ГУРНЕВІЧ

Рамашэўска: Тэрор у Беларусі горшы, чым у нас падчас ваеннага становішча

Запісаў вялікую гутарку з Агнешкай Рамашэўскай. Не пра Белсат. Пра яго там толькі першае пытанне. Гаварылі пра яе погляды, якія многія лічаць прычынай звальнення. Пра сувязі з партыяй "ПіС". Але для мяне самым цікавым быў расповед пра барацьбу польскай апазіцыі з камуністамі ў 1980-ыя. Рамашэўская была часткай гэтага руху. Калі генерал Ярузэльскі ўвёў ваеннае становішча, яе інтэрнавалі і трымалі некалькі месяцаў у лагеры.

Пры гэтым, параўноўваючы з Беларуссю, Рамашэўская кажа, што ў Польшчы тэрор быў даволі ліберальны. Пасадзіць шматдзетную маці камуністы проста не маглі сабе дазволіць. Яе тут жа вызвалялі. Трымаць чалавека інкамунікада больш за тыдзень было скандалам. Але ціск камуністаў прымусіў людзей баяцца і актыўнасць "Салідарнасці" зменшылася магутна. Цікавыя ацэнкі Рамашэўскай кампрамісу з камуністамі ў 1989 годзе. На яе думку, альтэрнатывы тады не было, трэба было дамаўляцца. Але вось пасля, цытую: "Трэба было ўзяць іх за морду і паказаць ім іхнае месца".

Гаварылі і пра тое, чаму праз пару год пасля падзення камунізму палякі ізноў выбралі іх жа, цяпер ужо посткамуністаў. А яны, сюрпрыз, увялі краіну ў NATO і Еўразвяз. Чаму? Усё ў відэа. Сянняшняе палітычнае супрацьстаянне ў Польшчы Рамашэўская лічыць вельмі трывожным і кажа, што такога пасля 1989 года ў краіне не было. "Бо палякі сталі забываць, што такое камунізм". Дзякуй за лайкі і каментары на ютубе. Калі вы хочаце слухаць адказы ў арыгінале па-польску, то абярыце польскі гук ва ўстаноўках.

https://youtu.be/WlNYNFmb5Ks

Портнікаў: Лукашэнку прывяла да ўлады Лубянка

Але.

«Лічыць, што Лукашэнка не кантралюе Беларусь — гэта таксама вялікае перабольшванне. Лукашэнка — саюзнік Пуціна. Ён цудоўна ведаў, на што ён ішоў, калі фактычна тэрыторыю сваёй краіны прадстаўляў як плацдарм для нападу на Ўкраіну. Таму сцвярджаць, што Лукашэнка гэта ахвяра абставінаў, што ён ня мог нічога зрабіць, гэта проста не разумець беларускую палітыку». — гаворыць украінскі публіцыст.

https://www.youtube.com/watch?v=66I76osUjjg

З Новым Годам!

https://youtu.be/M5cG_lHkPYE?si=ZswsZQ6tAMBvPuy5

Інтэрвію з Арлетай Бойкэ, адной з найлепшых журналістак у Польшчы (а можа і найлепшай), якая займаецца Ўсходняй Еўропай. 10 год таму Арлета з польскімі калегамі брала інтэрвію ў Лукашэнкі і менавіта ёй ён прапаноўваў славуты "чай з малінавым варэннем". І ўсе гэтыя гады Арлета не падазравала, што гэта вядомы мем сярод беларусаў.

https://youtu.be/3dwMna0Y7FY?si=DORyHVAQtBTOEBY5

Ня ўсё з запісу ў Мікіты Мелказёрава трапіла ў выніковае відэа. Адна з такіх рэчаў - Топ-5 кніг, якія дапамагаюць зразумець Беларусь. Таму пакіну гэта тут:

1. Мадэрная гісторыя Беларусі. Юры Туронак. Тут усе тэксты гісторыка, якія раскрываюць як беларусам удалося аформіць ідэю і прыйсці да ўласнай дзяржавы.

2. Да гісторыі беларускага руху. Збор тэкстаў бацькі беларускай дзяржаўнасці Антона Луцкевіча. У палякаў - Пілсудскі, у чэхаў - Масарык. У беларусаў (для мяне) - Антон Луцкевіч.

3. Ад гоманаўцаў да гайсакоў. Пра чыннасць беларускіх моладзевых арганізацый у XIX-XX ст. Уладзімер Ляхоўскі на прыкладах паказаў, як нізавая актыўнасць людзей нараджае рух, які ў выніку стаў апорай усёй нацыі.

4. Чужая Бацькаўшчына. Вячаслаў Адамчык. Найлепшы раман пра Заходнюю Беларусь у міжваенны час, за "польскім часам".

5. Я з вогненнай вёскі. Зборнік успамінаў пра ІІ сусветную вайну ў Беларусі. Успаміны ахвяраў збіралі Алесь Адамовіч, Янка Брыль і Ўладзімер Калеснік.

https://youtu.be/Zmql_ZdSOso?si=p5Bvbvp3Y_SMagku

Мікіта Мелказёраў вельмі таленавіты суразмоўца. Ён давёў мяне да слязы. Удзячны яму, што змог выказаць тое, што для мяне важна. Пра аптымізм у нашай справе. Навокал страшна і жудасна, але як казалі старажытныя налібачане: добра думай - добра будзе. Гэта нас уратуе.

https://youtu.be/Zmql_ZdSOso?si=G5lK7S0CEQ6lEFhS

Ідзе барацьба за розумы маладых беларусаў. Ужо некалькі гадоў рэжым у Беларусі спрабуе стварыць сетку праўладных блогераў, у якой ня будзе месца разброду і шатанію. Але выхлап нулявы. Гэта доўгая песня. Таму ўлады абралі іншы шлях - прымус да лаяльнасці самых паспяховых блогераў краіны.

https://youtu.be/JAjMe417T54?si=-e9OedlRPpsv77mA

Вось кажуць, калі б у Беларусі ў 2020 быў страйк, усё было б інакш. У 1980 годзе ў Польшчы быў агульнанацыянальны страйк, але праз 1,5 года ўлады закаталі ўсё пад асфальт. Акурат сёння сумная гадавіна пачатку гэтага працэсу. 43 гады таму ўлады камуністычнай Польшчы ўвялі ваеннае становішча.

Гэта быў адказ на “разгул дэмакратыі” (аналаг нашага 2020, але са страйкам), які за 1,5 года да гэтага ініцыявала “Салідарнасць”. Калі нехта не ведаў, то ў 1980 годзе адбыўся найбуйнейшы ў гісторыі Польшчы ўсеагульны страйк. Улады пайшлі на саступкі і зарэгістравалі прафсаюз «Салідарнасць. Але вельмі хутка камуністы адумаліся і пачалі татальную зачыстку нязгодных. Гэта прывяло да масавай эміграцыі (выхаў мільён палякаў) і расчаравання ўнутры краіны ў сэнсе барацьбы. Ажно 8 гадоў апазіцыя дзейнічала ў глыбокім падполлі, пакуль не перамагла ў 1989 годзе.

Пакідаю вас з тэзісамі польскага гісторыка Антонія Дудэка, з якім я меў гонар размаўляць 2 гады таму ў эфіры Свабоды.

🇵🇱 Першапачатковы энтузіязм, мабілізацыя мільёнаў людзей (у 1980) былі магчымыя толькі на працягу некалькіх месяцаў. Праз некалькі месяцаў гэтая падтрымка пачала змяншацца. Апакаліптычная прапаганда супраць «Салідарнасці» прымушала людзей сумнявацца ў тым, ці мае яна рацыю.

🇵🇱 Найбольш відовішчнай праявай дзейнасці апазіцыі ў 80-я гады ў Польшчы былі вулічныя дэманстрацыі. Але пасля ўвядзеньня ваеннага становішча гэтыя дэманстрацыі пачалі слабець. Людзі, якія ў іх удзельнічалі, плацілі высокую цану за такі ўдзел. І таму жадання паўтараць такія дэманстрацыі было ўсё менш і менш.

🇵🇱 Генерал Ярузэльскі ня толькі паабяцаў пакончыць з «Салідарнасцю», якая «разводзіць анархію». Ён паабяцаў правесці глыбокія эканамічныя рэформы, якія ўжо празь некалькі гадоў прынясуць фантастычныя вынікі. Але праз пару год палякі расчараваліся іх адсутнасцю. Разам з «перабудовай» Гарбачова гэта стварыла крытычную нагрузку, якая прымусіла Ярузэльскага пачаць рабіць змены. Так узнікла ідэя «круглага стала» і кантраляванай трансфармацыі, якая ў пэўны момант выйшла з-пад кантролю.

🇵🇱 Асноўныя дзяржаўныя структуры пасля ўвядзення ваеннага становішча пачалі напаўняцца людзьмі са спецслужбаў. Адбываліся масавыя чысткі чыноўнікаў дзяржапарату, якіх падазравалі ў спрыянні апазіцыі. У 1986 годзе польская выведка зламала шыфр, дзякуючы якому «Салідарнасьць» кантактавала са сваімі прадстаўнікамі на Захадзе.

🇵🇱 Наступствам ваеннага становішча стала большая залежнасць Польшчы ад СССР. Адной з прычын былі санкцыі. Але... перамоваў жадала найперш апазіцыя. У камуністаў была свая гульня.

🇵🇱 Камуністы паслядоўна працавалі на знішчэнне адзінства сярод апазіцыі. У 1985 годзе Служба бяспекі (аналаг КДБ у Беларусі) так апісвала сваю тактыку барацьбы з «Салідарнасцю»: «Палітычнай мэтай з'яўляецца разгубленасць у лагеры праціўніка і параліч яго адзінства і дзеяння». У дакуменце МУС мэты для сябе бачылі такія: 1) Паглыбленне розніц і антаганізмаў паміж асобамі і групамі, якія выконваюць кіраўнічую ролю. 2) Бесперапынная дэзынфармацыя.

🇵🇱 Улады затапталі апазіцыю. У 1984 годзе нелегальнай апазіцыйнай дзейнасцю на амаль 40-мільённую Польшчу займаліся каля 34 тысяч чалавек, а актыў складаў - 1,5 тысячы. А адзіныя перамовы прадстаўнікоў улады і апазіцыі маглі датычыць угаворванняў пакінуць краіну або выйсці з падполля. Аднак потым нешта пайшло не так і стала сюрпрызам як для ўлады, так і "Салідарнасці".

🇵🇱Гэта не да канца праўда, што было адзінства паміж «Салідарнасцю» і Каталіцкай царквой. Пасля ўвядзеньня ваеннага значная частка касцельнай іерархіі на чале з тагачасным прымасам Польшчы вырашыла, што «Салідарнасць» скончылася і што з яе больш нічога не атрымаецца.

🇵🇱 Была частка апазіцыі, якая не пагаджалася з мірнай стратэгіяй, пра якую гаварыў Лех Валэнса і большасць «Салідарнасці». Яны хацелі ісці далей і выкарыстоўваць дыверсійную дзейнасць супраць камуністаў. Абмяркоўваліся нават тэрарыстычныя дзеянні, але з гэтага нічога не атрымалася.

2/2

🇵🇱 Ідэі стварэньня партызанскіх атрадаў пацярпелі крах. Большасць прыхільнікаў апазіцыі лічыла, што гэта няправільны шлях. Людзі былі перакананыя, што «Салідарнасць» выйграла летам 1980 году, бо рабочыя, якія абвясцілі страйк, не выйшлі з фабрык на вуліцы, дзе адбыліся б сутыкненні і бойкі, як гэта было ў снежні 1970 году. Яны засталіся на фабрыках і чакалі, пакуль улада дасць слабіну.

🇵🇱 Калі нехта думае, што адна вялікая арганізацыя была б больш эфектыўнай, то ён памыляецца. У адну такую вялікую арганізацыю агентуры значна прасцей пранікнуць, кантраляваць яе знутры і знішчыць. У польскай апазіцыі канкуравалі вельмі розныя ідэі, людзі дыскутавалі, спаборнічалі паміж сабой. Гэта стала падмуркам польскай дэмакратыі пасля 1989 году.

На Spotify i Apple Podcasts з'явіліся тры новыя беларускія падкасты. Варта падпісацца

Гэта праекты беларускай службы Радыё Ватыкан.

"Філасофскія нататкі" прысвечаныя самым вядомым у свеце мыслярам. Ад Платона, Арыстоцеля, Макіявелі, Тамаша Аквінскага да утопій Томаса Мора. Аўтар - кс. Раман Суша, лаўрэат прэстыжнай узнагароды папскага Фонду Centesimus Annus за даследаванне мітадызайну ў лічбавую эпоху.

Падкаст "Старонкі гісторыі" прысвечаны гісторыі Каталіцкага Касцёла на беларускіх землях. Гэта гутаркі з кандыдаткай гістарычных навук Раісай Зянюк. Раю паслухаць пра ксяндза Юзафа Барадзюлю, які 25 год правёў у ГУЛАГах.

Падкаст "У люстэрку вечнасці" - праект мастацтвазнаўцы Сяргея Харэўскага. Ён расказвае пра мастакоў, дойлідаў, фатографаў розных эпох, знітаваных з Беларуссю. Орда, Тышкевіч, Альхімовіч. Усяго амаль 30.

Дарэчы, сачыць за абнаўленнямі і навінамі можна праз тг-канал радыё. Там і падкастаў больш, і агулам навін.

Варта падпісацца. https://t.me/vaticannewsbe

Гэты збор подпісаў за кандыдатаў быў незвычайны нават як на беларускія ўмовы. Паглядзеў гадзіны відэаматэрыялу афіцыйных каналаў і выбраў для вас самае смачнае і сенсацыйнае.

Нам трэба ваш лайк пад відэа, калі для вас гэта бяспечна. Дзякуй.

https://www.youtube.com/watch?v=_VUgC60m1Qs

30 год таму пачалася Першая чачэнская вайна. Памятаю, як у дзяцінстве глядзеў навіны на ОРТ і на слова "Дудаеў" дранцьвеў ад страху. Калі пасля яго забойства я даведаўся, што на мітынгу ў Менску Зянон Пазьняк абвясціў хвіліну цішыні па Дудаеве, то не мог зразумець - навошта, ён жа тэрарыст. Такія былі часы, калі амаль не было іншых крыніц інфармацыі.

Дзякуй Богу, цяпер магчымасці ў інфармацыі іншыя і можна выпраўляць свае паталагічныя ўспаміны з дзяцінства. Дапамагае ў гэтым чачэнскі гісторык, былы прэс-сакратар і дарадца прэзідэнта Ічкерыі Аслана Масхадава, Майербек Вачагаеў:

«Першай памылкай чачэнцаў падчас першай вайны было тое, што яны намагаліся дзейнічаць як армія. Як толькі яны разбегліся і пачалі дзейнічаць як атрады, як ваяры, асобныя групы, з гэтага моманту расейцы ня ведалі, з кім яны змагаюцца. Вайна з чачэнскага боку вялася выключна партызанскай барацьбой. Калі б гэта была звычайная армія, то расейскае войска знішчыла б яе імгненна. Расейцы маглі лёгка прайсці нават у горную частку, але вяртацца для іх заўсёды было праблемай. Бо з гор, зь лесу, адусюль наносіліся ўдары. Іх проста падрывалі. Яны не ведалі, што той хлопчык, якому 10–11 год, які падышоў да іх і спрабаваў штосьці гаварыць па-руску, ён насамрэч падклаў міну і яшчэ расказаў сваім, колькі там расейцаў.

І падчас першай, і падчас другой вайны ў чачэнцаў не было страху. Калі прыяжджала калона, то чачэнскія хлопцы крычалі «Ваня, Ваня» і паказвалі жэст з пальцам, яны ўсяляк дэманстравалі расейцам сваю пагарду. А па-другое, чачэнцам было шкада расейцаў. Гэта была не нянавісць, а пагарда, бо яны паводзілі сябе па-скоцку. Тое, што яны цяпер рабілі ў Бучы, мы ўсё гэта перажылі. Для нас гэта Алды, Зандак, усе тыя населеныя пункты, якія яны праходзілі і дзе гвалцілі нашых людзей. Расейскія салдаты адразалі чачэнцам вушы, галовы. Яны паказалі прыклад. Здзек над нябожчыкам лічыўся ў чачэнцаў чымсьці неверагодным. І вось нам пачалі прадаваць галовы без целаў, або целы без галоваў. Прадавалі па 3 тысячы даляраў. Сям’ю, у якой былі такія грошы, цяжка было знайсьці, збіраць грошы мусіў увесь род. У чачэнскай традыцыі лічыцца праблемай хаваць чалавека нават без аднаго пальца. І калі табе даюць цела бязь нейкай часткі — гэта абраза і прыніжэнне роду. Расейцы паказалі прыклад, а пасля пайшлі і ў нас мярзотнікі, якія казалі — а чаму мы ня можам?"

Рэкамендую тэкст цалкам https://smarturl.click/xBowY

«Пуцін усіх перайграў». Падзенне рэжыму Асада ў Сірыі нагадала мне гэтую збітую формулу. Яе вельмі часта паўтаралі, калі казалі пра Сірыю. Маўляў, ох, ох, якія геніяльны стратэг і тактык Пуцін. Злы, але геній. Мяне гэта тады здзіўляла і я напісаў у 2018 годзе тэкст. Ён ніжэй.

Расея размаўляе з ЗША наконт Сірыі. «Пуцін усіх перайграў». Расея праводзіць Чэмпіянат свету па футболе. «Пуцін усіх перайграў». Пуцін сустракаецца з Трампам. «Пуцін усіх перайграў». Калі мы лайкаем і шэрым гэтую лухту, то сапраўды дапамагаем Пуціну выйграць.

Савецкія газеты выкарыстоўвалі для прапаганды цэлыя развароты. У эпоху сацыяльных сетак гэта робяць кароткія выразы-штампы. Паколькі многія з іх забаўныя, мы бяздумна посцім іх. Без рэфлексіі пра наступствы. Так мы ствараем бурбалку, у якую самі сябе заганяем. А потым зацята пачынаем змагацца з праблемай, якую самі стварылі.

Штамп «Пуцін усіх перайграў» адныя пішуць ад захаплення, другія са страху і безвыходнасці, а іншыя для сьмеху. Але ўсе яны дапамагаюць ствараць ілюзію пра паспяховага лідэра-супэрмэна, які ледзь не кіруе светам. Механізм ператварэння хлусні ў «праўду» вядомы: паўтарыць хлусню шмат разоў. І тады ў самых, здавалася б, вытрывалых, узьнікаюць сумневы.

Пуцін, маўляў, моцны, бо ўвёў войскі ў Крым, кантралюе Данбас, яго агентаў ловяць ажно ў Вашынгтоне або вінавацяць у атручванні замежных грамадзян у Англіі. Але затрымайцеся на імгненне. Праз Крым Пуцін заварыў такую кашу, якую яго краіна будзе расхлёбваць дзесяцігоддзямі. А камфортам і дабрабытам сваіх грамадзянаў Расея за гэта ўжо плоціць. На Данбасе «рускі мір» кантралюе невялікі лапік зямлі. На больш у іх не хапіла сілы перад украінцамі. Злоўленыя на Захадзе расейскія агенты — гэта ж іх поўны правал і сорам расейскіх спецслужбаў.

Пуцін перайграў хіба толькі Буціну, якая была гатовая прадаваць сваё цела амерыканскім палітыкам. А што Пуцін выйграў у Сірыі? Труны з расейскімі пілётамі і шалёныя выдаткі на вайну? Расейскі ВУП роўны маленечкім Бельгіі і Нідэрландам. Там, дзе расейскія кампаніі здабываць нафту і газ, каб грэць імі Еўропу, людзі паляць у печках дровамі і ня маюць каналізацыі. Пасля пафасных і страшных прамоваў Пуціна расейскія ракеты не запускаюцца з палігонаў, а тэхніка глухне на парадах. Дык каго перайграў Пуцін, апрача людзей, з якімі ён жыве ў адной краіне? Таму быць задаволены ад фразы «Пуцін усіх перайграў» можа быць толькі сам Пуцін.

Эфект Пуціна не большы за неўсвядомленую цягу маладых дзяўчынак перад кепскімі хлопчыкамі. То Пуцін на кані з голым торсам, то лётае з журавамі, то рассякае воды Чорнага мора і можа даць у твар пры неабходнасці. Bad guys заўсёды падаюцца больш сэксоўнымі, адважнымі і самаўпэўненымі. На моцных нават крытыкі і апаненты глядзяць прыцішана. Са страхам, але і з захапленнем. Аднак псіхолягі даўно раскусілі «альфасамцоў». Іх сакрэт — звычайная паказуха для публікі.

Любы небарака можа стаць альфасамцом, калі б для ўласных мэтаў ён выкарыстоўваў спецслужбы, войска і пляваў на законы. Бачылі мы прыклады Чаўшэску, Кадафі і Мугабэ, ведаем. Што гэта за мастацтва? Перайграла ўсіх Амерыка, купіўшы Аляску за капейкі і зарабляючы на ёй мільярды, і выклікаючы гэтым зайздрасць Расеі. Перайграла Фінляндыя, якая кінула Расею і пабудавала эфэктыўную дзяржаву, у якой быць дыктатарам проста нявыгадна. Перайграе Пуціна кожная краіна, куды ўцякаюць расейцы з мазгамі і грашыма.

Самая агрэсіўная зброя пуцінскай Расеі — гэта прапаганда. Яна танная і эфектыўная. Прапагандзе ўдаецца рабіць з мазгоў мякіну, а людзей няздольнымі думаць і рабіць высновы. Вялікасьць і геній Пуціна — частка гэтай прапаганды.

Расея ня там, дзе людзі размаўляюць па-расейску, і тым больш, яна не бязмежная, як лічыць сам Пуцін. Мяжа Расеі заканчваецца там, дзе людзі не дазваляюць павесіць сабе на вушы расейскую локшыну.

Лукашэнка сумняецца, што новы міністар культуры павалачэ місію, бо ён творца, а не мэнэджэр. Сумнянецца і сам міністар, які прызнаецца, што ён адміністаратар.

Але ёсць у Руслана Чарнецкага іншыя "плюсы". Ён лічыць, што Лукашэнка любіць усе 10 млн беларусаў як сваіх дзвяцей. Гэта ён убачыў у вачах Лукашэнкі. У новага міністра культуры таксама ўжо 5 год ёсць хобі - гепалітыка. Ён прыйшоў да высновы, што супраць Беларусі вядуць "кагнітыўную" вайну. Ваююць тыя, хто не можа змірыцца, што ў Беларусі падчас кавіду не ўвялі локдаўн.

За што беларускай культуры такая кара?

https://www.youtube.com/watch?v=ounobiKku4g&t=10s

Як Панамарэнка прыкінуўся беларускім нацыяналістам

Прапагандысты Лукашэнкі прапануюць расстраляць Мікіту Мелказёрава за словы, што былы кіраўнік Савецкай Беларусі Панцеляймон Панамарэнка “лайно”. Пра яго ёсць цікавы факт. Паўгода таму мой калега Сяргей Абламейка зрабіў інтэрвію з гісторыкам Яўгенам Мірановічам, які выдаў дзве кнігі пра нямецкую акупацыю Беларусі. Некаторыя рэчы гучаць сенсацыйна. Прапаную тэзісы Мірановіча.

🔹У 1941 годзе савецкая ўлада жадала стрымаць нямецкі паход на Маскву. Трэба было мабілізаваць сілы супраціву ўсімі магчымымі спосабамі. Заклікалі да савецкага патрыятызму, каб беларусы бралі ў рукі любую зброю, косы і сякеры. Але гэта не спрацавала.

🔹Праз Малянкова Панамарэнка пераслаў Сталіну дакумент пра стварэнне беларускай арміі. Новая структура павінна была так і называцца: Беларуская нацыянальная армія. Ён пісаў, што з мабілізацыяй не павінна быць праблемы, што ў шэрагах Чырвонай арміі ў той час павінна было быць ня менш за 800 000 беларусаў.

🔹Панамарэнка пісаў у тым мемарыяле, што беларуская нацыянальная свядомасць ва ўмовах нямецкай акупацыі саспела настолькі, што беларусы проста чакаюць фармальнай нагоды, каб пачаць пад нацыянальнымі лозунгамі помсціць за тыя злачынствы, якія немцы ўчынілі на тэрыторыі акупаванай Беларусі.

🔹Таму Панамарэнка прапанаваў пачаць мабілізацыю беларусаў пры дапамозе патрыятычных лозунгаў. Ён меў інфармацыю, што ў акупаванай Беларусі рабілі немцы. Яны апелявалі да нацыянальнага пачуцця беларусаў, каб мабілізаваць іх супраць камуністычнага падполля. Масква на такі падыход пагадзілася.

🔹Панамарэнка загадаў праводзіць усю агітацыю і прапаганду сярод тых людзей, што апынуліся на тэрыторыі Расеі, а таксама і сярод тых, хто апынуўся пад акупацыяй, выключна на беларускай мове. Ён таксама загадаў як найхутчэй стварыць рэдакцыю беларускага радыё, якая будзе вяшчаць па-беларуску.

🔹Панамарэнка прапанаваў сабраць усе наяўныя інтэлектуальныя беларускія сілы, у тым ліку Янку Купалу і Якуба Коласа, спявачку Ларысу Александроўскую, і выкарыстоўваць іх у першую чаргу, як найбольш вядомых, а таксама трэба было сабраць наогул усіх творчых людзей, якія валодалі беларускай мовай.

🔹На здзіўленне, відаць, самога Панамарэнкі ад Сталіна прыйшоў адказ: «Абсалютна згодны з гэтым». Сталін нават не аспрэчыў прапанаванай Панамарэнкам назвы. Але ўзнікла простая праблема. З Чырвонай арміі нельга было забіраць салдат.

🔹Тады Панамарэнка прапанаваў паглядзець, колькі сярод 800 000 эвакуаваных з БССР ёсць мужчын ва ўзросце ад 19 да 50 гадоў. Атрымалася, што такіх каля 135 000. Але нацыянальны склад гэтых людзей не адпавядаў патрэбам арміі, якая б называлася нацыянальнай беларускай. 54% людзей, якія выехалі з Беларусі, гэта былі габрэі.

🔹Пачалі думаць над іншымі варыянтамі і прыдумалі Беларускую спецыяльную армію. У рэгламенце было ўсё тое ж самае, што і ў Чырвонай арміі. Адзіная спецыфіка беларускага характару палягала ў тым, што там было дададзена, што беларус ніколі не здаецца ў палон, што беларус выконвае ўсе загады сваіх камандзіраў і г. д.

🔹У гэтую армію меліся ўключаныя 6000 расейскіх афіцэраў і некалькі тысяч функцыянераў НКВД. Беларусам не давяралі. Ну, і меркавалася, што з-за лініі фронту будзе прыведзена некалькі тысяч чалавек. Толькі палова мелася быць беларусамі, рэшта - шматнацыянальная.

🔹Але ўрэшце спахапіліся, што нават у складзе гэтай арміі былі б узброеныя беларусы, якія былі ахвярамі гаспадарчых, сацыяльных і палітычных эксперымэнтаў 1930-х гадоў. Так дачакаліся да снежня 1942 году — пачатку 1943-га, калі дыскусіі пра беларускую армію скончыліся. З пункту гледжання Сталіна, пасля Сталінграду ўжо не было сэнсу ствараць нейкія беларускія фармаванні.

Што паказвае ўся гэтая гісторыя? Што ўзровень нацыянальнай свядомасці беларусаў, нягледзячы на вынішчэнне эліт у БССР, Курапаты, русіфікацыю, быў настолькі моцным, што і немцы, і бальшавікі, хацелі яго разыгрываць у сваіх інтарэсах. А што было б, каб яго у сваіх інтарэсах выкарысталі самі беларусы? Ого-го!

2/2

Але ў гэтых двух артыкулах Мацкевіча я звярнуў асноўную ўвагу не на гэта. А на тое, як тагачасная польская эліта ўспрымала беларускі рух - як рэальную пагрозу. Вядома, шэрым кардыналам там лічылі Маскву, але рух то ўсё роўна быў беларускім, ён абапіраўся на тутэйшае насельніцтва, з яго мовай і культурай, на арганізацыі з прыметнікамі "беларускі", "беларуская". Такім жа эфектыўным інструментам, але да пэўнага часу (пакуль не ўбачыла ў гэтым пагрозы) беларускі рух лічылі і літоўцы. Кепская навіна, што наш беларускі рух выкарыстоўвалі для чужых інтарэсаў. Добрая, што яго бачылі настолькі перспектыўным і эфектыўны, што хацелі выкарыстоўваць. Адсюль гістарычны урок - зрабіць на яго стаўку самім і карыстацца напоўніцу.

"Менск абрастае не проста пер'ем, а небяспечным пер'ем ястраба. Ён становіцца вялікай і сур’ёзнай сілай", - так у 1928 годзе ў віленскай польскай прэсе пісаў бадай самы ўплывовы тагачасны польскі публіцыст Юзаф Мацкевіч. Пазычыў учора ў бібліятэцы збор ягоных артыкулаў міжваеннага часу і два з іх перачытваю ўжо па некалькі разоў, не даючы веры.

Адразу кантэкст: Пасля І сусветнай вайны Вільня па міжнародных дамоўленасцях мелася адысці Літве. Але Польшча ўсё роўна далучыла Вільню да сябе. І практычна ўвесь міжваенны час Коўна і Варшава па гэтай прычыне варагавалі. Але ў публіцыста Мацкевіча, нечакана для мяне, ледзь не галоўным гульцом у справе прыналежнасці Вільні выступае савецкі Менск. У 1928 годзе Мацкевіч наведаў Коўна і напісаў пасля два артыкулы. У іх ён крытыкаваў літоўскі ўрад, які марачы пра Вільню, заігрываў з беларускім нацыянальным рухам. Мацкевіч лічыў, што Менск можа ўсіх пераіграць.

"Літоўскія палітыкі гадамі рабілі стаўку на беларусаў. Яны стваралі розных Ластоўскіх, падтрымлівалі беларускія арганізацыі на Віленскай зямлі. На самой Віленшчыне літоўскія дзеячы, якія салідарныя з беларускім рухам, працягваюць рабіць гэтую памылку. Але ў Коўне ўжо не. Яны зразумелі небяспеку беларускага руху, які хаця і штучны, але расце вельмі хутка. Гэты рух пагражае найперш ідэі той Літвы, пра якую мараць літоўцы (з Вільняй). У мяне склалася ўражанне, што на "чырвоны" Менск літоўскія імперыялісты глядзяць з жахам, не разумеючы, што з ім рабіць", піша Юзаф Мацкевіч.

У яго няма сумневаў, што за Менскам стаіць Масква, якая наўмысна радыкалізуе беларусаў. Але Мацкевіч піша, што неабходна супрацьстаяць менавіта беларускаму нацыянальнамы руху, бо ён "дэструктыўна ўплывае на землі былога ВКЛ". Публіцыст папярэджвае, што дзеянні Менска небяспечныя як для Коўна, так і для Варшавы. Сакрэт гэтай небяспекі ён бачыць у рэалізме беларускай палітыкі і антырэалізме літоўскай.

"У Коўне толькі і размоваў, што пра Вільню. У Менску пра Вільню не кажуць увогуле. Коўна абапірае свае прэтэнзіі на Вільню, згадваючы гісторыю. А Менск - на сучаснае бягучае жыццё. У Коўне пра Вільню кажуць натоўпы дзеячоў, якія Вільні не бачылі на вочы і не адчуваюць да яе ніякага ўнутранага сентыменту. Менск жа, наадварот, не кажучы ані слова пра гісторыю ВКЛ, спрабуе захапіць гэтыя землі з апорай на той элемент, які калісьці быў асновай насельніцтва ВКЛ." - піша Мацкевіч. Ён падсумоўвае абедзьве палітыкі так: адны кажуць толькі словы, а іншыя - дзейнічаюць. Далей Мацкевіч канстатуе, што беларускія арганізацыі на Віленшчыне працуюць вельмі эфектыўна і што польская дзяржава выдаткоўвае магутныя сродкі, каб ім супрастаяць. Дзеянні Літвы Мацкевіч лічыць значна слабейшымі

"Дзеянні Коўна пачынаюцца і сканчваюцца на лініі 4ай польскай памежнай брыгады. А Менск мае ў нас "Грамаду", ён здольны стварыць унутры нашай дзяржавы цэлую армію дыверсійных групаў". - жаліцца Мацкевіч.

Далей ён піша, што нішто Польшчы не пагражае так як Менск, ані Коўна, ані Жэнева (маецца на ўвазе сядзіба Лігі нацый, тагачаснага ААН). Мацкевіч заклікае Літву быць салідарнай з Польшай, супрацоўнічаць разам, каб не даць Менску перамагчы. Публіцыст палохае літоўцаў, што калі яны і зоймуць калісьці Вільню ад Польшчы, то Савецкая Расея не дазволіць ім яе ўтрымаць. Тут Мацкевіч выказаўся візіянерскім талентам і памылкай адначасова. Заняўшы Вільню праз 12 год, Літва сапраўды страціла рэальную незалежнасць, але рэалізавала геапалітычную мару. А сёння мае і незалежнасць, і Вільню. Джэкпот, Літва ўсіх "пераіграла".

Беларусы – вельмі сціплыя людзі. Вось днямі я прыгадваў як адбывалася змаганне за незалежнасць Латвіі. Там урад паўгода плаваў на караблі і не кантраляваў практычна нічога на зямлі. У нас быў Слуцкі збройны чын або Слуцкае паўстанне. (спасылка на свежае відэа, дзе за 9 хв тлумачыцца асноўнае, у папярэднім допісе). 4 тысячы чалавек больш за месяц змагаліся супраць бальшавікоў. Але гэта быў пік таго змагання, якое адбывалася ў розных рэгіёнах краіны – ад Гомеля па Бешанковічы. Па-сутнасці, гэта была кароткая беларуска-савецкая вайна. Але мы сціплыя, нам хопіць чын, ну максімум паўстанне.

Партызанілі супраць бальшавікоў на Койданаўшчыне, былі пратэсты на Ігуменшчыне, дзе скінулі савецкую ўладу. Беларускія сяляне захапілі Барысаў. Кіраўніку Савецкай Беларусі Чарвякову дакладалі: “Няма аніводнай воласці павета, дзе не было б бандаў. Па чутках, ва ўсім павеце маецца некалькі тысяч бандытаў”.

Дызертырства з Чырвонай Арміі было магутнае. Шэрагі чырвоных пакінуў увесь кавалерыйскі атрад Барысаўскага ваенкамата, прыхапіўшы коней і зброю. З новастворанай міліцыі сышла палова складу. Разбегліся ахоўнікі мясцовай турмы. А вось цытата з дакладу Ваенрэўкома БССР, лістапад 1920 года.

«Население некоторых волостей, узнав о самоопределении Беларуси, не хочет признавать никакой другой власти, кроме несуществующего правительства «незалежнай Беларусі» и относится очень враждебно к организуемым волостным ревкомам, заявляя, что власть нужно выбирать, а не назначать из Москвы».

Тады ж, у лістападзе пад бел-чырвона-белымі сцягамі паўсталі Пагарэльская і Якшыцкая воласьці.

Вадзім Гігін у адной з нядаўніх перадач на СТВ захапляўся слуцкімі камсамольцамі. А-ёй. Калі на Случчыне стваралі камсамол, то ў яго запісалася ажно … 25 чалавек. Для параўнання. Калі толькі ў адной вёсцы Шышчыцы на той жа Случчыне набіралі ў Чырвоную армію, то туды трапіў толькі адзін мужчына, а астатнія 72 дэзерціравалі і запісаліся добраахвотнікамі ў Брыгаду Беларускай Народнай Рэспублікі. З глускіх лясоў да іх спрабавалі прабіцца 3 тысячы дызертыраў-беларусаў з Чырвонай арміі. Яны даведаліся, што ідзе вайна за беларускую рэспубліку, уцяклі ад бальшавікоў, хаваліся ў лясах. У іх была свая артылерыя, і яны хацелі прабіцца на Случчыну. Але прайсці праз фронт было немагчыма.

Случчакі, якіх гвалтам забіралі ў бальшавіцкую армію, не мелі матывацыі, каб змагацца супраць сваіх. Таму расейскія камандзіры сталі высылць супраць паўстанцаў кітайцаў і татараў, у якіх не было сентыментаў да мясцовых.

У слуцкіх паўстацаў быў свой штаб, была выведка, контрвыведка, быў вайсковы трыбунал, гаспадарчыя тылавыя службы, вайсковая школа, шпіталь. Баявая лінія фронта складала каля ад 45 да 60 км, а баявыя дзеяньні ішлі больш за месяц. Сёння прапагандысты маргіналізаваць тое паўстанне. Але архівы не гараць. Яшчэ пару год таму яны здымалі фільмы і раказвалі, як сяляне без самі, без прымусу, забяспечвалі паўстанцаў харчамі. А ў спецсховшчах захоўваюцца сотні тамоў па судовых справах супраць паўстанцаў. За імі палявалі ад 1920 да 1939 гадоў. Gloria Victis!

Беларусы - мірныя людзі, пакуль іх не пасадзяць на каня. У гісторыі такога мора. Сёння гадавіна Слуцкага збройнага чыну або Слуцкага паўстання, але па-сутнасці тады ў Беларусі адбывалася кароткая беларуска-савецкая вайна. Ад Гомеля да Бешанковіч беларусы выступалі супраць бальшавікоў. А пік адбыўся на Случчыне.

https://www.youtube.com/watch?v=tTbi0PNSj34

Гэта ўдзельнікі форуму вясковай моладзі ў Палацы Булгакаў у Жылічах (Кіраўскі раён). Чаму я звярнуў увагу на гэты здымак, дзе БРСМаўцы стаяць пад пазалочанымі карнізамі? Бо пазалоту на іх накладаў Алесь Пушкін. Ён удзельнічаў у аднаўленні палацу ў 2021 годзе. Менавіта там яго і арыштавалі. У той дзень, 30 сакавіка, я датэлефанаваўся Алесю. Ён быў акурат на рыштаваннях.

«Як нічога ніякага, працую, кладу золата ў палацы Ігнацыя Булгака. У мяне рукі ў золаце», — сказаў Алесь.

Недзе праз 2 гадзіны яго арыштуюць, а праз 2 гады заб’юць у турме. Гэтае золата на карнізах - яго апошні твор на свабодзе.

У кастрычніку 2022 года я пісаў, што з палком Каліноўскага найбольш баюся паўтарэння гісторыі. У 1979 годзе польскі рэпарцёр Мар’ян Брандыс напісаў апавяданне “Каралеўства Беларусь” на падставе сваіх дзяцячых успамінаў.

У 1920 годзе, калі ён быў дзіцем, да іх у кватэру ў Лодзі (цэнтральная Польшча) размеркавалі беларускага афіцэра Сцяпана Савіцкага з добраахвотніцкай дывізіі Булак-Балаховіча, саюзніка польскай арміі, якая прымала ўдзел у бітвах з бальшавікамі. Польшча абяцала беларусам стварыць уласную армію ў складзе польскай. Некаторы час сядзіба Беларускай вайсковай камісіі была акурат у Лодзі, дзе былі інтэрніраваныя беларускія салдаты. Там яны разлічвалі стварыць сваю армію.

І вось у кватэру Брандыса па размеркаванні трапляе Сцяпан і жыве там некаторы час. Вучыць хлопца беларускім словам, чытае вершы, расказвае пра Каралеўства Беларусь, за якое ён хутка паедзе змагацца. Да Сцяпана прыходзяць сябры, капітан Карпюк з сынам Алесем. Усе мараць пра сваё Каралеўства Беларусь. Калі бабуля аўтара грае на фартэпіяне, Сцяпан плача ад суму. На дзіцячай мапе, там дзе павінна быць радзіма, ён піша словы “Каралеўства Беларусь”. Але вельмі хутка ўсе яны знікаюць.

У 1921 Польшча і СССР дамовіліся ў Рызе аб падзеле Беларусі і беларускія падраздзяленні былі распушчаныя. Беларуская вайсковая камісія ў Лодзі перастала існаваць, а беларусам адмовілі ў стварэнні сваіх адзінак, каб змагацца за "Каралеўства Беларусь".

Сцяпана малады Мар’ян Брандыс ўжо больш ніколі не ўбачыў. А Карпюка з сынам апошні раз убачыў у 1931 годзе:

“Я якраз ішоў у радасным настроі з сімпатычнай дзяўчынай на танцы да сяброў, як яны раптам вынырнулі са снежнай завеі. Выглядалі яны ўжо не як людзі, а як два бясформенныя, пашарпаныя тулавы, забытыя Богам і гісторыяй. На гэты раз яны не зрабілі выгляду, што не пазналі мяне. Адным кароткім позіркам яны ахапілі мяне ўсяго, з маімі серабрыстымі пучкамі на пагонах, з дзёрзкімі шэйзерамі, якія віднеліся з-пад паліто, з маім радасным тварам і прыгожай дзяўчынай побач. У гэтым кароткім позірку было столькі варожасці і нянавісці, што голас затрымаўся ў горле, і я быў вымушаны апусціць вочы. Толькі тады я заўважыў іх ногі. Абутку на іх ужо не было. Іх ногі былі абматаныя анучамі, перавязанымі звычайнай тоўстай вяроўкай. Яны нічым не адрозніваліся ад знакамітых палескіх лапцяў, якія я бачыў падчас сваіх вайсковых вучэнняў на нагах сялян са Слонімшчыны, Ваўкавышчыны і Баранавіччыны».

Сёння як за дэтэктывам сачыў за навінамі пра нібыта ператрус у кватэры Агнешкі Рамашэўскай. Маўляў, мільённая карупцыя на Белсаце. Асабліва забаўна было, калі яна ў рэальным часе гэта абвяргала, седзячы ў той самай кватэры, а журналісты настойвалі на сваім, седзячы ў рэдакцыях. Так многім хочацца яе пасадзіць. Паколькі Рамашэўска больш не кіруе на Белсаце, то я магу казаць праўду. Яна мне нічога не зробіць: ані добрага, ані кепскага. Зрэшты, я і так не працую там восем год. А цяпер не працуе і яна. То бок, ані ўзяць на працу, ані тым больш звольніць, яна мяне не можа.

Памятаю дзень, калі мы пазнаёміліся. 2007 год. Знаёмы паляк папярэдзіў, што мне патэлефануе асоба з Польскай тэлевізіі, каб распытаць пару рэчаў пра беларусаў у Варшаве, нібыта ствараецца беларускі тэлеканал. Я тады працаваў на Польскім радыё, гэта практычна праз дарогу. Я падбег у кавярню TVP. За столікам сядзела Рамашэўска і яе паплечніца Бэата Красіцка (яе таксама нядаўна звольнілі з каналу). Мяне папрасілі параіць кандыдатаў на сакратарку-беларуску. Яшчэ нікога і нічога не было. Увесь канал тады сядзеў за тым столікам – тыя дзве жанчыны. Уявіце іх задачу, стварыць канал для іншай краіны з аўтарытарнай ўладай, з сеткай карэспандэнтаў унутры, без аніводнай акрэдытацыі, студыямі, на іншай мове (і зразумець, як важна, каб гэта была беларуская мова). Многіх супрацоўнікаў даводзілася вучыць дзе ў камеры аб’ектыў. Але ўсё ўдалося.

А колькі Белсат зрабіў для нацыянальнай культуры!!! Гістарычныя перадачы, канцэрты, дакументальныя фільмы. Творцы, якіх уласная дзяржава кінула, знайшлі там свой прытулак. Рамашэўску вечна дакаралі польскія нацыяналісты, што яна за польскія грошы развівае беларускі парадак дня.

Фармальна каналам кіравала полька, але беларусы маглі там рабіць усё, што хочуць. Праграмы і праекты? Прапануйце і рабіце. Ніхто нікому нічога не замінаў. Былі зацятыя крытыкі Белсату звонку. Іх запрашалі і прапаноўвалі рабіць. І ішлі ж людзі. Рамашэўска заўсёды слухала парадаў звонку, стварала Грамадскія рады, дзе вядомыя беларусы казалі заўвагі пра канал, прапановы. Усялякага бывала. Памятаю, як доктар навук рабіў прапановы па вопратцы для дзяўчат-вядучых і грыме.

За 10 год працы на канале я не ўзгадаю цэнзуры. Просьба была адна – не лезці ў польскую палітычную барацьбу, бо яна бязлітасная, а мы не можам сабе дазволіць стаць яе інструментам, бо ў нас іншыя задачы. І гэта было слушна. Бо на жаль, у Польшчы СМІ – частка ідэалагічнай вайны. Улады мяняліся, але з кожнай з іх было аднолькава няпроста. Трэба было шукаць агульную мову, пераконваць. Але Рамашэўскай 17 год удавалася. Дзякуючы свайму характару танкісткі яна прабівала кожны мур. Калі дзверы не адчыняліся рукой, яна выбівала іх нагамі. Усё дзеля сваёй каманды. І калі Рамашэўску хацелі прыбіраць на больш згаворлівага кіраўніка, каманда заўсёды яе адстойвала. Усе ведалі, што яе галоўны рухавік у працы – ідэя. Таму сёння, калі я чую пра нейкія падазрэнні ў карупцыі, я рагачу ўголас. Калі я чую, што яе позна звольнілі, бо яе нейкія не такія погляды, мне шкада гэтых прымітыўных людзей. На Белсаце працавалі ўсе: ад манархістаў да анархістаў.

За 10 год працы на Белсаце я выдатна зразумеў гэтую асобу. Былі і ў мяне канфлікты з ёй. І пасля сыходу з Белсату ў нас была ўзаемная крыўда. Але менавіта таму мае словы вартыя сёння больш. Вядома, яна рабіла ўсё гэта не адна, але каманду сабрала яна. А беларусы атрымалі моцны інструмент уплыву на сваё грамадства. Тыя, каму ўсё не так, алё! У вас вялікі выбар?

Апошнія некалькі год Белсат быў у выдатнейшай форме. Нягледзячы на ўсе перашкоды ў Беларусі, аўдыторыя каналу ўсё роўна была і ёсць там. Белстаўцы стварылі для Польшчы і самы паспяховы ў гісторыі сучаснай Польшчы расейскамоўны медыйны праект. Такога інструменту ўплыву на мільённую аўдыторыю расейцаў у палякаў не было ад часу нападаў на Маскву сотні гадоў таму. І ўсё гэта за мізэрныя грошы, якіх на Захадзе падобным каналам хапае на месяц (тут у год). Найлепшае, што маглі зрабіць польскія палітыкі для каналу – проста яго не чапаць. Але законы польскай палітыкі, на жаль, бязлітасныя. Таму, Белсат жыві!

«Гэта не да канца карэктна», — Дзікавіцкі пра прызначэньне Коўшык кіраўніцай «Белсату»

https://www.youtube.com/watch?v=Mvu5JXSQNUU&t=412s

Атрымаў ад дэпутата Палаты прадстаўнікоў індульгенцыю, каб звацца сапраўдным літвінам. Вядома, літвінамі маюць права звацца ўсе беларусы, бо яны былі часткай ВКЛ, але да такіх як я у Ігара Марзалюка асаблівае стаўленне. Я не проста літвін, а старалітвін.

Паглядзеў гадзінны выступ Ігара Аляксандравіча на Белта, прысвечаны міфам пра ВКЛ. Калі вам шкада гадзіны, пераказваю.

Міф N1: Літоўцы стварылі імперыю да Мажайска, а славяне былі ў ёй на падтанцоўках. Гэта міф у сучаснай Літве, але Марзалюк кажа, што нават літоўская акадэмічная навука яго не падтрымлівае.

Міф N2: Літоўцы – не літоўцы, а жмудзіны. А Літва насамрэч славянская, таму беларуская. Гэта міф папулярны сярод беларусаў, які распаўсюджваюць беларускія нацыяналісты.
Марзалюк лічыць, што Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае – гэта факт беларускай гістарычнай дзяржаўнасці.

Для яго ВКЛРіЖ – гэта форма ня толькі і ня столькі балцкай дзяржаўнасці, а ў першую чаргу беларускай дзяржаўнасці. Або русінскай, бо ў ВКЛ русінамі продкаў беларусаў і ўкраінцаў. Украінцы на гэтую дзяржаўнасць не прэтэндавалі. Міхайла Грушэўскі пісаў, што калі і бачыць славянскую дзяржаўнасць у ВКЛ, то ў першую чаргу беларускую спадчыну.

Першапачаткова Літва, як кажа гісторык, гэта балты і балцкая мова. На тэрыторыі сучаснай Беларусі балты жылі на Гарадзеншчыне і заходняй Меншчыне. Але адбывалася славянская экспансія на гэтую тэрыторыю. Так узнікалі гарады Горадня, Ваўкавыск, Наваградак. Славянская культура была вышэйшай за балцкую, балты плацілі даніну славянам.

Потым, у XIII ст., Літва пачала нападаць на славянскія землі. Але апрача нападаў быў і сімбіёз.
Вільню стварылі славяне, пра гэта сведчаць археалагічныя знаходкі. Калі ўзнікае Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае, то ядро ў яго было і славянскае, і балцкае. Але мяжа паступова перасоўвалася на карысць Беларусі. Беларуская мова пашыралася на Літву.

У XIV-XVI стст. Тэрмін Літва пачынае мяняцца. Літва – гэта заходняя Беларусь і Віленшчына. Руссю лічылі Віцебск і Магілёў. Але з цягам часу літвінамі пачалі называць усіх жыхароў ВКЛ. Нават на Смаленшчыны людзей называлі літвінамі, або яны самі сябе так называлі.

Літвіны, як кажа Марзалюк, гэта беларускамоўнае каталіцкае насельніцтва заходняй Беларусі, якое лічыць сябе палякамі. Бо яны былі паганцамі і пазней чым праваслаўныя русіны прынялі хрост, паводле лацінскага абраду. Марзалюк тлумачыць, што літоўцы і старалітвіны – не адно і тое ж. Старалітвіны – паланізаваная шляхта ВКЛ, якая памятала пра княства, але сваю будучыню без Польшчы не бачыла. Яны ўспрымалі Літву як частку будучай Польшчы і лічылі яе славянскай краінай. Марзалюк кажа, што ў міжваеннай Літве такіх людзей нацыяналісты ў Коўна называлі літоўцамі-рэнегатамі.

Марзалюк цытуе ўспаміны Люцыяна Жэлігоўскага, якія ён напісаў у Лондане падчас ІІ сусветнай вайны. У іх ініцыятар Сярэдняй Літвы піша, што спадчына Літвы належыць двум культурам – беларускай і польскай. Але Марзалюк усё ж заўважае, што ВКЛ – гэта супольная спадчына нас усіх. І Літвы, і Беларусі.

Тэрытарыяльных прэтэнзій да сучаснай Літвы Марзалюк не мае. Але і мірыцца з заявамі, што беларусы не маюць дачынення ані да ВКЛ, ані да Вільні, ён не збіраецца.

Беларусы ніколі ў гісторыі не хацелі ваяваць за Беларусь, таму ў нас усё так кепска. Ёсць такі выраз. З нагоды Дня незалежнасці Латвіі (Dievs, svētī Latviju) я проста з цікаўнасці глянуў, як змагаліся латышы. І гэта пацьвярджае тэзіс, як шмат у гісторыі вырашаюць выпадковасці, на якія бенефіцыяр гэтай гісторыі меў не такі вялікі ўплыў. (і ў гэтым няма трагедыі).

Незалежнасць Латвіі ўрад Карліса Улманіса абвясціў тады, калі краіна была пад нямецкім кантролем, у 1918 годзе. Але адразу пасля гэтага пачаўся наступ бальшавікоў на Латвію. Улманіс разам з немцамі абвясцілі мабілізацыю, каб бараніцца ад чырвоных. Але жадаючых латышоў было ня шмат, гэта былі сотні людзей. Касцяк складалі немцы (мясцовыя і салдаты, якія сюды трапілі падчас І сусветнай). Улманіс абяцаў ім пашпарты і зямлю.

У бальшавіцкай жа латыскай арміі, якая хацела стварыць бальшавіцкую Латвію, 80% салдат былі латышамі. Яны ішлі туды дзеля таго, каб атрымаць зямлю, якая была ў вялікай ступені ў руках немцаў. Немцы былі нацыянальна меншасцю ў Латвіі, складалі каля 10%, але былі буйнымі землеўласнікамі.

Немцы баяліся, што Улманіс іх кіне, таму ўчынілі путч, і разагналі яго ўрад. Улманіс жа са сваёй камандай уцёк у Ліепае і быў вымушаны чатыры месяцы правесці на караблі “Саратаў”. Ён то стаяў у порце Ліепаі, то плаваў па моры. Судна ахоўвалі французскія і ангельская жаўнеры. Латвію ўрад не кантраляваў. Немцы прызначылі больш лаяльны сабе.

Бальшавікі ў гэты час паспяхова занялі Рыгу і ў выніку ўсю амаль краіну. Дарэчы, падчас захопу Рыгі 4 латыскія роты, лаяльныя Улманісу, перайшлі на бок бальшавікоў. І магчыма б у бальшавікоў і атрымалася збудаваць чырвоную Латвію. Але… яны заняліся ўлюбёнай справай – тэрорам, барацьбой з рэлігіяй. І замест таго, каб раздаваць зямлю жаўнерам, якія паспяхова занялі Латвію, бальшавіцкі ўрад Латвіі пачаў рабіць там саўгасы/калгасы. Салдаты расчаравіліся і чырвонае войска дэмаралізавалася.

Немцы тым часам перлі і пачалі перамагаць бальшавікоў. Менавіта немцы, бо латышоў там быў мізэр. Улманіс хоць і плаваў на караблі, але здолеў дамовіцца з эстонцамі, што ўзамен за перадачу Эстоніі 12 памежных “сельсаветаў”, эстонцы створаць латыскую вайсковую адзінку, якая пойдзе на бальшавікоў з Поўначы. Запісалася 600 эстонскіх латышоў. Як бы там ні было з лічбамі, армія Латвіі, складзеная пераважна з немцаў, усё ж перамагла бальшавікоў. Улманіс не сядзеў на караблі склаўшы рукі. Ён вёў перамовы з прадстаўнікамі Антанты і тыя паспрыялі ягонаму вяртанню ў Рыгу, ціснучы на немцаў. У выніку латышоў на полю бою падтрымалі палякі (12 тысяч палякаў і 8 тысяч латышоў). Яны прымусілі расейцаў прызнаць Латвію ў жніўні 1920 году.

Дзяржава сталася фактам. І хоць праз 20 год бальшавікі ізноў яе акупуюць, гэтых двух дзясяткаў год хапіла, каб у нацыі стварыўся моцны стрыжань. Хоць латышы ў баявым змаганні не складалі большасці ў сваёй арміі, але яны таленавіта выкарысталі акно магчымасцяў. Яно ў іх, праўда, было крыху шырэйшае.

Мяне з інтэрвію Святланы Алексіевіч Насце Роўдзе тры дні не адпускае адна фраза. Яна пра тое, што з намі робіць дыктатура, але не ў сэнсе пакутаў рэпрэсаваных і слёз іх сем’яў. Гэта мы ведаем.

"Што такое дыктатура? Яна ўвесь час нас прызямляе, робіць нас глупейшымі, чым мы ёсць, не дае нам развівацца. Бо мы абмяркоўваем вар’яцтва, якое нараджаецца ў іх галовах. Лёгка трапіць у адчай ад усяго гэтага". - кажа пісьменніца.

Унутраная эміграцыя таленавітых і актыўных людзей унутры Беларусі стала адной з формаў перажыць гэты цёмны час. Любая іх актыўнасць - гэта пагроза. Іх за гэта нельга асуджаць, бо зараз галоўнае выжыць.

Вядома, нешта і адбываецца. І публічна, і падпольна. Запісваюцца тык-токі, пішуцца нешматлікія кнігі, людзі разам спяваюць і вандруюць. Пэўна робіцца тое, што магчыма. Але агулам людзі культуры, навукі, мастацтва вымушаныя жыць у творчым падполлі. Гэта катастрофа для краіны. Зачыненыя тэмы для даследаванняў, адсутнасць пляцовак для сустрэч, закрыццё СМІ, якія часта давалі людзям трыбуну і імпульс. Колькі цікавых з’яў мы страцілі за гэты час, якія б маглі ўзбагаціць краіну. Ліквідацыя 1700 арганізацый, якія рабілі тое, за што нам падабалася Беларусь у апошнія гады. Наступствы яшчэ будуць жахлівыя.

Нават за мяжой людзі баяцца лішні раз публічна паказацца. Актыўная маленькая меншасць. Як журналіст я канстатую, што 80% запрошаных гасцей у эфір ці для тэкстаў, якія маглі б пашыраць гарызонты аўдыторыі, адмаўляюцца ад удзелу. Бо ў Беларусі сваякі. Я нікога не асуджаю, але гэта катастрофа. Застаецца бясконца гаварыць пра вар’яцтвы дыктатуры. І аўдыторыю ў прынцыпе мала што цікавіць, а тым больш аўдыторыю ўнутры не цікавяць вар’яцтвы дыктатуры, бо яны штодня навокал. А часам заціўленне можа скончыцца крымінальнай справай. Усё гэта запавольвае навуковыя адкрыцці, дыскусіі на важныя тэмы, тармозіць з’яўленне цікавых высноваў. А вельмі часта робіць немагчымым публічнае нараджэнне новых талентаў. Гэта гуманітарная катастрофа, маштабы якой мы пакуль не ўяўляем.

Нават ва Ўкраіне ў стане вайны ўсё ў разы лепш, бо за імі дзяржава. А ў нас дзяржава гэта і ёсць той, хто абвясціў вайну людзям. Таму адважныя і актыўныя беларусы цяпер на вагу золата. Як унутры, так і за мяжой. Алексіевіч раіць, што каб не трапіць у адчай, трэба займацца цікавай справай. Упэўнены, што многія гэта вельмі паспяхова робяць. Нават ведаю. Але праблема ў тым, што каб яны сталі здабыткам супольнасці, пра іх трэба казаць. А калі пра іх казаць публічна, гэта значыць - ім канец. Хто можа, калі гэта бяспечныя тэмы - стварайце тык-токі, старонкі, ютуб-каналы, блогі. Я сёння трапіў на ютуб-канал - "Реки и озера Беларуси". Пра Дняпро, Сож, Прыпяць, на якіх я ніколі не быў. Заліп амаль на 2 гадзіны ў харастве, замест таго, каб думаць пра дыктатуру. Дзякуй, добры чалавек.

Зацікавіўся я тут узроўнем палярызацыі паміж дэмакратамі і рэспубліканцамі ў ЗША. Знайшоў цэлае даследаванне (Нэйтан Калмоэ і Ліліяна Мэйсан).

Прыхільнікам абедзьвюх партый задалі пытанне: "Ці лічыце вы, што для нашай краіны было б лепш, каб вялікая колькасць прыхільнікаў супрацьлеглай партыі проста памерла?"

З гэтым пагадзіліся 20% дэмакратаў і 16% рэспубліканцаў.

"Ці згодныя вы з тым, што прыхільнікі супрацьлеглай партыі паводзяць сябе як жывёлы і ім не хапае чалавечых рысаў, каб лічыць іх людзьмі?"

З гэтым пагадзілася па 20% прыхільнікаў абедзьвюх партый.

"Калі б ваша партыя прайграла выбары, то ці было б гэта падставай для насілля?"

З гэтым пагадзілася 18% дэмакратаў і 13% рэспубліканцаў.

Падобнае даследаванне шмат гадоў робіць Pew Research.

У 1994 годзе 21% рэспубліканцаў негатыўна ставіліся да дэмакратаў. У 2022 годзе - 62%.

У дэмакратаў адносна рэспубліканцаў гэты паказнік вырас з 17% да 54%.

72% рэспубліканцаў і 63% дэмакратаў лічыць сваіх апанентаў амаральнымі людзьмі. У 2016 годзе так лічыла менш за 50% рэспубліканцаў і трошкі больш за 30% дэмакратаў.

Вялікая частка прыхільнікаў дзьвюх партый ходзяць у розныя крамы, глядзяць розныя тэлеканалы, не хочуць мець кантактаў са сваякамі з іншымі поглядамі, жыць з апанентамі па-суседству і тым больш ствараць сем’і. Прынамсі ў 2011 годзе па 52% прыхільнікаў абедзьвюх партый заяўлялі, што не жадаюць пабірацца шлюбам з палітычнымі апанентамі.

У 2010 годзе палова рэспубліканцаў і траціна дэмакратаў казалі, што былі б вельмі няшчасныя, калі б іх дзіця вырашыла пабрацца шлюбам з прыхільнікам іншай партыі. У 1960 годзе супернікаў такіх шлюбаў у абедзьвюх партый было па 5%.

Амерыканскія выбары скончыліся. Давайце пагаворым пра "беларускія выбары" і шасцёрку Лукашэнкі

https://youtu.be/VfxdhAdkW7g?si=OfmlQIRq-U2TyuYp

Але ж я разява, праміргаў такі шыкоўны сігнал з кніжкі Мілаша. Вось ён піша пра Вільню свайго дзяцінства, пра пачатак працы Гарадскога кінатэатра, ужо пасля таго як горад далучыла да сябе Польшча.

"Барацьба за месцы адбывалася па-дзікунску. Самымі жаданымі былі месцы на галерэі, побач з балюстрадай. Яны давалі магчымасць глядзець на лысіну музыканта зверху і даваць яму дасціпныя падказкі. Нярэдка ў поўнай цішыні быў чутны дыялог: (і тут Мілаш пераходзіць на беларускую) - Антук! - А. - Плюнь. - Ня плюну".

Усяго 3,5 словы па-беларуску. Але што яны даюць? Паказваюць, што ў памяці Мілаша выпадковыя віленчукі сто год таму размаўлялі па-беларуску. І для яго гэта было настолькі натуральна, што ён не лічыў нават патрэбным тлумачыць гэты момант чытачу.

2/2

– казаў сын. Я пярэчыў сыну Фарботкі, пры чым тут 30-ыя? Ён у 1919 ствараў Беларускі тэатар у Менску, сябраваў з Купалам, ваша маці, а яго жонка, дачка беларускага паэта Альбэрта Паўловіча. – Не, не, тата быў польскім патрыётам, і пасля пераезду з Менска ў Вільню ў 1920-ым, адрынуў беларускасць - працягваў сын. Але і адзіны нашчадак Фарботкі выпадкова даў неасцярожны сігнал як той Грамыка з “Лявоніхай”. Расказваючы, што засталося ад калекцыі бацькі, ён загадаў пра падпісаную яму кімсці “Гісторыю беларускай літаратуры” Максіма Гарэцкага з пячаткай нейкага Беларускага дапаможнага камітэту ў Вільні часоў нямецкай акупацыі, недзе 1942 год. Язэп Фарботка сапраўды 1930-ыя хаваў сваю беларускасць у шафе, тусаваўся з польскай супольнасцю, бо беларускасць была як стыгма і цягнула ў бездань. Але дзякуючы той кніжы Гарэцкага мы ведаем, што не ўсё так проста і ўсёй праўды мы не ведаем.

Зрэшты, пісаў я калісьці артыкул пра дзеяча даваеннай Беларускай хрысціянскай дэмакратыі Мікалая Дварэцкага. Пасля вайны ён жыў каля Гданьска, жыў як паляк. І толькі паміраючы, літаральна за хвіліны да смерці, паклікаў дачку і сказаў ёй, што ён беларус. Дзеці толькі пасля даведаліся, кім быў іх бацька і чаму хаваў беларускасць. Бо за такую нацдэмаўшчыну ў сацыялістычнай ПНР маглі абвесціць беларускім нацыяналістам і зламаць жыццё. А мінімум – зрабіць “стукачом”, узамен за “спакойнае жыццё”. Дзеці памяталі як да бацькі прыяжджалі сябры, як яны выпівалі і пасля хадзілі на доўга ў лес, нібыты дзеля таго, каб іх ніхто не чуў. І дзеці ўзгадалі, што гэта адбывалася штого у другой палове сакавіка. Прывітанне, 25 сакавіка. Такіх гісторый я ведаю мора. У выпадку з Дварэцкім сын пасля смерці бацькі пачаў вучыць беларускую, а яму было ўжо за 50. Знайшоў бацькавыя вершы на беларускай і выдаў іх кнігай.

Нічога падобнага з Мілашам не было. Ніякіх схаваных сігналаў пра яго беларускасць я не знайшоў. Ня варта яго цягнуць і ў спаланізаваныя беларусы. Беларусам называў Мілаша Ежы Гедройць, але гэта быў звычайны тролінг, каб высмяяць яго недахопы. І беларусы тут для Гедройця выступалі сінонінам мілашаўскіх “недахопаў”, сярод якіх павольнасць. А вось гэта акурат ужо закадаваны сігнал ад Гедройця і камплімент беларусам. Бо шчырасць Мілаша ў гэтай кнізе, яго мудрасць, тонкая адчувальнасць і адсутнасць жадання ляпіць з сябе таго, кім ён не ёсць, вельмі каштоўныя чалавечыя рысы.

Дачытаў “Родную Еўропу” Чэслава Мілаша. Я вельмі люблю чытаць успаміны ўраджэнцаў нашых земляў або памежжа (Мілаш на ім гадаваўся), якія абралі сабе не беларускую ідэнтычнасць, а польскую або расейскую. Я чытаю іх як сканер, у пошуках схаваных знакаў, якія яны выпадкова пакінулі сваім беларускім чытачам. І амаль заўсёды знаходжу.

Некалькі гадоў таму я прачытаў два тамы ўспамінаў Андрэя Грамыкі, былога міністра замежных справаў СССР, ураджэнца Гомельшчыны. Кніга проста стэрыльная ад любой згадкі пра беларускасць. Але Грамыка ўсё ж лажануўся. У адным месцы ён апісваў, што жыхары яго вёскі танчылі пад “Левониху”. І адразу ўсё зразумела, Андрэйка. Здаў сябе як шклотару. У тую хвіліну я рагатаў як Мефістофель.

Пад гэтым кутом ва ўспамінах Мілаша згадак пра Беларусь каля дзесятка. Але іх тон яскрава сведчыць, што ў нобелеўскім лаўрэаце не было нічога беларускага. Для яго гэтыя людзі і гэтая культура былі чужыя (хаця ён ведаў беларускую). Ставіўся ён да беларусаў як да лузераў гісторыі. Але нідзе я не адчуў, каб ён ім спачуваў ці прызнаваў суб’ектнасць. Вот, боўтаюцца пад нагамі, неяк так. На мінулым тыдні я даваў у Фб шырокую цытату пра гэта. І я веру, што Мілаш піша гэта шчыра. Гэта мы сёння, пасля беларускай школы, прачытаўшы десяткі кніг па тэме, сотні гадзінаў на ютубе пра гісторыю, бачым усё інакш, уласнай оптыкай. Але тады ўсё выглядала інакш.

Гадоў больш як 25 таму, калі я быў яшчэ вучнем налібацкай школы, то хадзіў да старых налібачан паслухаць іх аповеды пра мінулае. Самая вялікая ўдача была ў амаль 100-гадовай бабы Ганны. Яна размаўляла на чысцюткай беларускай, нібыта з твораў Коласа. Але калі я спытаў, на якой мове размаўлялі налібачане 100 год таму, то яна адказала: - На гэтай во, што мы і цяперака з табой гаворым, польскай тут ніхто не гаварыў. – Па-беларуску? – удакладніў я. – Можа. Мо гэта яна цяпер завецца беларускай, мы ўперад (раней) так яе не называлі. Казалі, што гэта простая мова. – кажа баба Ганна. Я тады не мог паверыць, што такое можа быць. Ты ўсё жыццё жывеш у гэтай краіне і не ведаеш, як называецца мова, на якой ты размаўляеш. А гэта быў канец 90-х. Таму не верыць Мілашу ў 30-ыя ў мяне няма падстаў.

Праўда аднойчы Мілаш мяне здзівіў, калі апісваў паланізацыю літоўцаў і ролю ў гэтым беларусаў. Цытую:

“Літоўскі этнічны элемент у ходзе гісторыі сціскаўся. У адрозненні ад арыстакратыі, якая прыняла польскую шляхецкую культуру, літоўскія сяляне не паланізаваліся. Іх дэнацыяналізацыя адбывалася на двух узроўнях: з усходу і поўдня літоўскія тэрыторыі падгрызалі беларусы, так як мора часам паглынае зямлю. І толькі пасля таго як насельніцтва прыняло славянскую мову, жыхары вёсак зведвалі польскі ўплыў”, - піша Мілаш.

Іншым разам ён расказвае як працаваў на Польскім радыё ў Вільні, 1930-ыя. Мілаш і яго начальнік давалі ў эфір выступы беларускіх хораў. Гэта вельмі не падабалася польскім нацыяналістам і яны страчылі даносы ў каталіцкім часопісе “Rycerz Niepokolanej”. І тут Мілаш ізноў піша пра беларусаў: “Беларускія песні – гэта адзін з самых самых шчымлівых дакументаў фальклору ў Еўропе, але нават так нельга тады было раскрываць, што беларусы ўвогуле існуюць”, - піша Мілаш.

У тых людзей, хто абраў беларускую свядомасць, мусіла быць вельмі моцная матывацыя. Мачыма ў гэтым касмічным узроўні іх апантанасці і ёсць сакрэт таго, што беларусы выжылі як нацыя. Гэта нешта з шэрагу натуральнага адбору, бо беларушчына, як вядома, не для слабакоў. Хаця бывалі розныя.

Мой адвясковец Язэп Фарботка нарадзіўся ў 1893 годзе. Ён пісаў па-беларуску вершы, збіраў беларускі фальклор, ездзіў з дэлегацыяй БНР у Кіеў, разам з Янам Булгакам стварыў “Віленскі фотаклуб”, перакладаў на беларускую “Пана Тадэвуша”. Але ягоны сын, які памёр 2 гады таму ў Лодзі ва ўзросце пад 90 год, не мог і не хацеў верыць, што бацька быў беларусам. Пра ўсё гэта ён казаў мне асабіста: - Ды не, гэта проста быў кароткі эпізод у студэнцкія часы. Тата быў палякам. Проста калі ў 30-ыя ў Віленскім універсітэце была нейкая антыбеларуская кампанія польскіх нацыяналістаў, ён заступаўся за беларусаў і запісаўся ў дакументах беларусам, каб падтрымаць.

«Вільня — наша», а «Беласток — беларускі горад»

Гэтыя выразы апошнія некалькі год можна ўсё часцей гучаць ад атачэння Лукашэнкі. Адкуль у іх раптам такая настальгія і што за гэтым стаіць?

Аналізую 👉 https://www.youtube.com/watch?v=C-ZqLnwgXvk

Са здзіўленнем слухаў словы Рыгора Астапені ў "ТОКу" аб тым, што яму не вельмі падабаюцца спробы неяк уплываць на беларусаў у плане беларусізацыі. Наколькі я зразумеў, Рыгору не падабаецца ўплыў зверху, неяк арганізавана. Маўляў, усё вырашыцца неяк само, калі будуць роўныя ўмовы. Сказаў ён літаральна наступнае:

"Беларусы нармальныя. Не трэба з беларусамі рабіць нейкія працэсы, адраджаць, перавучваць. Працэс развіцця - гэта і ёсць працэс нацыябудаўніцтва. Трэба даць людзям свабоду, магчымаць зарабляць грошы. Гэта тое, пра што казаў Бабарыка. А свядомасць сфармуецца сама. Яна і зараз фармуецца. Калі будуць створаныя адпаведныя ўмовы, калі беларуская мова будзе адкрыта канкураваць з расейскай, тады і з’явіцца больш беларускамоўных прадуктаў. Мы ўжо перараслі той момант, калі думалі, што Беларусь будзе беларускамоўнай. Я думаю, што ўжо досыць відавочна, што не". - кажа Рыгор, якога я вельмі шаную, але з якім тут не згодны.

Я не веру, што свядомасць фармуецца сама. Гэта заўсёды адбываецца ў кантэксце, які фармуецца ўладамі, смі, элітамі, абставінамі або выпадковасцямі. Але часцей акурат арганізавана, дзяржавай. Гэта садкі, школа, універсітэт. І калі нашым бацькам талдычылі, што яны савецкія людзі, то многія ў гэта паверылі і прынялі такую свядомасць. Яны ж не самі яе абралі, хаця некаторыя могуць так думаць. Калі сёння большасць беларусаў лічаць асноўным сябрам Расею, то гэта не таму, што яны дайшлі да гэтага глыбокім аналізам, а таму, што інфармацыйны ўплыў самой Расеі і прапаганды Лукашэнкі прывялі іх да такой высновы.

Амаль уся Беларусь размаўляе па-расейску не таму, што яна так вырашыла. Гэта вырашылі за іх у Маскве, а мясцовыя рэнегаты зрабілі ўсё, каб іх перавучыць. Падыход, што "рынак усё адрэгулюе", або што сітуацыя свабоднага выбару ўсё вырашыць, на маю думку заганны. Бо гэты вакуум, які ўтворыцца, імгненна запоўняць больш падрыхтаваныя цэнтры ўплыву. Калі няма моцнай эліты, якая спрабуе ўплываць на сваё грамадства, улады, якая імкнецца да таго, каб свядомасць гэтага народу захавалася, то і свабода нічога не дасць.

Тая ж Расея або яе "агенты ўплыву" будуць у гэтай свабодзе рэалізоўваць свае інтарэсы. І я перакананы, што ў іх атрымаецца лепш. Менавіта таму ў будучыні трэба проста адключыць расейскія каналы. Калі няма літоўскіх, ці польскіх, то не павінна быць і расейскіх.

Калі б ніхто на беларускіх землях не займаўся адраджэннем у пачатку XX стагоддзя (па-сутнасці стварэннем), то не было б праз 20 год ніякіх беларускіх партый, арганізацый, суполак і ў выніку дзяржавы. Хай сабе васальнай, але арганізаванай адзінкі пад назвай Беларусь. Як казаў святы Тамаш Аквінскі, калі нешта круціцца, то значыць, што нехта гэта крутанаў. Падазраю, што беларускамоўная Беларусь - гэта ілюзія, прынамсі пры нашым жыцці. Але, каб беларусам не знікнуць, мэту трэба ставіць менавіта такую. Немагчыма з калыскі стаць за плуг. Так, гэта працэс, як кажа Рыгор. Але важна, хто на яго ўплывае. Калі пусціць справы на самацёк, то гарантую, што гэтым працэсам будзе кіраваць нехта іншы. Як казаў Адам Глобус, гэта як бокс на рынгу. Або ты, або цябе.

У гэтым ёсць глыбокі сэнс

https://youtu.be/fV7eknGUFhM?si=Y0RF0J5oFdyHO--u

2/2

Зразумела, ёсць у яе тэксце і пра пратэсты, як краіна змянілася пасля 2020 году, пра небяспеку ехаць туды палякам цяпер. Сканчвае полька пазітыўна:

“Я ўсім сэрцам падтрымліваю барацьбу беларусаў за іх свабодную ад дыктатуры Айчыну, якая пойдзе на Захад. Калі гэты момант надыйдзе, варта пачаць вандраваць у гэтую неадкрытую дагэтуль краіну. Гарантую, што яна вас пазітыўна ўразіць”. – так заканчваецца артыкул Барбары.

Гэта таксама класіка. Усім маім знаёмымы палякам, які калісьці пераадолелі свой страх і наважыліся паехаць у Беларусь, яна вельмі моцна спадабалася. Іх стэрэатыпы цярпелі фіяска. Турыст амаль не ў стане адчуць аўтарытарызм, бо гэту штодзённасць адчуваюць тыя, хто там жыве, працуе, гадуе дзяцей. Але парадокс. Пры ўсіх відавочных праблемах і драматызме, у беларусаў ёсць сіла, энэргія, пасіянарнасць. Нават у непрыязнай сістэме ім удаецца ствараць рэальнасць, пра якую паўстаюць падобныя тэксты. А яны ад гасцей Беларусі практычна заўсёды такія. Краіна іх не адштурхоўвае (у адрозненні ад дзяржавы). Можа сакрэт сапраўды ў тым, што для беларуса галоўнае ў ідэнтычнасці – быць “адсюль”.

1/2

Полька раскусіла таямніцу беларускай свядомасці. Пазаўчора ў газеце “Rzeczpospolita” выйшаў артыкул польскай рэжысёркі Барбары Налэнч-Нянеўскай. Яна там піша: “Беларусы ідэнтыфікуюцца з тым, што адбылося на іх зямлі. Самае важнае ў іх самасвядомасці – гэта быць “адсюль”. Таму Чэслаў Немэн – беларускі спявак”. Далей цікавей, хаця кагосьці захапленне полькі Беларуссю можа абурыць (хутчэй беларусаў).

Важны нюанс. Барбара ўваходзіць у кансерватыўны польскі аналітычны цэнтар “Ягелонскі клуб”, займаецца там праектам “Rzeczpospolita nie tylko polska”, які расказвае пра народы, што былі некалі часткай Рэчы Паспалітай. У Барбары ёсць і асабістая матывацыя. Яе бабуля ў 1920-ыя нарадзілася на беларускім Палессі. І вось тут пачынаецца самае цікавае.

Бабуля апынулася ў Польшчы пасля вайны. Барбара піша, што бабуля была польскай патрыёткай, хадзіла ў касцёл. Якім жа было здзіўленне Барбары, калі яна пачала ездзіць у Беларусь да бабуліных сёстраў (бабуля памерла ў 1997) і адкрыла, што ўсе яе сваякі лічаць сябе беларусамі. Здзівілася не толькі яна, але і сёстры бабулі. Яны расказалі, што яны лічылі сябе беларусамі і да вайны, а іх бабуля не магла быць каталічкай, бо ў вёсцы, дзе яна вырасла, была толькі праваслаўная царква. Усе сваякі – праваслаўныя. І калі Барбара сказала, што бабуля лічыла сябе полькай, то сёстры моцна здзівіліся.

Гэта класіка. Калісьці я апісваў гісторыю налібачан, якія ў 1990-я паляцелі ў Нью-Ёрк да сваякоў, продкі якіх выехалі ў Амерыку яшчэ да І сусветнай вайны. Сустрэўшыся ў аэропорце, налібачане спрабавалі вітацца і размаўляць па-польску. І якое ж было іх здзіўленне, калі амерыканская сям’я гаварыла на беларускай мове. Яны не лічылі сябе палякамі, бо прапусцілі перыяд ад 1921 да 1939 гадоў. Яны казалі, што лічаць сябе беларусамі. А гэта ж адна сям’я, з адной мясцовасці. Але ў іх быў розны гістарычны досвед.

Вернемся да гісторыі Барбары. Упершыню яна пабывала ў Беларусі ў 2000 годзе. Уражанні былі тыповыя для турысткі з Польшчы: бедна, сціпла, але чыста і парадак. Праз год тое самае - нікому не патрэбныя замкі, палацы, усё нішчыцца, гніе. Апошні раз Барбара паехала ў Беларусь ў 2019 годзе і ўражанні былі іншыя.

“Перад паездкай я шмат чытала, што беларусы будуюць сваю ідэнтычнасць на гісторыі ВКЛ і Рэчы Паспалітай. У 2019 годзе я пераканалася ў гэтым асабіста. Замак у Нясвіжы быў прыгожа адоўлены, з усім унутраным багаццем і паркам. У краме з сувенірамі можна купіць славуты Слуцкі пояс. Гэта самы дарагі сувенір. Тое самае ў Міры. Паехалі мы і ў Залессе Агінскіх. Калісці яго “Паланэз” быў абавязковым творам на цырымоніях заканчэння ліцэяў у Польшчы. Гэта змянілася ў 1999 годзе. А беларусы вельмі любяць гэты твор. У 1991 ён быў сярод кандыдатаў на гімн. У музеі адбываюцца балы, канцэрты. Музей выдаў прыгажэзны альбом. Узровень клопату пра памяць аб кампазітары і дыпламаце робіць уражанне”, - піша Барбара. І працягвае:

“Беларускі кампазітар гэта і Манюшка. Беларускі нацыянальны герой – Касцюшка. Беларускі паэт – Адам Міцкевіч, а беларускі спявак – Чэслаў Немэн. Беларусы ідэнтыфікуюцца з тым, што адбылося на іх зямлі. Самая важнае ў ідэнтычнасці беларусаў – гэта быць тутэйшым”. – піша аўтарка.

Яна заўважае, што замкі, палацы, музеі – гэта ўсё робіцца за дзяржаўныя сродкі. Барбара лічыць, што прычына ўсяго гэтага ў тым, што Лукашэнка некаторы час таму хацеў паказаць Пуціну сваю адметнасць: “Ён выкарыстоўваў наратыў, што ў Беларусі ёсць свая гісторыя і еўрапейская ідэнтычнасць. І апеляванне ў бок ВКЛ і Рэчы Паспалітай былі часткай гэтага”.

Апошняе падарожжа відавочна ўразіла Барбару. Яна апісвае Беларусь як краіну з прыгожай дзікай прыродай. Зразумела, чаму бабуля апошнія гады жыцця гаварыла толькі пра Палессе і вельмі сумавала па Радзіме. Барбара адзначае натуральнасць сельскай гаспадаркай у Беларусі, развітую агратурыстыку. Спадабаўся ёй Менск, які яна пабачыла дынамічным горадам, з цікавымі рэстаранамі і высокаякаснымі гатэлямі, месцамі для моладзі. “Беларусь у стане вас здзівіць” – піша аўтарка.

Улады сёння палохаюць антыбеларускай палітыкай у Заходняй Беларусі пры паляках. Але парадкі там вельмі падобныя на цяперашнія ў Беларусі.

У Заходняй Беларусі за бчб-сцяг давалі штраф або цягнулі ў кутузку. Там ліквідавалі Таварыства беларускай школы, як і ў Беларусі ў 2021. Беларускай прэсы пры паляках выходзіла больш, чым у Беларусі цяпер.

У Заходняй Беларусі пераследавалі нацменшасці, тое самае цяпер і ў Рэспубліцы Беларусь. Зачыняюць іх грамадскія арганізацыі. Палітвязняў у РБ цяпер у 10 разоў больш, чым прайшло ўсіх беларусаў праз лагер у Бярозе Картузскай за 9 год.

Але розніца ў тым, што 100 гадоў таму беларусы пакутавалі хоць і на сваёй зямлі, але ў чужой дзяржаве. Гэта было ў Польшчы, краіне, якую палякі будавалі для сябе. А сёння беларусаў пераследуюць на радзіме. І іншай краіны, чым Беларусь, дзе беларуса могуць пасадзіць у турму за сцяг пад якім Максім Танк змагаўся за аб’яднанне, проста няма. І ад гэтага абсурду беларусы ўцякаюць у Польшчу.

https://www.youtube.com/watch?v=VyURNG2_MoM

Паренёк из Москвы решил рассказать историю Беларуси и... у него получилось

Хлопец з Расеі прыдумаў беларускім сезон свайго гістарычнага падкасту пра XX стагоддзе. Гэта адзін з самых папулярных падкастаў у Расеі. Зроблены ён для расейскай аўдыторыі. Але я наўмысна праслухаў усё з вялікай цікаўнасцю, каб пазней пакрытыкаваць і паздзекавацца. Але беларускі сезон падкасту "Закат імпэрыі" атрымаўся вельмі прыстойным. Асноўная адметнасць - ён без імперскай оптыкі. А як так выйшла і ці бамбіць ад яго расейцаў? Аўтар расказаў у інтэрвію.

https://youtu.be/NHIIYQupmzc

На сустрэчы са студэнтамі ў Віцебску Лукашэнка не толькі не хаваў, што ўсё гэта пастаноўка (ён прагаварыўся, што ўсе пытанні атрымаў загадзя), але на некаторыя адказваў нават да таго, як іх паспелі задаць. Зрэшты, пытанні былі трэшам з трэшу.

https://youtu.be/-wZBnfMSpEg?si=Qq0wU9ODoxc5bJ9A

Пакуль расейскія войскі здаюць Курскую вобласць Украіне, беларуская армія эфектыўна бароніць Маскву і Калінінград ад NATO ў ўаходняга напрамку. Ну глядзіце самі. Баі ў Курскай вобласці ёсць. А ваяваць з беларускімі салдатамі натаўцы баяцца, таму баёў за Маскву няма. Таму самі ацэньвайце, хто больш эфектыўны. Усё гэта я пачуў на праўладных каналах. Паглядзеў, каб вы не мусілі і сціснуў у 8-хвіліннае відэа.

Глядзіце https://youtu.be/rRL0Zmai1hc?si=ftfGc3n2jVc8J7Du

Лукашэнка можа штодзённа загадваць жаданні. Вакол яго - тры грацыі. І ўсе Наталлі.

https://youtu.be/JhZDcrboU_g?si=ULCfcOnS7Xuf4KW7

2/2

І міжваенны час, і ваенны, і сталінізм, усе гады саўка, я не лічу лепшымі чым сённяшнюю эпоху. Пачуццё бяспекі не тое, згадзіцеся. Ды і камфорт. Беззямелле, хаты з глінаю замест падлогі, пяць лыжак заціркі на сям’ю, высокая смяротнасць немаўлят, увогуле адсутнасць нармальнай медыцыны. Аўтарытарызмы, таталітарызмы, канцлагеры, тэрор, рэпрэсіі, калектывізацыя, “халодная вайна”. Немагчыма нічога ўбачыць, нікуды паехаць, нуль мабільнасці. Дагэтуль памятаю, якой праблемай было для маёй бабулі трапіць раз на год да сваёй маці ў вёску за 25 км. Аўтобусу прамога няма, машыны няма, дзед ужо памёр (у яго хоць быў конь), машыны не дапросішся. А як у кагосьці дапросішся, то пасля будзеш палову восені адпрацоўваць у яго на полі, памагаючы капаць бульбу ці яшчэ нешта.

90-ыя сталі былі прарывам, свабоды стала навалам, але калі б мне прапанавалі туды вярнуцца, то ні за якія грошы б не жадаў.
Сёння мы можам выбіраць як жыць, з кім жыць і ўсё часцей – як доўга жыць. Прывілеі, даступныя раней купцы людзей, сталі сёння больш даступнымі. Найбольш у гісторыі. Мы ў стане ўплываць на наш камфорт. Нямногія раней у Налібаках маглі сабе дазволіць мець душ і унітаз у хаце. Ды нават лядоўняў у маім дзяцінстве не было ў траціны вёскі. Жыццё было цяжэйшым, шмат працы, якая часта была бессэнсоўнай. Але не было выбару. Цяпер ён ёсць. Бо свет стаў іншым. Якія б не былі дыктатары, прагрэс усё роўна ідзе. Наша мабільнасць, магчымасць падарожжаў, адкрывання свету, моваў, культураў, непараўнальная цяпер з ніякім іншым часам. Асабіста для мяне гэта ўсё тое, што робіць мяне шчаслівым.

Нашыя магчымасці камунікацыі паміж сабой – найлепшыя ў гісторыі. Мы лепш дапамагаем тым, хто ў патрэбе. Нехта не жадае рабіць сабе прышчэпкі, але яны ёсць. Хворае дзіця можа лекаваць доктар Вітушка, а не вясковая варажбітка. Ну, калі нехта хоча, каб лекавала варажбітка, то ён можа гэта зрабіць. Мы часцей звяртаем увагу не толькі на фізічнае здароўе, але і на псіхічнае. Мы гаворым пра тое, пра што раней баяліся. У нас стала больш інструментаў уплываць на сваё жыццё і свет навокал.

Мы вырашаем праблемы, якія раней лічылі невырашальнымі. Калі нам не падабаецца вёска, мы пераяжджаем у горад, або наадварот. Ці з краіны ў краіну. Як бы не стараліся дыктатары, мы ўсё часцей і больш самі ўплываем на сваё жыццё. Мы ведаем, што аказваецца так можна. І менавіта гэта іх бесіць.

Калі нехта прыкмеціў у гісторыі лепшую пару для жыцця, раскажыце пра яе. Я цудоўна разумею, што людзі розныя і кожнаму ў жыцці трэба нешта зусім іншае. Нехта гадамі вандруе вакол свету, а нехта добраахвотна ідзе ў зачынены кляштар. Нехта ходзіць на дэманстрацыі за аборт, нехта супраць. Нехта мяняе прафесіі, захапленні, а нехта любіць жыць стабільна, не выяжджачы з хутару і наўмысна абмяжоўваючы сябе ад свету. Але гэта і ёсць той выбар, камфорт, бяспека пра якія я кажу. І гэта цудоўна. Гэты свет і гэты час не ідэальныя, але мы маем сёння значна больш магчымасцяў іх такімі рабіць. Але толькі на маю думку)

1/2

Некалькі тыдняў таму я катэгарычна напісаў, што лічу эпоху, у якой мы цяпер жывем, найлепшай у гісторыі. Мне запярэчыў паважаны доктар Андрэй Вітушка, папрасіўшы абгрунтаванне на пару сказаў, чаму я так высока ацэньваю «гэты балотны час, у якім мы жывём»? Калі вельмі коратка: за свабоду, камфорт, бяспеку і гуманізм.

Зразумела, нехта зараз мне можа цалкам справядліва запярэчыць па кожным з гэтых пунктаў. Пра пункт аб свабодзе параяць расказаць палітвязням. Пра камфорт - жыхарам Афрыкі. Пра бяспеку - украінцам. Пра гуманізм – жанчынам Ірану. Свет не ідэальны і я не збіраюся бараніць гэты прымітыўны тэзіс. Але ён значна лепшы, чым быў у любы іншы час гісторыі. На маю думку.

Я не хацеў бы жыць у часы неаліту, мезаліту і г.д. Жыць у зямлянцы, усё па гаспадарцы рабіць уручную (бо няма ані нармальных прылад, а да коней яшчэ далёка). Жыццё было кароткае і сумнае. Ніякага сацыяльнага жыцця, суседзі за дзесяткі кіламетраў. А калі пойдзеш да іх у госці, то па дарозе можаш лёгка страціць жыццё. Увогуле не мая эпоха. Прыблізна такія ж аргументы ў мяне і наконт першага тысячагоддзя нашай эры. Племянныя войны, прымітыўныя з сённяшняга дня хваробы, ад якіх гінулі цэлыя пакаленні. Жыццё практычна нічога не каштуе. Ніякай павагі да асобы, нічога святога, ніякіх нормаў, ніякіх законаў. Зразумела, што ў іх была іншая перспектыва і параўноўваць тады і сёння гістарычна няправільна. Таму я скажу проста – мая перспектыва для мяне больш прывабная. А магчыма той чалавек, з неаліту, трапіўшы да нас, патрымаўшы ў руках айфон і пабачыўшы дэпутата Гайдукевіча па тв, сказаў бы: вярніце мяне назад.

Часы ВКЛ і Рэчы Паспалітай, якімі мы часта называем «залатымі». З пункту гледжання кагосьці, хто жыў тады і параўноўваў свой час з набегамі мангола-татараў, сціраннем з зямлі цэлых вёсак і мястэчак, так, яны былі залатымі. Войны, рэч ясная, ёсць і цяпер, але гіне ў іх не палова ці траціна насельніцтва. І яны не норма. А тады Буча была б нормай.

Пачытаўшы Статут ВКЛ, які, не пярэчу, у тыя часы быў прагрэсіўны, я разумею, што не хацеў бы жыць у тыя часы. Дастаткова пазнаёміцца з метадамі катаванняў у ВКЛ, калі чалавека літаральна раздзіралі на часткі, каб знікла жаданне туды вяртацца. Не вельмі мне падабаецца час, калі чалавека маглі прадаць як парася іншаму гаспадару, наўпрост на кірмашы. Такое, зразумела, можа здарыцца і сёння. Раз-пораз мы чуем пра такія выпадкі. Але гэта сёння дзікунства, выключэнні, а не норма, прапісаная ў Канстытуцыях.

Калі б я жыў на тэрыторыі Беларусі да XX стагоддзя, то хутчэй за ўсё не ўмеў бы пісаць, чытаць, не меў бы ніякага ўяўлення пра навуку. Сёння гэта практычна немагчыма. Чалавек можа не верыць навуцы і не хацець чытаць, але гэта яго выбар. Ён у яго ёсць. А тажы б я проста і неведаў бы, што існуе літаратура, мастацтва. А маім невуцтвам карысталіся б усе, каму не лянота. Я б лічыў нормай паншчыну, галечу і нават не дапускаў бы пытання: “А што, можа быць інакш?”. Найхутчэй, я і мае дзеці галадалі б. Сёння людзі не гінуць масава ад голаду і не хварэюць ад нястачы ежы. Можа быць акурат наадварот, хварэюць ад пераядання. Але гэта выбар кожнага.

У XIX ст мяне б на гады забралі ў салдаты ў расейскую армію, адарваўшы ад сям’і, пакалечыўшы жыццё. Я б мусіў змагацца за чужую краіну, якая выслала мяне на смерць. Калі б я ўцёк у лес да Каліноўскага, то мяне маглі б пасля павесіць. Але магчыма, што я б і здаваў паўстанцаў акупацыйным уладам, бо проста б не разумеў, што адбываецца і не меў уяўлення, што можна жыць інакш. Найхутчэй, я б нават не пачуў пра існаванне тады Каліноўскага.

Ад кібуцаў да ІТ-імперыі. Як Ізраіль збудаваў паспяховую краіну ў пустыні, у стане пастаяннай вайны.

Шымон Пэрэс сказаў калісці Барысу Штэрну, што "фундамент Ізраіля - Беларусь". Але гэта не адзіная прычына) Дэталі Штэрн расказаў у гэтым падкасце.

https://youtu.be/KXc5OPaGruY?si=1b3tQG5U49R1BCJb

Навошта беларускі мастак Аляксей Кузьміч раскапаў падножжа магілы Вінцэнта ван Гога на могілках у Францыі? На думку акцыяніста, «у свеце скончыліся мастакі», таму, раскопваючы магілу Ван Гога, ён заклікаў мастака прачнуцца.

Пра сэнс акцыі «Рэнесанс» дыскутуюць мастак Максім Осіпаў і фатограф Сяргей Гудзілін. А вы лічыце акцыю ўдалай? Палец угару або ўніз.

https://youtu.be/z1kWrInSSlg?si=ZUNuOCE2zJ4ArXJU

Як Эйсмант і кампанія расказваюць пра Алімпіяду ў Парыжы

Як Садамію, клапоў, трансгендэраў. Але часам ім так хочацца паказаць гэта беларусам, што яны крадуць сігнал

https://youtu.be/tSO1B5KjKpQ?si=DZmZgM8w9W8ljm1k

Пра мінусы эпохі, у якой мы жывем (агулам я лічу яе найлепшай у гісторыі), сведчыць гэты абразок. У польскім журналісцкім асяроддзі сёння шыкоўны скандал. Позна ўвечары з’явілася відэа, запісанае на схаваную камеру. Гэта відэа журналісцкай планёркі новага медыя, якое ўварвалася на польскі рынак летась і вельмі добра развіваецца.

Гэтае медыя не займае адну палітычную пазіцыю, як на жаль нярэдка здараецца ў Польшчы, а дае голас усім, часам нават фрыкам. Яны не цураюцца ўльтраправых, ці ўльтралевых, клічуць да сябе ўсіх. Але канкурэнты пачалі абвінавачваць гэтае новае медыя ў тым, што за імі нехта стаіць, магчыма палітыкі папярэдняга кансерватыўнага ўраду.

І вось на відосіку рэдакцыя абмяркоўвае навіны. З размовы зразумела, які гэта канкрэтна дзень, бо людзі на відэа кажуць “учора адбылося гэта”. То бок усім ясна, калі запісанае відэа. Адзін з журналістаў прапануе кіраўніку медыя зрабіць нешта пра скандал вакол былога ўраду, звязаны з карупцыяй. На што кіраўнік адказвае: “эй, вы канешне ўсе ведалі, што мы тут гуляемся ў файную журналістыку, але ёсць людзі, якіх мы не чапаем”. Але паабяцаў паразмаўляць з партнёрамі, якія фінансуюць СМІ. Журналісты трохі паабураліся і пайшлі далей абмякоўваць навіны. Напрыклад, як нейкага чэла ў аэрапорце ў Галандыі зацягнула ў рухавік ці не нешта такое.

Усю ноч і раніцу сацсеткі грымелі. Журналісты-канкурэнты паціралі рукі, маўляў, нарэшце мы цябе з’ямо, папаўся на гарачанькім. Паўставалі прасціны тэкстаў, мемы, выкрыцці, праклёны. Засвяціліся нават салідныя журналісты. І калі ўсе ўжо нарадаваліся, выйшла неспадзяванка. Выявілася, што гэта сам кіраўнік медыя зрабіў гэты відос і падкінуў у якасці кампрамата на сябе ж, свайму вялікаму ненавісніку. Ненавіснік раней публічна абяцаў, што падорыць за такі кампрамат сіняе ламбаргіні.

І цяпер самае смешнае. Мала таго, што гук не супадаў з відэа. Ну, такое здараецца. Але ніхто з абураных не зрабіў мінімальнай праверкі фактаў. Людзі на відэа абмяркоўваюць падзеі, якія здарацца праз тыдзень, і якіх журналісты на планёрцы проста не маглі ведаць, як пра таго чэла ў Галандыі. Ніхто не супаставіў гэтых фактаў. Больш за тое, у кадры чуваць голас журналісткі, якая далучылася да каманды ўвогуле праз паўгода пасля дня запісу. А самае вясёлае тое, што матэрыялаў на гэтую тэму, якую прапанаваў журналіст, і якую нібыта адхіліў кіраўнік, гэтае медыя рабіла мінімум паўтузіна. Але канкурэнты і ненавіснікі былі настолькі шчаслівыя, што нарэшце змогуць паглуміцца, што забыліся, навошта яны ўвогуле ходзяць на працу. Польскія сацсеткі цяпер глумяцца над імі, бо скрынаў за ноч парабілі даволі. А сам кіраўнік СМІ запісаў ролік, як сядае ў сіняе ламбаргіні.

Але яшчэ больш смешнае тое, што нават пасля таго, як усё ўжо пару гадзін стала вядома, некаторыя журналісты працягваюць яму пісаць і просяць каментар на тэму, чаму ён увёў цэнзуру і хто ж яго партнёры, якія вырашаюць, якія тэмы браць, а якія не.

Нібыта ўся праўда вядомая. Але яна ўсё роўна мала каму цікавая, пры тым, што інструментаў адкрыць яе поўна і яны даступныя. Такі, на жаль, мінус гэтай эпохі.