውቅም። ካሳ ከዘመቻ ተመለሰ፡፡ ሚስቱ ናፈቀችው፡፡ ከአንድ ወታደሩ ወሬ ጠየቀ፡፡ ወታደሩ እንዲም አለው "ተዋበች ከአይከል ልጅ ከዘውዴ ጋር ዓለም እየቀጨች ነው"

ካሳ አጋሳ፡፡ መልዕክተኛ ላከ፡፡ አይከል ተዋበችን ይዞ ወደ ካሳ በረረ፡፡ የአባቱን መጠራት የሰማው ዘውዴ ተከተለ፡፡ መንገድ ላይ ደረሰ፡፡ ጉዞ ወደ ካሳ ሆነ፡፡ ደረሱ፡፡ ግብር ገባ፡፡ ካሳ ጣምራ ጦር ይዞ ተቀመጠ፡፡ ካሳ ፊቱን አጥቁሮ "ተዋበች ለዘውዴ ጠጅ ቀድተሽ ስጪው" አላት፡፡ ታዘዘች፥ ቀዳች፡፡ ሰውየውን ፈለገች፡፡ ግራ ገባት፡፡ ዘውዴን አታውቀውም፡፡ ካሳ ገባው፡፡ ወሬውን ያወራውን ወታደሩ ፈለገ፡፡ የለም፡፡ አምልጧል፡፡ ያመለጠው ነፍሱን በኩታው ቋጥሮ ነው።

፪ . . . ፍቅር፥ ተዋቢዝም

መይሳው አፍቃሪ ልብ አለው፡፡ ማፍቀር የጀግና ባህሪ ነው፡፡ ለፍቅር ይታሰራል፡፡ ሚስቱ ማንም የሚመኘው ጥበብ አላት፡፡ ሙሉ ሴት ነች፡፡ "ደፋር እወዳለሁ፥ ፈሪን እንቃለሁ" የተዋበች ቃል ነው፡፡ የወንድ ልጅ ነፍስ ከሃይልና ከወሲብ የተሰራ ነው፡፡ እንደ ተዋበች ያለች ልባም ታቀዘቅዘዋለች፡፡ ሃይሉን ትገራዋለች፡፡ ካልተገራ አጥፊ ነው፡፡ ተዋቡ ሞተች፡፡ ታጠቅ ልቡ ተሰበረ፡፡ አውሬ ሆነ፡፡ እሳት ላይ ነዳጅ ፈሰሰ፡፡

"እስቲ ጠይቁልኝ ርቃ ሳትሄድ፤
"እቴጌ ተዋበች፥ ሚስትና ገረድ" እያለ አለቀሰ፡፡

አልቅሶ አልቆመም፥ ሰው ፈጀ፡፡ ህልሙ ከሰመ፡፡ እሳተ-ጎሞራውን ማን ይግራው !? "ተዋቢዝም ይለምልም"

፫ . . . ሃሳብ፥ ጋፋታዊነት

መይሳው ፈረንጅ ሲያይ ይቆምበታል፡፡ የሚታየው ስልጣኔ ነው፡፡ አያጎበድድም፡፡ አዲስ ሃሳብ አይፈራም፡፡ የምድር ላይ እግዜር የሆኑ ቄሶችን ልክ አስገብቷል፡፡ ባርነትን ተፀይፏል፡፡ የቤጌምድር ባለሙያ ሰብስቦ ፩ሺ ማረሻ ወደ አረር ለመቀየር ይባጠስ ነበር፡፡ ጋፋት ላይ ኢንዲስትሪ ለማቆም ሞክሯል፡፡ በሐበሻ ምድር የመጀመሪያውን የቁንጅና ውድድር አካሂዷል፡፡ ሐበሻ ዘርፎ ሳይሆን ሰርቶ እንዲበላ ሞክሯል፡፡ ለሐበሻ ስራና ሓሳብ ሞቱ ሆነ እንጂ !

፫ . . . እውቀት፥ "ኢትዮጵያኒዝም"

መይሳው ተፈጥሯዊ ንቃቱ ገራሚ ነው፡፡ ሐገራዊ እውቀት አለው፡፡ የምዕራቡን ይናፍቃል፡፡ ከዘመኑ ቀደመ፡፡ ብቻውን ሆነ፡፡

ሐገራዊ እውቀት + የምዕራቡ ፍልስፍና = አዲስ ሐሳብ

ይሄንን ሐሳብ የ20ኛው መቶ ኢትዮጵያዊ ፈላስፋ እጓለ "በተዋህዶ ከበረ" ይለዋል፡፡ አንዱ አንዱን ሳይውጥ፣ ሳይሸፍን፣ ሳይበላለጥ በአብሮነት ሲቆም "ተዋኅዶ ከበረ"

*

ብሩ ጎሹ የጎጃም መስፍን ነው፡፡ በሰላም ግባ፥ ገብር፥ አለው፡፡ ብሩ ካሳን ናቀው፡፡ ንቆ አልቀረም፥ ፩ መስመር ስንኝ ላከ፡፡

ስንኟ እንዲህ ትላለች "ለካስ ተዘንብሏል ይሄ ሁሉ ጠጅ"፡፡ መይሳው ይሄን መለሰ "እኔ ተጠጥቷል፥ መስሎኝ ነበር እንጅ" . . . በደንብ ይግባው ብሎ ይሄን ጨመረለት፡፡

"አይዋጋም እንጂ ጠመንጃ ተኩሶ
አይዋጋም እንጂ ዘብ ይዞ ገስግሶ
ወትሮም ልማዱ ነው፥ ጎጃሜ ለለቅሶ" ይሄን ልኮ ጎጃም ገባ፡፡

ብሩ ፈረጠጠ፡፡ ካሳ ኩታይ ካሉ ኦሮሞዎች ጋር አበረ፡፡ አደፈጠ፡፡ ብሩን ማረከ፡፡ ኦሮሞ ሐገር እንደሰራ የኩታይ ኦሮሞዎች ምስክር ናቸው።

"የጣቴን ቀለበት አንተ አድርገው ካሳ
በኔማ ጣት ገብቶ አስጨነቀኝሳ . . . " - ካሳ እወድሃለሁ !

© ዮሐንስ

አዳም ረታ ስለ #ሥግር_ልብወለድ ከ 7 አመታት በፊት ያቀረበው አጭር ማብራሪያ

(*ለዚህ ገፅ እንዲመች ከመጠነኛ አርትዖት ጋር የቀረበ)

***
#ሥግር ፣ #ሥግር_ልብወለድ / #ሽግግር

አንዳንድ የተክል ዓይነቶች፤ ለምሳሌ ቀጋ፣ ጌሾ፣ ድንች፣ ዝንጅብል ወይም ጽጌረዳ ከዋናው ግንዳቸው ተቆርጠው ወይንም ተቀንጥሰው ቁራጩ ወይንም ቅንጣሹ ራሱን ችሎ እንዲያድግ ወይንም እንዲጸድቅ ማድረግ '#ማሥገር' ይባላል።

ቶማስ ኪን በመዝገበ ቃላቱ (1990) ሠገረ/አሠገረ የሚለውን በእንግሊዝኛ to transmit, to transfer, to crossover ብሎ ይተረጉመዋል። ደስታ ተክለወልድ ደግሞ በሀዲስ መዝገበ ቃላታቸው ማለፍ፣ መራመድ፣ አለፈ፣ ተራመደ፣ በሚሉ ቃላት ይፈቱታል።

በነዚህ ሁሉ ፍቺዎች የመሻገር ጽንሰ ሀሳብ በቀጥታም ሆነ በውስጥ አዋቂነት አለ። ሽግግሩ ከነባር ቦታ ወደ አዲስ ቦታ ወይም አውድ የሚከናወን ነው።

#ሥግር_ድርሰት

አንድን ድርሰት ቀርቦ #ሥግር መስራት ማለት ከድርሰቱ ውስጥ የሆነ ኩነት (event) ወስዶ ወደተፈለገው ወይም ወደሚችልበት እልፍ አቅጣጫዎች መውሰድ ማለት ነው።

በአንድ ነጠላ የመሰለ ጉዳይ ውስጥ ብዝሃነት (multiplicity) ወይም ያልተከፈተ እምቅ ሃይል (potential) አለ።

መሆን (becoming) ማለት፤ አንድ ሁኔታ፣ ሃሳብ፣ ወይም ኩነት በወሰን አልባነት ሲተረተር ወይም በስልት ሲከፈት ማለት ነው። ሁልጊዜም 'በአላቂው' ጉዳይ ውስጥ ወሰን የለሽ ነገር እናያለን።

'በአንድ ጥሬ የዕብነበረድ ሰሌዳ ውስጥ ሕልቆ መሳፍርት እምቅ ነገር አለ' እንዳሉት አንዳንድ ፈላስፋዎች። አንዱ የዕብነበረድ ሰሌዳ የተለያዩ ባለሙያዎች እጅ ሲገባ፤ ቀራጩ፣ ቤት ሰራተኛው፣ ሰአሊው፣ ደራሲው፣ ዘመድ የሞተበት ወዘተ የተለያየ ባህሪ ወዳላቸው ነገሮች ሊለውጠው ይችላል።

ኩነት ማለት እንደ ሌይብኒዝ አንዲት ነጥብ ጽንፍ የለሽ ነገሯ ለአፍታ ሲቋረጥ ነው። (አንዱ መረዳት ይሄ ነው) በአጭሩ ኩነት መርጠን ይሄንንም በአፍታ ግታት (finite interrruption) እምብርየለሽ (infinite) መስክ መፍጠር ማለት ነው። (ይሄኛው ሌላኛው መረዳት ነው።)

ያ እምቁ ሃይል በሁኔታዎችና በነገሮች መሃል ያለው የማያልቅ ግንኙነት ወይም ትስስር ነው።

'Each text is trapped in a network of relations, between the different parts that constitute it, between that text and those which precede it or those that came after it, or even those which never were'

ከ #ኤልዛቤል እስከ #አፍ

በግራጫ ቃጭሎች ስለ ሕፅንና ሕፅናዊ አጻጻፍ ማውራት የጀመርኩት ከፍልስፍና ተነስቼ ሳይሆን ቅደም ተከተላቸውን ልብ ባልልም በሁለት ምክኒያቶች ነው።

አንደኛው የአገራችንን መሰረታዊ ቀለብ፤ ማለት እንጀራን በድጋሚ ማግኘት (rediscover) ማድረጌ ሲሆን ሁለተኛው በድርሰት ስራ ውስጥ አንድን ኩነት ወይም event አንስቼ problematize ከማድረግ ነው።

ይሄም ወደተያያዘና እርግጠኛ ወዳልሆነ የተለያየ አቅጣጫ የሚበተን አተራረክ አሳየኝ። ኑባሬ መረባዊ እንደሆነ በድጋሚ፣ በተደጋጋሚ፣ ላመልጠው በማልችል መንገድ በልቦናዬ ሳልኩት። ይሄ ግዴታ መሆን (becoming) እንጂ ግልብ አንጻራዊነት አልነበረም። በትክክል ያለሁበትን ሁኔታ ለመረዳት ቃል ማቀናበር ነበረብኝ።

ከጥቂት የግል ንትርክ በኋላ '#ሕጽናዊነት' አልኩት።

#ሕጽናዊነት የሚያተኩረው የነገሮች ውስጣዊ የማይለወጥ ማንነት (essence) ላይ ሳይሆን ግንኙነት ላይ ነው።

አንድ ጉዳይ፣ አንድ ቁስ፣ አንድ ሃሳብ፣ ወዘተ ከሌሎች ነገሮች፣ ቁሶች፣ ሃሳቦች ወዘተ ጋር ያለውን ዳይናሚክ ግንኙነት መግለጽ መቻል ያንን ነገር ማወቅ ነው።

ወደ እውነትም የሚወስደን ይሄ አይነት ቁስአካላዊነት ነው።

ይሄ ግንኙነት ደግሞ ሁልጊዜ መረባዊ ነው። ለነገሮች የተሟላ ዕውቀት እንዲኖረን ወሰን የለሽ የሆነውን የግንኙነት መርበብት ሁሉ አስሰን ማግኘትና ማወቅ አለብን። ይሄ ግን አይቻልም፤ ባለመቻሉም የሰው ልጅም ይሁን ደራሲው ከድንቁርና አያመልጡም።

ባህላዊና (የሃይማኖት ገድሎች) እና ዘመናዊ የምንላቸው ብዙ ድርሰቶች ግን ከተቀነበበ፣ መልሱ ከሚታወቅ ወይም ከሚጠረጠር፣ ክፉና ደጉን ለየሁ ከሚል ስርዓትና ካበጀ ርዕዮት ስለሚነሱ ትረካቸው መስመራዊ፤ መልሳቸው ደግሞ ብዙ ጊዜ አንድ ወጥና አጨራረሱ የሚታወቅ ወይም የሚጠረጠር ነው።

'ይወስዳል መንገድ ያመጣል መንገድ' በተባለው በመጠኑ ሕጽናዊ አገነባብ ባለው ልብ ወለዴ ውስጥ፣ በ 'ኩሳንኩስ' ምዕራፍ፣ 'ሊጥ' በተባለው ንዑስ ምዕራፍ ውስጥ ገለታ እና ሰናይት የተባሉ ፍቅረኛ ገፀ ባሕሪያት አሉ። እነዚህ ወጣቶች በመለያየታቸው ፍቅራቸው ይፈርሳል። (ቢያንስ ከላይ እንደዛ ነው)። ሲለያዩ የልጅቷን መዳረሻ እዛ ውስጥ ባለ ሌላ ቀጣይ በሆነ አጭር ታሪክ ውስጥ ስናይ፤ የልጁ (የገለታ) ታሪክ ግን የወዳጁ አይነት አጨራረስ አልተሰጠውም።

አንባቢዎች 'የገለታን ነገር አንጠልጥለህ ተውከው' ብለው ደራሲውን ሊሞግቱት ይችላሉ። በቀቢጸ ተስፋነቴ ሊያማኝ የለፋም አለ።

ገለታ እንደተሰደደ እናውቃለን። ምን እንደደረሰበት ግን አንባቢው በግልጽ እንዲነገረው ይፈልጋል።

በመጀመርያ ጥያቄው ቢነሳም ልክ ነው ማለት አይደለም። ግን ይሄ ጠያቂ ልማድ ጋርዶት እንጂ፤ ገለታን በተሰደደበት ተከትዬ የደረሰበትን ብጽፈው እንኳን ድርሰቱ ሊያልቅ አይችልም።

ገለታ ቢሞት እንኳን ተረኩ ከተፈለገና በምናብ ከታጠቀ አያልቅም። ስጋና አጥንቱ ወደ አፈር ከተለወጠ በኋላ እንኳን በልብወለድ ሞሌኪዩላር ሕልውናውን ማስቀጠል ይቻል ነበር።

በዚህ አፍ በተባለው ልብወለድ ውስጥ፤ ውዴ፣ ገለታ፣ ሰናይት፣ ቹቹና ሰላማዊት ቀድመው ከነበሩ ድርሰቶቼ ማለትም ከኤልዛቤል፣ ከ ይወስዳል መንገድ ያመጣል መንገድ፣ ከስንብት ቀለማት ወዘተ ተቆርጠው የተዘሩበት ወይም የተተከሉበት መስክ ነው።

እንኳን ድርሰቱ ደራሲውና ጠያቂውም ጅምር ናቸው። ቴክስት ቢሆኑም ኑባሬ ናቸው።"

መኖር ማስታወስ ነው፡፡ ጥበብ ደግሞ የማስታወሶች ሁሉ ቁንጮ፡፡ To live is to remember. Art is the highest form of remembrance. (እ.ሎ.ሽ.)

“የሕጽናዊነት ዘፍጥረት ጤፍ እንጀራን እንደ ትውስታ (memory) ከመቁጠር ይነሳል፡፡ የሆነ ዓይነት ትውስታ ጤፍ ውስጥ እንደተከማቸ እገምታለሁ፤ አምናለሁም፡፡ ሕጽናዊነት የሚያደርገው ነገር ቢኖር ይሄንን ትውስታ ቆፍሮ ማውጣት ነው”፡፡ The genesis of Hisinawinet is Tef Injera as memory. I assumed and believed that memory is stored in the injera. What Hisinawinet does is retrieve it. What is stored is in a spatial form. What we particularly retrieve is connectivity at the center of existence. We are teasing our pagan past in search of fruitful meaning. Hisinawinet is a robust technology of writing fiction (at least in my current case). Definitely, it is a technology of connectivity, of empathy and positive liaison.

“ማንኛውም ልቦለድ አያልቅም፡፡ ማለቁ ምትሃት ነው (ምሉዕ አይደለም)፡፡ የመስፋፋት ድብቅ ኃይል (ፖቴንሽያል) አለው፡፡ ይሄ እኔ የምጠቅሰው መስፋፋት ግን በመለጠጥ የሚመጣ አይደለም፣ ቢያንስ በእኔ የግል ትውፊት፡፡ መለጠጥ ግራና ቀኝን ያሳያል እንበል--ከመጀመሪያውና ከመጨረሻው ይዞ (ልክ እንደ ላስቲክ) በመጎተት ማስፋት፡፡ እኔ የምለው መስፋፋት ከመሃል ልክ እንደ ወሽመጦች (ሕጽኖች) አቢይ ምዕራፎች በማስገባት ‹‹ያመለጡ›› አዳዲስ የእንጀራ/ እንጆሪ ዐይኖችን (ታሪኮችንና መረጃዎችን) በማስገባት መስራት ማለቴ ነው፡፡ … ስለዚህ እኔ ስለሚስፋፋው ልቦለድ ሳወራ ስለስግሰጋ ማለቴ ነው፡፡ አንዳንድ ጊዜ ወሽመጦች ተዋረድ ሳይጠብቁ ከተጠቀሱበት ምዕራፍ ወጥተው የበላይ ነን ሊሉ ይጥራሉ፡፡ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ አንዳንድ ጊዜ የተረሳ ነገር ከምናስታውሰው የበለጠ የበላይነት ሊኖረው ይችላል፡፡ ሕጽን ከዝንጉነት መውጫ መሣሪያ ልትሆን ትችላለች፡፡” ግራጫ ቃጭሎች፤ እንደ መግቢያ፡፡ (አፅንኦቱ የዚህ ጽሑፍ አዘጋጅ ነው)፡፡

“ሕጽናዊነት የሚነግረን ነገር ቢኖር ወደ ደራሲው፣ ወደ ገጸባሕሪውና ወደ አገሪቷ ትውስታዎች በጥልቅ መግባትና እነዚህን ማገናኘትን ነው፡፡ ትርጉሙም የሚገኘው በግንኙነታቸው ውስጥ ነው”፡፡
ስለ ግንኙነት በምሳሌ ለማስረዳት አዳም በአንድ ወቅት በቪዲዮ ያየውን ቃለ ምልልስ ቀላል አብነት ያደርጋል፡፡ አዳም በዚህ ቃለ ምልልስ ውስጥ ያዳመጠው/ የተመለከተው አፄ ኃይለሥላሴ በእስር በነበሩበት ወቅት ከጠባቂያቸው ወታደር ጋር ያደረጉትን ጭውውት ነው፡፡ ከዕለታት በአንዱ ቀን አፄው ወታደሩን ጥያቄዎች ይጠይቁታል… ስሙን፣ የአባቱን ስም፣ የትውልድ ቦታውን ወዘተ፡፡ ወታደሩ ስሙንና የአባቱን ስም ነገራቸው፡፡ የተወለደውም ሐረርጌ ውስጥ ኤጀርሴ ጎሮ እንደሆነ ሲነግራቸው “የአያትህ ስም እከሌ አይደለምን?” ብለው ይጠይቁታል፡፡ ኃይለሥላሴ የተወለዱት ኤጀርሴ ጎሮ ነበርና የወታደሩን አያት በአካል ያውቋቸዋል፡፡ ወታደሩ ዕውነትም ኃይለሥላሴ የጠሩት ስም የአያቱ ስም መሆኑን አረጋገጠላቸው፡፡ ከዚያም ወታደሩ ድብርት ያዘው፡፡

ታዲያ አዳም ይሄን ምሳሌውን ሲያብራራ እንዲህ ይላል፡- “አሁን ደግሞ ኃይለሥላሴ እስር ላይ አልነበሩም፤ ወታደሩም አንድ ግሮሰሪ ውስጥ ቢራ እየጠጣ ነበር ብለን እናስብ፡፡ እርስዎም ግሮሰሪው ውስጥ ነበሩ፡፡ እነኚህ ሁለት ሰዎች በአያትዬው ትውስታ አማካኝነት ግንኙነት ሊኖራቸው ይችላል ብለው ሊገምቱ ይቻልዎታል? ሕጽናዊነት በምናቡ ዓለም ውስጥ ይሄንን ነው የሚያደርገው /That is what Hisinawinet does in a fictional world”፡

በተፈጥሮም ሆነ በሰው ልጅ ባሕል ውስጥ ጠፋ/ተረሳ የተባለ ጉዳይ አብዛኛውን ጊዜ ተመልሶ ይገኛል፡፡ ለምሳሌ እንደጠፋ የሚታወቅ ሲለካንስ የተባለ የዓሳ ዝርያ አለ፡፡ በደቡብ አፍሪካ የባሕር ዳርቻ በ1938 ሊታይ ችሏል፡፡

“የሰውን ተፈጥሮ ከምንጩ ለመረዳት (በእኛ ሁኔታ አገርና ማሕበረሰብን) የቆዩ መዛግብትን ትርጓሜ በሰፊው ይሠራል፡፡ ፍሮይድ በኤዲፐስ ያደረገው ይሄንን ነው፡፡ አንድን ድራማ ነው የተነተነው (analyze ያደረገው)፡፡ ያንግ ደግሞ ሕልሞችን፣ አፈታሪኮችን/ተረቶችንና mandala-ዎችን፡፡ ፍሮይድ የሠራውን ነገር ከፖሊዮግራፊ [ጥንታዊ የፊደል አጣጣል ስርዓቶችንና ታሪካዊ ሰነዶችን የማጥናት ዘዴ]፣ ከቁፋሮ፣ ከትርጉም ሥራ እና ከጥንት ቋንቋዎች ጥናት ጋር ያወዳድረዋል፡፡ በርካቶች ዛሬ ላይ የተከሰተን ኩነት ለማብራራት መጻሕፍትን ያጣቅሳሉ፡፡ ሆኖም መጻሕፍት በትርጉም ልዩነት ሰበብ ተበክለዋል ወይም የትርጉም መዛነፍ ሰለባ ናቸው/ሊሆኑ ይችላሉ፡፡

የቀደሙት ኢትዮጵያዊያን/ሰንደቅ ዓላማ/ ያደረገው ለሁሉም ወገን ገዢ የሚሆን ፅላት (iconic) ወገንተኝነትንና አይዲዮሎጂዎችን የሚደመስስ “ዳቦ” መፍጠር ነበር፡፡ እንጀራ በየዕለቱ ይጠቀሳል፤ በየዕለቱ ፉክክር ውስጥ ይዶላል፡፡ ታዲያ የዚህን ግኝት የተደበቀ ምስጢር ስለምን አንበረብርም?
በጠቅላላው የባሕል ዝግመተ ለውጥ ውስጥ እንጀራ የሚይዘው ቦታ ትልቅ ነው፡፡ የአበው ትውስታዎች በእንጀራ ውስጥ ተሰግስገዋል፤ እንጀራ ደግሞ ሁሉም የሚጋራው ነገር ነው፤ ደካማውም ጠንካራውም፡፡ በሌላ አነጋገር ታሪክ በሁሉም ዜጋ አምሮቶችና ፍላጎቶች ውስጥ ይገኛል፡፡ የሚጨበጥ የሚዳሰሰው ማስረጃ (የድንጋይ ላይ ፅሑፍ፤ ወፋፍራም ብራና፤ ቋንቋ) በጦርነት እና በፕሪጁዲስ በንኖ ሲጠፋ ረቂቋ እንጀራ ግን በገበሬዎች፣ በሸክላ ሠሪዎች፣ በልዣገረዶች፣ በማቡኪያዎች… ጀርባ ታዝላ ዛሬን አይታለች”፡፡ The place of injera in the general process of cultural evolution is important. The memories of the old were embedded in the injera, an element which both the powerful and the weak shared. In other words, History was embedded into the need and necessities of everyone.

“ሕጽናዊነት የሚያደርገው ትውስታዎችን ቆፍሮ ማውጣትና እነዚህን ትውስታዎች ክቦች፣ መረቦችና ስድስት ጎኔዎች ወደሚመስሉ ቀላል ቅርፆች ጨምቆ ማቅረብ ነው”፡፡ What Hisinawinet does is retrieve these memories by abstracting them into ‘simple forms’ of circles, labyrinths and hexagons.

አበው እና ሕጽናዊነት

“የጥንት ሰዎች ሙሉዕ የሆነ ሕይወት ነበራቸው፡፡ ማለት የሚያደርጉት፣ የሚያስቡትና የሚያመልኩት ሁሉ በአንድ ወጥ የፍልስፍናና እና የእምነት ሥርአት የታገገ ነው፡፡ ታዲያ እንጀራ ከምግብነቱ ሌላ ይሄንን ተንተርሶ ምን ተጨማሪ መልዕክት (ሃይማኖታዊ፣ ማህበራዊ፣ ስነልቦናዊ፣ ታሪካዊ) ሊኖረው ይችላል? ለእኔ ይሄ “ዳቦ” ምን ያወራልኛል? እንጀራ ራሱ ልክ እንደ መጽሐፍ ወይም እንደ ሃውልት ታሪክ ማስተላለፊያ ወይም የፍልስፍና ማስተላለፊያ ከሆነስ?

…ብዙ ጊዜ ሰዎች ሃሳባቸውን በቋንቋ (በተረት)፣ በዕብነታ-ፅሁፍ፣ በብራና፣ በወረቀትና በእንጨት ላይ ታሪካቸውን ብቻ ሳሆን ራዕያቸውንም ይፅፋሉ” (አዳም “የአብሮነት ቃል” ለተሰኘው መጽሔት ካደረገው ቃለ ምልልስ የተወሰደ)

“ሕጽናዊነት ስለሚታይ እና የማይታይ ግንኙነት (connectivity) የሚያስረዳ እሳቤ ነው፡፡ አበውን ሳስብ የሚገባኝ የምንበላውን ነገር እና ስለ አበላላችን ጭምር በያንዳንዱ ነገር ውስጥ ምስጢር እንደሚተክሉ ነው”፡፡

“አበው ይሄን የተገናኝነት ነገር ሲያገኙ/ሲፈለስፉ ሕይወታችንን እናቆይበት ዘንድ የምንበላው እንጀራ ብቻ አይደለም ያወረሱን፤ ጥልቁን የዩኒቨርስ፣ የአገርና የግለሰብ የተገናኝነት ጽንሰ ሐሳብ ጭምር እንጂ”፡፡ When the ancients discovered/ invented this form they not only bequeathed to us the “Injera” as a font of sustenance, but also a transporter of the deep and necessary understanding of the concept of connectivity in the universe, the nation and the self.


“እንጀራን አቅርበን ብናየው ዐይኖቹ ባለ ስድስት ጎን ጉድጓዶች ናቸው፡፡ ይሄ ደግሞ የሰው ልጅ ቆዳ ሴሎች ቅርጽ ነው፣ የደም ሴሎች፣ እንጨት፣ ብረት፣ አፈር ወዘተ ይሄው ቅርፅ አላቸው፡፡ ይሄን የመሳሰለው ሙሉኩሏዊ (universality) የቅርጽ መመሳሰል እንጀራን የሆነ ትዕምርታዊ ኃይል (symbolic power) እና የሆነ ዓይነት የታቀደ/በዕውቀት የተደረገ/ ዓላማ (a sense of planned purpose) ይሰጠዋል”፡፡

በተጨማሪም “አበው በዩኒቨርስ ውስጥ ያሉ ነገሮች ሁሉ አንዱ ከሌላው የተገናኙ መሆናቸውን አውቀው በእንጀራ ውስጥ በሚስጥር ማስቀመጣቸው አዲስ የልቦለድ ቅርጽ ዲዛይን ለማድረግ ያገለግል ይሆናል፡፡ እንጀራ የአንድ ሀሳብ ትውስታ ነው፤ ህብር ያለው ተገናኝቷዊነትን የማግኘት/የመፈልሰፍ ሀሳብ”፡፡ The realization of the ancients about the interconnection of the universe as coded in the injera can be an instrument in designing a fictional form. Injera is the memory of an idea; the idea of discovering or inventing a harmonious connectivity.
“አፄ ሰንደቅ ዓላማ እንስሳትን ሲያዳቅሉ ያደረጉት ቢኖር ከዚያ በፊት ተገናኝተው የማያውቁ ዘረመሎችን አገናኝተው ከዚያ በፊት ያልነበረ አዲስ ችሎታ/መለያ ባሕሪ መፍጠር ነበር፡፡ ይሄ ማለት በቸልታ የጠፉ ወይም ሆን ተብሎ የወደሙ የግንኙነት መረቦችን መፈለግ አለብን ማለት ነው”፡፡
ሕጽናዊነት ልዩ ተአብ ነውን?

“ልቦለዶቻችን በአብዛኛው ቀጥታዊ ወይም ክባዊ (linear or circular) እንደሆኑ ብዙ ጊዜ ሲባል ሰምተናል፡፡ እኔ ደግሞ ሁሌ በተቃራኒው ቀጥታዊ ትረካ ዕውነታን ለማሳየት ጥንካሬ የለውም ብዬ አስባለሁ፡፡ አንድ ሰው ደግሞ የቀጥታዊ ትረካ ስልቶች አቅም ላይ ጥርጣሬ ካለበት ሌላ የተለየ ጂኦሜትራዊ ዘይቤ መፈለግ ይኖርበታል፡፡

የ1974 የኢትዮጵያ አብዮት የቀጥታዊ ተረክ ሞት መጀመሪያ ነበር፡፡ ያኔ የተፈቱት ብትንታኞች እስካሁን ድረስ በማንኛውም ዓይነት የሕይወት እንቅስቃሴያችን ላይ ተፅዕኖ ሲያሳርፉ ይታያል፡፡ (The fragmenting elements unleashed then are still working their way through all aspects of life) በዝብርቅርቅ ውስጥ ያለ ማሕበረሰብ ደግሞ ቀጥታዊነት የሚስማማቸው ግለሰቦችን ሊወልድ አይችልም፡፡ እነኚህን ዕውነታዎችና ሂደቶች ለማሳየት ደግሞ ሌላ መንገድ መፈለግ ነበረብኝ፡፡ ከእንደዚህ ዓይነቱ ዝብርቅርቅ የሚገኘው ጂኦሜትሪያዊ ዘይቤ ደግሞ መረባዊ አወቃቀር ወይም ውስብስባዊ ነው፡፡ ታዲያ ይሄንን ለመወከል ከእንጀራ በላይ ምን ተገቢ ነገር አለ?”
እንጀራን መሠረት ያደረገውን ይሄን “የአፃፃፍ ስነግብሬን (method) ሕጽናዊነት እለዋለሁ፡፡ የምናገርለት ጉዳይ በእኛ አገር አዲስ ቢሆንም በሌሎች አገሮች የተሠራበት ወይም እየተሰራበት ያለ ሊሆን ይችላል፡፡ በዚያ በኩል በሰፊው ልናገርለት የምችል የአለቃ ግንዛቤ የለኝም፡፡ ግን የአፃፃፍ ስልቴን ከመግለጫዎች በፊት በድርጊት ለማምጣት ሞክሬያለሁ፡፡ ይሄም የራሱ መሰረት አለው፡፡ በ”ግራጫ ቃጭሎች መግቢያ ላይ የሞከርኩት መንደርደሪያ ቢሆንም ቦታው እንዳልሆነ የተቹኝ አሉ፡፡ የሆነ እውነትነት አለው፡፡ ምናልባት ቆየት ብዬ ስለ ስነግብሬ በሆነ መልክ ለአንባቢያን ለብቻው ማቅረብ እንዳለብኝ አምናለሁ፡፡

እኔ በተመጠነ ደረጃ በፅሁፍ ወይም ስርዓት ባለው መንገድ ግልፅ ባላደርገውም ሕጽናዊነት አንዳንድ የሚያዋጣ አቅጣጫ ሊይዝ እንደሚችል ከፍንጭ በላይ መከራከሪያ አለኝ፡፡ አንዱ ድርጊቱ ነው፡፡ “ግራጫ ቃጭሎች”፣ “እቴሜቴ ሎሚ ሽታ” እና “ይወስዳል መንገድ ያመጣል መንገድ” ድርጊቶቹ ናቸው፡፡ በተጨማሪም ኮስታራ ከሆነ ወይም ከተባ የስነፅሁፍ ወይም የባሕል ሂስ ካለበት ሕብረተሰብና ልብወለድ ሳይሆን ንዑስ ዘውጎች ያልተሰሙለት ዘመናዊ ከተባለ የስነፅሁፍ ባሕል የተመዘዝኩ ነኝ፡፡

ይሄ እጥረት በሆነ መልክ ድጋፍ ያጣሁ ደራሲ ያደርገኛል፡፡ የራሴን ፍልስፍና ስናገር በአገራችን የመጻፍ ካርታ ላይ ከማንና የት ጋ እንደምታስቀምጠው ግራ ሊያጋባ ይችላል፡፡ ይሄ ባይተዋርነት ሆነ ተብሎ ከሚሰነዘር አግላይነት ጋር ሲደመር ሕጽናዊነት የሚለው ቃል ገቺ ወይም አግላይነት ይኖረዋል” (የአብሮነት ቃል)


በተጨማሪም… “አንድ ጽንሰ-ሐሳብ በትንሽ ነገር እንኳን ቢለይ አዲስ ስያሜ ማውጣት መብት አለኝ፡፡ ማንም አለው፡፡ ለምሠራቸው የፈጠራ ሥራዎች በቅርፅ የራሳቸውን ባህርይ ልሰጣቸው እሞክራለሁ፡፡ አዲስ ጉዳይ ቅርፅ ነው፡፡ ለአስተማሪነት ቀበቶዬን አጥብቄ አላውቅም፤ የማን ወገብ ከማን ይበልጣል፡፡ የማንስ ድግ” (ግራጫ ቃጭሎች፤ እንደ መግቢያ)፡፡ ይሄ የአዳም አባባል ወጥ ሆኖ እስካሁን ቀጥሎ “ሕጽናዊነት ያሳያል እንጂ አይሰብክም” ይላል፡፡ (መረቅ፤ ገጽ 599) “ስራዬ በገለልተኛ ንቅናቄ መስታዎቱን የመገለባበጥ ነው፡፡ ተዳፋቱን እዚያ እና እዚህ በማድረግ ያለመጠን እውነታ ከፍርድ ሳይጠጉ ለአንባቢ ዐይን ማብቃት ነው፡፡” (“ግራጫ ቃጭሎች”፤ እንደ መግቢያ፡፡) ወይም ደግሞ በቀላሉ ለማስቀመጥ፡- “ሕጽናዊነት ያሳያል እንጂ አይሰብክም”፡፡

ሕጽናዊነትና ራይዞም (Rhyzome)

በመጨረሻም እንጀራውን እንብላው…
እንጀራ ሊበላ የሚችል/በምግብ መልኩ የቀረበ/ ብራና ነው … “It is an edible Brana” እንዲል ደራሲው፡፡

እንግዲህ ደራሲው አዳም ረታ ከዚህ በፊት በነበሩት መጻሕፍቱ እንጀራው እንዴት እንደሚሠራ ከሚለው ጀምሮ የመጋገር ሂደቱን፤ አቀራረቡን፤ የተመጋቢዎችን አሰላለፍ፤ ጉርሻውን፤ የጉርሻ አሠራርና ይዘቱን ወዘተ ሲያስረዳን ቆይቶ በስምንተኛው መጽሐፉ መረቅ ደግሞ እንድንበላው አቅርቦልናል፡፡

“የሴራ ሂደት/ ምት/ የቃላት አሰዳደር ወዘተ ለእኔ ወጡ በእንጀራው ላይ ከሚያደርገው ፍሰት ጋር ይመሳሰላሉ፤ ልክ ውሀ በስፖንጅ ውስጥ ወይም ደግሞ በአፈር ውስጥ ሰርጎ ሲገባ ዓይነት” የሚለው አዳም፤ “የማንበብ ሂደቱ እንጀራውን መዘርጋት፣ እንጀራው ላይ ወጥ/መረቅ የማፍሰስ፣ በሂደቱም መጎራረስ፣ በስተመጨረሻም የቀረውን አንድ ገጽ የመረቅ ቅሬት ጠርጎ መብላትን ያካትታል፡፡ ‘የመጽሐፍ ቀበኛ’ አለነገር አላሉም አበው” ይላል በገጽ 600፡

“ጂኦሜትሪና ልቦለድ አፃፃፍ ያላቸው ግንኙነትና ትርጉም ስለሳበኝ ንባቤን በመጠኑ አሰፋሁና ይሄን በሚመለከት የተደረጉ ነገሮች እንዳሉ ለማጥናት ልሞክር ብል ከመጀመሪያ መጀመር ግድ ይላል፡፡ ከላይ እንዳልኩት ያለሁበት የግል ሁኔታ የተለየ ነው፡፡ ከጀርባዬ ሰፊ የድርሳን ትንታኔ፣ ረቂቅ የሂስና የፍልስፍና ባህል የለም፡፡ ያን አድካሚ ጉዞ ካላሳለፈ ህብረተሰብ ነው የወጣሁት፡፡ በግልም ደረጃ በሁሉም አቅጣጫ ሊያስኬደኝ የሚችል የፍልስፍና ዕውቀት ያጥረኛል፡፡ እኔ የመጣሁት ከጉዳዩ ጀርባ ነው፡፡ ይህ ማለት በመከወን ሂደት ውስጥ ካጋጠመኝ ጥቅንጥቅ እንጂ ከትወራ ጥናት አልተነሳሁም፡፡ ያለሁበትን ሁኔታ በቲዮሪ ለመረዳት ስሞክር ካደረግሁት ትንሽ ልፋት የተረዳሁት፣ [ሕጽናዊነት] ጓታሪና ደሉዝ፤ “ካፒታሊዝምና ስኪዞፌርኒያ” (Capitalism and Schizophrenia) በተባለው መጽሐፋቸው ከጠቀሱት ራይዞም [Rhizome] ከተባለው ሞዴላቸው (የማሕበረሰብና የዕውቀት ሞዴል) ጋር ተመሳሳይ መሆኑን ነው፡፡ ራይዞምን የሀሳብ ምስል ነው ይሉታል፡፡ በተለይ የኢንተርኔት መምጣት የዚህን ፅንሰ ሀሳብ ቦታ ከፍ አድርጎታል፡፡ በብዙ በኩል ሕጽናዊነት ከዚህ የሚመሳሰል ሆኖ ሳለ፣ ራይዞም ተዋረድን (hierarchy) ቦታ ባለመስጠቱ የሚለይ ይሆናል፡፡ በተለይ እ.ኤ.አ. ከዘጠናዎቹ መጨረሻ አካባቢ ጀምሮ ተፅዕኖ ማሳደር የጀመረው በይነ ዲሲፕሊናዊው ኢኮሎጂካል ትወራ የግንኙነትን ቸል መባል ፍቆታል፡፡

የሕጽናዊነት አንዱ አጀንዳ በመስመር ሳይሆን በመረብ ስልት የማሰብ ነው፡፡ ይሄ የሰለጠኑት በተባሉ አገሮች እንግዳ ላይሆን ይችላል፡፡ የትራንስፖርት፣ የኤሌክትሮኒክስ ቴክኖሎጂ መርቀቅና የመረጃ መረቦች መንሰራፋት እንግዳ አያደርጉትም፡፡ እንደኛ ባለ ቴክኖሎጂ ባልዳበረበት ሕብረተሰብ ውስጥ ይሄን ማንሳት ነገሩ ሳይመጣ ትንሽ መቅደም ይመስላል፡፡ ግን አይደለም፡፡ የኢትዮጵያ ሕዝብ አንድ አካባቢ ለብዙ ሺህ ዘመናት የኖረ ነው፡፡ መረቡ ትራንስፖርትና ኤሌክትሮኒክስ ባይሆንም ጀነቲክ፣ ቋንቋ፣ ጦርነትና የንግድ ግንኙነት ነው”፡፡ (የአብሮነት ቃል)

ከሕጽናዊነት ባሻገር፡ ጠጠር መጣልና ብዕር መጣል

በ”እቴሜቴ ሎሚ ሽታ” ውስጥ የሚገኘው መስኮት ገረሱ የተባለ ሰዓሊ የስዕል ሥራዎቹ ከየትና እንዴት እንደመጡ (እንዴት ሊፈጥራቸው እንደቻለ ባለማወቁ) ስዕል መሳልን ከጠጠር ጣይነት ጋር ያወዳድረዋል፡፡ “ስዕል መሳል ከጠጠር መጣል ጥንቆላ ጋር ስለሚመሳሰልብኝ ነው፡፡ አንዳንድ ኪነታዊ ውጤቶቼን ሳይ በአብዛኛው ሳላስባቸው የመጡ ናቸው፡፡ ከየት መጡ? ማን መራኝ? እነዚህ ጥያቄዎች ያገሬን ጠንቋይ ያስታውሱኛል፤ የኪነት የፈጠራ ሂደትን የአስማታዊነት ፈርጅ አያለሁ፡፡ ከየት እንደመጡ ካላወቅሁ ከጠጠር ጣይና ከኮከብ ቆጣሪ ምን ይለየኛል?” (ገጽ 43 - 44)፡፡
እኛስ “ጠጠር መጣል” ተብሎ “ብሩሽ መጣል” ከተባለ “ብዕር መጣል” ማለት እንችል ይሆን? የአዳም ማብራሪያ ለዚህ ይሁኝታ የሚሰጥ ይመስላል፡፡ “አለንጋና ምስር” በተባለው መጽሐፉ ውስጥ የሚገኘውን “ዘላን” የተሰኘ ትረካ በጠልሰም መልኩ ለማስቀመጥ እንደሚቻል ሲያብራራ፤ “እንዲህ ስናደርግ [ጠልሰም ስንሠራ] ያልታቀዱ/ያልተገመቱ ግንኙነቶችን ነው የምንስለው፡፡ የሚመጣው ውጤትም ቀድሞ የታቀደ አይደለም”፡፡ There are of course stochastic processes involved in this. Outcomes are not a priorily designed ይላል አዳም፡፡ አዳም ይሄንን ያለው ለሁሉም ልቦለዶቹ ነው ብለን ብንለጥጠው ታዲያ ድርሰት መጻፍ ብሩሽ መጣል አልሆነም? መስኮት ከ”ጠጠር መጣል” ወደ “ብሩሽ መጣል” ከሄደ እኛስ አዳምን ወደ “ብዕር መጣል” ብንወስደው ምን ይለናል? አዳምም ያለነገር አይደለም ስለ “ጠልሰም” እና “ክታብ” ብዙ የሚያብራራው ብንልስ ያስኬደናል?
አዳም ስለ ሕጽናዊነት ሲያብራራ በተደጋጋሚ የሚጠቅሳቸው ሁለት ቃላት አሉ፡፡ እነኚህን ቃላት በተለምዶ የምናውቃቸው ከአስማት፣ ከድግምትና ከመሳሰለው ነገር ጋር በተያያዘ ነው፡፡ እነኚህ ቃላት “ጠልሰም” እና “ክታብ” ናቸው፡፡ ትርጓሜያቸውን አስቀምጠን እንቀጥል፡-

ጠልሰም፡- የተለያየ ስዕል ያለበት የጥንቆላና የአስማት ጽሑፍ የያዘ ጥቅል ብራና ወይም ወረቀት፡፡ (አማርኛ መዝገበ ቃላት፤ የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ጥናት እና ምርምር ማዕከል፤ 2001 ዓ.ም.፤ አዲስ አበባ) ክታብ፡ ከበሽታ እንዲያድን ወይም ከክፉ ነገር እንዲጠብቅ ተብሎ በብራና ወይም በወረቀት ላይ ተፅፎና ተጠቅልሎ በአንገት ወይም በክንድ ላይ የሚታሰር መድኃኒት፡፡ (ዝኒ ከማሁ) እነኚህ ከላይ ከመዝገበ ቃላት ፍቻቸው ጋር የተቀመጡት ሁለት ቃላት ከአዳም ድርሰት በተለይም ከሕጽናዊነት ጋር ምን አገናኛቸው? በወረቀትና በብራና ላይ ተስሎ ከበሽታና ከክፉ ነገር እንዲያድን በክንድ ወይ በአንገት ላይ የሚንጠለጠለው ጠልሰም ወይም ክታብ ውስጡ ተፈትቶ ቢታይ ሌላ ተዓምር የለውም፡፡ መረባዊ ግንኙነት ያላቸው መስመሮችን የሚያሳይ ስዕል እንጂ፡፡ “ጠልሰም ማለት መረባዊ ግንኙነት ነው፤ ሕጽናዊነትም ያለ ጥርጥር እንደዚያው” … Telsem is all about interconnectivity which hitsinawinet undoubtedly is.

ታዲያ በታሪኮቹ ውስጥ ጠልሰምን መሥራት ብቻ ሳይሆን በአንገታችን እንድናንጠለጥል የሚጋብዘው ይሄ “ምትሃተኛ” ደራሲ፤ “…ይሄም ማለት በአጋጣሚ የጠፉ ወይ ደግሞ ሆነ ተብለው እንዲጠፉ የተደረጉ የግንኙነት መረቦችን ፍለጋ መውጣት ነው ይላል”፡፡
…meditate on the injera. Carry an injera Telsem around your neck……in your mouth. This means look for connections, arbitrarily lost or purposely subdued.

በቅርቡ የወጣው “መረቅ” የተሰኘ መጽሐፉ በፊት ሽፋኑ “ሞዴል ጠልሰም” ይዞ ከመውጣቱ በፊት ደግሞ አዳም ይሄን ብሏል… “ለወደፊት ዲጂታል ቴክኖሎጂን በመጠቀም ውስብስብ የሆኑ ልቦለዶችንና ታሪኮችን ባለ ሁለትና ባለሦስት ዲሜንሽናል ጠልሰሞችን በማዘጋጀት ከልቦለድነትም ባሻገር እንደሚታዩ የጥበብ ውጤቶች (visual art products) ወስደን ልናነፃፅራቸው (ልናደንቃቸውም) እንችል ይሆናል”.”

ደራሲው ቀድሞ እንዳለውም “መረቅ” ላይ ጠልሰሙን ከነ”የአሠራር ቅደም ተከተል መመሪያ”ው ይዞ መጣ፡፡ በዚህ መጽሐፍ መውጫ የመጽሐፉ ትዕምርት መሆን የሚችለው ጠልሰም እንዴት እንደሚሠራ ሲያብራራ በመጽሐፉ የመጨረሻ ገጾች ላይ ማየት ይቻላል፡፡ የሽፋን ስዕሉ ላይ ያለውን ጠልሰም ሲያብራራ… ”ደራሲው ይሄን ጠልሰም ለመስሪያ የተጠቀመባቸው ቃላቶች አንጓ፣ መለልታና መረቅ የተባሉትን ብቻ ነው፡፡

ስዕሉ ‘መረቅ’ የተባለው ይሄን ልቦለድ ‘ወካይ’ ነው” ብሏል፡፡በሌላ በኩል ደግሞ ሕጽናዊነት እስከዛሬ ከለመድናቸው የተለዩ የሂስ ስራዎችን እንድናዳብር ይገፋፋናል፡፡ በቋንቋ ብቻ ከማጥናት በምስልና በአሃዝ ማጥናትና መተቸት ያስችለናል፡፡

ለምሳሌ በመረብ ካርታ (network mapping) ወይም በአክተር ኔትወርክ ቲዮሪ ቋንቋ ውስብስብ ካርታዎች (complexity mapping) በመስራት፣ ወይም በዲስኮርስ አናሊሲስ ካርታ (discourse analysis mapping) አልፎ ተርፎም በአሃዝ ማስላት እንድንችል ይገፋፋናል፡፡ ከቃላት ዘልቆ የገጸባሕሪያት ቦታ (space) በነዚህ ዓይነት ውስብስብ ጠልሰሞች ሊታይ፣ ሊገለጽና ሊገመገም ይችላል፡፡

የአዳም ረታ “ሕጽናዊነት” ምንድን ነው?
ዮሃንስ ገለታ

መግቢያ

ከጥቂት ጊዜያት በፊት ፌስቡክላይ በሚገኝ የአዳም ረታ አድናቂዎች ቡድን ውስጥ አንድ ሰነድ አገኘሁ፡፡ ይሄ ከሀያ ገፆች በላይ ያለው የእንግሊዝኛ ጽሑፍ አዳም በተለያየ ጊዜ በአንባቢዎቹ ለተጠየቃቸው ጥያቄዎች ማብራሪያ የሰጠበት መድበል ነው፡፡ ፋይሉን አንብቤ እንደጨረስኩ ይሄንን ጽሑፍ ማግኘት ላልቻሉ ሰዎች ባጋራ ማንንም እንደማይጎዳ ስላመንኩበት ነው ይሄንን ጽሑፍ ማዘጋጀቴ፡፡ ዋናው ዓላማዬ ግን ሕጽናዊነት ምንድን ነው የሚለውን ትልቅ ጥያቄ በአጭሩ ለመመለስ ያደረግሁት ደፋር ሙከራ ነው፡፡

በዚህ የተነሳ የአዳምን ጽሑፍ በረጃጅሙ ወስጃለሁ፡፡ አዳም በመጻሕፍቱ ውስጥ ካስቀመጠልን ማብራሪያዎች ላይም ቀነጫጭቤያለሁ፡፡ በአጭሩ ለጋዜጣ ፅሑፍነት እንዲስማማ ማመቻቸት ስለ ነበረብኝ አንዳንድ ቦታ ላይ ብቻ ማያያዣ የሚሆኑ አረፍተ ነገሮችን፤ አንቀፆችንና ምሳሌዎችን ከማስቀመጤ በስተቀር ቀሪው የራሱ የአዳም ቃል ነው፡፡


አዳም እና እንጀራ

እንጀራ ለአዳም የጽሑፉን ቅርፅ የሚቀዳበት ሞዴል ብቻ አይደለም፡፡ “It is more than a model. It is a metaphor” ይላል በራሱ ቃል፡፡ “ከሞዴልነት በላይ ነው፡፡ እንጀራ ተለዋጭ ዘይቤ ነው፡፡

እንጀራ ክብ ነው፡፡ ባለ ሦስት ዲሜንሽን ነው፤ ግን ደግሞ ጠፍጣፋ፡፡ ቀዳዳዎች አሉት ግን ደግሞ ልሙጥ ነው፡፡ በጠጣር እና ጠጣር ባልሆነ ቁስ መካከል የሚገኝ ነው፡፡ በመጀመሪያ ደረጃ የእንጀራው ቀዳዳዎች (ዐይኖቹ ማለቴ ነው) ራሳቸውን ችለው የቆሙ ይመስላሉ፤ ሆኖም ውስጥ ውስጡን ውስብስብና ረቂቅ በሆኑ ቱቦዎች የተያያዙ ናቸው፡፡ በተቃርኖዎች የተሞላ መዋቅር ኖሮትም እንኳ እነኚሁ ተቃርኖዎቹ ‘ቀጥ ብሎ እንዲቆም’ የሚያስችሉት አላባውያኑ ሆነው ይሠራሉ” (It has a contrasting structure signified by opposites and yet all contributing to its whole physical ‘survival’).

ሕይወት ራሷ ከተቃርኖዎች ውህድ የተገመደች ነች፡፡ በዚህም እንጀራ ከሕይወት/ህልውና ጋር የተቆራኘ መሆኑን ለመጠቆም አዳም የምሳሌያዊ ንግግሮቻችንን እንደ ማስረጃ ያነሳል፡፡

እንጀራውን ጋገረ፤ እንጀራ ፈላጊ፤ የእንጀራ ገመዱ ተበጠሰ፤ እንጀራ በሬው፤ እንጀራውን ያበስላል ወዘተ፡፡ ህላዌ ቅጥ አልባና የተሰደረ ሁለቱንም ነው፤ ወይም የተሰደረ ቅጥ አልባነት፡፡ (Ordered chaos እንደማለት) አንዱ ከአንዱ የተያያዘ… እንጀራ ይህንን የህላዌን ተቃርኗዊ ግንኙነቶች የሚገልፅ ምሳሌ ነው፡፡

እኔም ይሄንን ዘይቤ ወደ አጻጻፍ ስልትነት ብለጥጠው ብዙም ከዕውነታው አልራራቅም፡፡ “Existence is both chaotic and ordered; or ordered chaos. Interconnected……Injera is used as a metaphor for describing or illustrating existence. And it is not far from the truth if I stretch this metaphor into a writing technique” ይላል አዳም፡፡

እንጀራዊ/ እንጆሪያዊ ቅርፅ

ከሕጽናዊነት በፊት እንጀራዊ/እንጆሪያዊ ቅርፅ ነበር፡፡ ሆኖም የቃላት መለዋወጥ እንጂ ጠለቅ ያለ የትርጉም ልዩነት አይታይም፡፡ ምናልባት እንጀራዊ ቅርፅ የሕጽናዊነት እርሾ ወይም ሕጽናዊነት የእንጀራዊ/እንጆሪያዊ ቅርፅ እጅግ የተጠና፤ የላቀና ምልዑ በኩልዔ የሆነ ‘ቨርሽኑ’ ነው፡፡ በ”ግራጫ ቃጭሎች” መግቢያ ላይ እንጆሪያዊ ቅርፅ እንዲህ ተብራርቷል፡ “የዚህን መጽሐፍ የአጻጻፍ ቅርፁን የተዋስኩት ከእንጀራ ቅርፅ ነው፡፡ በዚህ መጽሐፍ ውስጥ ያሉት ምዕራፎች ከእንጆሪው ጠቃጠቆ/ንዑስ ፍሬዎች ጋር ወይም ከእንጀራው ዐይኖች ጋር እንዲማሰሉ ሆኖ ነው የቀረበው (አንድ ዐይን ወይም ጠቃጠቆ አንድ ምዕራፍ) … ታዲያ በአሰያየም ውሰት ከእንጆሪ ወደ እንጀራ ከመጣን ለምን ከእንጀራ ወደ እንጆሪ አንሄድም? ከዚያ ወደዚህ የወሰደን መንገድ አይመልሰንም ማን አለ? ወደ መነሻው ሄድኩና ለዚህ ልብ ወለድ ቅርፅ እንጆሪ የተሰኘ ስያሜ ሰጠሁት ወይም መረጥኩ”፡፡
የእንጆሪ ቅርፅ ለሕጽናዊነት እንደ ጥንስስ ቢሆንም ስሙን ይዞ መቆየት አይችልም (“የእንጀራ ቅርፅ” ካልተባለ በስተቀር)፡፡

አዳም “መረቅ” የተሰኘው መጽሐፉ በሃገር ፍቅር ቴያትር ቤት ሲመረቅ፣ ከታዳሚያኑ መካከል በአንደኛው በቀረበለት አስተያየት መሠረት፤ እንጆሪ የሚለውን ቃል ምንም ዓይነት የቲዮሪ መፋለስ ስለማያስከትል ማውጣት እንደሚቻል ተናግሯል፡፡ (ይህ አስተያየት ሰጪ እንዳለው የእንጀራ ዓይኖች (ሰው ሠራሽ በመሆናቸው) አንዱ ከሌላው ያለው ርቀት ዘፈቃዳዊ ነው፤ የእንጆሪው ጠቃጠቆዎች ግን (ተፈጥሯዊ በመሆኑ) በስሌት ሊቀመጥ የሚችል ቅጥ አላቸው)፡፡

ከእንጀራ/እንጆሪያዊነት ወደ ሕጽናዊነት

አዳም ከእንጀራ/እንጆሪያዊ ቅርጽ ወደ ሕጽናዊነት ለመሸጋገር ወደ ትናንት ርቆ ይጓዛል፤ በንባቡና በማሰላሰሉ፡፡ “የድሮ ሰዎች እንደኛ ርቱእ (literal) አይደሉም፡፡ ከፊደል ገበታቸው እስከሚበሉት ነገር ብታይ የሆነ ዓይነት ለመፈታት የሚጠብቅ ሚስጥር አለ፡፡ እንዲህ ዓይነት ግንዛቤ ላይ ለመድረስ በሆነ ዓይነት ስነ-ውበታዊ ልምድ (aesthetic experience በሚባለው) ውስጥ አለፍኩኝ፤ ከዚያ ጊዜ በኋላ የዚያን ጠፍጣፋ ዳቦ ትርጓሜ ሳሰላስል ቆይቻለሁ”፡፡

የእንጀራን ዘፍጥረት ፀሐይ ትመለክበት ከነበረው ዘመን እንደሚነሳ ይናገራል አዳም፡፡ “እንጀራ የሚገርም ቅርፅ አለው፡፡ ዘፍጥረቱም ፀሐይ ትመለክበት ከነበረው ዘመን ይነሳል፡፡ በዚያን ዘመን ፀሐይ በክብ ምልክት ትወከል ነበር፡፡ የኛ ፊደል ፀሐዩ ‘ፀ’ የፀሐይ ወኪል ነው፡፡ ዐይኑ ‘ዐ’ም የተባለው ፀሐይ በሰማዩ ላይ ያለች ‘ዐይን’ በመሆኗ ነበር፡፡ የእንጀራን ጉድጓዶች ‘ዐይን’ ማለታችን ገጠመኝ አይመስለኝም”፡፡

“ክብ ከጥንት ጀምሮ የሕብረት፣ የአንድነትና የዘላለማዊነት ምሳሌ ነው፡፡ መካከሉ ላይ አንድ ነጥብ ያለው ሰርከምፓንክ የሚባል ክብ ደግሞ አለ፡፡ ፀሐይን እና የፀሐይ አምላክ (ግብፅ ውስጥ “ራ” የሚባለውን) ይወክላል፡፡ (“እንጀራ” ውስጥ ያለችው “ራ” ከዚህ ጋር ግንኙነት ቢኖራትስ?) ክቡ እና ነጥቧ የወንዴና ሴቴ ኃይሎች መንፈሳዊ ውሕደት ትዕምርት ነው፡፡ ይሄ ደግሞ አለም አቀፋዊ ትርጓሜ ነው” (This is a universal/cosmic sensibility)፡፡

ታዲያስ እንጀራ ስላለፈው ዘመን እንዲዘክር በዕቅድ የተወጠነ፣ የወደፊቱንስ የሚያመላክት ጽሑፍ/ሐውልት ነው ለማለት አንችልምን? (አዳም ረታ)፡፡

ስለ እንጀራ አመጣጥ ሚቶሎጂ ደግሞ እንዲህ ያትታል…

“በአንድ አምላክ መመለክ ከመጀመሩ በፊት የኖሩ ማኅበረሰቦች ለእያንዳንዱ ፍጡር እና ባሕርይ የሚያብራሩት ትረካዎች ነበሯቸው፡፡ ኃላፊነትን ሁሉ ጠቅልለው ለአንድ አምላክ ከመስጠታቸው በፊት በነበረው በዚያን ዘመን የፍጡራን እና የፍጡራኑ ግብር በጠቅላላው በሚቶችና በአፈታሪኮች የማብራራት ልማድ ነበራቸው፡፡ ከ”አዲስ ነገር” ጋዜጣ ጋር ባደረግሁት ቃለ ምልልስ የጤፍን አመጣጥ የሚያብራራ አፈታሪክ ነገር እንደማይጠፋ ተናግሬያለሁ፡፡ (ያኔ ማግኘት አልቻልኩም ነበር እንጂ)፡፡

ከጥቂት ወራት በፊት በለስ ቀንቶኝ ጤፍ እንዴት የኢትዮጵያዊያን ዋና ምግብ ሊሆን እንደቻለ የሚያብራራ አንድ ታሪክ አነበብኩ፡፡ አሁን የታሪኩን ዕውነተኛነት ጥያቄ ውስጥ አላስገባም፡፡ ሁሌም ቢሆን ሚቶችን ስናነብ የምናደርገው ስለ ዕውነተኛነታቸው መጨነቅ ሳይሆን ሚስጥራቸውን ፈልፍሎ ለማውጣት መጣር ነው፡፡ የተለያዩ ሕዝቦች ከላይ ሲታዩ እርባና ቢስ የሚመስሉ ጥያቄዎችን የሚመልሱባቸው ተረኮች እንዳሏቸው ይታወቃል፡፡ ለምሳሌ ለምንድን ነው ቀበሮ ጭራ የበዛው ጅራት ያላት? ውሻ እንዴት ለማዳ ተደረገ? ጨረቃ ለምን በየወሩ ትመጣለች? ሰው የተፈጠረው እንዴት ነው?

የጤፉ ጉዳይ ለየት የሚያደርገው የተወሰነ አመክንዮአዊ ድባብ አለው፡፡ የሆነ ሊታመን የሚችል ነገር፡፡
እንግዲህ ይሄ ታሪክ የተከሰተው ከክርስቶስ በፊት 1500 አካባቢ ነው፡፡ ክስተቱም በእውኑ ዓለም ከነበረ ሰው ጋር ተያያዥ ነው፡፡ ይሄውም ሰው ኢስዬል፣ አጋቦስ (የንግሥና ሥም) የሚባል ኢትዮጵያዊ ንጉስ ነው፡፡ (‘አፄ’ የሚለውን የማዕረግ ሥም ለመጀመሪያ ጊዜ የተጠቀመ ንጉስ)፡፡ ሌላኛው ስሙ ሰንደቅ አላማ ይባላል (ብዙ ስሞች አሉት)፡፡ ሰንደቅ አላማ ዘንዶ ንጉስ ነበር፡፡ (ይህቺ የዘንዶ አፈታሪክ ዓለም አቀፋዊ ናት)፡፡ ከሕይወት ታሪኩ እንደምንረዳው፤ ይህ ሰው ንጉሥ ብቻ ሳይሆን ‘ሳይንቲስትም’ ነበር፡፡ ዘመሚትን፣ በቅሎን፣ የሜዳ አህያን የመሳሰሉ እንስሳትን ተያያዥነት ያላቸውን ዝርያዎች በማዳቀል እሱ እንደፈጠራቸው ይነገራል፡፡ ሰንደቅ አላማ በተፈጥሮ ላይ ይመሰጥ ስለነበር፣ የራሱ የሆነ የአትክልት ቦታ እና የእንስሳት ማቆያ ነበረው፡፡ ረዥም ዕድሜ ለመኖር የሚያስችል ቴክኖሎጂን ለመፈልሰፍ ታድሎም ነበር፡፡ በዚህም ከ425 ዓመታት በላይ መኖር ችሏል፡፡ የሚበላውና የሚጠጣው ሁሉ ከሰው የተለየ እንደነበር ይነገራል፡፡ የሚጠጣው ውሃ ከአለቶች መካከል ከሚፈልቅ ምንጭ ይቀዳል፤ ‘የሕይወት ውሃ’ ነበር የሚባለው፡፡ እያደር ወጣት የሚያደርግ ኃይል ያለው ድንጋይ ላይም ይተኛ ነበር፡፡

ሰንደቅ ዓላማ 425 ዓመታትን ከኖረ በኋላ ግን ሕይወት ሰለቸችውና መሞት ፈለገ፡፡ አንዲት ወጣት ልዣገረድ እንድትገድለውም አደረገ፡፡ አፄውን የገደለችው ይህች ወጣት ኋላ ላይ ንግሥት ማክዳ/ሳባ ሆነች፡፡ የቀደመ ስሟ ኢተያ/እትዬ/እቴጌ ነበር… ሳባ እንግዲህ ‘እቴጌ’ ተብሎ ለመጠራት የመጀመሪያዋ ንግሥት ነች፡፡

የሰንደቅ ዓላማ ታሪክ አላለቀም፡፡ እሱ ከሞተ በኋላ ሳባ ንግሥት ሆነች፡፡ በዘመነ መንግሥቷም ረሃብ በመላ አገሪቷ ተስፋፋ፡፡ የተራቡ ወገኖቿን መመገብ ያቃታት ሳባ፣ የሰንደቅ ዓላማ መቃብር ዘንድ ሄዳ አነባች፤ ፀሎት አደረሰችም፡፡

በሕልሟም እግዚአብሔር ቀርቦ በንጉሱ መቃብር ላይ ከሚበቅለው ሣር በሚገኘው ፍሬ ሕዝቧን እንድትመግብ ነገራት፡፡ እንደተነገረችው አደረገች፡፡ ያ የሣር ፍሬ ጤፍ ነበር፡፡ ‘ጤፍ’ ማለት ትርጉሙ ‘ጣፋጭ’ እና ‘የተትረፈረፈ ምርት’ ማለት ነው፡፡ ጤፍ ዝናዋ ገናን የሆነ ፍሬ ነበረች፤ ስለ እሷ በመስማት ብቻ ንጉስ ዳዊት የምወድስ ግጥም ጽፏል፡፡

ሰንደቅ ዓላማ ባዮሎጂስት የነበረ መሆኑ የጤፍ ግኝት የአጋጣሚ ነገር አይመስልም… ምናልባትም ንጉሱ ራሱ ይሆን ይሆናል መጀመሪያም ጤፍን ያገኘው፤ የማክዳ ተረት ነጋሪዎች ይሆናሉ የፀሎቷን፣ ሕዝብ የመመገቧንና የእግዜርን ነገር ያከሉበት፡፡ እንደው ነገሩ እንዲህ እንኳ ባይሆን፣ ጤፍ እንዲህ ባለ ንጉስ መቃብር ላይ መብቀሏ በራሱ እየሞተ ካለ የንጉሱ ገላ ረዥም ዕድሜ የመኖር ምስጢርን እየወረሰች ይመስልባታል”፡፡

እንዲህ እንዲህ እያለች የተጀመረችው ጤፍ እንግዲህ ረዥም ዕድሜ መቆየት ብቻ ሳይሆን እንጀራ በመሆን ዘላለማዊ ሆናለች፡፡ አዳምም እንጀራ ምግብ ብቻ ሳይሆን፤ እንጀራ የአጻጻፍ ስልቴን የቀዳሁበት ሞዴል ብቻ ሳይሆን፤ እንጀራ ዘይቤ ብቻ ሳይሆን እናት ዘይቤም (root metaphor) ነው ይላል፡፡

“እናት ዘይቤ ማለት…” ይላል አዳም “እናት ዘይቤ ማለት በአንድ ቋንቋ ወይም ባሕል ውስጥ በጥልቅ በመስረጉ ዘይቤ መሆኑ ከነጭራሹ ልብ እንኳ የማይባል ነው፡፡ ሌሎች ሰዎች ደግሞ ከውስጡ ሌሎች ዘይቤዎች የሚወጡበት አንድ ዘይቤ ነው ሲሉ ይተረጉሙታል”፡፡ መቸስ እንጀራ ከዕለት ዕለት ተግተን የምናላምጠው ቋሚ ምግባችን እንደመሆኑ እንደ አዳም ቀንቶን “በሆነ ዓይነት ስነ-ውበታዊ ልምድ” ውስጥ ካላለፍን በቀር አንድም ጊዜ እንኳን አይደለም ሚስጥራዊ ዘይቤነቱ አመጣጡ እንኳን አስጨንቆን አያውቅም፡፡ ለዚህም ነው እንጀራ እናት ዘይቤ (root metaphor) ነው የሚለው አዳም፡፡
አዳም ይቀጥላል… “የማኅበራዊ፣ ፖለቲካዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ታሪካዊ ዝርዝር ጉዳዮቻችንን በዚህ የእንጀራ ዘይቤ ማብራራት እንችላለን ብዬ አምናለሁ፡፡ ይሄን የምናደርግበት አንዱ መስክ ልቦለድ በመጻፍ ነው፡፡ በአሁኑ ሰዓት እየሠራሁበት ያለውን ይሄ ዓይነቱን አጻጻፍ ደግሞ ‘ሕጽናዊነት’ እለዋለሁ”፡፡

“ሕጽናዊነት”፡ የቃሉ አፈጣጠር/አመጣጥ

ሕጽናዊነት እና ዘይቤ ምን አገናኘው ብሎ የሚጠይቅ ይኖር ይሆናል፡፡ ‘ሕጽን’ የግዕዝ ቃል ሲሆን ትርጉሙም በሁለት ፊደሎች መካከል ያለው ክፍተት ማለት ነው፡፡ ጽሑፍ ሊነበብ የሚችለው ይሄ ባዶ ቦታ በየፊደላቱ መካከል በመኖሩ ምክንያት ነው፡፡ በፊደል ገበታ ውስጥ ያሉት ክፍት ቦታዎች ደግሞ ማሕጸን ይሰኛሉ፡፡

ሁለቱም ቃላት የተወሰነ የትርጉም መመሳሰል አላቸው፡፡ እነኚህ ባዶ ቦታዎች ከእንጀራ ዐይን ጋር በይዘት መመሳሰል እንዳለባቸው ነው የሚገባኝ፡፡ የሕጽናዊነት ዓላማ ይሄንን ባዶ ቦታ መሙላት ነው፡፡ የሚነበበው ነገር መሙያው ነው፤ አዲሱ ጽሑፍ ማለት ነው፡፡ ከ”አዲስ ነገር” ጋዜጣ ጋር ባደረግሁት ቃለ ምልልስ ይሄንን ነገር ‘ኢንተርቴክስቹዋሊቲ’ ብዬ አስቀምጬው ነበር፡፡ ይሄን ያደረግኩት ግን በወቅቱ ሕጽናዊነትን የሚያክል ተስማሚ ቃል ባለማግኘቴ ነበር፡፡

ገሃዱን ዓለም በማንፀባረቅ ረገድ አንድ ወጥ የሆነ ትረካ ሕጽናዊ ከሆነው ይሻላል ወይስ አይሻልም የሚለው ጥያቄም ነበር፡፡ ከ”እቴሜቴ ሎሚ ሽታ” [እ.ሎ.ሽ.] በፊት የጻፍኳቸውን ታሪኮች አሁን ላይ ሆኜ ሳያቸው የተሟሉ አይደሉም፡፡ ሕጽናዊነት በዚህ ረገድ የቀድሞ እኔነቴን በራሴ የለካሁበት/የሄስኩበት ስልት ነው፡፡ (“Hisinawinet” in this case becomes a critique of my earlier self)
ሕጽናዊነት የአንዱ ከሌላው መያያዝ ነው… ራሳቸውን እንደ ደሴት የሚቆጥሩ ሰዎች አሉ፡፡ ከላይ ሲታይ የተለዩ ይመስሉ ይሆናል፤ በጥልቅ ላጠናቸው ግን ሰዎች እርስ በራስ የተጠላለፉ/የተቆራኙ/የተዛመዱ ናቸው… በዘር፣ በቋንቋ፣ እልፍ የባሕል እሴቶችን በመጋራትም”፡፡ ሰዎች ከሰዎች ጋር ያላቸውን መረባዊ ግንኙነት ማሳየት የሕጽናዊነት አንዱ ግብ መሆኑ በአዲሱ መጽሐፍ “መረቅ” ውስጥ እንዲህ ተቀምጧል፡ “በሕጽናዊነት አመለካከት በሰው ልጆች መሃል ያለው የግንኙነት መስመር ቀጥተኛ ብቻ ሳይሆን በአብዛኛው በግልጽም ይሁን በሕቡዕ መረባዊ መሆኑን ማንሳት ነው” (ገጽ 599)፡፡

አዳም ቀጥሏል… “የሕዳግ ማስታወሻ የሚያገለግለው እነኚህን መረባዊ ግንኙነቶች ጠቅልሎ በአንድ ማዕቀፍ ውስጥ ለማካተት ነው፡፡ በእ.ሎ.ሽ. ከበደ ሚካኤልን ሳጣቅስ የእሳቸውን ፖለቲካዊ አቋም እደግፋለሁ ማለት አይደለም ወይም ደግሞ ባሕልን እንደሳቸው ሁሉ በወግ አጥባቂ ዐይን እቃኛለሁ ማለት አይደለም፤ ወይም ደግሞ የእሳቸውን ያክል መልከ መልካም ነኝ ማለት አይደለም፤ ወይም ደግሞ ሎሚ ሽታን ወይም የፍቅረስላሴን ልጅ ታደሠን ያውቁታል ማለት አይደለም ወዘተ… የባሕል መረቡ በቀስታ ተስፋፍቶ እዚያች ደረጃ ድረስ እንዴት እንደሚደርስ ለማሳየት ብቻ ነው፡፡ (showing how cultural network can percolate and present itself to that minute depth)
ታዲያ ከሌላ ደራሲ ሥራ የተወሰደን አጭር ተረክ በአንድ ወጥ በሆነ ልቦለድ ውስጥ መጠቀም አዲሱን ታሪክ የፊተኛው ጥገኛ፤ በራሱ መቆም የማይችል፤ ክፍተት ያለበት አያደርገውም? ብሎ ለሚጠይቅ ቅን አንባቢ፣ አዳም ይሄንን ይመልሳል… “እቴሜቴ ውስጥ ያካተትኩትን ያን የከበደ ሚካኤልን ተረት [በማር ጠብታ ውስጥ ስለሰጠሙ ሕዝቦች የሚተርከውን] ቆርጬ ባወጣው እንኳ ልቦለዴ ያለምንም የይዘትም ሆነ የሴራ እንከን ፍሰቱን ይቀጥላል”፡፡

አንዳንድ የሕጽናዊነት መገለጫዎች

ከሕጽናዊነት መገለጫዎች አንዱ ኢንተርቴክስቹዋሊቲ ነው፡፡ ኢንተርቴክስቹዋሊቲ ማለት በቀላሉ በአንድ ትረካ ውስጥ ሌላ ገጠመኝ፣ ሌላ ልቦለድ፣ የታሪክ አጋጣሚ ወዘተ ሲጠቀስ ማለት ነው፡፡ የዚሁ ትርጓሜ ተመሳሳይ የሆነው ኢንትራቴክስቹዋሊቲም መነሳት ይኖርበታል፡፡ የሁለቱ ልዩነት በአጭሩ ሲቀመጥ፤ የመጀመሪያው አንድ ደራሲ የሌላን ደራሲ/ገጣሚ ሥራ (የዕውንም ይሁን ምናባዊ)፤ ከዕውነታው ዓለም የተቀዳ ገጠመኝ፤ የጋዜጣ ጽሑፍ ወዘተ ሲጠቀም ሲሆን ሁለተኛው ድሞ አንድ ደራሲ የራሱን ቀደምት ሥራዎች ሲያጣቅስ ማለት ነው፡፡

“ብዙ የተማረ ዜጋ/ብዙ ያነበበ ዜጋ ባላቸው አገሮች ዋቤ ሳይጠቅሱ (የዕውነት ያለን) ጽሑፍ ማጣቀስ የተለመደ ነው፡፡ ምክንያቱም ያ ጽሑፍ የሌላ ሰው እንደሆነ ይሄኛው ደራሲ ግን እንደ ወሽመጥ እየተጠቀመው ወይ ደሞ እየተረበው እንደሆነ አንባቢው ያውቃል፡፡

በእኛ አገር ግን አለመግባባትን ለማስወገድ በሕዳግ ማስታወሻ መጠቆም ያስፈልጋል፡፡ አለመግባባቱም ሁለት ዓይነት መልክ ሊኖረው ይችላል፡
አንደኛው አንዳንድ አንባቢ (በቅን ልቦናም ይሁን በተንኮል) ያ የተወሰደው ጽሑፍ የተሰረቀ ነው ብሎ ሊያስብ ስለሚችል ነው፡፡ ሁለተኛው ደግሞ አንባቢው የተጣቀሰው ጽሑፍ ዓላማ ላይገባው ስለሚችል ነው፡፡ አንባቢው ይሄን መረዳት ካልቻለ ደግሞ አንዱ የኢንተርቴክስቹዋሊቲ ግብ ልቦለድን ወደ ዕውነታዊ ክዋኔ ማምጣት (bring fiction as experience) ተኮላሸ ማለት ነው”፡፡

ከላይ የተጠቀሰውን በምሳሌ እንመልከት፡፡ ደራሲው በእ.ሎ.ሽ. “በማር ጠብታ ውስጥ ስለሰጠሙ ሕዝቦች አንብቤያለሁ” ሲል በሕዳግ ማስታወሻ የከበደ ሚካኤል ታሪክ እንደሆነ ገልፆዋል፡፡ በ”መረቅ”ም “ግቡ እናንተ ተስፋ ያልቆረጣችሁ” (ገጽ 73) ሲል ከዳንቴ “ዲቫይን ኮሜዲ” እንደወሰደው ጠቅሷል፡፡ በሌላ መልኩ ማንም ያነበበው፤ አገር ያወቀው ፀሐይ የሞቀው ታሪክ ነው ብሎ በማሰብ፤ ማንም “ባለ ቅን ልቦና” ወይ “ሴረኛ” የተሠረቀ (plagiarized) ነው እንደማይለው በማመን፤ እንዲሁም ልቦለድን ወደ ዕውነታዊ ክዋኔ ለማምጣት (to bring fiction as experience) የፊታውራሪ መሸሻን፤ የሰብለን፣ የበዛብህን እንዲሁም የእንቆጳን ታሪክ (አንዳንድ ለውጦች ተደርገውባቸው) እንዲሁ በ”መረቅ” ውስጥ ተጠቅሟቸዋል፡፡

አዳም ከቲዮሪ ባሻገር በሥራዎቹ ኢንተርቴክስቹዋሊቲን ብቻ ሳይሆን ኢንትራቴክስቹዋሊቲንም ይጠቀማል፡፡ በየመጽሐፎቹ ውስጥ እዚህም እዚያም የሚገኙት የግጥምና የዘፈን ስንኞች፤ ቦታቸውን እንዳገኙ ሁሉ ስክት የሚሉት የግዕዝ ሀረጋት፤ የመጽሐፍ ቅዱስ ጥቅሶች፤ ምናባዊ ማጣቀሻ መጻሕፍቱ እና የጋዜጣና የመጽሔት ቃለ ምልልሶች ወዘተ የኢንተርቴክስቹዋሊቲ አብነቶች ናቸው፡፡ በሌላ መልኩ በአዳም ልዩ ልዩ መጻሕፍት መካከል እንዲሁም በአንድ የአዳም መጽሐፍ ውስጥ በሚገኙ ልዩ ልዩ ትረካዎች መካከል ያሉ እንደ ዘሀ የቀጠኑ የግንኙነት መስመሮች የኢንትራቴክስቹዋሊቲ ማሳያዎች ናቸው፡፡ ለምሳሌ በ”ሕማማት እና በገና” ውስጥ ያለው ትንሽ ልጅ (የብርሃኑ ጓደኛ) “አለሙ” የተሰኘ የቤት ስም አለው፡፡ “ይወስዳል መንገድ ያመጣል መንገድ” (ይ.መ.ያ.መ.) ላይ ያለው ዋና ገፀ ባሕሪ “አለሙ” ይሰኛል፡፡

ሁለቱም የሸማኔ ልጆች መሆናቸው የአጋጣሚ ነገር ይመስላችኋል? በ”መረቅ” ውስጥ በጨረፍታ ዳሰስ የተደረገችው ሊሊና የዚታዎ ሾፌር የሆኑት ጓደኛዋ ዘርአብሩክ በኩሳንኩስ ውስጥ አንድ የታሪክ አንጓ ተሰጥቷቸው አልተተረኩምን? የ”ይወስዳል መንገድ ያመጣል መንገዱ” ሸገኔ “መረቅ” ውስጥ ተጠቅሶ የለምን? እ.ሎ.ሽ. “ጉርሻ ተሻጋሪ ነው” በምትል ቀጭን መስመር ከ”መረቅ” አልተዛመደም? በይ.መ.ያ.መ. በእያንዳንዱ ትረካ ላይ ብቅ የሚለው ያ ጃን አሞራ በታሪኮቹ መካከል ትስስር አልፈጠረም? በእ.ሎ.ሽ. ውስጥ የሚገኙ ታሪኮችስ አንዳቸው ከሌላቸው በገጸ ባህርያቱ የትውውቅ እና የዝምድና መረብ የተጠላለፉ አይደሉ? “ከሰማይ የወረደ ፍርፍር” ውስጥ “ለብሮት” የሚለው ታሪክ ገጸ ባሕሪ ትርንጎ፤ በ”ሕማማት እና በገና” “የሳር ልጆች” ውስጥ ተመልሳ አልመጣችም? ብዙ ብዙ፡፡ ይሄ እንግዲህ በእኔ አቅም ሊታይ የቻለ ትስስር ነው፤ ጊዜውን ሰጥቶ በጥልቀትና በጥንቃቄ ለሚያጠናው ሰው ከዚህም በላይ ግንኙነቶችን መጥቀስ እንደሚቻል እርግጠኛ ነኝ፡፡


የሕጽናዊነት መሠረታዊያን

“የአብሮነት ቃል” ከተባለ መጽሔት ጋር በተደረገ ቃለ ምልልስ አዳም ረታ “የሕጽናዊነት ስነግብር ንጥረ ነገሮች እነዚህ ናቸው” ብሎ ያስቀመጣቸው አራት የሕጽናዊነት መሠረታዊያን ነበሩ፡፡ እነኚህ አራት ነጥቦች የሚያስረዱትም፡-

“1/ ሁሉ ነገር በታቀደና ባልታቀደ ግንኙነት ውስጥ መሆኑን
2/ ሁሉ ነገር በታቀደና ባልታቀደ ግንኙነት ብቻ ሳይሆን በታቀደና ባልታቀደ ለውጥ ውስጥ መሆኑን
3/ አሁን ተነጣጥሎ የተቀመጠ የሚመስለው ቢያንስ አንድ የጋራ የግንኙነት መስመር እንደማያጣ (ከአዳምና ከሄዋን ተገኘን ማለት)(ሙሉኩሌው ወይም የፀ ሐይ ስርዓት ከአንድ ታላቅ ፍንዳታ (big bang) ተፈጠረ እንደማለት)
4/ አንድ ወጥ አጭር ታሪክን ወይም ረዥም ልብ ወለድን የተሳካ ማለት ጎደሎውን መቀበል መሆኑን፡፡ ለአባባል ሕጽናዊነት ሁሉን ነገር ቀናንሰን ስናነበው ግንኙነት አለው፡፡ ዋናው የስነ ጽሑፍ አላባው ይሄ ነው፡፡ እንጀራ ውስጥ የተቀበረው ሚስጥር ይሄ ነው፡፡ ከላይ ሲያዩህ ነጠላህን ያለህ ይመስልሃል ግን አነሰም በዛም፣ አወኩትም አላወኩትም፣ ገባኝም አልገባኝም፣ ተከሰተ አልተከሰተ መረብ ውስጥ ነኝ ማለት ነው˝

(አዳም በ”እቴሜቴ ሎሚ ሽታ” ውስጥ የሚገኙትን ታሪኮች ግንኙነት በባለ ሁለት ወይም ባለ ሦስት ዲሜንሽናል ግራፍ ማስቀመጥ እንደሚቻል ከተናገረ በኋላ የዚህ ጽሑፍ አዘጋጅ ታሪኮቹን/ የገጸ ባሕሪያቱን ግንኙነት በባለ ሁለት ዲሜንሽናል ግራፍ ለማስቀመጥ ሞክሯል፡፡ ውጤቱም በምስሉ ላይ እንደሚታየው የእ.ሎ.ሽ. ገጸባሕሪያት ግንኙነት መረባዊ እንደሆነ በተጨማሪም በታቀደና ባልታቀደ ግንኙነት ውስጥ መሆኑን አረጋግጧል)፡፡

ሕጽናዊነት እና ትውስታ

ሰሎሜ መርዕድ ስለ ‹‹መረቅ›› የሰጠችው ሃሳብ እና የAdam Reta ምላሽ፡
........
"1. ከሽፋኑ ምስል ከተነሳን ሁለት ጥያቄዎችን ሰንዝሬ አልፋለሁ…
---
* አዳም ሆይ ይቺ ጥቁር በቀይ ግን አልተደጋገመችም ወይ ?
* ምንጯን ወይም የተቀዳችበትን የሆነ መፅሐፍህ ላይ እንደ ዋዛ ሹክ ብለኸን ነበር፡፡ እውን ምንጯ ከወደ የት ነው?
2. ርዕስ
---
ለዚህ በአራት የትረካ አንፃር ለቀረበ ወጥ የልቦለድ መፅሐፍ መረቅ ተስማሚ፣ ተገቢም ርዕስ ይመስለኛል፡፡ አዳም እንደሚለው በ "እንጀራዊ" የአፃፃፍ ስልቱ የተለያየ ስፋትና ርቀት ያላቸውን የእንጀራውን አይኖች የሚያያይዛቸው አንዳች ኃይል አለ… ይኸውም በእንጀራው ላይ የሚፈሰው ወጥ ነው፡፡ በዚህ መፅሐፍ ላይም ቃላት እንደመረቅ እየፈሰሱ ገፀ-ባህርያቱን ለማስተሳሰር ሞክረዋል፤ ተሳክቶላቸዋልም!
---
ርዕሱን አስመልክቶ ሌላው ያስገረመኝ ጉዳይ በመፅሐፉ ላይ የተለያየ አገባብ ይዞ በተደጋጋሚ መነሳቱ ነው፤ ድግግሞሹ ሲያስገርመኝ ከግማሽ ገፅ በኋላ መቁጠር እንደጀመርኩ ከ20 ጊዜ በላይ መጠቀሱን ለማስተዋል ችያለሁ፡፡
ለምሳሌ፡ ቴቢ መረቁን እንዲህ ተጠቅማበታለች
አላዛር፡ “ቂልነትና ፖለቲካ ከአፌ አስፈንጥሮ የደፋው እሱ መረቅ … “
ምስክር፡ “ በቀሰም የምትመጠጥ መረቅ ነገር … “
በምስክር አገላለፅ ደሞ ሐዋሳ ሐይቁ ራሱ ”መረቅ” ነው 🙂
---
እናም ርዕሱ ለመፅሐፉ እንዳይረዝም፣ እንዳያጥር ሆኖ በልክ የተሰፋ መነን ሆኖ ነው ያገኘሁት! በፈሳሽነት ባህሪውም የተሰጠውን ገፀ-ባህሪያትን የማስተሳሰር ሚና በሚገባ የተወጣ ይመስለኛል፡፡
3. አዲስ ነገር
---
አዳም ከብዙሀኑ የሀገራችን ደራሲዎች በተለየ መልኩ አንደኛ መደብ የትረካ ስልት መጠቀሙ ልዩ የሚደርገው ነገር ቢሆንም ይህንን ችሎታውን በቀደምት ስራዎቹ ላይ በተደጋጋሚ ስላሳየን መረቅ ላይ እንደ ትንግርት ላናነሳው እንችላለን፡፡ እኔን የገረመኝ ግን በአንድ የትረካ አንፃር አልበቃ ብሎት በአራት ዓይኖች (በድምሩ ስምንት ይሆናሉ 😀 ) እንዲሁም በሁለት የፆታ መደቦች ትረካውን ይዞ ብቅ ማለቱ ነው፡፡ አዳም በአባቱ ወንድ፤ በእናቱ ሴት መሆኑን ለድፍን ዓለም ያስመሰከረበት መፅሐፍ ይመስለኛል….. መረቅ! በአንስታይ መደብ ሲተርክ ወላ ‘ሴት ሆኖ ያውቃል እንዴ?’ የሚል ጥያቄን ያጭራል …
---
ይህንን የፆታ ልዩነትም ተጠቅሞ አንድን ድርጊት ሁለት፣ ሦስት ዓይነት ስሜትና ትርጉም እንዲሰጥ ለማድረግ ሞክሯል፡፡ ይህም የደራሲውን የእይታ ስፋት፣ ሚዛናዊነቱንም የሚያሳይ ነው፡፡
---
ለምሳሌ፡- ቴቢ ያለፈችበትን ጎዳና በቴቢ ጫማ ውስጥ ገብተን እንድናይ ዕድል ባይሰጠንና የቴቢንና የአላዛርን ግንኙነት በአላዛር ተራኪነት ብቻ ቢጠናቀቅ ኖሮ በቴቢ የማይፈርድ ነበር? አላዛርን ስለማፍቀሯ ራሱ እርግጠኛ መሆን ይቻል ነበር? … በፍፁም! የደራሲውን ሚዛናዊነት እንግዲህ እዚህ ጋር ማስተዋል ይቻላል፡፡
---
ምሳሌ 2፡- እዝራና ማክዳ በጋራ ስላሳለፉት አንድ ምሽት በየተራቸው ይተርካሉ፡፡ ምሽቱ ለሁለቱም ቆንጆና አስደሳች ነበር፡፡ የደስታችን ምንጭ ብለው የሚገልፁት ድርጊት ግን ለየቅል ነው፡፡ የማክዳን ደስታ የፈጠረው የእዝራ የፍቅር አገላለፅ ሲሆን፤ ለእዝራ ልዩ ስሜት የፈጠረበት ደግሞ ተሰናብታው ልትሄድ ስትል የነበረው የማክዳ ቦይ አዘላለል ወይም እግር አነሳስ ሁኔታ ነው 😛 ) እንዲህ ሲል ይገልፀዋል…
---
“… የተኛ የመሰለ ቀኝ እግርዋ በአንዴ ነቅቶ ሲነሳ ……. ገና ተሻግሮ መሬት ከመንካቱ ጀርባዋ ለአመል ወደ ሁዋላ ሄዶ ሲመለስ….. ወገቧ ሊደርስ ዳር ዳር የሚለው ነዶ ፀጉሯ ጀርባዋን ሲለቅ….. ቀኝ እጅዋ እጄን ሳይለቅ ትቶኝ ሊሄድ ጣቶቼ ላይ ሲንሸራተት…… የስፖርተኛ ያልሆነ ግን የመሰለ አበለቃቀጧ……. ይሄ የእጆችዋ አዘረጋግ….. ልቦናዬ ሳይሻ እሷን በመልቀቄ ገፄ ላይ ሊኖር የሚችለው ‘የአትሂጅብኝ’ ቅሬታ…… እነዚህ ቀላል የመሰሉ ነገሮች ተጠረቃቅመው ለዘላለም እንድንኖር ወደ ነጭ የዕብነበረድ ሐውልት እንድንቀየር ተመኘሁ፡፡” …
---
እንዲህ አይነቱ አፃፃፍ “እንዲህ ተፈጥሮ፣ እንዲህ ተጉዞ፣ እንዲህ ሆኖ አለቀ፡፡” የሚል የአፃፃፍ ስልት ለሚወድና ለሚያደንቅ አንባቢ የሚያሰለች ሊሆን እንደሚችል ስጋቴ ቢሆንም፣ የታሪኩ ሂደት እምብዛም ለማያስጨንቀው አንባቢ ግን ይህ ነው የማይባል መመሰጥ እና አግራሞት ውስጥ መክተቱ የማይቀር ነው፡፡ ም/ም እዚህ ቃላት እንደ ፈረስ ታሪክ ይዘው ሲጋልቡ አይስተዋሉም፤ ኩልል ብሎ እንደሚወርድ ፈሳሽ አንድን ድርጊት አሽሞንሙነው እና አጣፍጠው ለማቅረብ ሲተጉ እንጂ፡፡ እንደውም ይህንን የአፃፃፍ ስልቱን ደራሲው 'ታዚና' የተባሉትን ገፀ-ባህርይ ለማሳየት በተጠቀመበት መንገድ መልሼ ብገልፀው ደስ ይለኛል፡፡
---
“አንድ ነገር ሊናገር ሲፈልግ በዙርያ ጥምጥም ነው፡፡ ረዥም ክብ ሰርቶ የት መሄዱ ነው እየተባለ እየተጠረጠረ፣ ታሪክ ጠቅሶ፣ ተረት ተርቶ፣ ዞሮ ቁጭ ያደርጋል፡፡” …. እናም የአዳም የቃላት አሰካክ፣ የሀረጋት አወቃቀር፣ የዓ.ነገር አመሰራረት፣ የአንቀፆች ተጠየቃዊ የሀሳብ ፍሰትና መሰል ሁኔታዎች ደራሲው የቃላትም የጊዜም ሀብታም መሆኑን የሚያሳብቁ ናቸው ወደሚል ድምዳሜ ወስዶኛል ….
--- --- ---
4. ገፀ-ባህርያት
አራቱ ተራኪዎች (አላዛር፣ ተባረኪ፣ እዝራና ማክዳ) በምክንያት የተፈጠሩ፣ የየራሳቸው ወዝና ቀለም ያላቸው ድንቅ ገፀ-ባህርያት ቢሆኑም፣ የእይታቸው መነፅር ደርሶ የሚመሳሰልበት ሁኔታ ይፈጠራል፡፡ ያስተውላሉ፣ ያሰላስላሉ፣ከምሽጋቸው ሆነው የማህበረሰቡን አይነኬ ጉዳዮች ሲመዙና ለጥያቄ ሲያቀርቡ ይስተዋላሉ… ወዘተ …
---
ይህ የእይታ መነፅራቸው መመሳሰል በመረቅ ውስጥ ባሉ ገፀ-ባህርያት መሀል ብቻ የተፈጠረ ሳይሆን በሌሎች የደራሲው ስራዎች ውስጥ ካሉ ገፀ-ባህርያት ጋርም የተፈጠረ ነው፡፡ ለምሳሌ፡ የቴቢ በዶሮ እግሮች መመሰጥ የግራጫ ቃጭሎቹን መዝገቡ ትውስታ ቀስቅሶብኛል፡፡ (ዘራፍ የአዳም ልጆች! የሚሉም ይመስለኛል 🙂
---
ደራሲው እንደ ‘እዝራ’ የተጠበበት ገፀ-ባህሪ ያለ ግን አይመስለኝም፡፡ አሳሳሉ “ዕፁብ ወዕፁብ ውእቱ/እስመ ለዕፁብ ትርጓሜ አልቦቱ”እንዳለው አይነት ነው ራሱ እዝራ ታዚና 🙂 ስለ እዝራ ምኑን ተናግሬ ምኑን ልተው እንግዲህ…..?
---
እዝራን ለእናንተ ልተውና ቅሬታ የተላበሰች አንዲት ትዝብቴን ላንሳ… በአዳም መፅሐፍ ውስጥ እንስቶቹ ከሚሰጣቸው ተመሳሳይ ሚና በተለየ መልኩ ተፅእኖ ፈጣሪ እንስት ገፀ-ባህርያትን የማየት ጉጉት ነበረኝ፤ አለኝም፡፡ ይህንን ጉጉቴን መረቅ ላይ ቴቢን አስነስቶ ሊያሳካው ነው ስል፣ ክንፏ የተሰበረ ወፍ አደረጋትና ምኞቴን ሁሉ ውሃ በላው፡፡
---
ቴቢ እንግዲህ “ከራስ በላይ ነፋስ በሚባለው ነገር አላምንም፡፡ ከራስ በላይ ቤተሰብ፣ ዘመድ፣ ሰፈር፣ ወረዳ፣ አውራጃ፣ ክፍለ ሃገርና አገር አሉ፡፡ የቻለበትም አህጉርና አለምን በልቦናው ይከታል፡፡”የሚል አቋም የነበራት፣ ይህንን ተቆርቋሪነቷንም በተግባር ለማሳየት እርምጃ የጀመረች ሴት ነበረች፡፡ ምንም እንኳን ይህንን አቋሟን በተግባር ለማሳየት የመረጠችው መንገድ ተገቢነት አጠያያቂ ቢሆንም ቴቢ መክሸፍ የነበረባት ገፀ-ባህሪ ናት ብዬ ግን አላምንም፡፡ አንድም ሳትከሽፍ በፊት ማዳን የሚቻልበት መንገድ መፍጠር ፤ ይህ ባይሆን እንኳን ያንን ሁሉ መንጋ የድርሳኗ ክፍል አለማድረግ ይቻላል የሚል አቋም አለኝ፡፡ ለምን ብባል እኔም እንደ ደራሲው ዘመን ተሻግረው ልናንቆለጳጵሳቸው የሚችሉ እንስት ገፀ-ባህርያትን በሀገራችን ሥነ-ፅሑፍውስጥ የማየት ጉጉት ስላለኝ ነው! ደራሲው

ይህንን ክፍተት በ‹‹እቴሜቴ የሎሚ ሽታ›› ላይ አንስቶታል፤ የፍቅር እስከ መቃብሯን ሰብለ ወንጌልን (አንድ ለእናቷ) በየጊዜው ከመቃብር እያስነሳ የተለያየ ገፀ-ባህርይ ማላበሱምይህንን ክፍተት የሚያጎላ ይመስለኛል፡፡ በበኩሌ ክፍተቱ በራሱ በደራሲው አማካኝነት ተሞልቶ የማየት ጉጉቴ አሁንም ድረስ እንዳለ ሳልገልፅ ማለፍ አልፈልግም፡፡
---
ከአራቱ ዋና ገፀ-ባህርያት በተጨማሪ ትኩረቴን ስለሳቡት ሌሎች አራት ገፀ-ባህርያት ደሞ ጥቂት ልበል …
#ሮዛ ፡የፊታውራሪ መሸሻ እና የወይዘሮ ጥሩአይነት የልጅ ልጅ፤የሰብለወንጌል መሸሻ ልጅ፤የአላዛር ብርሃነ መስቀል እናት 🙂 ሳትናገር፣ ሳትጋገር በስራዋ ሁሉ ሰው የምታስደምም ደማሚት! እንደ ቴቢ አገላለፅ“የማይገባት የምትመስል ግን የምትሰራው ሁሉ በፍጹም የገባው አይነት፡፡”… የባሏ ሳይሆን የልጇ ግዴለሽነትና ናፍቆት ያቆሰላት፣ አቁስሎም የገደላት ምስኪን… አቤት አንጀት ስትበላ!
---
#ታዚና፡ የብሩህ አዕምሮ ባለቤት፣ ንግግራቸው ከተግባራቸው ጋር የሰመረላቸው፣ከሰው ተርፈው ለንብ ሳይቀር የሚራሩና የሚሳሱ ፣ በሰው ዘንድ ተሰሚነትና ተወዳጅነት ያላቸው መንፈሳዊ አባት…
---
#ብርሃነ መስቀል ፡ በመፅሐፉ ውስጥ ብዙ የመናገር ዕድል አልተሰጠውም፤ ባገኛት አንዲት አጋጣሚ ግን እንዲህ አጀብ የሚያሰኝ ትዝብቱን ያካፍለናል፡፡ እንከተለውማ…
“… አገሪቷ አሁን ጥምዝምዝ ያለ የወሬ በሽታ ውስጥ ናት፡፡ ‘ምሁሩ በመሰደድ ላይ ነው’ ይላሉ፡፡ አገራችን ብዙ ምሁር የላትም የሚንጋጋም፡፡ የፖለቲካውን አለም ያሽከረክራሉ የሚባሉትን አንዳንዶቹን አውቃለሁ፡፡ ማክረር ይወዳሉ፡፡ በግድ ቼ ጉቬራን እንሁን ብሎ ነገር፡፡ አገሪቷ ቬትናም ብትሆን ደስ ይላቸዋል፡፡ ‘ለምን?’ ብትል ሆ ቺ ሚንን መሆን ይቀላቸዋል፡፡ ሌላው አለም ያሉ ግለሰቦች ጀግና የተባሉበትን ነገር ባያስፈልግም እዚህ ቢያደርጉ ደስ ይላቸዋል፡፡በዚህ ብናደንቃቸው ይወዳሉ፡፡ ሺህ አይነት የአገርና የኢትዮጵያ ካባ ቢያለብሱት አንድ ነገር አውቃለሁ ቂል አይደለሁም I am not a fool. አንተም እንድትሆን አልፈልግም፡፡ በግድ ‘እንጣላ’ ብሎ ነገር ፍለጋ አለ? ኢትዮጵያ ጠላቶቿ ላይ እንኳን አክራሪ አይደለችም፡፡ ሃይማኖታችንና ቋንቋችን የተዳቀለ ነው፡፡ ይሄ ልዩ ሊበራሊዝም ነው፡፡ የትም አገር የለም፡፡ ምን ማለት ነው? እንዲህ የሚያባላ ነገር የለም ማለት ነው፡፡ አንዳንድ አለባበስ አበላልን ምናምን የመሰለ ከባዕድ እንደሚቀዳ ልክ እንደ ጆሊ ጃኪዝም ምናምን በለው ፖለቲካውን…..፡፡ መተማማት መጋደልና መሰዳደብ አኮሳተረው እንጂ ውስጡ ያው ነው፡፡ የፖለቲካ ጆሊ ጃኮች፡፡ ወደ ፓስታ ሊለወጡ የሚለፉ ድፎ ዳቦዎች ናቸው፡፡ አሁን የማየውና የምሰማው ሁሉ ልክ አይደለም፡፡ አንድን ነገር ሳይመረምር በተራ ልዩነት ላይ ተመስርቶ ሺት የሚሰጥህ ገና ያላደገ ልጅ ነው፡፡ ያውም ሪታርድድ የሆነ፡፡ ልዩነትን በቋንቋ በማግነን በማይሆን ነገር ቶሎ ተገዳደድሎ መስዋዕት በመፍጠር የአላማ ነገር ተትቶ (ቀድሞም የለም) በነዚህ በፈጠሯቸው ሰማዕታት ስም ለዘላለም እንድንቀያየም የሚፈልጉ ይመስላል more shit will come::“ …
---
#ሚሎስ፡ ጥያቄው፣ ምልከታው፣ ድምዳሜው ሁሉ ምክንያታዊ የሆነ ሰው ነው፡፡ ቀልቤን ከሳቡት ንግግሮቹ መሀል የተወሰኑትን ላካፍላችሁ፡-
“… ጥናት ከሌለ ዕውቀት የለም፡፡ ዕውቀት ከሌለ መለወጥ የለም፡፡ ልበ ሙሉነት ብቻውን ያለትክክለኛ መረጃ ምንም ነው፡፡ ሳታውቅ አውቀሃል ካሉህ አገልግሎትህ መስዋዕት መሆን ብቻ ነው፡፡ ማወቅ ሲገባህ ካላወቅህ ደደብ ነህ፡፡ ዕውቀትህ ስሜትን መቆጣጠር አለበት፡፡ ስሜት ዕውቀትን መያዝ/ማሰር የለበትም፡፡ የለውጥ ስሜትህን አይተው እሱንም ከዕውቀት አምታተው ሳታውቅ አውቀሃል ካሉህ፣ ጠላቶችህ ናቸው፡፡ ሹራቡ ላይ ጠላትህ ነኝ ብሎ ፅፎ እንዲመጣ ትጠብቃለህ? …”
---
“… ሕይወት እኮ መለወጥ እንደምትችል በየጊዜው አንድ የተለየ ነገር እያደረክ ማረጋገጥ ነው፡፡ ማፍቀር እንደምትችል አረጋግጠሃል፡፡ መርሳት እንደምትችል አረጋግጥ፡፡ ይሄ የጣጣህን ፋይል ባንክ አድርገው፡፡ ከተመቸህና ከፈለክ ቀኑ ሲደርስ ፍሙን እየመዘዝክ ተቃጠል!”
5. መውጪያ
አብዛኞቹ ትረካዎች የሚቋጩት ልብ እንዳንጠለጠሉ ነው፡፡ ይህም ተደራሲው በድርሰቱ ውስጥ ተሳትፎ እንዲያደርግ የሚጋብዝ ነው ባይ ነኝ፡፡ ለምሳሌ፡ የማክዳ ትረካ የሚቋጨው በውድቅት ሌሊት የእዝራን ስም ስትጠራ ነው፡፡ ተደራሲው ቢፈልግ የአየር ጤናውን ጤናማ አየርና የሽሮሜዳውን አየር በዚህ የናፍቆት ጥሪ ውስጥ ሚና እንዲኖራቸው በማድረግ ፍፃሜውን እንዳሻው ሊያሰማምረው ይችላል፤ ምነው ሸዋ! እንኳን ይሄንና እነ ሰብለወንጌልም ካሸለቡበት ነቅተዋል እኮ ….
---
በመጨረሻም ስለ እንጀራ ገለጣ‹‹መግቢያ›› በሚል በመፅሐፉ መጨረሻ ላይ የሰፈረው ፅሁፍ ፋይዳ ግልፅ አልሆነልኝም እና የተገለጠለት ካለ ቢገልጥልኝ? … እንደእኔ እንደእኔ ግን ስለ እንጀራ ገለጣ መግቢያ ከመስጠት ስለ ሕፅናዊነት የአፃፃፍ ስልት ነካ ነካ የተደረገውን የመውጫ ሀሳብ ቢገፋበት የሚል ቁጭት አሳድሮብኛል፡፡
---
… አበቃሁ…"

***

የAdam Reta ምላሽ፡

"I wish i could respond to you in Amharic but.....my machine can not handle that.

* The black and red cover.........'Altedegaagemem?'.................

Did I use it elsewhere? Even if it is, there is no problem, and there is any symbolic meaning attached to them. There will be no transference of meaning (from Himmammatinna Begena) to here. I my self made the cover. I am the source. Precisely the book is the source. It is rather the map of the book, by taking those variables mentioned on the drawing. I found the lines plotting the values (page number, element....)

* About 'Injera Geletta'.........................................

It is an invented game. What i did was set few rules to create the impression of 'realty'. It is a 'hermeneutic play' or a game about interpretation. Mereq is both the form and content of things. Wwe are sort of sediments of our experiences (private-social time). Sweet or not we are all Mereq.

If you want to have fun, you can lay on it......... and by the way, I have mentioned this in YESINBIT QELEMAT........ and there people not only play it.........they use it to predict the future............ so, in short, it is just fun.

Thank you salome.........for your cool analysis and understanding."

ታላቁ ብሔራዊ ቤተመንግሥት Ethiopian National Palaces #addisababa # National Palaces
https://youtube.com/watch?v=zusJZD3R2BM&si=hO9oiTEGMvf9isd1

የአማርኛን ቋንቋ ብቃት የፈተነ ትርጉም
=======================
በየስርቻው አያሌ ድንቅ ተብሰልሳዮች ስለ ፍጥረተ ዓለሙ ምሥጢር ከመመራመር ወዲህ ስለ ሀገር ፍቅርና የትውልድ ዕጣ ፈንታ እየበሰሉ ያረሩ እንዳሉ በቀለ ተገኘ አንዱ እማኝ ነው ። የታላቁን የ20ኛው ክፍለ ዘመን ፈላስፋና ጸሐፊ "የበርትራንድ ረስልን ዝነኛ ሥራ "A History of Western Philosophy " በአራት ቅጽ በአማርኛ ቋንቋ ለመተርጎም የደፈረ ብቻ ሳይሆን የተረጎመ ጀግና ሰው ነበር ። ቅጽ አንድ ብቻ በ380 ገጽ በ1985 ዓ.ም የታተመ ሲሆን ሌሎቹ ግን አልታተሙም ።
--------------
ገና "መስተዋጽኡ መክፈቻው" ላይ ስለ ራሱ በሚያትትበት ክፍል ላይ አሚነ መሠረት ( ፕሪንሲፕል) ፣ ምሥጢረ ሕላዊ ምርምር ( ሜታ ፊዚክስ) ፣ ሥነ ሥጋዌ ሕግጋት ( ሞራል ሎው)፣ ጣዕመ ሕይወት (ኤሴንስ) ፣ የትንባሌት ጥበብ ( ስታቲስቲካል ሳይንስ )፣ የጽሩይ ሐሊዮት (ፒዩር አይዲያ) ፣ ልባዌ ( ኢንተሌክት) ።፣ ሰፋኔ ሕዝብ (ዲሞክራሲ)እያለ ለፍልስፍና ቃላት ሀገረኛ አቻ እየጠ በረሳናቸውና በማናውቃቸው የአማርኛና የግዕዝ ቋንቋ ይዘባነናል ። የአማርኛው ትርጉም ሌላ አማርኛ ትርጉም ሳያስፈልገው አልቀረም ።
---------
በቀለ ተገኘ ግን ሲጀምር ስለዚህ ዓለም የዕውቀት ብዛት እየተመሰጠ እንዲህ ይለናል " ከዕውቀቱ የዐይነት አበዛዝና መዋብ የተነሳ ፣ ለጉምዣታችን ወሰን ለርካታችን መጠን ስለምናጣለት ... በዘማሪያኑ (የእሱ ነው )
( ሆይ ሆይ !) የቱ ተወዶ የቱ ሊጠላ
(ሆይ ሆይ !) መላ አካላትዋ በውበት ሞላ! እያለ ዕውቀትን ውበት ለእኛ አቅርቦ ሊነግረን ይወዳል !
በዘማሪቱ
ዐይኖቼ ለማየት ፈዘዙ:
ጆሮቼ ለመስማት ደነዘዙ:
እኔ የማየው አይታያቸው :
እኔ እምሰማው አይሰማቸው:
በምን ቋንቋ በምን ቋንቋ ላዋያቸው?
እሱ የማረከውንና የተደነቀበትን ባይተዋር ያደረገውን የዕውቀት ውበት ከማይቆረጠመው የድንጋይ ቆሎ ከሆነው የትርጉም ሥራ መሀል እየጣለልን ያልፋል።
---------
ደግሞ እንዲህ ይላል "አንዳንዴ ልክ እንደ ንስሪቱ ከአእዋፋቱ ሁሉ በላይ በመንፈስ ሰማይ ለሰማይ እስቲ እንዲያው ተንሳፈፍ ተንሳፈፍ እያሰኘኝ ... እንደመብረር ይቃጣኝ ነበር ...ሌላ ሌላ ጊዜ ደግሞ ...ከየስርቻው : ጥራጊው: አመዱ : አተላው : አዛባውና ሸቃቁ ...የሸጣሸጥ ዳርቻ እወርድና ...ድቅድቁን ጨለማ ሳልፈራ ወይ በትሳቱ ጠራራ ፀሐይ ለምች መጋለጡን ሳልሰጋበት ...ከአዘቅቱ ውስጥ እዘፈቅና ...እወጣለሁ እያለ በነፍሱና በሥጋው መካከል ያለውን ውጊያ እየተረከልን ሀገሩና እሱ የመጡበትን መንገድ የመስተዋጽኡ መክፈቻ በሚል ርእስ በ79 ገጾች ይተርክልናል ! መስተዋጽኡ ራሱን የቻለ መጽሐፍ ነው ማለት ይቻላል ። በዚህ ክፍል ውስጥ የሕይወት ታሪክ ፣ ፖለቲካ ፣ ኢኮኖሚና ፍልስፍና ተዳሰውበታል ። ከዚያማ የአማርኛ ቋንቋን ወደ አሰለፈበት የሊቀ መምህር "በርትራንድ ረስል" ሥራ ውስጥ ገብቶ በቋንቋ ይራቀቃል !
-----------
እጅግ የተገረምኩበት የፍልስፍና ታሪክ መጽሐፍና የትርጉም ሥራ ነው ።

'ያ ሐመልማል'
ዳሰሳ (Anteneh Aklilu)

“…ራቋን አየኋት ምድረ-በዳ ቆማ
የተጨነቀች ነፍስ ሥጋዋ ሆኖባት አሮጌ ባድማ…”

በተሰኘው የዮሓንስ አድማሱ ሁለት ስንኞች የሚጀምረው ይህ ጥበባዊ ደረጃው ከፍ ያለ አጭር ልቦለድ በአንደኛ መደብ ነጠላ የትረካ ዘዴ የአንዲትን ባሏ የሞተባት ወ/ሮ የሰቀቀን ፤የፀፀትና የቁጭት የህይወቷን ጉልህ አጥፋቶች በመብሰክሰክ የምታነበንብበትን የነፍስ ሲቃ አንጠፍጥሮ ይዟል፡፡

ደራሲ አዳም ረታ ከባህርያቶቹ ዙሪያና ውጪ ሳይሆን የሥነ ልቦናቸውን ውዥንብርና ጥልቀት በዝርዝር ማድመጥና ማስደመጥ የተካነ ምትክ አልባ የጥበብ ሰው ነው፡፡ በገጸ- ባህርያቱ ጊዜና ቦታ ውስጥ በጥበብ መንፈስ ሃይል እየተገኘ ከደቂቅ የስሜታቸው ቀለም እስከ ጉልህ የሕይወታቸው አጋጣሚ ድረስ በልቦናው ጆሮ ሀሴትና ሲቃቸውን የሚያደምጥ፤ አድማጦም ፍጹም ምትሃት በሆነ አገላለጽ ሁላንተናቸውን የሚያብራራ እፀብ ደራሲ ነው፡፡

አዳም ረታ በቁጥር ብዙ የሆኑ አጫጭር ልቦለዶቹን በተለያዩ መድብሎች ሰብሰቦ ያደረሰን መሆኑ ብቻ ሳይሆን ሙሉ በሙሉ በሚባል ደረጃ ሁሉም ፈጠራዎቹ ተዋጥተውለታል፡፡ ያ ሀመልመል የሚለው የነፍሱ ድርሳን ግን ይለያል፤ አዳምረታ ፆታ አልባ በሆነችው ጥበባዊ ነፍሱ በሥጋ ከሚወክለው ወንድ መሆኑ ማዶ ተሻግሮ ለቅጽበት እንስታይ ሆኖ የከተባት ልዕለ- ፈጠራው ናት፡፡ ያ ሐመልማል፡፡ አዳም ረታ ይቺን ልቦለድ ሲጽፍ በእርግጠኝነት ሴት ሆኖ ነው፡፡ አለበለዚያ እንደዚህ አይዋጣም…. አለበለዚያ….

ያ ሐመልማል በሃያ ገፆች (251-270) ውስጥ ቅልብጭ ተደርጋ የተንቆረቆረች የነፍስ እንጉርጉሮ ናት:: የአንዲት እንስት መንፈስ በሃዘን ባህር ተዘፍቃ የወረደችው የዓመታት ሙሾ፡፡ ፀፀት፤ ቁጭት፤ ባዶነትና ቀቢፀ ተስፋ በወለደው ትዝታ የተነበነበች መረር ትካዜ፡፡ ያ ሃመልማል!!

ባለታሪኳ ዮዲት ትባላለች፡፡ ከአጠቃላይ የታሪኳ ስሜት ጉልህነት አንፃር ስሟን ልብ አንለውም፡፡ በገጽ 264 ላይ አንድ ጊዜ ተወዳጅ ባለቤቷ ሲጠራት ስሟን ላፍታ እንሰማዋለን እንጂ ከዚህ ባለፈ ስሟ ትርጉም የለውም፡፡ መጠሪያ ስያሜ ባይኖራትምንኳ የፈጠራው ጥረት አይጓደልም፡፡ የልቦለዱ ውበትም ሆነ ሀቅ ያለው በትዝታዋና አሁን ባላት ውስጣዊ ማንነቷ መሀከል በሚገለጠው ህልውናዋ ላይ የምትነግረን ሰቀቀኗ ውስጥ ነው፡፡ ባህሪዋ ነፍሷ ካስተናገደው ረቂቅ ብሶት ውስጥ እንደመጣላት እየቆነፀለች በምታወጋን መራር ገጠመኞቿ ከልባችን ዘልቃ ትታተማለች…….

በየቅጽበቱ በሚገጥሟት የህይወት ዕጣዋ ውስጥ ተገኝታ ፍጹሞ ታማኝና ግልጽ በሆነ መንፈስ የወሰደቻቸውን አጸፋዎች ስሜት እየነገረችን ውሎ አድሮ ከገጠማት እውነት አንፃር ራሷንና ህይወትን እየታዘበች ርቃን ነፍሷን ትገልጥልናለች፡፡
ዮዲት ዛሬ ላይ የሰቀቀን ቆማ ለዚህ ህይወቷ መንስኤ የሆናትን የስህተቷን ድርጊት አስራ ሁለትና አስራ ሦስት አመታት ወደኋላ እየተሳበች መልካም የነበረውን ወድ የፍቅርና ትዳር ዘመኗን ጣዕም የቁጭት ታስቃኘናለች፡፡

በሁለት የስሜት ዋልታዎች ጫፍ ተፃንፋ የቆመችው ይህቺ ነፍስ፤ በትላንቷና በዛሬዋ እርሷነቷ መሃከል የተፈጠረውን ገደብ አልባ የስሜት ገደል፤ የመሪር ህይወቷን ጥቂት አንጓዎች እያነሳች ጥልቀትና ግዝፈቱን ትስልልናለች ፡፡

ያቺ ጥቂቶች ብቻ የሚታደሉትን ባፈቀሩት ተፈቅሮ በፍቅር አብሮ ለመኖር የታደለችና፤ ብዙዎች የማይገጥማቸውን ከእውነተኛ ፍቅር ባሻገር በተድላና በምቶች ተንደላቃ የህይወትን የበራ ፊት ብቻ ትመለከት የነበረችው ዮዲት፤ ህይወት በውድ ባለቤቷ ምንተስኖት በኩል ዕለት ዕለት የበረከትና የፍቅር ቱሩፋቶቿን እጆች የዘረጋችላት ዮዲት፤ ዕድል የሰጠቻትን ረድዔት ልብ አላለችምና ተዘናጋች…… የፍቅርና የተድላ ህይወቷን ብርቅ መሆን አጥታው ዋጋውን አላወቀችውምና ሳተች…..ገጽ 252 -254፡-

“…..አንገቴንም ለማባበል ከሀብሌ ጋር በሰፊ እርጥብ አፉ ይይዘዋል፡፡ ዘፈን አይችልም ግን በሻካራ ድምጽ ላንጎራጉር ሲል አንጀቴ ይላወሳል፡፡ ታላቅ ደስታና የምቾች ጊዜ ነበር….ስህተቱ ይኼ ሳይሆን ይቀራል?.. ስህተቴን ሁሉ በመወደድ እየሰረዘ ሲቀበለኝ ጊዜ ጥጋብ የተባለው ነገር ተሰምቶኝ….(ገጽ 252)

.”…..አንዳንዴ ስንወደድ ስንለመን ለፍቅር ድሪያ በሚወደን ስንጓጎጥ በትንሹ በመግደርደር ይህን መለመን፤ ይህን ልምምጥ፤ ባጉል መልክ እንድንሰማው እንፈልጋለን….” (ገጽ 254)

እናም ዮዲት በህይወት እያለ ዋጋውን ልብ ሳትለው ባሏን በሞት ተነጠቀች፡፡ ፍቅሯን ለዘለዓለም አጣቸው፡፡ ከጥቂት ወድ የትዳር አመታት ቆይታ በኋላ ምንተስኖት ተለያት፡፡ ያ ከቻለ ያለቸውን ሁሉ የሚያደርግላት ፍቅሯ፤ አንድ ነገር ብቻ ጠይቋት ያንን ሳታደርግለት እንዳዘነ መኪና በላው ………ገጽ 257፡-

“… አልመጣም ፡፡ ለዘለአለም አልመጣም፡፡ የተቀመጠበት ታክሲ ከአንድ አንቡላንስ ጋር ተጋጫቶ ነው አሉ፡፡ ከአንቡላንስ ጋር፡፡ ከሁለት ሰዓት በኋላ ሆስፒታል ተጠርቼ ሄድኩና ሲሞት አየሁት፡፡ ጭንቅላቱን እየነቀነቀ….. (ገጽ 257)

ተመልካችና ታዛቢ በሚጎመጀው የተንደላቀቀ ቪላ ውስጥ ብቻዋን ቀርታ፤ በቂ ደሞዝ በሚያስገኝ መስሪያ ቤት ተቀጥራ እየሰራች፤ ውጪያዊ ተክለ- ስብዕናዊ ተመችቶት እየታየ፤ አገር እየቀናበት እርሷ ግን ውስጧ በሰቀቀን እሳት አለቀ፡፡ (ገጽ 260)

“….በዓለም ላይ አንድ ሰው ብቻ ተወዶ ያው አንድ ሰው ሲሞት
ምን ይደርጋል ቤት ብቻውን ምን ትርጉም አለው?...”(ገጽ 252)

የዮዲትን ሃዘን ፍፃሜ አልባ አድርጎ ተከታትለው በነጎዱት ጊዜያት ሀኪምነት የውስጧ የፀፀት ቁስል ያልተፈወሰበት ምክንያት፤ ውድ ባለቤቷ የተማፀናትን አንድ ብቸኛ ውለታ አለመፈፀሟ ብቻ አልነበረም፡፡ ፍቅረኛዋ እንድታደርገው ሰግዶ የለመናት ያድርጊት ተፈጥሮ ራሷ መርቃ የሰጠቻች የህይወት ትርጉምና ልምላሜዋም መሆኑ ጭምር ነው፡፡ ቪላ ቤቷን በአረንጓዴ ልምላሜያቸው መልሰው መልሰው የሚያስውቡት የግቢዋ ሀመልማሎች የሴትነት ጸጋዋን ንጥፈት በንጽጽር ሲገልጡላት ዮዲት እንደተሸወደች ገባት ፡፡

”…እዚህ ሳሎኔ ተቀምጬ ወደ ውጪ ስመለከት…. የእኔ ህይወት አጠወላለጉ እስኪያስደነግጠኝ እስኪያሳብደኝ ድረስ ተዘበራርቆና ወድቆ ሳለ፤ እዚች አጥሬ ዙሪያ የተንጣለለው የሃረግ አመልማሎ ግን አማረም አላማረም ሳያቋርጥ መድመቁ መተንፈሱ ይገርመኛል፡፡…..( ገፅ 258)
ወይም….

“ ..የዚህ የአትክልት ቦታ በየወቅቱ መለዋወጥ ያስቀናል፡፡ እንዲህ ሁኚልኝ ነበር ያለኝ እኮ፡፡ እንዲህ አብቢ እንዲህ አፍሪ ነበር ያለኝ ፡፡ ተፈጥሮ ሁኚ ነበር ያለኝ፡፡ እሱን አጭር አሳቢ እኔን ግን ብልህ አደረኩ….”(ገጽ 259)
ወይም …

‘ …. በጊዜ ብዛት እየወፈረ ….የመነኮሰ ጭኔ ብቻውን እያደገ፤ የወር አበባዬ እየመጣ ሲጠፋ፤ ጡቴ እየወደቀ የሆዴ ቦርጭ እየገፋ ሽንጤ እያጠረ ሲመጣ አያለሁ….መታጠቢያ ቤት መስተዋት ፊት ለፊት ቆሜ የብቸኝነት አወዳደቄን ሳይ ወተት ሳይወርደኝ፤እንግዴልጅ ሳይጠረገኝ፤ ማህጸኔ ሳይቆስል፤ ለአንድ ለምወደው ሰው ይህን ሁሉ ስጋና ደም ስር ሳልሰጠው መቅረቴ አንጀቴን ይበላኝና ከቆምኩበት ወድቄ መሬት እየመታሁ አለቅሳለሁ … “ (ገፅ 260)
ወይም …

“ ….. ‘ውለጅልኝና እርጅና ይውረረኝ…’ ይለኛል ፡፡ ይለምነኛል፡፡ እግሮቼ መሃል ተደፍቶ አብራኬን እንደ ውሻ እያሸተተ ይለምነኛል፡፡ራሴ አዋቂ የሆነኩ መሰለኝ ፡፡ ይመስላል…ሲመች ሲመች ሰው አዋቂ የሆነ ይመስለዋል፡፡ ሁላችን ታይታኒክ ነን ያቺ ጀልባ፡፡ ባህር ላይ ሳይሆን ቂልነት ላይ እንደ ቆመች ያልገባት፡፡ ብረታ ብረቶች ቀናቸው ያልሆነ ዕለት ከደንከል ይደክማሉ… “ (ገፅ 266)

ታዲያ ዮዲት ዞሮ ዞሮ ያው ሰው ናትና በሞት የተለየ ባለቤቷን እጦት ለመተካት ልዋጭ ፍለጋ መማተርዋ አልቀረም፡፡ዳሩ ምን ያደርጋል….. ዓለም ከ6 ቢሊዮን ሴቶችና ከአንድ ወንድ ብቻ የተሰራች ነበረችና (262) በፀፀትና በበደል ቆስላ ከፍለጋዋ ለዘለዓለም ተገታች፡፡

“……ምንተስኖት በፍቅር ጠቅልሎ ያየውን ነገር እነርሱ ያለፍቅር ሊወስዱት ይሞክራሉ ፡፡ የሆኑ ይመስላቸዋል፡፡ እንጂ ማንም አይደሉም። ከኔ ያማሩ ሴቶች እንደከብት ሊያንጋጉ ይችላሉ፡፡ ሁለመናዬን ለማየት ምንተስኖትን መሆን አላባቸው። አይገባቸውም የክብር ትርጉም አይገባቸውም፡፡ምንተስኖት ሲጠፋብኝ የጠፋብኝ ከእንጦጦ ንፋስ ስልክ፤ ከአየር ጤና ኮተቤ የተዘረጋው የአዲስ አበባ ሽርሙጥና አይደለም የጠፋብኝ ፍቅር ነው ….(ገፅ 265)

የዚህ ልቦለድ ስራ ምጥቀትና ረቂቅነት ኃይለ ቃሉ ያለው ከዚህ ፍለጋዋ መኮላሸት በኋላ ዮዲት በሚሰማትና በምትሆነው መራራ የህይወት ዕውነታ ላይ ነው፡፡ የጥበቡ አስደማሚነት ይህ ነጥቡ ነው፡፡ ያቺ ፍቅርኛዋን ከማሪያም የተጋራች ጽንፍ የላሽ አፍቃሪ ገጽ (264)

“……ግድግዳ አስጠግቶ የውሽቴን እየተንፈራፈርኩ ድቡልቡል እጁ ወገቤን ጨምድዶኝ ለመጀመሪያ ጊዜ ቀና ስል ሊስመኝ አፉ እየተንሳፈፈ ሲመጣ ከለበኑ ውስጥ ካፉ ምራቅ የረጠበ ሽፍ ያሉ ጥቁር ነጠብጣቦች አየሁ ፡፡ ቀስ እያለ ስለሚጠጋኝ በፍጥነት ቆጠርኳቸው፡፡ ስድስት፤ ስድስት ማርያም የሳመቻቸው ነጠብጣቦች ፤ ከንፈሮቼን እርሱ ነክሶ እኔ ግን በህሊናዬ ምን ቢቆርጣት ነው ማርያም ፍቅረኛዬን የነካችብኝ አልኩ፡፡ ደግሞም ኮርቻለሁ፡፡ እንደ እኔ ፍቅራቸውን ከማርያም የሚጋሩ እነማናቸው …… (ገፅ 264)

ያቺ በባለቤቷ ፍቅር ሰጥማ ሁሉም እንስቶች የሚጓጓለትን ልጅ መውለድ ጭምር የባለቤቷን መውደድ እንዳይሻማት መስዋዕት ያደርገች ወጣት …..

“ …. ልጅ መውለድ ከእኔ ይልቅ እሱ ይፈልጋል ብዙ ጊዜ ባይሆንም ደጋግማሞ ልጅ መውለድን፤ ልጅ መልካም ነገር መሆኑን ያነሳሳል እኔ ግን ልጅ ማርገዝና ማጥባት አልፈለኩም … እሱን ባሌን ብቻ ነበር የፈለኩት ከሁሉ ነገር እሱ ይበልጥብኝ ነበር…”(ገጽ 253)

ያቺ በህይወት ተመልሶ የማይመጣ ባሏን ህያው ፍቅር በነፍሷ ተሸክማ ለሌላ ወንድ መሸነፍ ያቃታት ህያው አፍቃሪ …..
(ገጽ 263)

“….. ከዚህ ከኢዮኤል ጋር ስንገናኝ አላማዬ ለማምለጥ እንጂ ተመልሼ በከፊል ምንተስኖት፤በከፊል ግን እንደ ወሲብ ዕቃ ወደሚቆጥረኝ ሰው ለመምጣት አልነበረም፡፡ ጠፋሁበት፡፡ቢያስፈልግ ጠፋሁ፡፡ ጠዋት ጠዋት እዚህ ብሄራዊ ትአትር ስራ ሲገባና ሲወጣ አየዋለሁ፡፡ ድርጊቴ ያሳዝነኛል፡፡እሱም ያሳዝነኛል፡፡ ግን ምን ላድርግ …..” (ገጽ 265)

ያቺን ምስኪን…ያቺን ሀዘንተኛ…. አንድ ዕለት ፀፀት ፤ስቀቀን፤ ሀዘን፤ ብቸኝነትና የጊዜ ስልጣን ተደራርበው በውድቅት ከቤቷአስወጥተው አውላላ ላይ ጣሏት፤ የተከበረ የታፈረና የተፈራ ግርማዋን ገሰው ርቃን ነፍሷን መንገድ ዳር አሰጧት …
“…..ሰዓቴን አየሁ
ከምሽቱ 5፡06 ሰዓት
ልብሴን አውልቄ አዲስ የገዛሁትን ውስጥ ልብስና ሌላ አዲስ አጠር ያለ ቀሚስ ደርቤ ጫማዬን ለውጬ፤ ፀጉሬን አስተካክዬ በፍጥነት ከቤቴ ወጣሁ ….” ( ገጽ 267)

የተራበ ነፍሷ ጨለማውን ሰንጥቆ ሰው ፍለጋ ወጣ ፡፡እርሱም አልሆነ፡፡ ዮዲት ብቻዋን በደረቅ ሌሊት ባዶ ጎዳና ላይ እንኳን ሰው እንስሳ እየናፈቀች….

“…….. አዲስ አበባ የአውሬዎች መኖሪያ የለም እንጂ …. በዚህ ሰዓት ከዝንጀሮ ብድቅል እወዳለሁ፡፡ ባልታወቀ ባልተፈለገ ባልተደነቀ ባልተፈቀረ የሰው ወንድ ልጅና በእንስሳነቱ ከእንስት ዘሩ የሚማሰል የሴትነት ጠረኔ ጎትቶት በምወልድለት ወንዴ ዝንጀሮ መካከል ልዩነቱ ምንድን ነው ፍቅር ከሌላ ምን የቀረ አለ?” (ገጽ 268)

መቼም የዮዲት ነፍስ ተንገብግባ በንናለችና በድን ርቃን ህልውናዋን ጨብጣ እልፍኟ ገባች፡፡ ዮዲት ከዚህ ባለፈ የሚመዘገብ ታሪክ የላትም፡፡ ዮዲት አልቃለች፡፡ ደራሲው የዚችን መከረኛ ነፍስ ውሎና አዳር ከዚህ ምሽት ባሻገር ምንም ነገር አላቀብለንም፡፡ገፀባህሪዋ ተብስክስካ፤ ተንገብግባ፤ተንጠፍጥፋ፤ አልቃለችና ቀሪ ወግ የላትም፡፡ ከዚች አፍታ በኋላ ማንም አካል በተፈለገው ታምር ቢያንቀርቅባት ከዮዲት ህይወት ውስጥ ጠብ የሚል የህያውነት ስሜት አያገኝም፡፡ የዮዲት ሰማይ አይነጋም፤ የዮዲት ምድር አይወግግም፡፡ ዮዲት በቁሟ ለዘለቄታው የጠለቀች ጀንበር ሆናለች፡፡

“……በቀስታ እየተራመድኩ ወደ ቤቴ ተመለስኩ ፡፡ ልብሴን አወላልቄ በውስጥ ልብስ የለመድኩት ሶፋ ላይ ተቀምጬወደምሽቱ፤ወደአጥሩ፤ ወደ ጎዳናው ፤ወደ ሚያስኮርፈው ሌሊት ማፍጠጥ ጀመርኩ፡፡ ዓለማ ያላቸው ግን ቃታ መሳቢያ ጣትያጡ እነዚህ አይኖች፡፡ ከሌሊቱ ዘጠኝ ሰዓት ሆነ፡፡… ሶፋዬ ላይ አንገቴን ሰብሬተኛሁ ……. እንደበቃው… ሁለቱ እግሮቼን ሶፋው መሀል ያለው ጠረጴዛ ላይ ስቅዬ ውስጤ እየበረደኝ…. ቅዥቴ መጣ አሁን ሞንተስኖት አይደለም ፡፡ አሁን ያ አትክልቱ ነው ያ አረንጓዴ …ከዳርዳር አጥሩ ዙሪያ ያለው እግር እንዳበቀለ ሁሉ…. ወደ አንድ ትልቅ ሃመልማል ወደ አረንጓዴ ጃርት የመሳሰለ ኳስ ተለውጦ እየተንፏቀቀ መጥቶ መስኮት ዳር ከውጪ ቆሞ እንደ ሰው አየኝ….ከላዩ ላይ ጭራሮ ብቻ…. ቤቱን በጉልበቱ ንዶ ሲገባ መስተዋቱ ያለድምጽ እንደ ላውንደሪ ላስቲክ እየተጣጠፈና ያያዙት ብረቶች እንደ ቅቤ ዘንግ እየቀለጡ…. የጠወለገው ሀረግም ጠረጴዛ ላይ እየተሳ በሰውነቴ ላይ በሚቧጥጡ ወፍራም እግሮቹ እየወጣብኝ … ከዚያ በእግሮቼ መሀል ሙቀት ፈልጎ እንደ እባብ እየተነፈሰ ማህፀኔ ውስጥ ሲገባ ደረቅነቱ ሲገባ….

ከቅዥቴ እተንቀጠቀጥኩ በላብ ተዘፍቄ ባነንኩ….ጭኖቼ ልክ በእሾህ እንደተጠቀጠቁ ሁሉ እየጠዘጠዙኝ የቀረችው በሰውነቴ ወጣትነት ተማምና የቆመችው ተስፋ፣ልቤ ላይ በታላቅ ድምጽ/ ጨኸት ስትውድቅ እሰማታለሁ፡፡….. ልከ ግርርር ብላ ክንፏን እያማታች ዘልቃ መብርር እንዳቃታት ወፍ….. በጉጉት ወደ ሚጠብቃት የዘመን አወሬ አፍ… በቀዝቃዛ ሳሎኔ ውስጥ በቀዝቃዛ ሌሊት ከቀዝቃዛ ሰውነት….. ጣውላ ካረገዘ ሰውነቴ ዕንባ መውጣት ጀመረ፡፡
ማልቀስ ጀመርኩ …..”(ገጽ 269-70)

ደራሲ አዳም ረታ ይችን ልቦለድ እዚህ ላይ ፈጽሟታል ፡፡ እኔስ ብሆን ከዚህ ወዲያ ምን እጨምራለሁ !?
አበቃሁ!!

***
# የተጠቀሱት ገፆች (አለንጋና ምስር)በመጀመሪያው ህትመት (2001 ዓ.ም)አቀማመጥ መሰረት ነው ፡፡

ከባዶ ላይ እንዲህ የሆነ ፥ ከሙላትማ እንዴታ!
(ዙፋን ክፍሌ)
[የተሻሻለ ዳሰሳ]
---------
"አልበላሽምን ምን አመጣው..?"

ይኸ " 'ምላሸ አንባቢ' (Reflection?) ነው " በማለት እንጀምራለን። ዘሪሁን አስፋው(ነፍስ ኄር) እንደ አንድ የስነ ጽሁፋዊ ሂስ ዓይነት ጠቅሶታል - 'ምላሸ አንባቢ' ን። ይህ ሂስ (Reflection ) የአንባቢው የሃይማኖት ፥ የንባብ ልምድ ፥ የግል ዕይታ ፥ ዕድሜ..ወዘተ ላይ ጥገኛ በመሆኑ እንደሌሎቹ የሂስ አሰጣጥ ቴክኒኮች ስነ ጽሑፍን በምልዓት እና ጥልቀት የማይመራመርና ልል ሊሆን ይችላል።

ስለ'ሱ ላወራለት/በት የተነሳሁለት/በት መጽሐፍም የጥልቅ ሂስና ተምሰልስሎት ውጤት ነውና - 'ሂስ' ራሱን እያሄስኩ አይደለም ለማለት ነው መሰል መውተርተሬ ። አጓጉል ትሕትና ቢጤ። የጮሌ ትሕትና። "አልበላሽምን ምን አመጣው..?" ይለኛል መጽሐፉ። እንዝለቅ በሉ...

------

➧" ከባዶ ላይ መዝገን "

ከባዶ ላይ መዝገን በ ፳፻፩፬ ዓ.ም የታተመ የደራሲ ያዕቆብ ብርሃኑ [ከ 'ሠለስቱ ጣዖታት' እና ከ 'የካህሊል አማልክት' ቀጥሎ] ሦስተኛ መጽሐፍ ሲሆን ፣ ፳ ማለፊያና ሁነኛ መጣጥፎችን በ ፻፵፮ ገጾች ውስጥ የቀነበበ ምጥንና እምቅ ሥራ ነው።

፩. ርዕስ ፥ የሽፋን ስዕል፥ የውስጥ ቅንብር

◆ ርዕስ:

ያዕቆብ ርዕሶቹን ይሁነኝ ብሎ(intentionally) እና ጥቂት እንግዳ (a bit strange)እንዲሆኑ አስቦ የሚመርጥ ይመስለኛል። ርዕሶቹ ጎርባጭ ቢጤ(somewhat odd) ኢመደበኛና የከረሩ(extraordinary) ናቸው ። በ መጽሐፉ ውስጥ ከተካተቱ መጣጥፎች መካከል " ከዲያብሎስ ጋር መደነስ " ፥ " ከክብና ከ አጽም ጋር የመቆዘም ጣጣ " ፥ " ጥበብና የጠየመች ሀዘን " ፥ " የደራሲነት እብደቶች " ፥ "የሌሊት የእግር ጉዞ የእብደት ለዛዎች " ፥ "የዚያ ትውልድ መርገምት " ፥ " የስብሐት ለአብ የ አርባ ዓመታት ቁዘማ " ፥ "በራስ ቀብር ላይ መደነስ" ወዘተ የሚሉት ጎንተል ፥ ሸንቆጥ ፥ ነቃ የሚያደርጉና 'Odd' ቃላት ያሉባቸው ርዕሶች ማሳያ ናቸው። " ከባዶ ላይ መዝገን " የሚለውም የ መጽሐፉ መጠርያ ርዕስ 'Odd' ነው ለእኔ። መሰል ርዕሶችን መጠቀም አንባቢን ከመንገዱ ሰንክሎ "ደሞ ይኸ ምን ያለ ርዕስ ነው?" ፥ "የማነህ መጽሐፍ በል?" ብሎ መጽሐፉን እንዲያነሳ ሊያደርገው ወይም 'ገር' አንባቢን ሊያሸሸው ይችላል። እኔን በግሌ "የማነህ መጽሐፍ በል?" እንድል አድርጎኛል።

◆ የሽፋን ስዕል እና የውስጥ ገጽ ቅንብር ፡

"የጋቭሬል ጉየሮ መነሻ ሃሳብ እና የ መርኀጽዮን ጌታቸው እጅ አበጅተውኛል" የሚለው የሽፋን ገጽ እና የኅብር ዲዛይን ሥራ የሆነው የውስጥ ገጽ ቅንብር - ባጭሩ ማለፊያ ናቸው ።

፪. ይዘት(Content) ፥ ጭብጥ (theme?) ፥ ቅርጽና ውበት(aesthetics)

◆ ይዘት (Content)፡

መጽሐፉ በ ዋናነት የሂስና የተምሰልስሎት ውጤት የሆኑ መጣጥፎች ስብስብ ነው። ከተሄሱ ያገር ውስጥና የ ውጭ ሃገር የኪነጥበብ ሰዎችና ስራዎች መካከል ፦

▩ ስንዱ አበበ - "የኔ ማስታወሻ" - ውበት ፣ ሴትነትና ውበት ፣ ውበትና መለኮት ፥ ውበትና አምልኮ ተፍታ`ተውበታል ። ወንድነት ወንዴነት ፥ ሴትነትና ሴቴነት ፥ ሰውነትና ጾታ ታርሰዋል። ለስልሰዋል።

▩ አለማየሁ ገላጋይ - "በእምነት ስም" - ስለ እግዚአብሔር እና ስለ እምነት በአሉታ ( በአሉባልታም ለማለት እንችል ይሆን? ምናልባት በሆዳችን እንያዝ። ይኸ ራሱ አሉባልታ ሊሆን ይችላልና።) ፥ እና መሰል ጭብጦች ተበርብረዋል።

▩ ሳሙኤል ቤኬት - "Waiting for Godot" - ስለ ሕይወት ወለፈንድነት(absurdity) እና ከንቱ ጥበቃ ፥ አሁንም ስለ እግዚአብሔር በአሉታ እና መሰል ሃሳቦችና ጥያቄና መልሶች..።

▩ ገብረክርስቶስ ደስታ ነገዎ - ስለ ክብ ፤ ክብነትና ገብሬ ፥ ክብነትና ሕይወት ፥ ክብነትና መለኮት ወዘተ ተነስተውበታል ።

▩ ስብሐት ለአብ ገ/እግዚአብሔር - ራሱ ጋሽ ስብሐትም ይሁን ወዳጆቹ ያልነገሩን ከተለመደው ታሪክ ወጣ ባለ እይታ ታይቷል - ጋሽ ስብሐት። መሞገት ይቻላል። ምናልባት የስብሐት እጅግ የቅርብ ሰው ከተገኘ መላምቱን[ከ ሀና ይልማ ጥላው መጥፋት ጋር በተገናኘ] በተጨባጭ መረጃ ና ትንታኔ (analysis) ማሻሻል ፥ ማጽናት ፥ ውድቅ ማድረግ ይቻላል።

◆ ጭብጥ(theme?)

በመጽሓፉ የተነሱትን ጭብጦች (themes) ከሞላ ጎደል በ ፫ ምድብ ማየት ይቻላል። ( ከምጠቅሳቸው ምድቦች ባንዱም ሳይካተቱ የሚቀሩ ይኖሩ ይሆናል )

▩ ምድብ ሀ

ድርሰት ፥ ደራሲ ፤ ኪነት ፥ ከያኒ ፤ ጥበብ ፥ ጠቢብ ተነስተውበታል ። ተተንትነዋል ። ተተችተዋል። ተሞግሰዋል። የደራሲን እዳ እና ፍዳ ፤ የድርሰትን ዳገት ቁልቁለት አሳይቷል። ለጥበብ የሚከፈልን ዋጋ ፣ እንዴት ያበጁት ትጥቅ ፣ ከምን የቀመሙት ስንቅ እውነተኛን ደራሲ ከሐሳዊው(Pseudo) እንደሚለየው በብእር ስል ፥ በነገር ብስል ነግሮቶናል።

▩ ምድብ ለ - ጉዞ እና ፍለጋ(ተኀሥሦ - Wandering) ፣ ተፈጥሮ እና በተፈጥሮ መደነቅ(ተደሞ - Wondering)ብቸኝነት እና ግለሰብነት

ስለ ጉዞ ።ከጉዞም ስለ ፍለጋ። ከጉዞም የእግር ጉዞ ። ከጉዞም የሌሊት ጉዞ። ሌሊት ራሱ። ከጉዞም የተራራ ጉዞ። ተራራ ራሱ። ከጉዞም የብቻ ጉዞ። ገና በመግቢያው "..ከሰው ይልቅ ሰዎች ሲበልጡባችሁ ዐይቻለሁና.." የሚለው ደራሲ እንዴት "ሰው"ነትን(ግለሰብነትን) እንዳጎሰቆልነውና "ሰዎች"(Crowd) መሆን ያልቻሉትን እንዴት ዕሩቃን ነዳያን እንዳደረግናቸው ፤ ብቸኝነት ፣ ብቻ መቆም ፣ ብቻ በመሆን ሙሉ መሆን። ግለሰባዊነት እና መሰል ጭብጦችን አትቷል ።

እነዚህ እንደ አንድ ሰብዓዊ ፍጡር እና እንደ አንድ ደራሲ ምን ማለት ናቸው? ሂድና አንብብ እንጂ እኔ ሁሉን እነግርሃለሁን? አልነግርህም!

▩ ምድብ ሐ - ኢትዮጵያ እና ኢትዮጵያዊነት

የፈረደበት ኢትዮጵያ እና ኢትዮጵያዊነት ተነስቷል። ተተችቷል። ጥምብ እርኩሱ ወጥቷል። የሚያወያይ ነገር አለው ። እውነት አለው። ሀሰትም። ስሜትም። ምናልባት Nihilism ። ምናልባት መራር እውነታ ።

ያዝ የሚያደርገንን የመጽሐፉን የመጀመሪያ መጣጥፍ እናንሳ ፦

አንድን ደራሲ " በዚህ ርዕስ ፥ በዚህ ጉዳይ ላይ ወይም በዚህ አኳኋን አትጻፍ ፣ እኛ የምንነግርህን ብቻ ጻፍ " ማለት የሞኝ ምኞት ነው። ደራሲ የነገሥታት እና የስብስብ ዘመነኞች ጸሐፌ ትዕዛዝ አይደለም። ከጉባኤው(Crowd) ርዕስ ጠይቃ መልሳ ለጀምዓው የራሱን የተቀባባ ቃልና ሃሳብ የምትጀባ ብእር ጸያፍ ናት። በበዓሉ ቃል "አድር ባይ" ናት። በያዕቆብም ቁጣ ተሰንዝሮባታል። ልክ ነው።

ነገር ግን "እውን ኢትዮጵያ ሥልጡን ሃገር ነበረችን?" የሚለው መጣጥፍ ከእርሱ[ያዕቆብ] በፊት በሌሎች[በተለይ በፕ/ር መስፍን ወ/ማርያም 'መክሸፍ እንደ ኢትዮጵያ' በዝቅተኛ ድምጸት(tone) እና በብሩህ ዓለምነህ 'የኢትዮጵያ ፍልስፍና' በከፍተኛ ድምጸት] የተነሳው ክርስትና(በተለይም ምንኩስና) ኢትዮጵያን ከአክሱማዊ[ዓለማዊ ፣ ሄሌናዊ ፣ ሃያል ፣ ሥልጡን ] ገናናነት ወደ ላሊበላዊ [መንፈሳዊ ፣ ዕብራዊ ፣ ትሑት ፣ ኋላቀር ] ወደ ሆነ መተናነስ ወስዷታል የሚል አተያይ እና አተናተን ላይ በደራሲው የተጨመረ ሐተታ ፣ ጠንካራ መከራከሪያ ወይም እዚህ ግባ የሚባል ማጠናከሪያ(Emphasis) እምብዛም ጎልቶ አይታይም። ምናልባት ፊደሉን - "የሰካራም ደብተሮች" እና ምናምኖች ምናምን ፤

ላሊበላን - "ገልቱ ሕንጻ" ወዘተ የሚሉ ስድቦችን ከመመረቁ በቀር ያሻሻለው ነገር የለም።

[*] ደራሲው "...ኢትዮጵያ የአፍሪካ ብቸኛው የፊደል ገበታ ባለቤት ብትሆንም ቅሉ የሚራቀቁበት ጥቂት የሰከሩ ደብተራዎች ብቻ እንደነበሩ መናገር ለቀባሪ ማርዳት አይሆንብኝ ይሆን?" ይላል ገጽ 15 ላይ። ጌታዬ የያኔውን የሜሶፖታሚያውን 'Cuneiform' ሆነ የግብጹን 'Hieroglyphs' ፊደልስ ቢሆን የነዚህ ክፍለ ዓለማት 'ጥቂት የሰከሩ ደብተራዎች' እንጂ ገበሬው አይራቀቅበት እንደነበር ለርሶ ብናገርስ 'ለቀባሪ ማርዳት አይሆንብኝ ይሆን?'

[*] "..ላሊበላን ጨምሮ የፋሲል ግንብ የመሳሰሉ 'ገልቱ ሕንጻዎች' አንድም ለነገሥታቱ ክብር አሊያም ለአምልኳቸው እጅ መንሻ የተሰሩ ናቸው።" ገጽ 21

የግብጹ ፒራሚድ ለማን ክብር ስለተሰራ ነው ሥልጣኔ የሆነው በል? ወይስ ለምን ዓላማ ተብለው ቢሰሩ ነበር "ገልቱ" ከመሆን ይተርፉ የነበር?

[*] "..የጥበብ(ቅኔ) ነገር ተነሳም አይደል። በእርግጥ ቅኔው ፣ ዝማሬው ፣ ዝማሜው ፣ የሥዕልና የጽህፈት ጥበቡ በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ምናልባት ከሺኅ ለሚልቁ ዘመናት ሲከወን ፣ ሲከናወን ነበር። ሆኖም ክዋኔው ሁሉ ከሃይማኖታዊ ተግባራት ውጭ የሆነውን የሕይወት ፈርጅ ለመዳሰስ የማይችል ስንኩል ሆኖ አልፏል።"ገጽ 21። አንድ ጥበብና ሥልጣኔ ክብረት ለማግኘት ጭብጡ ዓለማዊና ግሪካዊ[Hellenistic] የመሆን ግዴታን ማን እንደጣለበት መጠየቁን እናቆየውና ደራሲው በዚህን ያህል ኩራት ለመናገር እንዴት ያለ ጥልቅ ጥናት እና ምርምር አድርጎ ይሆን ብለን እንገረማለን። ቀጣይ..👇

መጻሕፍት የነፍስ መስታወት ናቸው!
                                                                                              “Books are the mirrors of the soul.”―Virginia Woolf

<<ያም ያም እየተነሳ ፀሐፊ ነኝ ይላል፡፡ የሚታተመው መጽሐፍ ቢበዛ የሚረባው ግን ጥቂት ነው፡፡>> ዛሬ ዛሬ ከሀገሬ አንባቢዎች የምሰማው ቅሬታ ነው፡፡ በዚህ አባባል ውስጥ ድብቅ 'ጽሑፍና ጸሐፊ'ን ማግነን አለች፡፡ 'ያም ያም' ፀሐፊ መሆን ካልቻለ 'ፀሐፊ' መሆን ያለበት ምን አይነት ሰው ነው? የታተመው ሁሉ ጥሩ መጽሐፍ ካልሆነ 'ጥሩ መጽሐፍ' ምን አይነት ነው?
ሀገራችን በጽሑፍ ቀደምት ነን የሚሉ ሊቆች ቢኖሯትም፤ ጸሐፊ የሚከበርባት ሀገር ግን አይደለችም፡፡ በተለይ የፈጠራ ፀሐፍት እንደ ወፈፌና ጸረ-ሀገር ነው የሚታዩባት፡፡ ሥለዚህም የፈጠራ ጽሑፍ ይዘው ወደ መጽሐፍ ገበያ ከሚወጡት ውስጥ ሥሟን ያገነኑ፣ ቅዱስነቷን የመሰከሩ እንጅ ጉድፏን የነቀሱ፣ እንከኗን ያወሱ፣ አውስተውም ይታረም ያሉ አይነበቡም፡፡

ስሻ ወደ መጽሐፍ ገበያ ዘወር ዘወር እላለሁ፡፡ ሻጭ ወዳጆቼ ጋርም ተቀምጨ የገዥውን የንባብ ትኩረት ለማየት እሞክራለሁ፡፡ በብዛት የሚጠየቁና የሚሸጡትን እያሰብኩ 'እነዚህ መጻሕፍት አንባቢው ላይ የሚጨምሩለት ምን ነገር አላቸው?' ብዬ ራሴን እጠይቃለሁ፡፡ አብዛኞቹ ከማኅበራዊ ሚዲያ የተሻለ መረጃ የማይሰጡ ናቸው፡፡ ጥቂቶቹ ቢያንስ መንፈሳዊ አገልግሎት አላቸው፡፡ ለማሰብ የሚሆኑት ወይም ምናብን የሚያነቁት ግን በቀን ውስጥ ላይጠየቁ ይችላሉ፡፡ ይህን እያሰብ መልሼ ሌላ ጥያቅ እጠይቃለሁ 'ሰው የሚያነበው ለምንድን ነው?' ብዬ፡፡ ምክንያታችን ልዩ ልዩ ሊሆን ይችላል፡፡ የተሻለው መልስ ግን 'የተሻለ ሰው' ለመሆን የሚለው ይመስለኛል፡፡ ያላወቁትን ማወቅ፣ ያልደረሱበት ላይ መድረስ፡፡ 'ማንበብ ጎደሎ ያደርጋል' ማለትም ለተሻለ ንባብና እውቀት ፍለጋ ያነሳሳል ማለት ይመስለኛል፡፡ ጥያቄው 'አውቀን ለምን?' የሚለው ነው፡፡ ሰው ነንና ኹልጊዜም በመሰራት ሂደት ላይ ነንና፤ ድክመታችንን ለመለየት፣ ያነሰንን ለማወቅ፣ ያላሰብነውን ለማሰብ ከሁሉም አስቀድሞ ደግሞ 'ማሰብ'ን ለማወቅ የተደራጀ፣ የተሰደረ ነገር ያስፈልገናል፡፡ በእኔ ቤት ይህ ነገር መጽሐፍ ነው፡፡ ማሰብ የሚያስለምድ መጽሐፍ፡፡ ማሰብ የሚያስለምድ እንጅ በእሱ መንገድ የሚያሳስብ አላልኩም፡፡
“Come to the book as you would come to an unexplored land. Come without a map. Explore it and draw your own map.” – እንዲል Stephen King

ማሰብ ሰው የመሆን ሂደትን የማወቅ ሂደት ነው፡፡ ሰው መሆን ዲበአካላዊና ህላዌያዊ ጥያቄዎች የሚነሱበት ነው፡፡ ከየት መጣሁ ወዴት እሄዳለሁ? ለምንና እንዴት ነው የምኖረው? መኖሬ የመወለድ ጣጣ ነው ወይስ ዓላማና ትርጉም አለው? ሕይወት ምንድን ናት? ፍቅር፣ ሐዘን፣ ደስታ፣ናፍቆት፣ ጥላቻ፣ ወሲብ ምንድን ናቸው? የሰው ልጅ ምናብና የፈጠራ አቅም እስከ የት ነው? ተፈጥሮ ምንድን ናት፣ እንዴትስ ነው የምትሰራው? እኔን ከተቀረው ተፈጥሮ ጋር ምን ያገናኝ፣ያስተሳስረኛል? ግለሰብ እና ማኅበረሰብ ምንድን ናቸው፣ ምንና ምን ናቸው? ኃይማኖት ምንድን ናት? መንፈስ እና ነፍስ የሚባሉ ነገሮች አሉ የሉም? እውነት ምንድን ናት? ሀሰትስ? ተፈጥሮ ፈጣሪ አላት? እንዴትና በምን ሁኔታ ወደ ህላዌ መጣን?
የሰው ልጅ የህልውና ታሪክ ምን ይመስላል? ከየት ተነስቶ የት ደረሰ? መድረሻውስ የት ነው?
እኒህና መሰል ጥያቄዎች የማሰብ ሂደትን የሚፈልጉ ናቸው፡፡ በማሰብና በማሰቢያ አካላችን መካከልም አንዳች ተኣምራዊ መስተጋብር መኖሩም ይገባናል፡፡ በርግጥ እነዚህ ነገሮች እያሰብኳቸው ያለሁት ማሰቢያ አካሉ ሥላለኝ ነው ወይስ ቀድሞ ታስቦና ታቅዶበት የተዘጋጀልን ነው? ብለው እንዲጠይቁም ይረዳል፡፡

እዚህ ለመድረስ ደግሞ ግብዓት ያስፈልገናል፡፡ ግብዓቶቹ ከሥሜት አካላትና ከህይወት ልምድ የሚገኙ ናቸው፡፡ እንደ ኤምፔሪስስቶች ገለፃ፤ እኛም በኑሮ እንደሚገባን፡፡ መጻሕፍት ደግሞ ላቅ ያሉት የግብዓት ምንጭ፡፡ መጻሕፍት የሰው ልጅ የማሰብ ጉዞ (Evolution of mind) ሰነድም ናቸው፡፡ ከየት ተነስቶ የት ደረሰ የሚነግሩን፡፡ መጻሕፍታችንን አይተን እንደ ሀገር የማሰብ ጉዟችንን መገምገም እንችላለን፡፡ ምናልባት ጥንታዊ የኃይማኖት መዛግብትን ጠቅሰን እንፎክር ካላልን የእኛ የሚያኮራ አይደለም፡፡ ስለማያኮራም መሸሸጊያ ፍለጋ ታሪክ እንጠቅሳለን፡፡ መጻሕፍት የነፍስ መስታዎት ናቸው እንዳለች ውልፍ፡፡ የእኛ የአሁን የገበያ ላይ መጻሕፍትም የነፍሳችን መስታዎቶች ናቸው፡፡ እነሱን አይተን ራሳችንን ማወቅ እንችላለን፡፡ አንዳች ረብ ከሌላቸው እኛም እንዲያ ብንሆን ነው፡፡ 

“Reading furnishes the mind only with materials of knowledge; it is thinking that makes what we read ours.” – ይላልና ሊቁ John Locke                                                                                                                                                                    
ናትናኤል ዳኛው

የኢትዮጵያ ስነ-ፁሑፍ Ethiopian literature pinned «ከአድዋ ድል ጀርባ ያሉ 12ቱ የጦር መሪዎች ሚናና ገድል The role of the 12 war leaders behin... https://youtube.com/watch?v=cuUuDdc_-6E&si=ooDtC4OzADCBdGf5»

Channel name was changed to «የኢትዮጵያ ስነ-ፁሑፍ Ethiopian literature»

የኢትዮጵያ ስነ-ፁሑፍ Ethiopian literature pinned «»

ሁለተኛ ይሄ ሃገር ... ገራኣልታ ሄጄ አውቃለሁ ፣ ወለጋ ሄጄ አውቃለሁ— በ1 .25 ሳ ቡና ጠጥቻለሁ፣ አርባምንጭ ሄጃለሁ— ናይል ፐርች የተባለ ዓሣ በልቻለሁ፤ አዲስ አበባ ርቦኝ ምናምን አውቃለሁ ... አዳም ይሄንን በብዝኃነት ተረካ ( multiplicity narrative ) ውስጥ በደንብ አድርጎ መስራት ይችላል። ግን አዳም ይከብደኛል። ትሁት ሆኜ አይደለም...
እኔ ሳስብ በጣም ፖለቲካ ይጫነኛል ።

የእኛ ሀገር ፖለቲካዊ እሳቤው በእጅጉ የሚያይልበት ነው ... የተጎዳውም ለዛ ነው ... ያንን የፖለቲካ ጉዳይ ወስደን ፖለቲካዊ ያልሆነን ነገር ልንስራባት ይገባል ( We need those Political element to make apolitical ) ብዬ አስባለሁ። በጣም ፖለቲካዊ ጉዳዮችን እየፃፈ ተራ እና ረብ የለሽ ማድረግ ይችላል ማን? አዳም ! ያንን እንደ አንድ የአዲስ ሚት መስሪያ (New Myth making ) ሃሳብ አድርጌ አስበዋለሁ። በጉዳዩ ላይ ደጋግሜ ባሰብኩበት ቁጥር ይበልጥ ስሜት ይስጠኛል ።

ገዛኸኝ፦ የአብዮቱ ጉዳይ እንደ ጀብድ ነው ሚታየው በተለይ በእኛ ትውልድ አይን .... የጀግንነት እሳቤ (Heroic Concept ) አለው ... መረቅ እስኪወጣ ብዙ አብዮት ተኮር ታሪኮችን አንብበናል ... የኢህአፓን ጉዳይ በቁጭትና በደጋፊነት ጎራ እስክንከፈል ሁሉ ያነበብናቸው ታሪኮች አሉ ። ምክንያቱም ጣፋጭና መሳጭ ታሪኮችን ነው የሚሰጡን።

መረቅ ለማንም የማይወግነውን አላዛር'ንና ዝም ብሎ የሚኖረውን ማህበረሰብ አሳይቶኛል። መረቅ ለእኔ ደፋሮች የሚፅፉት የታሪክ መፅሐፍ ነው። ደፋሮች ናቸው ያንን ክፍተት የሚሞሉት እንዴት? በሁለት በኩል ስለሚሞቱ ... እናም የተቀደሰ ሞት ነው ለእኔ ... ተባረኪ ዴሞክራሲያን ማራገቢያ ስታደርገው አስባታለሁ... ከየት ወዴት እንደመጣች አስባለሁ ... እንሞትለታለን የምንለው ነገር የሆነ ሰዓት ላይ እንደተራ ነገር እሳት ማያያዣ ልናደርገው እንችላለን ...

መረቅ ግን የህይወት መንገድ ነው ብሎ የማንሳት እውነታ አለው፤ እኔ አዳምን የምወደው ታላላቆቻችን የሚደብቁንን ፍርሃታቸውን ፣ መውደዳቸውን ፣ ከጀብዳቸው ውጪ ያለውን ሕይወታቸውን ... አዳም ይነግረናል ... ባንተ ድርሰት ውስጥ ራቆታችንን ነው ምንገኘው ።

ስዕልና ቀለም ትወዳለህ? ከስዩም ወልዴ በኋላ ሂስን ያዘሉ፣ ስለ ስዕል የሚያብራሩ ፅሁፎች በድርሰቶችህ ውስጥ አሉ። የምናብ መስፋት ነው ወይስ ስዕል ነፃነት ስለሚስጥህ ነው?

አዳም፦ ገፀ ባህሪው ሊሆን ይችላል ... የተለያዩ ዘውጎችን (genres ) ለማገናኘት ሊሆንም ይችላል ። ስትፅፍ ምስል አለ ። አዕምሯችን ውስጥ ንድፍ (sketch ) አለ ... ስዕል የትም አለ. ... በግንዛቤ ወይም በመማር (cognitive processes ) ሂደት ውስጥ ስዕል ይቀድማል ። ፊደል ሳንቆጥር ነው ፀሐይ የምንሞቀው . ... ግን እንደማንኛውም ገጸ ባህርይ ሊገጥምህ ይችላል ።

ቀጥታ የማደርገው ምንድን ነው...ራሱ ልዋጭ ( metaphor )ነው ። እዛ ላይ ያለ አንድ የስዕል ስታይል ሕጽን ነው ። ባዶ ቦታ የመሙላትም ነው ። እንደ ደራሲ ነው ማለት ነው ።ሌላው ጉዳይ ሂስ ነው። የስዕል ሂስ ብዙ ጊዜ አያጋጥምህም... ያኔ ያ'ታሪክ ሲከሰት እኔ አላየሁም... ባይ እንኳን ይፈቀድልኛል... ድርጊቱ ስዕልና ቋንቋን የማያያዝ ነው ፣ ስዕልና ሕጽናዊነትን ማያያዝ ነው ፣ ነገረ ዓለሙ በሙሉ የተያያዘ ነው ። አንዱ የአንዱ ነፀብራቅ (reflection ) ይሆናል ።

ተሻለ፦ ስለዚህ መፅሃፎችህ የተገነቡት በሕፅናዊነት መሰረት ላይ ነው ማለት ነው ? ለምሳሌ ሺ አምባዎች የተገነባው በራይዞም መሰረት ላይ ነው እንጂ ራይዞም አንድ ምዕራፍ ብቻ አይደለም ይላሉ ...

አዳም፦ እንደዛ ነው ። የግርጌ ማስታወሻው ከዋናው ድርሰት ጋር በትርጉም ፣ ባዶ ቦታው ከስዕል ጋር ... ስለዚህ ስለ ስዕል ሳነሳ የይዘት በለው የቅርፅ ሜካኒዝም ነው። በሕጽዊነት ስለተገነባ መፅሐፉን ከፎቅ ላይ ብትጥላው በመሰረታዊ እሳቤው (metaphorically )አይበታተንም ... ገፆቹ ሳይበታተኑ ይገኛሉ ፤ከአየሩም ሆነ ከመሬት ስበት ጋር ተያይዘው ይቆማሉ ።

ተሻለ፦ የሰግር በሕጽናዊነት ንድፍ ሲመጣ ሕጽናዊነት ስግርን ይጠራል ? ወይስ ሰግር ሕጽናዊነትን ይጠቀልላል?

አዳም፦ በየትኛውም ኑባሬ ውስጥ ሕጽን ይሰራል! ስግር የክዋኔ (performance )ጉዳይ ነው .... ራሱ ሕጽን የሆነ ሌላ ሕጽናዊነትን የሚፈጥር ነው ። ራሱ መርበብትን የሚፈጥር ( Network form ) መርበብት (Network)ነው።

ተሻለ፦ ለምን መስለህ ለራይዞም ያደላሁት፣ አሁን ያለውን በሄግል እሳቤ የተዋቀረውን ዓለም (Heglian world ) መሰረቶች እያፈረሳቸው ነው ብዬ ስለማስብ ነው ፤ ደግሞም የማፍረስ አቅም አለው ። በተለይ የበይነ መረብ (Internet )መምጣት ዋነኛው ጉዳይ ነው ።

ሁለተኛው ደግሞ የፍልስፍና ጥያቄ መለወጡ ነው ። አሁን ጥያቄው ሕይወት ምንድን ነው (What is Life ? ) የሚለው አይደለም ጥያቄው ሕይወትን እንዴት ነው መኖር ያለብን (How might one live ?) የሚለው ነው።

አዳም፦ ዘመኑ መሰረታዊ ከሚባሉት ( Foundational ) ጥያቄ ይበልጥ ወደ ተግባራዊ (Pragmatic ) ጥያቄ ያደላል ወይም ሽግግር እያደረገ ነው ። ስግር ስትሰራ ስድራት (Assemblege )የሚባል ሃሳብ አለ ...

የሆኑ ንጥረ ነገሮች(Elements ) ተሰባስበው የሚሰሯቸው የተወሰኑ ገጸ ባህርያት አሉ የተያያዙ ... ከዛ ውስጥ አንዱን ንጥረ ነገር ብታወጣ ያ' ንጥረ ነገር (Element) ተጠግተህ ብታየው ከብዙ ንጥረ ነገር (Elements ) የተሰራ ነው ። የስድራት(Assembledge ) መርህን ለየት የሚያደረገው እዛ ንጥረ ነገር ውስጥ መርበብት (Network ) አለ ፤ ስላልደረሰንበት ነው ። ማለትም በቁስ ጥናት (Object Studies )ውስጥ ብዙ ፈላስፎች እንደሚሉት አንድ ቁስ (Object ) ሙሉ ለሙሉ ራሱን አይሰጥም ...

አንድን ቁስ (Object ) ሙሉ ለሙሉ ማወቅ አንችልም። ሁልጊዜም አምቆ (retain ) የሚይዘው ፣ ውስጡ የማንደርስበት ስሪት አለ ....በሂደት ልንደርስበት እንችላለን። ስለዚህ መሰረታዊ ሃሳብ (foundational idea ) መገንባት አለብህ፣ መፍጠር አለብህ ።

እኔ የማደርገው ነገር ምንድን ነው ? አዲስ አለም መፍጠር ከፈለግክ በትይይዝ አለማት ውስጥ አዳዲስ የትይይዝ መስመሮችን መፍጠር አለብህ ፤ እንግዳ ትይይዞችን ሳይቀር መፍጠር ያስፈልጋል (if you want to create a new world create other connections, strange connections ) ። ያ' ንጥረ ነገር (Element) ስፍራው ሲለቅ (deterritorialize ) አድርጎ ሌላ መኖሪያ (Village ) ውስጥ ስትከተው ወይም አምጥተህ ሌላ ቦታ ስትተክለው አዲስ እመርታ ( Emergent ) ባህሪ ታገኛለህ ።

የቀጠለ ....

ሐመልማሉ አዳም ! ☘️
***

ገዛኸኝ፦ ታክሲ ውስጥ ስንገባ ሹፌሩ መንጃ ፈቃድ ይኑረው አይኑረው አናውቅም ። ይናደድ አይናደድ አናውቅም በቃ ዝም ብለን እንገባለን ...

አዳም፦ መፃፍም ልክ እንደዛ ነው። በሂደት ነው የሚዳብረው፤ የተሳሳተውን ከዛ በኋላ ታቀናለህ ፣ ታርማለህ።

ተሻለ፦ የአንተ ስራዎች ግን ይሁነኝ ተብለው የሚሰሩ ናቸው። እንደውም አብዛኛዎቹ ስራዎችህ ፕሮጀክቶችም ናቸው ብል እውነት ነው ፤ ደግሞም ልክም ነኝ። በፅንስ ሀሳብ ደረጃ ብዙ ማለት ቢቻልም ....እንጀራ ( ሞዴል ብቻ አይደለም ) ፣ ሕጽናዊነት (ፍልስፍና ብቻ አይደለም ) ፣ ታሪክም ሆነ አብዮት ( የአንድ ወቅት ክስተት ወይም ሁነት አድርጐ የመተረክ ጉዳይ ብቻ አይደለም ) ፣ ማህበረሰብ (የአስተማስሎ ጉዳይ ብቻ አይደለም ) ፣ ፖለቲካ ( ትችት ብቻ አይደለም) ወዘተ ... በመሆኑም ደራሲው በደንብ አቅዶ እንደሚሰራ ግልፅ ነው ....

አዳም ፦ ሕጽናዊነት ግራጫ ቃጭሎች ላይ ያለው መግቢያ ንድፈ ሃሳባዊ (theoretical ) ይመስላል ግን የጠራ አይደለም ( Vague ) ነው ...

ተሻለ፦ ይቅርታ አቋረጥኩህ ... እኔ መግቢያውን ብቻ አይደለም ያየሁት ፣ በተለያዩ ስራዎችህ ውስጥ በድግግሞሽ የተሰራበት እሳቤ ነው ። አሁን ሕጽናዊነት በደንብ ተገንብቷል ፣ በሚገባ አድጓል ማለት ይቻላል ። ለዚህ ማሳያ እቴሜቴ ሎሚ ሽታ ነው። በሕጽናዊነት ግንባታው እጅግ የተዋጣለት ብሉይ ስራ ነው።

የአንተን ሕጽናዊነት ከፍሬንቾቹ ድህረ መዋቅራዊያን (Post Structuralist ) ከሆኑት ጁሊያ ክሪስቴቫ ፣ ሮላንድ ባርቴዝ ፣ ዣክ ዴሪዳ እንዲሁም በመዋቅራዊ (Structuralist ) እሳቤ ውስጥ ሕጽናዊነትን ካበለፀገው ዤራርድ ዤኔት በእጅጉ የተለየ ነው ። ከፈረንሳይ ስንወጣ ደግሞ ሩሲያዊው ፈላስፋና የስነ ጽሑፍ ሊቁ ሚኻኤል ሚኻይሎቪች ባክኽቲን (Mikhail Mikhailovich Bakhtin ) እሳቤ የተለየ ነው።

እስካሁን ባለኝ ንባብ አንተ በገነባኸውና በስራህበት መልኩ የተጠቀመበት ማንም የለም ። በመሆኑም የአንተ ፍልስፍና አዎንታዊነትና ውጤታማነትን በማካተቱ ፍልስፍናዊ እሳቤው በእጅጉ ጠቃሚ ነው ( Your "Hitsinawinet " is incredably Positive and Productive ) ። በመሆኑም በአንድ በኩል ለማህበረሰባችን ፍኖትን የሚሰጥ ሲሆን በሌላ በኩል ካየነው ደግሞ ለፖለቲካችን ሐርነት አዋላጅ ( The cradle of public politics )አድርጌ ነው የማስበው። ልፋትህ እጅን በአፍ የሚያስጭን ነው ፤ ሲበዛ ይደንቀኛል ። በዚህ ልክ ይቻላል እንዴ?

አዳም፦ መሰረት ያስፈልግሃል አይደል? የሆነ የምትቆምበት ነገር ያስፈልጋል፤ አለበለዚያ ነገሩ ሁሉ ይበታተናል። ግን ዝም ብሎ ይሄ ነው መነሻዬ ለማለት ሳይሆን በአግባቡ የተጠና እና በዕውቀት የለውጥ ሂደት ( knowledge Dynamics ) ውስጥ የሚገለጥ መሆን አለበት ። እንጂ ተራ የመቅዳት ጉዳይ ከሆነ ከጥቅሙ ጉዳቱ ይበልጣል ፤ ደመ ነፍሳዊ ሃሳብ ( Zombie Concept ) የማራባት ጉዳይ ይሆናል ።

ተሻለ፦ ከዚህ ወደ አውሮፓ ስትሄድ የነበረውን ማህበረሰብ ሆላንድ እያለህ ከነበረው ፣ አሁን ደግሞ ካናዳ ካለው ማህበረሰብ አንፃር የእኛን ማህበረሰብ እንዴት ታየዋለህ ? አሁን እኛ የቆምንበት በንፅፅር ምን ይመስላል ? አማራጭ ማህበረሰብ (Alternative society) የመፍጠር እቅድ አለህ ?

አዳም ፦ ስራዎቼ አማራጭ ሚቶሎጂን ይፈጥራሉ ... ሁሉም ተረክ ሚት እኮ ነው (Every story is a myth )። የስፋትና የጥልቀት ጉዳይ ነው። ግን አሁን ያለው በጣም ውስን ( Localized ) ነው ፤ ግለሰባዊ ነው ። በሰፊው ለመጠቀም የሃገራችንም ሁኔታ ወሳኝነት ይኖረዋል ። የፖለቲካ አቅማችን ፣ የኢኮኖሚ አቅማችን ፣ የዲስኮርስ አቅማችን፣ የእውቀት ነፃነታችን ነው ከዚህ አውጥቶ ለዓለም የሚያሰራጨው። አየህ እንደ አሜሪካ ምናምን አቅም ቢኖረን ኖሮ ከ “ ኢዮር “ የመጣን ነን ልንል እንችላለን ። ጉራ ለመንፋት እንኳ አቅም ይጠይቃል ሃሃሃ ...

ሀብቱ፦ አዳምሻ ጨዋታ ለምን ይማርክሃል? ስትኖርም፣ ስትጽፍም ለምን ለተረክ ስትል ተሸነፍክ? ለምን ዋነኛ መገልገያ መሳሪያህ (instrument )ሆነህ?

አዳም፦ የምትኖረው ነው። ሁሉም ነገር ተረክ ነው (Everything is a story ) ። ዋናተኛ መዋኘት አለበት፤ ሯጩም መሮጥ አለበት፤ ጸሐፊው መጻፍ አለበት ሃሃሃ... ተረክ የምናብ ጉዳይ ነው ፤ ያ ደግሞ በጣም አስፈላጊ ነው።

ገዛኸኝ፦ አካልህ ይጠብኻል?

አዳም፦ ምናልባት ሊሆን ይችላል ። ቆዳዬ በጣም መለጠጥ አለበት ፤ ወይም እፈልግ ይሆናል ሃሃሃ...

ሀብቱ፦ ሙዚቃ ወይም አልበም የምትወደው? ... መቼም " ዞራ ዞራ የእኔ ነች " የሚለውን አላደመጥክም ... መፅሃፍስ ?

አዳም ፦ ብዙ ጥሩ ጥሩ ሙዚቃ አለ ፣ ጥሩ ጥሩ ወጣቶችም እየመጡ ነው ። አሁን አንተ ያልከው ዘፈን ግን ያንተ መሆን አለበት ...

መፅሃፍ ?... AI ን ጠየቅኩት መጽሐፍ ከየት ከየት ላገኝ እችላለሁ ብዬ .... ዝርዝር ሰጥቶኝ pdf driveን ዘለላት .... ወሳኝዋን! ...What about Pdf drive አልኩት? ...ስለ እሱ መረጃ ልሰጥህ አልችልም አለኝ .... ለምን ጌታዬ (Why sir )ልበለው ? ለምን ማሽን (Why machine ) ልበለው ? ሃሃሃ... አይ እዛ ከገባህ የቅጂ መብት ( Copy right ) ማክበር አለብህ ምናምን አለ ... ተወው AI is not Free .... ነፃ አይደለህም አልኩት...

ሀብቱ፦ ተበላህ "AI " አትለውም ነበር ሃሃሃ ...

አዳም፦ ወይኔ በአማርኛ ተበላህ ብለው አሪፍ ነበር ሃሃሃ ...
እኔ ልጠይቃችሁ ለምንድን ነው የእኔን መጽሐፎች የምትወዱት? (Why do you like my books ? ) መልሱልኝ !

ሀብቱ፦ አሪፍ ጀለስ ነህ! ጀለስህ እንዴት ነው የሚያውቅህ? የተቀደደ ካልሲህን ያውቅልሃል ... ያቺ የሆነ ቀን የሳምካትና ላሽ ያለችህን ልጅ ያርፋታል ፣ በጣም ሲቸስትህ ከጓደኛህ ጋር የትኛው ምግብ ቤት ሄዳችሁ እንደምትፈወሱ ያውቃል። አዳም እንደዛ ነው ... በልደታና በመርካቶ መካከል ያለ አሪፍ ጀለስ ነው ሃሃሃ

አዳም፦ አሪፍ መልስ ናት ግን እዛ Facebook ላይ የፃፍከው አይነት አይደለም።

ሀብቱ፦ እኔ ከበድ ባለ መንገድ ማሰብ እወዳለሁ። ስለ ሀገርን መልሶ ስለ ማዋቀር (Restructuring of nation ) ፣ ማህበረሰባዊ ከለላ (societal Protection ) ፣ ከኀሩያን ማዕከላዊነት (Elite Centric ) ከመሆን የወል ተዛምዶነት (Communality of Culture ) እፈልጋለሁ .... በተጨማሪ ብዙኃኑ ሕዝብ (Mass Population ) የሚኖርበትን ጥበብ ደግሞ እፈልጋለሁ ። ከዛ ቆንጆ ምልከታ (Observation ) ያለው ጠባቂ ...ጥሩ ጠባቂ (patron ) እወዳለሁ ... አዳም ያ' ጥበብ አለው ብዬ አስባለሁ ። ለዛ ነው አዳምን የምወደው ...

ልክ እንደ ኬሚካል ፕሮሰስ ለምሳሌ ውሃ (H2O ) ብንወስድ የውህዱን ኢነርጂ በማስወጣት (Exotermic energy ) አንዱን ኦክስጂን ወስደህ ከሌላ ንጥረ ነገር (Element ) ጋር ለምሳሌ ከካርቦን ጋር መልሰህ ታዋህደዋለህ (Indotermic energy )... ከዛም ካርቦንዳይ ኦክሳይድ (CO2 ) ማግኘት ትችላለህ ። ልክ እንደዛው ለልብ ወለድም ይሰራል....

የሆነ ገጸ ባህርይን በሆነ ባልተነካ ጎኑ ሌላ እሳቤ ውስጥ ትከተዋለህ ... እዚህ ጋር አባት ሆኖ ቢሆን እዛ አስተማሪ ይሆናል ፣ ስለዚህ በት/ቤት ስድራት ( assemblage ) አስተማሪ ይሆናል ፤ በቤተሰብ ስድራት ( assemblage ) አባት ይሆናል ።

ተለምዷዊ በሆነው ነገር ውስጥ ግን ሰውየውን አንድ ገጸ ባህርይ ይሰ'ጠውና ያበቃል። ልብ ወለድ ከሆነ የአባት ገጸ ባህርይ ሰጥቶ ይጨርሰዋል ። ሕጽናዊነት የሚያደርገው በስድራት (assemblage) ውስጥ የተለያዩ ግንኙነቶችን መፍጠር ነው ።

ተሻለ፦ Hypertextuality, Interrelation,Medium, Intermediary የሚባሉ ሃሳቦች አሉ ... አንድን ድርሰት ልዩ የሚያደረገው ከነበረበት ሚዲየም( Medium ) ወጥቶ በሌላ ሚዲየም ( Medium ) ውስጥ መነበብ ሲችል ነው ይላሉ የዘርፉ አጥኚዎች ፤ እንደዛ መነበብ የሚችል ከሆነ ታላቅ ስራ ነው ያስብለዋል(the attributes of ultimate novel) ፤ ደረጃውም እጅግ የላቀ ይሆናል ።

አዳም ፦ በሞዳሊቲ (Modality ) ማለትም በሞድ (Mode ) ለውጥ ውስጥ መገለጥ ወይም ህልውናው ማስቀጠል መቻል አለበት ።

ተሻለ፦ ለምሳሌ ሰላማዊት ከማህሌት ወደ የሰንብት ቀለማት ስትመጣ አንድ ሰው ትራንስቴክስቹዋሊቲ (transtextuality ) ነው ቢልና ሌላው ስፍራን መልቀቅ (deterritorialization) ነው ቢል ሁለቱም ልክ ይሆናሉ፤ ይሄ ምናልባት ምትሃት ይጠይቃል። ምክንያቱም ስራዎችህ ጥንታዊነትን ወደ ዘላለማዊነት የማሻገር አቅም ይሰጣቸዋል ፤ በመሆኑም ገጸባህርያቶችን ዘላለማዊነትን ያወርሳቸዋል የሚል እምነት አለኝ ....

አዳም፦ It’s all chain beings liberated ….I feel more...የመከፈት ነገር ይሰማኛል ። ወሰን የለሽ በሆነ መልኩ ስፍራቸውን የመልቀቅ (infinitely deterritorialize ) እና እንደገና የመስፈር ( infinitely reterritorialize ) ሰፊ እድል ስላላቸው እንደዛ ይመስለኛል።

ሀብቱ ፦ ሐበሻ የሚያደርግህ አንዱ ዘላለማዊነትን ለመውረስ ያለህ መሻት ነው ቢባል እውነት ነው?

አዳም፦ በል አጋባው ሃሃሃ ...

ገዛኸኝ፦ የዚህን ቤት ኬክ ሳትቀምሰው ልትሄድ ነው ?

አዳም፦ አክስቱን ባቅላቫን በላኋት እኮ ሃሃሃ ....

ሀብቱ፦ ሽንኮሬን?

አዳም፦ ሽንኮሬን አዎ! ሁለችንም ሳቅን ...

ስንብት ፦
በጨዋታና በሳቅ ተሞልተን ሳናውቀው ጊዜው አለቀብን። ከካፌው ወጥተን ጋዜቦ አደባባይ ላይ ቋሚ ምስክር ለማስቀረት አብረነው ፎቶ ተነሳን። ሐብቱም አንዴ በቀኙ በኩል ፎቶ አንሱኝ አለ። ለምን በቀኙ? ቀኝ እጁን እኔ ቀድሜ እንዳሰገርኩት ሐብቱ አልጠረጠረምና እነሱ እየተነሱ እኔ ፈገግ አልኩ!

ጨዋታ አዋቂው ሰው ለመለያየት ቻው ስንባባል እንኳ ጨዋታውን አላቋረጠምና ሐብቱን “ቀጣይ ስመጣ ፀጉርህ አፍሮ አድርገህ እንዳገኝህ ሃሃ” ብሎ ተረበው" አንተ ወጣት ኾነህ የምትመጣልን ከኾነ" መለሰ ሐብቱ፤ ቢቻል ቢቻል ለዘላለም በወጣትነቱ የሚያጸኑት ሰው ነው— አዳም።

እንዲህ እንዲህ ተሳስቀን ወደ ቤቴል የሚወስደው የራይድ ታክሲ ውስጥ አሰገብተን ተሰናበትነው፤ ጊዜያዊ ስንብት። በርግጥ ግን ስንብት ነው? እሱን መሰናበት ይቻላል? ቤታችን፣ ልባችንና አእምሯችን ውስጥ ላይጠፉ የተሳሉ ሐሳቦቹ፣ተረኮቹ፣ ፍልስፍናዎቹ፣ ሐርነት አውጭ ፈጠራዎቹ የት ሄደው ተሰናበት ነው እንለዋለን?
አሁንስ መዝሙረ ሄላም እየጠበቅን አይደለምን ?
Adam Reta , Habtu Girma Fetaw , ገዛኸኝ ድሪባ

ተሻለ፦ ይሄን የእሳቤ ለውጥ (paradigm shift) እንዴት አገኘኸው? ሁሉም ሐበሻ ትዕቢቱን አፍንጫው ስር፣ ንግስናውን በልቡ ይዞ የሚኖር ነው ፤ የዕድል ቀኑን ጠባቂ ነው። እኔም ብሆን ሌላው እድሉን ብናገኝ ገራፊዎች ነን። ታዲያ አንተ እንዴት በተለየ መንገድ ሄድክ ? ከሃገር መውጣትህ ነው ? ወይስ ሌላ ተሞክሮ አለህ ?

አዳም፦ ዓለም ሰፊ ነው። ሕጽናዊነት ከዚህ ጋር የሚገናኝም ነው። ብዙ ነገር አናውቅም ፣ ብዙ ነገር አላውቅም ። ላስቅህና ምን ያህል አላዋቂ እንደሆንኩኝ እንኳን አላውቅም ( Even I don’t know how much I’m ignorant ) ሃሃሃ ....
ስለዚህ እንዴት ነው የምታውቀው? የነገሮችን መያያዝ ትረዳለህ ... ሁለት ነገሮች ተወደደም ተጠላም በግንኙነት ህግ ውስጥ ነው የሚኖሩት (this thing and that thing they have a certain connection ) እንደዛ ነው ህልውናቸው ሚያስቀጥሉት .... ደንቆሮዎች ናቸው ግን በግንኙነት እምቃት (Potential ) ነው ህልውናቸው ሚቀጥለው ... ይሄን በአግባቡ መገንዘብ ያስፈልጋል።
ለምሳሌ ይሄንን መፅሐፍ ስንት ቀን ይዘኸው ዞርክ? ብልህ አታውቅም ... ስንት ገፅ እንዳለው ብጠይቅህ ላታውቅ ትችላለህ ... ይሄንን አንብበኸዋል? ( ብለርቡን ማለቱ ነው)...ስንት ቃላት አሉት? ብልህ አታውቅም ... ህይወትም እንደዛ ነው .... እናም ይሄንን መረዳት ያስፈልጋል።
መፃፍ ስጀምር ነገሮችን አላውቅም ከሚል ነው የምነሳው ... ስለዚህ የመፃፍ ድርጊት ራሱ የመማር ድርጊት ነው ። መረዳት እና አንዳንዴም የአንባቢዎችን ነገር መከተል ....እናም በአራዳ ቋንቋ አለማካበድ ነው ሃሃሃ ...

ገዛኸኝ፦ ብዙ ጊዜ በድርሰትህ ውስጥ ከእውነታው ዓለም ጋር የሚገጥሙ ታሪኮችን እናገኛለን። የአስተማስሎና የልዋጭ (Metaphor ) ሀሳቦች እንዴት ነው ከታሪክ ድርሳናት እና ከሀቀኝነት (authenticity ) ጋር የሚዋሃዱት (sync ) የሚሆኑት ?

አዳም፦ በእውቀት ውስጥ ሁለት ዓይነት ክፍፍል አለ ፤ ስነ ጥበብና ሳይንስ ... እነዚህ ሁለቱ የተያያዙ ናቸው ለማለት ነው። በግርጌ ማስታወሻ ሃያሲ ጠቅላላ ይቀርባል ... ሃያሲው ሳይንሳዊ ነገሮችን ይበረብራል ፣ መረጃ ይሰበስባል ፣ ይተነትናል ወዘተ ። ዋናው ክፍል ደግሞ ሕይወት ነው፤ ስለዚህ ሁለቱንም በአንድ ላይ የማቅረብ እንዲሁም የማገናኘትም ነው ፤ የስነ ጥበብ እና የሳይንስ መጎዳኘት ነው ( The integration of art and science ) ።
፧
ይቀጥላል ....

#ዝክረ ገጣሚ ሠይፉ መታፈሪያ

በአማርኛ ሥነግጥም የተለየ ነገር አምጥተዋል ከሚባሉ ገጣሚያን አንዱ ናቸው። የተለዩ ከሚያስብሏቸው መካከል ስልታቸው ፣ የቋንቋ አጠቃቀማቸው ፣ የቃላት ምርጫቸው .... ይጠቀሳሉ። ቋንቋቸው ቀላልና ቀጥተኛ ነው። ለአንዳንድ ቃላትም ተጨማሪ አገልግሎት እንዲሰጡ የማድረግ ልምድም አላቸው።

ለምሳሌ፦ እበላ - አለሁ - እበላለሁ

ደግሞም በቋንቋቸው ስዕል ፈጣሪ ናቸው።
"ኪነት እውናዊነት ናት የምትባለው ህይወት ከታች ያሉ(ዝቅተኛ) የአኗኗር ህይወትን ሲያሳይ ነው" የሚለውን ሀሳብ የሚያራምዱ ናቸው። ለዚህም ይመስላል በግጥሞቻቸው ውስጥ ስለአልባሌው (ስምየለሹ) ተራ ሰው የተጻፉ ግጥሞችን የምናገኘው። ጥልቅ ተመልካችነታቸውም ከሌሎቹ የሚለዩበት መሠረታዊ ነገር አንዱ ነው።
ርዕሰ ጉዳይ አመራራጣቸውም አንዱ ልዩ ነገር ነው። ትንሿን ነገር ትልቅ አድርገው የማሳየት ባህሪ ያላቸው ናቸው።
የቃላት ፈጣሪነት ጥበባቸውም በግጥሞቻቸው ውስጥ ይታያል።

የሚሰማቸውን ስሜት ያለአንዳች የግል አስተያየት ጣልቃገብነት ማቅረባቸው ፣ ለሚገልጹት ሀሳብና ስሜት ተጨባጭ ምስል መፍጠራቸው እና ግጥም እንደዝርው መጻፍ አለበት የሚለው የአፈንጋጭነት ባህሪያቸው ምስላዊ ገጣሚ አሰኝቷቸዋል።

#የሠይፉን ገጣሚነትና ግጥሞች በሦስት ዘመናት ከፍሎ ማየት ይቻላል።

፩. የጀማሪነት ዘመን፦ አዳዲስ ነገሮችን ለሥነግጥም ማስተዋወቂያ ዘመናቸው ነው።
፪. ሁለተኛው ዘመን፦ የስልታዊ ርቀት ዘመናቸው ነው። "ውስጠት"
፫. ሦስተኛው ዘመን፦ የተቃውሞ ዘመን ነው። "የተጓጎጠ ልብ"
#የገጣሚው ሥራዎች
- ዐፈር ያነሳ ሥጋ በ1964 ዓ.ም ታተመ
- የተስፋ እግር ብረት በ1969 ዓ.ም ታተመ
- ውስጠት በ1981 ዓ.ም ታተመ
- የተጓጎጠ ልብ በ1987 ዓ.ም ታተመ
- ከራስ ድንበር ባሻገር በ1990 ዓ.ም ታተመ

በሐገራችን የሥነጽሑፍ ታሪክ በግጥም ሥራዎቻቸው
የሚታወቁት አንጋፋው ገጣሚ ሰይፉ መታፈሪያ የዛሬ ዓመት በተወለዱ በ፸፬ ዓመታቸው ለረዥም ዓመታት በኖሩበት አሜሪካን ሐገር ማረፋቸውን ፌስቡክ አስታወሰኝ ፤ እኔም እንዲህ አወሳኋቸው።

#ዘላለማዊ እረፍትን ያድልልን!

#ኅዳር ፫/፲፭ ዓ.ም

በሁለት ሰይፍ የተበሉት የዘውዳዊ ስርዓት ምሰሶዎች የ1960ዎቹ ባለስልጣናት እንዴት ተገደሉ? #derg #Hailis...
https://youtube.com/watch?v=WZTzKcRVIwE&si=2OoplwlPPfPIxHNO

Ethiopian Military; በሠራዊት ቀን አከባበር ላይ የቀረቡ የወታደራዊ ትርኢቶች
https://youtube.com/watch?v=x_yAotc6Qbk&si=P0mifLApMu0w0mIG

ህዳሴ ብስራቱን አበሰረ አሁናዊ ያለበትን የግንባታ ደረጃ The renaissance heralded #africancap...
https://youtube.com/watch?v=tF0H1HJV8OY&si=yaGFyh634gB5s5Gl

10 የፕላኔታችን ግዙፍ ከተሞች Top The largest cities in the world #topcity #larges...
https://youtube.com/watch?v=TxluUjAT4t4&si=mw7cdikrcbu3H33_

የፓሪስ 2024 ኦሎምፒክ አስደናቂ እውነታዎች፤ ልዩ ክስተቶች፤ አሳዛኝ ሁነቶች
https://youtube.com/watch?v=WVT3CJWdWVo&si=2hO0EJGIb_4Famw4

ባላምባራስ ማሩ የዓፄ ዮሐንስ አጫዋችና ሰላይ የነበሩ


ታሪክ አብዛኛውን ጊዜ የሚጻፈው ስለ ነገስታትና ታላላቅ ሰዎች ነው። ነገር ግን ሌሎች የማናውቃቸው ታሪካቸው ሊያስደስተን የሚችሉ ግለ ሰቦች ተረስተው ይቀራሉ። አንዳንዴ ግን ባጋጣሚ የውጭ ጎብኝዎች መጽሐፍ ውስጥ ጥልቅ ብለው እናገኛቸዋለን። ከእንደነዚህ አይነት ሰዎች መካከል አንዱ ባላምባራስ ማሩ ናቸው።

ባላምባራስ ማሩ ከአድዋ ጦርነት በኋላ እንግሊዝ ጎብኝዎች አግኝተዋቸው ያቆዩልን ታሪክ አለ።

በዚያን ዘመን ባላምባራስ እድሜያቸው ሃምሳዎቹ መሀል ነበር። ጭንቅላታቸው ትልቅ ቁመታቸውም በጣም አጭር ነበር። የሚኖሩትም በአቢ አዲ ነበር። ባላምባራስ ቁመታቸው ቢያጥርም ደፋርና ማንንም የማይፈሩ ነበሩ። የማያውቃቸው ሰው ወይም ሰካራም ካናደዳቸው እግሩ መሃል ገብተው ዘርጥጠው ከጣሉ በኋላ ከጀርባው ዞረው ማንቁርቱን በማነቅ ትንፋሽ አሳጥተው ሁለተኛ እንዳይለምደው ካላደረጉ አይለቁም ነበር። ባላምባራስ ረጅም ቆንጆ ሴት አግብተው እንደሳቸው ድንክ ያልሆኑ ቆንጆ ቆንጆ ልጆች አፍርተው ነበር።

ባላምባራስ ከማጫወት ስራቸውም በተጨማሪ የአጼ ዮሐንስ ሰላይም ነበሩ። በአንድ ወቅት ጆንያ መሀል ተደብቀው ሴረኞችን በምስጢር አዳምጠው በማግስቱ እንዲያዙ አድርገዋል። ሰው ግን ይህን ሳያውቅ አጼን እግዜር ይነግራቸዋል በማለት ይፈራ ጀመር። ባላምባራስ ማሩ ከሁሉ በላይ የሚደነቁበት አንዱ እጅግ ጎበዝ የፈረስ ጋላቢ ነበሩ። ሰውነታቸው በመቅለሉም ግልቢያ የሚደርስባቸው አልነበረም። በጠመንጃ ኢላማ መምታትም ጎበዝ ነበሩ። ጦር ሜዳም ሄደው ድርቡሽ ገዳይ ስለ ነበሩ ፤ ጀግንነታቸው መፎከሪያቸው ነበር።

ባላምባራስ በአጼ ዮሐንስ ባለሟልነታቸው ዘመን ስላደረጉትና ስለ ወጋቸው ምንም ማስረጃ አላገኘሁም። ለእኔ ባላምባራስ ማሩ ክብር የሚገባቸው ድንቅ ሰው ናቸው። ድንገት የልጅ ልጆቻቸው ወዘተ ካሉ ትንሽ የታሪክ እርጥባን ቢያደርጉልን ግሩም ነው።

በባህላችን ነገሥታትና መኳንንት ቤት የሚያዝናና ድንክ መኖር የክብር ምልክት ነበር። እነዚህ ድንክዬዎችም ስራ ከመጀመራቸው በፊት ልምድ ያለው ሌላ ድንክዬ ያሰለጥናቸዋል። ተወዳጅ ለመሆን ድንክዬ ከጨዋታው ሌላ ታሪክ አነጋገር ቅኔና ብሂሎችን ጠንቅቆ ማወቅ አለበት። አብዛኛው እንዲህ አይነቱ ድንክ ባህላዊ የቤተ ክህነት ትምህርት አዋቂና ሊቅ ነበር። ምንም ይህ ባህል ለኛ ኋላ ቀር ቢመስለንም በብዙ ስራ ለተጠመደው ንጉሥ ወይም ባለ ስልጣን በመዝናናት አእምሮውን የሚያድስበት ዘዴ ነበር። ከእምዬ ምኒልክ ወዲህ ይል ባህል ቀርቷል።

ባላምባራስ ማሩን ቸሩ አግዜር ነፍሳቸውን ይማር።

የደበበ ሰይፉ 74ኛ ዓመት የልደት መታሰቢያ

ገጣሚ፣ ፀሐፊ ተውኔት፣ ደራሲ፣ ሃያሲ፣ ተርጓሚ፣ መምህርና የስነ ጽሑፍ ተመራማሪ ደበበ ሰይፉ የተወለደው ከዛሬ 74 ዓመታት በፊት ሐምሌ 5 ቀን 1942 ዓ.ም ነበር፡፡

ደበበ ሰይፉ ሐምሌ 5 ቀን 1942 ዓ.ም ከበጅሮንድ ሰይፉ አንተንይሥጠኝ እና ከወይዘሮ የማርያምወርቅ አስፋው ባለውለታው፣ የማንነቱ መገኛ፣ የዕውቀቱ መፍለቂያና መድመቂያ መሆኗን በግጥሙ ባሞካሻት ይርጋለም ከተማ ተወለደ፡፡ ገና ከልጅነቱ ጀምሮ ልዩ የማንበብ ፍቅር ነበረው፡፡ ፊደል የቆጠረው በቄስ ትምህርት ቤት ነው፡፡ የትምህርት አቀባበሉ አስደናቂ ስለነበር መምህሩ የቤተ ክህነት አገልጋይ እንዲሆን ፈልገው ነበር፡፡ ይሁን እንጂ አባቱ ወደ መደበኛ/ዘመናዊ ትምህርት ቤት እንዲገባ አደረጉት፡፡ የአንደኛ ደረጃ ትምህርቱን ይርጋለም ከተማ ውስጥ በሚገኘው ራስ ደስታ ትምህርት ቤት አጠናቀቀ፡፡

በመቀጠልም ወደ አዲስ አበባ በመዛወር የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን በኮከበ ጽባሕ ቀዳማዊ ኃይለሥላሴ ትምህርት ቤት ተማረ፡፡ የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ማጠናቀቂያ ፈተናውን በማለፍ ቀዳማዊ ኃይለሥላሴ ዩኒቨርሲቲ (የአሁኑ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ)ን ተቀላቀለ፡፡ ወደ ዩኒቨርሲቲው ሲገባ የቢዝነስ ትምህርት ክፍል ተማሪ ሆኖ ነበር፡፡ ይሁን እንጂ ደበበ የነፍሱ መሻት ስነ-ጽሑፍ እንጂ ቢዝነስ ስላልነበር የቢዝነስ ትምህርቱን ለአንድ ዓመት ያህል ከተማረ በኋላ ወደ ስነጽሑፍ ትምህርት ተዛወረ፡፡ በ1965 ዓ.ም ከዩኒቨርሲቲው የኢትዮጵያ ቋንቋዎችና ስነ-ጽሑፍ ትምህርት ክፍል በከፍተኛ ማዕረግ በመጀመሪያ ዲግሪ ተመረቀ፡፡ ቀጥሎም በ23 ዓመቱ በዚያው በዩኒቨርሲቲው ውስጥ ሥነ-ጽሑፍን ማስተማር ጀመረ። ከአምስት ዓመታት በኋላ ደግሞ በእንግሊዝኛ ስነ-ጽሑፍ (English Literature) የሁለተኛ ዲግሪውን እንደለመደው በከፍተኛ ማዕረግ ማጠናቀቅ ችሏል፡፡

መረጃዎች ዕንደሚያሳዩት የጥናትና የምርምር ውጤቶች በስፋት መሠራት በመጀመራቸው እንደ ደበበ ሰይፉ ያሉ መምህራን በዚህ ትምህርት ክፍል ውስጥ መቀላቀል ሲጀምሩ የትምህርት ክፍሉም እያደገና እየተስፋፋ የመጣበት ዘመን ነበር። ደበበ የኢትዮጵያ የሥነ-ግጥም እና የሥነ-ጽሐፍ ታሪክንና በዚህ ታሪክ ውስጥ ደግሞ ኪነታዊ አስተዋፅኦዋቸው ሰፊ የሆኑትን ታላላቅ ጸሐፊያንን ታሪክና የአፃፃፍ ቴክኒካቸውንም ጭምር እያጠና ማቅረብ ጀመረ። ያለፈው የጥበብ አሻራ ለመጪው ጥበብ የሚያቀብለውን መረጃ እያዛመደ ትውልድን በጥበብ ማስተሳሰር አንዱ ተግባሩ ነበር።

ደበበ በኢትዮጵያ ሥነ-ጽሑፍ ውስጥ የሚገኙ የታሪክ፣ የስነ ግጥም፣ የትያትር፣ የፍልስፍና፣ የፖለቲካ … ጽንሰ ሃሳቦችን ከጥንታዊ ሰነዶች ውስጥ እየፈተሸ በማውጣት ‹‹ትውልድ እንዲህ ነበር፣ እንዲህም ኖሯል፣ እንዲህም አስቧል .›› እያለ በትውልድ መካከል የመሸጋገሪያ ድልድይ ሆኖ አገልግሏል።

ደበበ የተዋጣለት ገጣሚ ነበር። በአገጣጠም ችሎታው ውብ እና ማራኪነት የተነሳ ብዙዎች ‹‹ባለቅኔው ደበበ ሰይፉ›› እያሉ ይጠሩታል። ይህ በስነ-ግጥም ዓለም ውስጥ የተሰጠው ፀጋ ከሌሎች ጉዳዮች ሁሉ ገዝፎ የሚነገርለትም ነው። ደበበ ሲነሳ ገጣሚነቱ አብሮ ብቅ የሚልለት የጥበብ ሰው ነው። እነዚህ የግጥም ትሩፋቶቹ በአንድ ላይ ተሰባስበው ‹‹የብርሐን ፍቅር›› በሚል ርዕስ ታትመዋል። ይቺ የሥነ-ግጥም መጽሐፍ ደበበ ቀደም ሲል በተማሪነት እና በአስተማሪነት ዘመኑ ሲፅፋቸው የነበሩት ግጥሞች ተካትተው የሚገኙባት ድንቅ መፅሐፉ ነች።

ከዚች መፅሐፉ በተጨማሪ በ1992 ዓ.ም በሜጋ አሳታሚ ድርጅት አማካኝነት ‹‹ለራስ የተፃፈ ደብዳቤ›› በሚል ርዕስ ሁለተኛዋ የሥነ-ግጥም መፅሐፉ ታትሞ ለንባብ በቅታለች። ነገር ግን በዚህ ወቅት ደበበ በሕይወት የለም ነበር። የዚችን መፅሐፍ አጠቃላይ ገፅታ በተመለከተ አስተያየት የሰጠው ታዋቂው የወግ ጸሐፊና ሃያሲ መስፍን ኃብተማርያም ‹‹ደበበ ሰይፉ በርዕስ አመራረጡና በሚያስተላልፋቸው ልብ የሚነኩ መልዕክቶች ብቻ ሳይሆን በስንኞቹ አወራረድና የቤት አመታቱ በአጠቃላይ በውብ አቀራረቡ ተደራሲያንን የሚመስጥ ገጣሚ ነው። ስለ ተፈጥሮ ሲገጥም ፀሐይና ጨረቃ፣ ቀስተ ደመናና የገደል ማሚቶ ያጅቡታል።

ስለ ፍቅር ስንኞች ሲቋጥር የፍቅረኞችን ልብ እንደ ስዕል ቆንጆ አድርጐ በቃላት ቀለማት ያሳያል። ክህደት ላይ እንደ አንዳንድ ገጣሚያን አያላዝንም። ይልቁንም ውበትና ህይወትን አገናዝቦ ‹ያውላችሁ ስሙት፤ እዩት› ማለትን ይመርጣል ... እኔ እንደማውቀው ደበበ ሰይፉ በገጣሚነቱ ሁሌም ዝምተኛ ነው። አይጮህም። ጮሆም አያስበረግግም። ይልቁንስ ለዘብ ለስለስ አድርጐ 'እስቲ አጢኑት' ይለናል። ደግመን እንድናነብለት የሚያደርገንም ይኸው ችሎታው ነው" በማለት ጽፏል።

ደበበ ከገጣሚነቱ ባሻገር ሐያሲም ነበር፡፡ ሐያሲ ታሪክ አዋቂ ነው። ያለፈውን ከአሁኑ ጋር እያነፃፀረ የሚያስረዳና የሚተነትን ባለሙያ ነው። የሒስ ጥበብን ከታደሉትና በኢትዮጵያ የዘመናዊ ሂስ ጥበብ ውስጥ በግንባር ቀደምትነት ከሚጠቀሱት ሰዎች መካከል ደበበ ሰይፉ አንዱ ነበር። ደበበ ያለፉ ታሪኮችንም ጠንቅቆ የሚያውቅ ሰው ነበር፡፡ በዚህም ምክንያት የሚሰጣቸው በሳል አስተያየቶች ከልብ የነበሩና ለለውጥ የሚያነሳሱ እንደነበሩ የሚያውቁት ሁሉ ይመሰክሩለታል፡፡ ደበበ ሰይፉ በሥነ ግጥም ተሰጥዖውና በሚያነሳቸው ርዕሰ ጉዳዮች በኢትዮጵያ የሥነ ጽሑፍ ታሪክ ውስጥ ስማቸው ጐልቶ ከሚነሱ ከያኒያን መካከል አንዱ መሆኑን ቀደም ያሉት ኃያስያን ጽፈውታል።

የደበበ ችሎታ በዚህ ብቻም አያበቃም። ደበበ የትያትር ጥበብ መምህር ከመሆኑም በላይ በዘርፉ ውስጥ ግዙፍ የሚባል አስተዋፅኦ አበርክቶ አልፏል። ደበበ በመድረክ ላይ የሚሠሩ ቴአትሮችንና የቴአትር ጽሑፎችን የያዟቸውን ሐሳቦች በመተንተንና ሒስ በመስጠት ለዘርፉ ዕድገት የበኩሉን ሚና ተጫውቷል።

ደበበ የቃላት ፈጣሪም ነው። ለአብነት ያህል በትያትርና በሥነ-ጽሑፍ ዘርፎች ውስጥ በእንግሊዝኛ ቋንቋ መጠሪያ የሆኑ ሙያዊ ቃላትን ወደ አማርኛ በማምጣት አቻ የሆነ የአማርኛ ትርጉም በመስጠት ይታወቃል። በኢትዮጵያ የሥነ-ጽሑፍ ክፍለ ትምህርት ውስጥ እስከ አሁን ድረስ መጠሪያ የሆኑትንና ‹‹ገፀ-ባህርይ››፣ ‹‹ሴራ››፣ ‹‹መቼት››፣ ‹‹ቃለ-ተውኔት›› … እየተባሉ የሚገለፁትን መጠሪያዎች የፈጠረው ደበበ ሰይፉ ነው። ‹‹Character›› ለሚለው የእንግሊዝኛ መጠሪያ ‹‹ገፀ-ባህርይ›› በማለት አቻ ትርጉም ሰጥቶታል፡፡ ‹‹Setting›› የሚለው የእንግሊዝኛ መጠሪያ በውስጡ ጊዜ እና ቦታን መያዙን በመረዳት ‹‹መቼት›› ብሎ ወደ አማርኛ ቋንቋ ተረጐመው። መቼት ማለት ‹‹መቼ›› እና ‹‹የት›› ማለት ሲሆን፤ ጊዜንና ቦታን ይገልፃል። ‹‹Dialogue›› የሚለው የእንግሊዝኛ ቃል ተዋንያን በትወና ወቅት የሚናገሩት ሲሆን፤ ይህን ቃል ‹‹ቃለ-ተውኔት›› በማለት በአማርኛ የተረጐመው ደበበ ሰይፉ ነው። ደበበ እነዚህንና ሌሎችንም ሥነ-ጽሑፋዊ ቃላትን በመፍጠር ቃላቱ በትውልዶች አንደበት፣ አእምሮ እና ብዕር ውስጥ ለዘላለም እንዲኖሩ ያደረገ ጥበበኛ ነው።

ደበበ ለትያትር ትምህርት ዘርፍ ካበረከታቸው አስተዋፅኦዎች መካከል ለትምህርቱ መጐልበት ይረዳ ዘንድ በ1973 ዓ.ም. መጽሐፍ ማሳተሙ የሚጠቀስ ነው። መጽሐፏ ‹‹የቴአትር ጥበብ ከጸሐፌ ተውኔቱ አንፃር›› የሚል ርዕስ ያላት ሲሆን፣ በኢትዮጵያ የትያትር ሙያተኞች እንዲበራከቱና በዕውቀት ላይ የተመሠረተ ግንዛቤ እንዲኖራቸው ሰፊ ድርሻ አበርክታለች። ደበበ በዚህ ዘርፍ ውስጥ የተጻፉ የንባብ መጻሕፍት ያለመኖራቸውን ክፍተት ተገንዝቦ ክፍተቱት ለመሙላት ሙያዊ አሻራውን ያሳረፈ የዘርፉ ባለውለታ ነው።

ደበበ ጸሐፌ ተውኔትም ነው። በርካታ ተውኔቶችን ጽፎ ለመድረክ አብቅቷል። አንዳንዶቹ ደግሞ ለበርካታ ጊዜያት ያህል በቴሌቪዥን ታይተውለታል፡፡ ደበበ ከጻፋቸውና ከተረጐማቸው ተውኔቶች መካከል ‹‹ከባህር የወጣ ዓሳ››፣ ‹‹እናትና ልጆቹ››፣ ‹‹እነሱ እነሷ››፣ ‹‹ሳይቋጠር ሲተረተር››፣ ‹‹የሕፃን ሽማግሌ››፣ ‹‹ማክቤዝ››፣ ‹‹ክፍተት››፣ ‹‹እድምተኞቹ›› እና ‹‹ጋሊሊዮ ጋሊሊ›› ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡

በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ መምህርና ተመራማሪ በነበረባቸው ዓመታት ከሰራቸው የምርምር ስራዎችና ከፃፋቸው መጻሕፍት መካከል፡-
* የትያትር ጥበብ ከጸሐፊ ተውኔት አንፃር
* ደራሲው በአብዮት አውድ
* ዋዜማ ጦርነት ግጥሞች
* ሕዝባዊ ስነ-ግጥም
* Profile of Peasantry in Ethiopian Novels
* A Critical Analogy of Ethiopian Novels
* Foreign Scholars on Amharic Novels
* A Critical Analogy to Amharic Poetry
* The Need for Marxist Approach in the Teaching of Literature
* Post-Revolution Ethiopian Theaters … የሚሉትና ሌሎች ስራዎቹ ይጠቀሳሉ፡፡

በ1973 ዓ.ም. ለአንባቢያን የቀረበው ‹‹ማርክሲዝምና የቋንቋ ችግሮቹ›› የሚለው መጽሐፉ ለሕትመት ከበቁ ስራዎቹ መካከል ተጠቃሽ ነው፡፡ በ1960 ዓ.ም. (ደበበ የዩኒቨርሲቲ ተማሪ በነበረበት ወቅት) ከታተሙ ሦስት አጫጭር ታሪኮች መድበል ውስጥ አንዱ የደበበ ሥራ ነበር፡፡
ደበበ ሰይፉ ከእነዚህ ረቂቅ ከሆኑ ምሁራዊ አስተዋፅኦዎቹ በተጨማሪ በበርካታ ኪነ-ጥበባዊ ጉዳዮች ላይም አሻራውን ያሳረፈ ባለሙያ ነበር፡፡ በቀድሞው ኩራዝ አሳታሚ ድርጅት ውስጥ በመሳተፍ ለኢትዮጵያ ሥነ-ጽሑፍ መስፋፋት ሰፊ እገዛ አድርጓል። በኢትዮጵያ ሬዲዮ ውስጥም የኪነ-ጥበብ ዘርፍ ፕሮግራሞች አማካሪ ሆኖ ሰርቷል። በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቋንቋዎች ተቋም የጥናት መጽሔት አሳታሚ ኮሚቴ ሊቀ መንበር ሆኖ አገልግሏል። የኢትዮጵያ ደራሲያን ማኅበር ፕሬዝደንት በመሆንም ጉልህ ድርሻ አበርክቷል። ‹‹ብሌን›› የተሰኘችው የማኅበሩ የሥነ ጽሑፍ መጽሔት እንድትታተምም አድርጓል፡፡ ከዚህም በተጨማሪም በወቅቱ በርካታ የሙያው ባለቤቶች እንዲሰባሰቡና ከውጭ አገሮች በተለይም ከሶቭየት ኅብረት ጋር ሙያዊ ድጋፍና ትብብር እንዲደረግም ጥሯል።

አንጋፋው ደራሲና ሃያሲ አቶ አስፋው ዳምጤ በአንድ ወቅት ስለ ደበበ ሲናገሩ ‹‹ደበበ ስራ ይወዳል ስራው ጥንቅቅ ያለ ነው። … ለቴአትር ዲፓርትመንት ከመከፈቱ ጀምሮ መጽሐፍ ጽፎለታል። ፅንሰ ሃሳቡን እንዲረዱት አድርጓል። ስለ ደበበ ካስደነቁኝ አንዱ የእንግሊዝኛ ቋንቋ ችሎታው ነው። የደራሲያን ማኅበር ሊቀመንበር ሆኖ እኔ ስራ አስፈፃሚ ሆነን ሠርተናል። ቀድሞ ከነበረው የማኅበሩ የሥራ ዘመን ያልታየ እንቅስቃሴ አድርጓል። የሚሉት አቶ አስፋው ‹እነሆ› የተሰኘች የአጫጭር ልብ ወለዶች እና ‹የጽጌረዳ ብዕር› የሚል የግጥም መድብል መድብሎች እንዲሁም ‹ብሌን› የተሰኘች መጽሔት ታትመዋል›› በማለት የደበበን ጥንካሬ ገልፀዋል።
ታዋቂው የወግ ፀሐፊና ሃያሲ መስፍን ኃብተማርያም ደግሞ ‹‹ … ደበበ በጣም ጠንካራ፣ ትጉህ ሠራተኛ፣ ለተሰለፈበት ዓላማ ወደኋላ የማይል፣ በማስተማር ፈጣሪ (Innovator) ዓይነት ነበር። የምናስተምረውን ኮርስ ‹እንዲህ ብናደርገው፣ እንዲህ ብንለው› እያለ ከጊዜ ወደ ጊዜ እንድናሻሽል በማድረግ በኩል ፈር ቀዳጅ ነበር ... ደበበ ደራሲ ብቻ አይደለም። ጥሩ የማስተማር ችሎታም ነበረው›› ብሏል።

የስነ-ጽሁፍ መምህር የነበረው ብርሃኑ ገበየሁ በበኩሉ ‹‹ … የደበበ አቀራረቡ ቀላልና የማያሻማ ነው። ድምፀቱ ደግሞ ሐዘን ከሰበረው ልብ የሚፈልቅ እንጉርጉሮ። የአቀራረብ ቀላልነት ውበቱ ነው። ይርጋለምና ልጅነቱ በተናጋሪው ህሊና አንድም ሁለትም ናቸው፤ የማይፈቱ›› በማለት ስለ ደበበ ሰይፉ በአዲስ አድማስ ጋዜጣ ላይ ባሰፈረው ጽሑፉ ገልጿል። ደበበ ወንድሞቹና እህቶቹ ልክ እንደእርሱ አንባቢ እንዲሆኑ ይፈልጋል፡፡ ለታናናሾቹም መጽሐፍት እየገዛ ይሰጥ ነበር፡፡
ደበበ ከ1985 ዓ.ም. በኋላ ዩኒቨርሲቲ አካባቢ ባሉ ሰዎችና ሁኔታዎች ማዘኑን ቤተሰቦቹ ይናገራሉ፡፡ ከግንቦት ወር 1985 ዓ.ም. በኋላ የማስተማር ስራውን አቆመ፡፡ ነገሮችን አብራርቶ ከመግለጽ ይልቅ ዝምታን መርጦ ለስድስት ዓመታት ያህል ቤት ውስጥ ዋለ፡፡ ከሰው ጋር የሚገናኝበት ዕድልም አልነበረውም፡፡ ‹‹ደበበ እንዴት ነህ?›› ሲባልም ‹‹ደህና›› ብሎ አጭር ምላሽ ከመስጠት ባሻገር የተብራራ ንግግር አይናገርም ነበር (በጣም ለሚወዱት ወላጅ እናቱ ግን መልስ ይሰጥ ነበር ተብሏል)

በመጨረሻም በኢትዮጵያ የኪነ-ጥበብ ዓለም ውስጥ ትልቅ ድርሻውን ያበረከተውና ምሳሌ መሆን የቻለው ገጣሚ፣ ፀሐፊ ተውኔት፣ ደራሲ፣ ሃያሲ፣ ተርጓሚ፣ መምህርና የስነ ጽሑፍ ተመራማሪ ደበበ ሰይፉ ሚያዚያ 16 ቀን 1992 ዓ.ም ከዚህ ዓለም በሞት ተለየ። ስርዓተ ቀብሩም ሚያዚያ 17 ቀን 1992 ዓ.ም በአዲስ አበባ ቅዱስ ዮሴፍ ቤተ-ክርስቲያን ተፈፀመ። በወቅቱም በርካታ የስነ ጽሑፍ ባለሙያዎችና የሕትመት መገናኛ ብዙኃን ስለደበበ ታላቅነት ደጋግመው ጽፈዋል፡፡

የስነ-ጽሁፍ መምህር ገዛኸኝ ጌታቸው፣ ደበበ ሰይፉ እንዳረፈ በሪፖርተር ጋዜጣ ላይ እንዲህ ብሎ ጽፎ ነበር። ‹‹ዛሬ የኢትዮጵያ ስነ-ጽሁፍ አንድ ለጋ ብዕር አጣ፤ ነጥፎ አይደለም ታጥፎ ነው። ዛሬ የኢትዮጵያ ስነ-ጽሁፍ የዋህ ሃሳብ አጣ። ከፍቶ አይደለም በኖ ተኖ እንጂ። ዛሬ ብዙዎቻችን ካወቅነው ብዙ ነገር አጣን። ካላወቅንም እሰየው፤ ከእንጉርጉሮና ከፀፀት ተረፍን።››
በ1995 ዓ.ም በጀርመን የባህል ተቋም ውስጥ በወይዘሮ ተናኘ ታደሰ አስተባባሪነት ዶክተር ፈቃደ አዘዘ፣ ዶክተር ዮናስ አድማሱ እና ገዛኸኝ ጌታቸው ‹‹የደበበ ሰይፉ ምሽት›› የሚል ደማቅ ዝግጅት አሰናድተውለታል። ደራሲያኑ ነብይ መኮንን፣ አበራ ለማ እና አብርሃም ረታ ቅኔ ዘርፈውለታል።

Kenenisa Bekele is a true legend in long-distance running. Despite facing numerous challenges and injuries, Bekele's determination and passion never wavered. From dominating the track with his blistering speed to making a remarkable comeback in marathons, he continues to inspire many. The middle-distance track superstar hasn't matched his track and cross-country accomplishments, where he earned 19 global titles. Still, whenever he was written off, he silenced his critics with a strong comeback race, none more so than with his last chance run to make the African nation's team for Paris 2024. Bekele's journey reminds us that setbacks are stepping stones to more significant achievements. #Olympic2024

ሀያላኑ ቀነኒሳ በቀለና ኤሊዩድ ኪፕቾጌ ለ20 ዓመታት ያደረጉት ፍጥጫና በፓሪስ ኦሎምፒክ የሚያደርጉት ትንቅንቅ
https://youtube.com/watch?v=iS_bA4V7spg&si=b-rBkncrGFwIgTHV

ፍፁም የተለወጠው ከፒያሳ አድዋ ሙዚየም እስከ አራት ኪሎ Addis Ababa Piazza to 4Kilo
https://youtube.com/watch?v=08E2FOC55GI&si=2x9uckTBbzL8cOD2

https://youtu.be/zMqjczqbnSM?si=txavQ1_fB5oO-Uwp
በ2024 ከፍተኛ ተከፋይ ስፖርተኞች The World’s 10 Highest Paid Athletes
https://youtube.com/watch?v=zMqjczqbnSM&si=txavQ1_fB5oO-Uwp

https://www.blogger.com/#

***
በ1957 ዓ.ም የጀርመኑ ፕሬዚዳንት ሄንሪክ ሉብክ ኢትዮጵያን ሲጎበኙ፣ በአሥመራ ቤተ መንግሥት የቁርስ ግብዣ ተደርጎላቸው ነበር፡፡ ከቀረበላቸው ቁርስ ውስጥ ገንፎውን እንግዶቹ በጣም ወደውት ነበርና የፕሬዚዳንቱ ባለቤት የገንፎውን መጣፈጥ ምሥጢር ለማወቅ ኦስትሪያዊቷን የቤተ መንግሥቱን ዋና ሼፍ አስጠርተው አነጋግረው ነበር፡፡ የምግቡ መጣፈጥ አንዱ ምሥጢር በተለይ የተሰራው ማብሰያ ድስት መሆኑ ተገለጸላቸውና፣ አንዱ ድስት ተጠቅልሎና በካርቶን ታሽጎ፣ ለፕሬዚዳንቱ ባለቤት በስጦታ ተበረከተላቸው፡፡ ንጉሠ ነገሥቱ ያገለገለ ድስት ለጀርመኑ ፕሬዚዳንት ባለቤት በስጦታ መሰጡትን ያወቁት እንግዶቹ ከሄዱ በኋላ ስለነበር፤ ተመሳሳይ አዳዲስ ድስቶች ተገዝተው፣ ጀርመን ወደሚገኘው የፕሬዚዳንቱ መኖሪያ ቤት እንዲላክ አስደርገዋል፡፡
***
በከሸፈው የታህሳስ 1953 ዓ.ም መፈንቅለ መንግሥት ማግሥት፣ ጃንሆይ የብራዚል ጉብኝታቸውን አቋርጠው በአስመራ በኩል ወደ አዲስ አበባ አመሩ፡፡ የንጉሳዊው ቤተሰብ፣ ከፍተኛ ባለስልጣኖችና ሌሎች የአዲስ አበባ ነዋሪዎች አየር ማረፊያውን ከበው፣ የጃንሆይን መምጣት በጉጉት ይጠባበቁ ነበር:: ንጉሠ ነገሥቱን የያዘቸው ዲሲ 6 አውሮፕላን እንዳረፈች፣ የመውረጃው ደረጃው ቀርቦ ቀይ ምንጣፍ አውሮፕላኑ ድረስ ተዘረጋ፡፡ ከአውሮፕላኑ ቀድመው የወረዱት የንጉሠ ነገሥቱ ልዩ ረዳት ጀነራል ደበበ ኃይለ ማርያም ነበሩ፡፡ ጃንሆይ ወታደራዊ ዩኒፎርማቸውን እንደለበሱ፣ ገና ከአውሮፕላኑ ብቅ እንዳሉ፣ ዙሪያውን ከቦ የነበረው ሕዝብ፣ እልልታና ጭብጨባ አሰማ፡፡ የንጉሠ ነገሥቱ እግር መሬት እንደረገጠ፣ አልጋ ወራሹ ልዑል አስፋ ወሠን፣ የጃንሆይ እግር ሥር ተደፉ፡፡ ከመፈንቅለ መንግሥቱ አድራጊዎች ጋር በመተባበራቸው ይቅርታ መጠየቃቸው ነው፡፡ ጃንሆይ እግራቸው ሥር የተደፋውን ልጃቸውን ለማንሳት ምንም ሙከራ ሳያደርጉ በቁጣ፤ ‹‹ለእኛ ክብር የሚሆነው፣ አንተ ሞተህ ለቀብርህ ብንገኝ ነበር! ተነስ!›› ማለታቸው ተሰምቷል፡፡
***
ስለ ኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት የሚደረጉ ጥናቶች ሁሉ፣ ስለ እቴጌ መነን የሚጽፉት ከግርጌ ማስታወሻ ያልዘለለ መሆኑ፣ እቴጌይቱ በንጉሣዊው ቤተሰብ ላይ የነበራቸውን ሚና አኮስሶ የሚያሳይ እንደሆነ ዶ/ር አስፋ ወሰን ጽፈዋል፡፡ እቴጌ መነን ምንም እንኳ እንደ እቴጌ ጣይቱ በመንግሥት የእለት ተእለት ፖለቲካዊ ውሣኔ ተሳታፊ ባይሆኑም፣ ለንጉሠ ነገሥቱ የቤተሰብ ሕይወት አለኝታነታቸውን በተግባር ያስመሰከሩ ነበሩ፡፡ ኢትዮጵያን ለሚጎበኙ የውጪ እንግዶች የሚሰናዱ መስተንግዶዎችና ግብዣዎች የሚከናወኑት በእቴጌ መነን ብርቱ ቁጥጥር ነበር፡፡ በስደቱ ዘመን የእንግሊዝ አገር ብርድና ቅዝቃዜ፣ ጤናቸውን ጎድቶት ስለነበር በውጪ አገር ጉብኝቶች ጃንሆይን ተከትለው ለመሄድ ፍላጎት አላሳዩም፡፡ እቴጌ መነን መንፈሳዊ እመቤት እንደመሆናቸው፣ የሞት ፍርድን አጥብቀው ይቃወሙ ነበር፡፡ ‹‹የሰውን ሕይወት መልሶ ለመውሰድ ሥልጣን ያለው የፈጠረው እግዚአብሔር ብቻ ነው›› ይሉ ነበር፡፡ በአገር ክዳት ወንጀል ተከሰው ሞት የተፈረደባቸው አንዳንድ ሰዎች፣ ቅጣቱ ሳይፈጸምባቸው የቀረው በእቴጌ መነን አማላጅነት የተነሳ ነበር፡፡
***
ራስ ተፈሪ ንጉሠ ነገሥት ተብለው ዘውድ ለመድፋት ሲዘጋጁ፣ እቴጌ መነንን ለመፍታትና በውበታቸው የታወቁት ወ/ሮ አስቴር መንገሻን (የራስ ስዩም መንገሻ እህት) ለማግባት ያውጠነጥኑ እንደነበር ታውቋል፡፡ ንጉሡ ይህንን ሀሳባቸውን እንዲተዉ ያግባቡት ራስ ካሣ ነበሩ፡፡ ‹‹ወ/ሮ መነን በክፉም በደግም ከጎንዎ አልተለዩም፡፡ ከእንግዲህ ውለታቸውን መክፈል ደግሞ የእርስዎ ተራ ይሆናል›› በማለት ራስ ካሣ ሀሳባቸውን ማስቀየራቸው ተጠቅሷል:: እቴጌ መነን ይህንኑ ጉዳይ አንስተው ከዶክተር አስፋ ወሰን እናት ጋር ሲጫወቱ፤ ‹‹ጃንሆይ እኔን ትተው ሌላ ቢያገቡ ኖሮ፣ እኔም ቤቱን ትቼላቸው ወጥቼ፣ ራስ ኃይሉን አገባ ነበር›› ብለዋል፡፡ የጎጃሙ መሥፍን ራስ ኃይሉ፣ የዐፄ ኃይለ ሥላሴ ብርቱ ተቃዋሚ የነበሩ ሲሆን ለወ/ሮ መነን ያላቸውን ፍቅር ሳይደብቁ ይናገሩ ነበር ይባላል፡፡
***
በሐምሌ ወር 1964 ዓ.ም ንጉሠ ነገሥቱ፣ 80ኛ ዓመት የልደት በዓላቸውን ያከብሩ ስለነበር፣ ክረምቱ በልዩ ልዩ ዝግጅቶች ደምቆ ነበር፡፡ የልደታቸው ዕለት ጠዋት ራስ አሥራተና ባለቤታቸው፣ ጃንሆይን “እንኳን አደረሰዎ” ለማለት ወደ ቤተ መንግሥት አመሩ:: ጃንሆይ የተቀበሏቸው ከመኝታ ክፍላቸው ጋር በተያያዘው የእንግዳ መቀበያ ክፍል ነበር፡፡ ራስ አስራተ በተለይ ያዘጋጁትን ስጦታ ካበረከቱ በኋላ ጃንሆይ አልጋ ወራሻቸውን አሳውቀው፣ ሥልጣናቸውን ለመልቀቅ ከዚህ የተሻለ ጊዜ እንደሌለና “ይህንን ከፈጸሙ በታሪክ ውስጥ ስምዎ ለዘላለም ሲነሳ ይኖራል” ሲሉ በጃንሆይ እግር ስር በመውደቅ ተማጸኑ፡፡ ጃንሆይ ራስ አሥራተ ከእግራቸው ላይ እንዲነሱ ካደረጉ በኋላ፣ የሚከተለውን ምላሽ ሰጡ፤ ‹‹እስኪ ንገረን እባክህ? ንጉሥ ዳዊት ሥልጣኑን በፈቃዱ ለቅቋል? ወይስ ሥልጣኑን በፈቃዱ የለቀቀ የኢትዮጵያ ንጉሥ በታሪክ ውስጥ ነበር? እግዚአብሔር እስከፈቀደልን ጊዜ ድረስ እንገዛለን፡፡ እኛ ከሄድን በኋላ ለኢትዮጵያ የሚጠቅማትን እርሱ ያውቃል›› ብለው ነበር፡፡

ጃንሆይ በቅርብ ዘመድ ዓይን

“--ጃንሆይ ራስ አሥራተ ከእግራቸው ላይ እንዲነሱ ካደረጉ በኋላ፣ የሚከተለውን ምላሽ ሰጡ፤ ‹‹እስኪ ንገረን እባክህ? ንጉሥ ዳዊት ሥልጣኑን በፈቃዱ ለቅቋል? ወይስ ሥልጣኑን በፈቃዱ የለቀቀ የኢትዮጵያ ንጉሥ በታሪክ ውስጥ ነበር? እግዚአብሔር እስከፈቀደልን ጊዜ ድረስ እንገዛለን፡፡ እኛ ከሄድን በኋላ
ለኢትዮጵያ የሚጠቅማትን እርሱ ያውቃል››”

ዶ/ር አስፋ ወሰን አሥራተ፣ የታዋቂው መሥፍን፣ የልዑል ራስ ካሣ የልጅ ልጅ ናቸው፡፡ አያታቸው ራስ ካሣ፣ የዐፄ ኃይለ ሥላሴ ዘመድና የቅርብ ወዳጅ ነበሩ፡፡ አባታቸው ልዑል ራስ አሥራተ ካሣ፣ በተለያዩ ጠቅላይ ግዛቶች በአገረ ገዢነት፣ በኤርትራ የንጉሠ ነገሥቱ እንደራሴ፣ በመጨረሻም የዘውድ ምክር ቤት ፕሬዚዳንት በመሆን፣ በደርግ ተይዘው እስከታሰሩበት ጊዜ ድረስ አገልግለዋል፡፡ እ.ኤ.አ በ1948 ዓ.ም የተወለዱት ዶ/ር አስፋ ወሰን፤ ትምህርታቸውን አዲስ አበባ በሚገኘው የጀርመን ትምህርት ቤት እንዲሁም በቱቢንገን ዩኒቨርሲቲ፣ ካምብሪጅ ዩነቨርሲቲ በሚገኘው የማግደሊን ኮሌጅና በታሪክ የዶክትሬት ዲግሪያቸውን በተቀበሉበት በፍራንክፈርት ዩኒቨርሲቲ ተከታትለዋል፡፡
ዶ/ር አስፋ ወሠን በጀርመንኛ ቋንቋ ባቀረቧቸው መጻሕፍት፣ ከፍተኛ ተነባቢነት በማግኘታቸው፣ ሁለት የተከበሩ የጀርመን የሥነ ጽሑፍ ሽልማቶችን ለመቀበል በቅተዋል:: ከዚህም ሌላ እ.ኤ.አ በ2014 ዓ.ም ‹‹King of Kings›› በሚል ርዕስ ስለ ዐፄ ኃይለ ሥላሴ ታሪካዊ አነሳስና አሳዛኝ አወዳደቅ በጀርመንኛ ቋንቋ መጽሐፍ አሳትመዋል፡፡ መጽሐፉ ከታተመ ከአንድ ዓመት በኋላ ወደ እንግሊዝኛ ቋንቋ ተተርጉሞ፣ ለመላው ዓለም አንባቢያን ቀርቧል፡፡ መጽሐፉ ስለ ጃንሆይ እስካሁን የማናውቃቸውን አዳዲስ ጉዳዮች ይዟል፡፡ ጥቂቶቹ ከዚህ በታች ቀርበዋል፡፡
***
ጃንሆይ ወደ ጠቅላይ ግዛት ወይም ወደ ውጪ አገር ካልሄዱ፣ ከቀትር በኋላ በመናገሻ ከተማቸው በመኪና የመዘዋወር ልማድ ነበራቸው፡፡ በዚህ ጉዞ የንጉሣዊ ቤተሰቡ ልጆች፣ ጃንሆይን አጅበው እንዲሄዱ ይፈቀድላቸው ነበር፡፡ ጃንሆይ ብዙ ጊዜ መጓዝ የሚወዱት ፕሬዚዳንት ሩዝቬልት ባበረከቱላቸው ሽንጣምና ባለ ሶስት ረድፍ ወንበር ባላት ካዲላክ ሊሞዚን ነበር፡፡ በሹፌሩና ከኋላ ባለው መቀመጫ መካከል ዙሪያውን በሮዝውድ የተጌጠ የመስተዋት መከለያ አለ:: ከመስተዋቱ ዝቅ ብሎ ባለው ሠሌዳ ላይ H.I.M (His Imperial Majesty) የሚል ጽሑፍ ተቀርጾበታል፡፡ ከሹፌሩ ጀርባ የንጉሠ ነገሥቱ ልዩ ረዳት የሚቀመጥ ሲሆን ከዚሀ ጀርባ ያለው መሐል ወንበር ላይ ልጆች ተደርድረው፣ ጃንሆይ ደግሞ ከመጨረሻው ወንበር ላይ ይሰየማሉ:: ንጉሡ እንደ ጥንት ሮማውያን ገዢዎች፣ በከተማ ውስጥ እየተዘዋወሩ፣ ምጽዋት መስጠት ያስደስታቸዋል:: አንዳንድ ጊዜ እኛም እንድንመጸውት ረብጣ የብር ኖቶች ይሰጡናል:: ምጽዋቱን መስጠት ገና ከመጀመራችን፣ በመጠኑ ዝቅ ባለው የመኪናው መስኮት በኩል፣ ከየአቅጣጫው የሚሰነዘሩ እጆች፣ ብሮቹን ከመቅጽበት ይናጠቋቸዋል፡፡

***
ጃንሆይን ያለ ንጉሣዊ ፕሮቶኮል እንደ ማንኛውም ተራ ሰው ሲንቀሳቀሱ መመልከት የተለመደ ነገር አይደለም፡፡ በአንድ ወቅት በአስመራ የእንደራሴው መኖሪያ ቤተ መንግሥት ውስጥ ጃንሆይ ከራስ እምሩና ከአባቴ ከራስ አሥራተ ጋር ፑል ሲጫወቱ ለማየት ዕድል ገጥሞኝ ነበር፡፡ ጃንሆይ የፑል ማጫወቻውን እንደተመለከቱ ወደ ራስ እምሩ ዘወር ብለው፤ ‹‹ልጅ እያሱ ቤት ልጆች ሆነን ፑል እንጫወት እንደነበር ታስታውሳለህ? እስኪ ጨዋታው አልጠፋህ እንደሆነ እናያለን›› አሉና ኮታቸውን አውልቀው ለአባቴ ሰጡት፡፡ ሁለቱ ትልልቅ ሰዎች ጥቂት ከተጫወቱ በኋላ ራስ እምሩ፣ አባቴን ወደ ጨዋታው እንዲገባ ሲጠይቁት፣ የጃንሆይን ኮት ለኔ ሰጠኝና ወደ ጨዋታው ገባ፡፡ እንደተመለከትኩት በጨዋታው ጃንሆይ ከአባቴም ሆነ ከራስ እምሩ የተሻለ ችሎታ አላቸው፡፡ ይህ ቀን ንጉሠ ነገሥቱ ያለ ኮት ወይም ያለ ካባ፣ በሸሚዝ ብቻ ሆነው የተመለከትኩበት የመጀመሪያውም የመጨረሻውም አጋጣሚ መሆኑን መናገር አለብኝ፡፡ ንጉሡን የከበባቸው ያ ሁሉ አስፈሪና የሚያርድ ግርማ ሞገስ፣ በድንገት ከራሳቸው ላይ ወልቆ ራሱን በጨዋታ የሚያዝናና ተራ ሰው ሆኑ፡፡ በቆምኩበት ቦታ ደርቄ፣ የጃንሆይን ኮት በተዘረጋው እጄ ላይ እንደያዝኩ፣ ንጉሠ ነገሥቱ ድንጋዮቹን እያጋጩ፣ ተራ በተራ በጉድጓዱ ውስጥ ሲያስገቡ ፍዝዝ ብዬ እመለከት ነበር፡፡ በመጨረሻ ጨዋታው በጃንሆይ ድል አድራጊነት ሲጠናቀቅ፣ ኮታቸውን አቀበልኳቸው፡፡ ጃንሆይ ኮታቸውን አስተካክለው ለብሰው ሲጨርሱና እንደገና ወደ ‹‹ግርማዊ ንጉሠ ነገሥትነት›› ሲለወጡ ተመለከትኩ፡፡

***
በመስከረም ወር 1965 ዓ.ም ንጉሠ ነገሥቱ የመጨረሻቸው የሆነውን የአውሮፓ ጉብኝት በምዕራብ ጀርመን አደረጉ፡፡ ጃንሆይ ያረፉበት ሆቴል ድረስ እንድመጣ ተጠራሁ፡፡ የአንድ መቶ ዶላር ኖት ሰጡኝና በጀርመን የሚገኙ የአሜሪካ ጦር ኃይሎች መገበያያ ወደ ሆነው PX Supermarket ሄጄ ‹‹ቪታሊስ›› የተሰኘ ግማሽ ደርዘን የጠጉር ቶኒክ ገዝቼ እንድመጣ አዘዙኝ:: የዚያን ቀን ምሽት የጠጉር ቶኒኩንና በመልስ የተቀበልኩትን ገንዘብ ሰጠኋቸው፡፡ ጃንሆይ መልሱን ቆጠሩና ‹‹ምን! ዋጋው ሰላሳ ዶላር ነው?›› አሉና ጠየቁኝ፡፡ ‹‹ግርማዊነትዎ! አዎ!›› አልኩና ደረሰኙን አሳየኋቸው፡፡ ‹‹የማይታመን ነው! ይኼ ነገር እንዴት ተወዷል?›› አሉና አጉተመተሙ፡፡ የመልሱን ገንዘብ እንድወስደው እየሰጡኝ ‹‹ፍራንክፈርት ስትመለስ የኪስ ገንዘብ ይሰጥሃል›› አሉኝ፡፡ የታዘብኩት ነገር፣ ለእቃዎች ዋጋ ጃንሆይ ምን ያህል ትኩረት እንደሚሰጡ ነው፡፡ የግል ኑሯቸውን በተመለከተ ጃንሆይ በጣም ቁጥብ ናቸው፤ ሁኔታዎች ሲፈቅዱ ደግሞ ጃንሆይ ለጋስ እንደሆኑ የታዘብኩበት አጋጣሚ ጥቂት አይደለም፡፡ በዚያን ጊዜ ግን በአገሪቱ በጣም ውስን የሆነ የውጪ ምንዛሪ ነበር - ለንጉሠ ነገሥቱም ጭምር!
***
በሚያዝያ ወር 1966 ዓ.ም አንድ ምሽት የክብር ዘበኛ ዋና አዛዥ የነበሩት ጀነራል አበበ ገመዳ፣ ራስ አስራተ ካሳ ቤት ተገኝተው ከተነጋገሩ በኋላ ብዙም ሳይቆዩ ተሰናብተው ይሄዳሉ፡፡ ይህንን አስመልክተው ዶ/ር አስፋ ወሠን ሲጽፉ ‹‹ከምሳ በኋላ በአትክልቱ ስፍራ ስንዘዋወር አባቴ ያስጨነቀውን ጉዳይ ያካፍለኝ ጀመር፡፡ ለካስ ባለፈው ምሽት ጀነራል አበበ ከቤታችን የመጡት አማጺ ወታደራዊ መኮንኖች ችግር ከመፍጠራቸው በፊት በቁጥጥር ሥር ለማዋል ጃንሆይ እንዲፈቅዱ ለመምከር ኖሯል... የዚያን እለት ጠዋት አባቴና የመከላከያ ሚኒስትሩ ጀነራል አቢይ አበበ ያቀረቡት ሃሳብ በጃንሆይ እምቢተኛነት ተቀባይነት ሳያገኝ ቀረ፡፡ በአትክልቱ ውሥጥ የምናደርገው ሽርሽር ሊያበቃ ሲል፣ አባቴ ፍርሃቱን ፍርጥርጥ አድርጎ ሲገልጽልኝ ‹መጨረሻችን ተቃርቧል የሚል ሥጋት አለኝ፡፡ አማጺ ወታደሮች ለጃንሆይ ታማኝ እንደሆኑና የሚቃወሙትም ባለሥልጣኖቻቸውን ብቻ እንደሆነ አድርገው፣ ሀሰተኛ ተስፋ ለምስኪኑ ንጉሠ ነገሥት የሚመግቡ ኃይሎች፣ በቤተ መንግሥቱ ውሥጥ አሉ፡፡ ነገር ግን የአማጺዎቹ ዋንኛ ዒላማ ራሳቸው ንጉሠ ነገሥቱ እንደሆኑ ጃንሆይ አሁን በቅርቡ ይረዱታል፡፡ በዝግታ ከምትሰምጠዋ መርከብ ላይ ምንም ሳያደርጉ ተቀምጦ ከማለቅ በስተቀር ሌላ አማራጭ ያለ አይመስለኝም››› ብሎኝ ነበር፡፡ አባቴ ከዚህ ቀደም በኢትዮጵያ ሁናቴ እንደዚህ ተስፋ ቆርጦ አይቼው አላውቅም፡፡
***
በሚያዝያ መጨረሻ 1966 ዓ.ም የአባቴን 52ኛ ዓመት የልደት በዓል በመጠነኛ ዝግጅት ካከበርን በኋላ፣ በጥናት ከፍሉ ውስጥ እኔና አባቴ ብቻ ቀረን፡፡ የጃንሆይ መንግሥት ሊወድቅ በቋፍ ላይ እንዳለ አጫወተኝ:: በአባቴ አስተያየት፣ በዘውድ ሥርዓቱ ላይ የተጋረጠው ተጨባጭ አደጋ የተማሪዎች ወይም በየጊዜው የሚሰለፉ ተቃዋሚዎች ሳይሆን የጦር ሠራዊቱ ንቅናቄ ነው፡፡ ከ1953 ዓ.ም የመንግሥት ግልበጣ ሙከራ በኋላ ሌላ የከፋ አደጋ በመንግሥት ላይ ሊደርስ ይችላል ብሎ አባቴ ለረጅም ጊዜ ሲጨነቅበት ቆይቷል:: ከአንድ ኤንቨሎፕ ውስጥ የተጣጠፈችና በደም የተበከለች ወረቀት አውጥቶ ሰጠኝ፡፡ ከታህሳስ 1953 ዓ.ም የመፈንቅለ መንግሥት ሙከራ መሪዎች አንዱ ከነበሩትና በኋላ ከተገደሉት የፖሊስ ሠራዊት ጠቅላይ አዛዥ ከጀነራል ጽጌ ዲቡ ኪስ የተገኘች መሆንዋን ነገረኝ፡፡ ወረቀቷ የልዑላን፣ የመሳፍንትና የባለሥልጣናት ስም ዝርዝር የያዘች ሲሆን በስማቸው ትይዩ ደግሞ መፈንቅለ መንግሥቱ ከተሳካ በኋላ ቤታቸውን የሚወርሱት የአመጹ ዋና ዋና ተዋንያን ስም ተጽፏል፡፡ የቤተሰባችን ስም ከሰፈረበት ትይዩ፣ ቤታችንን የሚወርሰውን ግለሰብ ስም አየሁ - ጀነራል መንግሥቱ ንዋይ!
***
ሰኔ 24 ቀን 1966 ዓ.ም ልዑል ራስ አሥራተ ካሣ፣ ከመኖሪያ ቤታቸው በወታደሮች ተያዙ:: ከመያዛቸው በፊት አስቀድመው ያዘጋጁትን አንድ ኤንቨሎፕ ለጃንሆይ በእጃቸው እንዲሰጥላቸው ለልጃቸው ለሙሉጌታ አሥራተ አደራ ሰጥተው ነበር፡፡ ሙሉጌታ በአደራ የተቀበለውን ኤንቨሎፕ ለማድረስ ወደ ቤተ መንግሥት ውሥጥ ሲገባ፣ ጃንሆይን ያገኛቸው በመኝታ ክፍላቸው ውሥጥ ነበር፡፡ ራስ አሥራተ በደርግ መታሰራቸውን ጃንሆይ ሰምተዋል፡፡ ‹‹የቀኝ እጃችንን ዛሬ ቆረጡት! ግልገሎቿን የተነጠቀች ድመት ምን ለማድረግ ትችላለች? መጮህ ብቻ! እኛም ከመጮህ በስተቀር ለማድረግ የምንችለው ምንም የለም!›› አሉ፡፡ ከራስ አሥራተ የተላከላቸውን ኤንቨሎፕ ሲመለከቱም ሙሉጌታን እንዲከፍተው አዘዙት:: ኤንቨሎፑ የያዘው ቀደም ባሉ ሳምንቶች፣ ንጉሠ ነገሥቱ ከኢትዮጵያ የሚወጡበትንና ጥገኝነት የሚያገኙበትን ሁኔታ አስመልክቶ፣ ራስ አሥራተ ካሣ፣ ከአሜሪካና ከብሪታንያ ኤምባሲዎች ጋር ያደረጉትን የደብዳቤ ልውውጥ ነበር፡፡ የአሜሪካ መንግሥት፣ ለንጉሠ ነገሥቱ፣ ጥገኝነት ለመስጠትና ከኢትዮጵያ ክልል ከሚወጡበት ጊዜ ጀምሮም፣ ለደህንነታቸው ተገቢውን ጥበቃ ለማድረግ ዋስትና ሰጥቶ ነበር፡፡

Ethiopian History's ኢትዮጵያ ታሪኮች pinned «ጥንታዊ አስደናቂ ታሪኮች፤ ሲራራ ሰራዊት፣መቆራኘት፣የሚስጥር ዘበኛ፣ የሴት ትወና ጅማሮ https://youtube.com/watch?v=VIfDKu6epWg&si=gfwXPipD4u2WDRQx»

ጥንታዊ አስደናቂ ታሪኮች፤ ሲራራ ሰራዊት፣መቆራኘት፣የሚስጥር ዘበኛ፣ የሴት ትወና ጅማሮ
https://youtube.com/watch?v=VIfDKu6epWg&si=gfwXPipD4u2WDRQx

በህልምም የማይታሰበው ከሰላሌ እስከ ባሌ የተዘረጋው የወንጀል መረብ፤ ሁለት ልጆቹን ወደ ገደል..? #የወንጀል ተረኮች
https://youtube.com/watch?v=Q0YubxgH57Y&si=DNost4RKkjETByn5