ئه‌رڪان محمد

ئەگەر بەس مروڤ گوتنێن سەلەفان بخوینیت کانێ ئەو چەند ژ شوهرەتێ د ڕەڤین و ژێ د ترسییان، مروڤ دا ل دیوانان ل پشت بالیفکان ڕوینیت دا بەس ئاخفتن نە کەفتبا بەرێ مروڤی…

و هندەک دبێژن ئەڤ گوتنە گوتنا ئێک ژ قوتابیێن ئیمامێ مالکی یە کو ناڤێ وی (عبد الله بن وهب) بوو، و ئێک بۆ ژ ئیمامێن مصرێ ددەمێ خۆ دا، دبێژیت:

" صاحبت الإمام مالك عشرين عاما، تعلّمت منه العلم في عام، و تعلّمت الأدب في تسعة عشرة سنة، و يا ليتها كانت كلّها في الأدب".
ئانکو: من بیست سالان هەڤالینییا ئیمامێ مالک کر، من د سالەکێ دا داخازا زانینێ ل دەف وی کر، و د نوزدە سالان دا داخازا ئەدەبێ کر، و خوزی سالێن من هەمی د داخازکرنا ئەدەبێ دا بان.

«دبیت کەسەکی ببیتە هەلگرێ علمی و گەلەک ژ زانینێ بزانیت بەلێ یێ بێ ئەدەب بیت و چ ئەدەب ل دەف نەبیت، ئانکو چ مفا ژ علمی خۆ نە کرییە و نا کەت…

ژبەر ڤێ چەندێ دهێتە ڤەگوهاستن ئیمامێ شافعی گوت:
“من دوو سالان داخازا زانینێ کر و هەژدە سالان یا ئەدەبێ، و خوزی هەر بیست سالان من داخازا ئەدەبێ کربا”.

کەسەک گەلەک جوان دبێژیت دەما دبێژیت:
هندیکە حەسیدییە نە یا گرێدایە ب مادییایەتێ ڤە، بەلکو هندەک کەسێن هەین ئەگەر چ ژ تە نە بینن حەسیدییێ پێ ببەن هەما بەس ئەو نەبیت کو تو یێ خوشتڤی ل دەڤ خەلکی دێ حەسیدییێ ب تە بەن!

ئەگەر بەس ئافرەتێ زانیبا کانێ زەلام چاوا بەرێ خۆ ددەتێ ئەو دا خۆ ب ئاسنی پەچنت.

یا پێدڤییە ئەڤ کەیسە بۆ مەلایان بکەڤیت، نە ژبەر شەخسێ مەلایەکی ب خۆ، بەلکو ژبەر حەقییا ل سەر میمبەرا دهێتە گوتن، والله وبالله هەردەما ئەڤ بابەتە د بەرژەوەندییا هندەک بێ خێر و بێ قیمەتا دا ب دوماهیک هات ئێدی ڤییابیت مەلا بێژن: انا لله وانا الیه راجعون، خلاس ئێدی موصیبەتا مەزن ل ڤێرێ پەیدا دبیت، هەر تشتێ مەلا بێژیت و ڕەخنێ ل کیژ فعل و عادەتێ کرێت بگریت یان ل کیش صەییێ ل سەر جادێ بگریت دێ جرعەت هەبیت بهێن شکایێتێ بکەن و مەلای حەتا حەفکێ ب ئێخنێ، مەلا ب خۆ ژی خولیبسەرە یێ خودبێ دخینیت و دچیتە شولی هەتا خودبا دیڤ دا، ما دشێت شولی بهێلیت و عەیالێ خۆ بهێلیتە برسی ژبەر مەحکەمێن سەرا صا و نزانم چییا؟! ما دشێت دیف چونا علمی و دەرسێن ئێڤارییا و دەرسێن بۆ بچیکا بهێلیت دا بەس سەرێ خۆ د بابەتەکی ڕا بینیتە دەر ئەصلەن ئەو تێدا یێ حەقە و تشتەک ژ دەڤ خۆ نە گوتییە ئیللا ئایەت یان حەدیس یا پێ هەی؟! تشتەک نە گوتییە و خەلک ژێ هشییار نە کریتە ئیللا ئەو نەبیت یێ جڤاکی کرێت بکەت و ئوممەتێ لاواز بکەت و زییانێ ل نەفسا بکەت؟! پا مەلا چ بکەت ئەگەر ڤێ نەکەت و بێژیت؟!! شولا مەلای ل سەر میمبەرێ دێ چبیت ئەگەر ئەڤە نەبیت؟!

گەلەک یا پێدڤییە پارێزەرێن زیرەک خۆ ل ڤێ سەحبەتێ بکەنە خودان و پاشی مەحکەمە ژی ب ئەقلییانە بریارێ بدەت، ئەگەر باوەربکەن ئێدی ئەوا هەی ژی نامینیت…

ئێک ژ نیشانێن ڕێ بەرزەبونێ و خۆ نە نییاسینێ ئەوە کو خودان نزانیت کانێ چ دکەت، هەر دوو ڕوژا یێ ل سەر مەنهەجەکی، و هەر دوو ڕوژا هەڤالێن خۆ دگوهریت، ئەکوانتێ خۆ هەر دوو دگریت و ڤەدکەت و نزانیت چ بەلاڤ دکەت و تەنەزلێ ژ فلان و فلان تشتی دکەت و مەبدەئێن وی دگەل مەوسما دهێنە گوهرین…

یارب تو مە ل سەر یا تو ژێ ڕازی ڕاگری.

«بلا هەمی پێکولێن تە د هندێ دا نەبن تو بەس علوما بزانی و خۆ فێرکەی ژ لاییێ نەظەری ڤە -ئەگەر خۆ علومێن شەرعی بن-!
بەلکو زانینا ڕاست و دروست ئەوە یا ترسا ژ خودێ د دلێ تە دا پەیدا دکەت…»

ڤێجا هەمی دەمان دوعا بۆ خۆ بکە و بێژە:
یارب ئەز داخازا زانینەکێ ژ تە دکەم ترسا ژ تە ل دەف من پەیدا بکەت.

پەیڤا (طوبا) خیلاف ل سەر ڕامانا وێ هەیە و هەمی خێر و باشینە،
-هندەک ژوان دبێژن: طوبا ئانکو بهەشت، و ئەو ئێک ژ ناڤێن بهەشتێ یە.
-و هندەکێن دی گوتییە: ئەو دارەکە ل بهەشتێ.
-و هندەکێن دی گوتییە ئەو: ژییانا خوش و ڕحەت و تەنایە.

ئێک ژ سەلەفان دبێژیت:
“ئەز پێ ناحەسم هەڤالەک هەبیت قەدرێ هەڤالێ خۆ بلند بکەت وەکی قورئانێ، ڤێجا (طوبا) بۆ وی بیت یێ قورئان بۆ خۆ وەک هەڤال گرتی”.

هەمی ڕسقێ دونیاییێ یێ گرێدایە ب چەندییا ڕازیبونا خێزانێ ڤە، چەند خێزان یا ڕازی بیت ڕسقێ وێ بەرفرەهترە، و هەمی دەمەکی ژێدەرێ ڕازیبونا خێزانێ یا گرێدایە ب هەلبژارتنا هەڤژینێ ڤە، ئەو هەڤژینا مروڤ ژێدگریت وەک پالپشت و مەلجەء بۆ مروڤی و وەک دەیک و قوتابخانە بۆ زاروکێن خۆ ئەوە هەلدبژێریت کانێ ئەڤ خێزانە دێ یا ب وی ڕسقی ڕازی بیت یێ ل بەر دەستان یان ژی دێ کوفرییا ب نیعمەتێن خودێ و باشییا هەڤژینێ خۆ کەت…

هەڤژینا چاک و چاککەرە ئانکو خێزانا دلشاد و بەختەوەر.

پارچەک ژ گوتارا من یا ئەڤروکە.

ڕهێن موسلمانا د پیسن و ب ترسن ول دەف وان بچیک ژێ د ترسن، بەلێ ڕهێن بابێ وان نوێلی د کیوتن و جوانن و هەتا یێن سیناعی ب خۆڤە دکەن دا نیشا بچیکا بدەن!!

د وی دەمی دا یێ تو هشیار دبی دا چاڤێن جۆ بشوی هندەک یێ هشیار دبن دا کلییێن خۆ بشون، ڤێجا شوکر و حەمدا خودێ بکە.

هندەک جحێلێن هەین ئەگەر جگارێن وی نە مینن دشێت ب پییا ل دهوکێ هەمییێ بگەریت دا جگارا بۆ خۆ پەیدا بکەت، بەلێ ئەگەر بەس ب سەرێ ئەزمانی دەیکا وی گوتێ؛ کورێ من هەرە دکانێ فلان تشتی. دێ خۆ عاجز کەت و بیتە ئوف ئوفا وی!!

ئەڤێن هوسا ئەگەر خۆ مروڤ گوهێ وی بگریت هەتا ببەتە دکانێ و بزڤینیت ژی هەر بێهنا مروڤی ناهێت.

ئەگەر مروڤی خۆ ل ڕەخی حەقییێ دیت بلا کەیفا مروڤی هند نەهێت هەتا غرور بۆ
مروڤی چێبیت و هزر بکەت ئەڤە ژ زانین و زەمک و باسکێن وی نە، بەلکو هەر جارەکا خۆ ل ڕەخێ ڕاستییێ دبینیت بلا پتر یەقین مروڤی چێبیت کو ئەڤە ب تەوفیقا خودێ یە و خودێ خێرا وی یا ڤییای.

| ئەرکان محمد

هندەک صالحینا دوعا دکرن و دوعایا وان ئەڤە بوو:
«تو یێ پاقژ و دیر بی ژ هەر کێماسییەکێ ئەی (الله) ما ئێک هەیە ڕێک ل بەر وی د تەنگ و ب زەحمەت بن پتر ژ وی یێ تو بۆ خۆ نەکرییە ڕێنیشاندەر؟ و ما ئێک هەیە حەقی ل بەر وی یا ڕوهن و ئاشکەرا بیت هندی وی یێ تە ئەو ب هیدایەت ئینای بۆ ڕێکا دروست؟ یا رب ڤێجا تو ڕێکا گەهشتنا ڕازیبونا خۆ نیشا مە بدە و تەوفیقا مە بدە بۆ ڤێ ڕێکێ، و بەرێ مە بدە کورتترین ڕێک دا بگەهینە کاروانێ وان کەسێن ژێگرتی یێن دێ ب سەرفەرازی هێنە دیدارا تە».

دونییا بریتییە ژ دوو مادان:
مادەک هەدارکێشانە و مادەک شوکرە، ئەگەر تە کەسەکێ ژ خۆ باشتر دیت ژ لایێ دونیایێ ڤە تو دێ هەدارێ کێشی و ئەڤە ناجحبونا د مادێ ئێکێ دا یە، و پاشی تو دێ بەرێخودانا خۆ گوهری بۆ کەسەکێ دبن خۆ دا و دێ نیعمەتێن خودێ ل سەر خۆ زانی و شوکرا خودێ کەی و ئەڤە ناجحبونا د مادێ دووێ دا یە.

ئیسلامێ فەرمان ل ئافرەتێ نەکرییە ئەو بەس خۆ ب داپوشیت ب جلکێ شەرعی، بەلکو فەرمان ل وێ کرییە ئەو جوانییا خۆ دییار نەکەت دەما خودێ دبێژیت: {وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ…} ئانکو: وبلا ئه‌و خه‌مل وخێزا خۆ بۆ زه‌لامان ئاشكه‌را نه‌كه‌ن [النور ٣١]. ژبەرکو ئافرەت دزانیت جوانی و خەملا خۆ دییار بکەت بۆ زەلامان ئەگەر خۆ ئەو یا ب جلکێن شەرعی ژی بیت.

پترییا ئاریشێن دلی ژ ئەگەرێ پێڤەگرێدانا دلی یە ب دونیاییێ ڤە… و هەمی ئەو دونیایا دل خۆ پێڤە گرێددەت یا پویجە و نامینت!

و هندیکە مروڤێ ب ئاقلە ئاخرەتا خۆ نادەتە ب تشتەکێ پویج ببت و نەمینت.

و بنیاتێ پێڤەگرێدانا دلی و دەستپێکا وێ ب بەردانا چاڤانە، هەمی پێڤەگرێدانێن دلی ژ چاڤان ئانکو (بەرێخودانێ) دەستپێ دکەت، و کا بەردانا چاڤی چەند خرابییا خۆ هەیە ل سەر زەلامی وەسا ڤێ بەردانێ خرابییا خۆ یا ل سەر ئافرەتێ هەی، و ما چاوا وەسا نەبیت و ئەو دەرگەهێ سەرەکی یێ داخلبونا هەر تشتەکی یە بۆ دل و ئەقلی؟!

و ما دینێ چەند کەسێن عابد و عالم چویە و نەمایە ب بەردانا چاڤان؟!

ئەگەر تو چویە د حەمامێ ڤە و تە طەشتەکا ئاڤێ دیت یا تژی یە ژ ئاڤێ بەلێ ڕەنگێ وێ یێ هاتیە گوهرین ژ ئەگەرێ تێکەلبونا صابینێ یان شامپوییێ دگەل وێ ئاڤێ، ئەرێ دروستە تو ب وێ ئاڤێ بێ نڤێژییێ(جەنابەتێ) ل سەر خۆ ڕاکەی یان ژی دەستنڤێژا خۆ پێ بشوی؟

یان د فەرموودەکێ دا دهێتە ڤەگوهاستن پێغەمبەری -علیە الصلاة والسلام- و هەڤالێن وی نڤێژ ل مزگەفتێ کر ب جەماعەت و دوو کەس ل زاوییەکا مزگەفتێ بون و نڤێژ دگەل وان نە کر، دەما پێغەمبەر ب دوماهیک هاتی گازی وان کر و ئەو هاتن و یێ د ترسن، ئینا پێغەمبەری گوتێ: چ ڕێگری ل وە کر هین نڤێژێ دگەل مە نەکەن؟ وان گوت: مە ل مال نڤێژ یێن کرن. ئینا پێغەمبەری گوتە وان: هین وەنەکەن، و ئەگەر هات و ئێک ژ وە نڤێژا فەرز ل مال کر (ژبەر عوزرەکی) و پاشی گەهشتە نڤێژا موسلمانا یا ب جەماعەت بلا دگەل وان بکەتە ڤە ئەو دێ بۆ وان سوننەت بیت. [صحيح أبي داود 575].

زانایان گوت پێغەمبەری ژبەر چەند ئەگەرەکان یا گوتییە وی نڤێژا خۆ دووبارە بکە، گوت ئێک ژ وان ئەگەران: دا هزرا خراب ژ وی نەهێتە کرن و هزر نەکەن ئەو نڤێژا ناکەت.

هوسا بۆ مە دییار دبیت نڤێژا ب جەماعەت ژبلی ئەجرێ وێ یێ مەزن و ژبلێ وێ چەندێ کو گەلەک ژ زانایان ئەو ب واجب زانییە ئەو ئەگەرەکێ سەرەکی یە هزرا باش ژ مروڤی بهێتە کرن و ئەڤێ کارتێکرنا خۆ یا ل سەر دونیا و ئاخرەتا مروڤی هەی.
و ئەگەر هزرا خەلکی ل سەر مروڤی یا گرنگ نەبا زانایان ئەڤ ئیستینباتە ژ ڤێ فەرموودێ نە دئینا دەر.

و ئەم گەلەک جاران دبێژین بۆ مە ئاخفتن و هزرا خەلکی نە یا گرنگە، و ئەڤە هزر و ئاخفتنەکا گەلەک خەلەتە ئەگەر تو ژ هەمی جانبان ڤە وەربگری، خەلک نە هندێ یێ گرنگە بۆ مە ئەم بکەڤینە د ڕیائێ دا ژبەر وان ئەم ل سەر ڤێ د ئێک دەنگین، بەلێ ئەم یێ د پەیوەندییەکا ڕاستەوخو دا دگەل مروڤان هەتا وێ دەقا خودێ ئەمانەتێ خۆ ژ هەر ئێک ژمە وەردگریت، و شارعی(خودێ) د گەلەک جهان دا د قورئان و ئاخفتن و ڕەفتارێن پێغەمبەری دا بۆ مە گرنگییا وێ دییار کرییە مروڤی هزرا باش ژ خۆ ل دەف خەلکی بهێلیت، و ئەڤا هەنێ ژ تەوفیقا خودێ یە، وەکی خودێ دەربارەی هەردوو کورێن ئیبراهیم پێغەمبەر -علیە السلام- دبێژیت:
وَهَبۡنَا لَهُۥۤ إِسۡحَـٰقَ وَیَعۡقُوبَۖ وَكُلࣰّا جَعَلۡنَا نَبِیࣰّا ۝٤٩ وَوَهَبۡنَا لَهُم مِّن رَّحۡمَتِنَا وَجَعَلۡنَا لَهُمۡ لِسَانَ صِدۡقٍ عَلِیࣰّا ۝٥٠ ئانکو: ڤێجا ده‌مێ وى خۆ ژ وان وخوداوه‌ندێن وان ڤه‌ده‌ركرى، مه‌ ژ كوڕان: ئسحاق، ويه‌عقووبێ كوڕێ ئسحاقى دانێ، ومه‌ ئه‌و هه‌ردو كرنه‌ پێغه‌مبه‌ر. ومه‌ ژ دلۆڤانییا خۆ هند قه‌نجى دانه‌ وان كو نه‌ئێنه‌ هژمارتن، ومه‌ به‌حسه‌كێ باش د ناڤ خه‌لكى دا دا وان، كو ناڤ وده‌نگێن وان ب باشى هه‌ر بمينن. [سورة مریم]
وەکی بۆ مە دییار کو بەحسکرنا خەلکی بۆ تە ب باشی ژ نیشانێن خێرێ نە خودێ دایە تە و ژ باشییا تە یا پێدڤییە د ئەردی دا، و خودێ ئەڤە وەکی مەدحە بو هەردوو کورێن ئیبراهیمی یێن پێغەمبەر -علیهم السلام- بکارئینایە.

و د فەرموودێ دا هاتییە عومەرێ کورێ خەتابی دبێژیت پێغەمبەری -علیە الصلاة والسلام- گوت: نینە موسلمانەک بمریت و چوار کەس شەهدەییێ بۆ ب باشییێ بدەن ئیللا دێ چیتە بهەشتێ. گوت مە گوتێ: و سێ کەس؟ وی گوت: و سێ کەس. مە گوتێ: و دوو؟ وی گوت: و دوو کەس. پاشی عومەری گوت: مە پرسیارا وی نەکر کانێ ئەگەر ئێک بتنێ شەهدەییێ ب باشی بۆ بدەت دێ چیتە بهەشتێ یان نە. [صحيح البخاري 1368]

یا کرێتە ئەگەر تە هەڤژین هەبیت تو دەستێ وی بگری ل جهێن گشتی یێن وەکی سیک و محەل و نزانم چ و چ یا، ئەگەر خۆ ئەڤە کارەکێ موباح بیت ژی وەک شەرع یا زانایە د ڤان کاران دا موراعاتا عورف و عەدەتن مەنتەقێ دهێتە کرن و ئەڤ کارە یێ دیرە ژ عورف و عادەتێن مە، یا پێدڤییە مروڤی سالوخەتێن موروئەتێ ل دەف هەبن ب تایبەت وی زەلامی و وێ ژنێ یێن نیشانێن ئیلتیزامێ ل سەر وان ددیار، نیشانێن وەکی ڕهان یان دەلنگ کورتکرنێ یان ژی حیجاب و جلکێن شەرعی ب گشتی، ئەڤ جورە کەسە پترییا جاران جهێ تەرکیزا خەلکی نە و جهێ چاڤلێکرنێ نە، یا پێدڤییە هندی بشێن خۆ ژ وان تشتان ب پارێزن یێن هەتا مەجالەکێ بچیک ژی تێدا هەبیت بۆ ب خرابی بەحسکرنێ یان هزرا خراب یان هەر تشتەکێ هوسا…

ل شینا ئەڤروکە ئەم زاروکێن خۆ وەکی پێغەمبەران -علیهم السلام- پەروەردە بکەین و زاروکێن خۆ ب بکەینە هەلگرێن ئەخلاقەکێ وەکی یێ وان، ئەم یێ بەس ژ پێغەمبەران ناڤێن وان ڕادکەین و ددانینە سەر زاروکێن خۆ، هەروەکی ئەم یێ دبێژین؛ خودێ چیروکێن وان یێ د قورئانێ دا ئیناین دا ئەم بەس ناڤێن وان بزانین و ڕاکەین!!

ئەڤە وەکی وێ یە یا مە دگەل قورئانێ کری، قورئان یا هاتییە خوار وەک ڕێباز و ڕێک دا ئەم ژییانا خۆ ل سەر ئاڤا بکەین و کار پێ بکرین، دێ بینی مە خواندنا وێ یا کرییە ڕێباز و رێک و جهێ کارپێکرنێ…

ئوممەت بەرەڤ کیڤە؟!

ئەو کچا ب جلکێن شەرعی بیت و حەز ژ خۆ بەلافکرنێ بکەت و دەستێ خۆ یان ملێ خۆ یان چاڤێن خۆ یان هەر ئەندامەکێ خۆ یێ دی بەلاڤ بکەت ئەو یا نەخوشە، دلێ وێ یێ توشی نەساخییەکێ بوی و یا پێدڤییە ئەو ب زیترین دەم ل چارەسەرییێ بگەریت.

و تو کارێ خێرێ نەهێلە بۆ سباهی، نە دیرە سباهی بهێت و تو نە یێ ئامادە بی.

هندەک زەلام شەرم دکەن بچن گلێشی بکەنە د تەنەکا ل بەر دەرگەهت دا بەس شەرم ناکەن ئێک هەڤژینا وی یان خیشکا وی ببینیت و خوشییێ ژ دەرکەتنا وان ببەت!!!

د شریعەتی دا هەمی دەمان ڕێک بۆ خێر و باشی و حەلالی یا ب ساناهییە و بۆ ڕێخوشکەری پاداشت هاتینە دانان، و د بەرانبەر دا بۆ گونەهێ یا ب زەحمەتە و خودانێ وێ یێ عەیبدارکری یە، بەلێ پشتی ئەقلێ مە هاتییە داگیرکرن ژ لاییێ ڕوژئاڤا ڤە و سیستەمێ ڕوژ و ژییانا مە ئەوان دانای ئێدی یا بەروڤژای لێ هاتی، حەرام یێ ب ساناهی کەتی و حەلال یێ ب زەحمەت کەتی، و یێ ب حەلالی ڕابیت وەسا یا کرییە د هزرا خەلکی دا مروڤەکێ پاشڤەمای و توندرەوە…

و یا ژ ڤێ ژی نەخوشتر ئەوە ب ڤێ ڕازی نابن ژی، بەلکو بەلاڤ دکەن دا ئەو ژی ببینن ئەوێن وان نە گوتییێ بۆ دەواتێ یان ژی نە ئەمادەبون…

انا لله وانا الیه راجعون.

ئیماندارێن بەرێ سەرێ حشترێ لێ ددا ئەگەر زانیبا ئێک دێ ل سەر وێ حێشترێ ڕینیت یا هەڤژینا وی ل سەر ڕینشتی و دگوت: ما دێ چاوا چێبیت زەلامەک ل جهێ هەڤژینا من برینیت و هێشتا جهێ وێ یێ گەرم.

و موسلمانێن نوکە ژی ل دەما نیشانی و دەواتێن خۆ هەڤژینا دبەنە جوانکارییا و لاو جوان دکەن و بنەمال و خزم و کارێن خۆ گازی دکەن و هەڤژینا خۆ یا کل و پلدای بۆ وان عەرز دکەن و پێش چاڤێن هەمییان ماچی دکەن!!!

کەسەکی هەڤژینی پێکئینا
ئەم: دا دەواتێ بکەین و خۆ بادەین.

ڤیستەڤالا بەرهەمێن خومالییە
ئەم: کا دێ سترانبێژەکێ بینن دا دەواتێ بکەین.

ئفتیتاحا طایەکێ نی یێ … بازارە
ئەم: ێ هەما گەلەک لاوە دێ چین دەواتێ کەین.

حەفلا تەخەروجێ یا قوتابییێن کولییێ یە
ئەم: ئوهووو هەما دەوات بەس دگەل یێن کولییێ یا خوشە…


ڤێجا ئەڤە هەمی چنە، ئەو یا نەخوشە و تافهییا مە دییار دکەت دەما کاندیدێ مە دڤێت دچیتە پەرلەمانی ئەم هەمی دچین و ل کوچکا وی کوم دبینین و سەماعێن خۆ ددانین و دکەینە دەوات!!
خێرە ما زاڤایە یان ژی دێ چیتە جهەکی کو پێکولا بکەت ئاریشێن وە چارەسەر بکەت؟!
ما د ڤی دەمی دا دەوات یا پێدڤییە یان ژی ئەو یا پێدڤییە هین دوو مروڤێن تێگەهشتی و ڕی سپی دگەل خۆ ببەن و بچن دگەل برینە خوار و ئاموژگارییا لێ بکەن و بێژنێ: کورێ من ئەڤە تو دەرکەتی، نەکو وەبیت تو ژی وەکی یێن بەری خۆ بەرزە ببی و ئێدی پرسیارا حالێ ڤان گەنجان نەکەی، مە پشتەڤانییا تە کر ژبەر تێگەهشتن و شهادە و ژێهاتییا تە بۆ ڤی جهی نە کو وەبیت تو مە پەشیمان بکەی و دگەل دەنگێ زورداری و دزی و یاساییێن دژی شەریعەتی بی، نەکو وەبیت تو ژی ببیتە بار ل سەر ملێن مە ل جهێ وێ کو تو ئەو بی یێ بارێ مە ل سەر ملێن وی، تە ئەمانەت ئەو تو محتاجی و گازندێن ڤان جحێلان بگەهینییە پەرلەمانی و هەمی پێکولا بکەی دەنگێ باشییێ و بەرەڤ باشترێ بی و تو ژی ئێک ژمە بوی و دێ هەر وەسابی بەلێ بلا ل بیرا تە بیت مە ئاریشا ڕاتب و گاز و کارەبێ یا هەی نە کو وەبیت تو دەنگەکێ بێدەنگ بی و دەستێن تە بۆ بێ مەعریفەتییا و برسیکرنا ڤی خەلکی ژ بلندکرنێ ب وەستییێت…

رب العالمین ب ڕەحما خۆ دگەل بابێ من و هەمی مرییێن موسلمانا بکەت یارب.

هەمی دەینان ئەداکرنا وان یا ب ساناهییە…
بەلێ ئەداکرنا دەینێ بابی ل سەر مە کێ شییان هەنە؟؟

((گوت مشارکەکرنا سترانان دگەل خوشتڤییێ مروڤی ژ دیرڤە و دگەل دەنگێ بارانێ ژ وان هەستانە ژ خوشییا گەرماتییێ دئێخیتە د ناخێ مروڤی دا…))

فەقیرا نە زانی ئەو هەستێ گەرم یێ ئەو هەست پێ دکەت هەستپێکرنا ب وی ئاگری یە یي ل بەراهییا وان ئەگەر ئەو د بەردەوام بن.

دینێ خودێ تەشەدود تێدا نینە، بەلکو خەلک یێ دناڤ خوشییێن دونیاییێ دا غەرقین، د ئەنجام دا شەریعەتێ خودێ شەرع کری و هەر ئەوە باشترین مودەبر و مەصلەحەتا مە باشتر ژمە دزانیت و ئەڤ شەریعەتە ئینایە خوار دا ژییانا مە ڕێک بێخیت د ئەنجام دا ل بەر مە گران بو و ئێدی دل و ئەقلێن مە ڤی شەریعەتی نا وەرگرن.

«دەسپێکا زانینێ دانپێدانا تەیە ب جەهلێ»

ڤان سەماعێن ب مزگەفتان ڤە گەلەک غەدرە یا ل ڤان دەنگێن خوش کری، دەنگێ وان هوسا نا گەهیننە مە…

ئافرەت ئێک ژ دووانە:
یان ئەو وەسییەتا پێغەمبەری یە ﷺ، یان ئەو نیشانەکە ژ نیشانێن ڕوژا دوماهییێ!

تو بەرێ خۆ بدە خۆ و ڕەوشا خۆ د سەر و بەرێ خۆ دا تو کیشک ژوانی؟!

نمونەکا دی ژ وان نیعمەتان یێن هێشتا خودێ ب ڕسقێ سینگلا نە کری(خودێ ب ڕسقی بکەت) ئەوە؛
ئەو بچیتە مالا خەزیرێ خۆ و ئەو یێ پشت ڕاست بیت ژ فتنێ، ئەو بزانیت چاڤێن وی چ فتنێن وەسا نا بینیت ئەو پێ بتەحسیت و ب فتنە بچیت، خەزیرێ وی چ سەحبەتێن نە لایێق و چ گوتنێن کرێت نە بێژیت، هەتا جگارا ل دەف نە کێشیت و ڕێزێ ل وی بگریت، خزمێن وی ئەو نەبن یێن بەرێ وی ددەنە دەرکەتنێن زێدە و کافی و جهێن ب فتنە، دشێن(خیشکێن هەڤژینا وی) وەسا د ڕاپێچای بن هەروەکی ئەو یێ ل سەر جادێ هند ل بەر خۆ د ڕاوستای بن و ژ خۆ ب شەرم بن…

ژدل ژی دەما جحێل هەڤژینییێ پێک دئینیت ئەو بەس ئافرەتەکێ نا ئینیتە مالا خۆ، بەلکو وەکی وێ یە ئەو بۆ خۆ مالەکا دی بکریت، ڤێجا بلا هەر ئێک ژمە ل دەما هەڤژینییێ بەرێ خۆ بدەتە ئەوی ئەساسی د مالا خۆ یا نی ڤە، ئەرێ ئەوە یێ دگەل من دگونجیت یان ژی دێ ئەساسەک بیت هەمی دەما دێ دلێ من ل سەر بیت بگوهرم و من شییانێن هندێ نەبن!!.

نیعمەتە دەما تو ل سەر ئیستیقامێ بی و تە هندەک مروڤ هەبن هاریکارییا تە بکەن ل سەر ڕێکا تە، هەر جارەکا تە ببینن کەیفا خۆ ب تە بینن و پشتەڤانییا تە بکەن ب ئاخفتنا شرین و ئامادەبونا خۆ دەرببرن بۆ پشتەڤانییا مادی، کچێن خۆ و هەڤژینێن خۆ تێگەهاند بن هەردەما تو چویە مالا وان پتر ژ بەری هینگی ل بەر خۆ د ڕاوستای بن و ب ڤێ چەندێ بیرا وان ب هندێ بهێتە ڤە کو ل سەر وان یا پێدڤییە کا چاوا دەما تو چویە مالا وان خۆ پاراستی وەسا بۆ غەیری تە ژی خۆ ب پارێزن، ئەڤە ژی نیعمەتەکە خودێ ب ڕسقێ هەمییان ناکەت، تو یێ وەسا بی ئامادەبونا تە بیرا خەلکی ل خودێ و ڕێکا ڕاست بینیت، بیرا خەلکی ل خۆ پاراستن و چاڤگرتنێ بینیت…

هەروەکی ئەڤروکە ژی ب سەر تە دا بوری و تە نڤێژا سپێدێ د وەخت دا نە کر؟

خێرە تو نەشێی هشییار ببی؟!
یان ئنیەتا تە ل دەما نڤستنێ ئەو نە بۆ ڕاببیە نڤێژا سپێدێ؟!
یان ژی تە ئەسباب بکار نە ئینابون و تە وەکی هەرجار ب تێگەهشتنەکا خەلەت ڤە گوتبو هیڤییا خودێ؟!
یان ژی تو ژوانی یێن گونەهێن وی وی زنجیر دکەن ب جهێ وی ڤە و هندی دهێی نەشێی هشیار ببی؟!
یان ژی هەما تو ژوانی یێن چار نڤێژان بتنێ د ڕوژا خۆ دا دکەی؟!

ئەز نزانم تو کیشک ژڤانی، بەلێ پشت ڕاست بە تو کیشک ژڤان بی تو پێدڤی ب پێداچون و خۆ ڕاستڤەکرنێی…

هندەکێن هەین عەمرێ خۆ هەمییێ نڤێژ نە کرینە و دەما دمرن مالا وی یا چ جارا ئاموژگاری و زخت ل وی نە کرین بۆ کرنا نڤێژا هەر زیکا دێ بێژن؛ کا دا عومرەکێ یان حەجەکێ بۆ بکەین!

کرنا عومرێ یان حەجێ بۆ مری یا وەکی مودێلان لێ هاتی!!

ژ بێ غیرەتترین جورێن بێ غیرەتییێ ئەوە؛ دەما جحێلەک هەڤژینییێ دگەل کچەکێ پێک دئینیت ڤێجا وێنێن کچکێ دئینیت و وێنێ ژ هەمییا جانتر یێ د وی وێنەی دا جوانتر ژ هەمی وێنا مکیاج دانای، و پرچا خۆ گەلەک جوان سەرح کری، و ئەندامێن خۆ جوان ڕاوستاندین ئەگەر ڕیس نە کربن و…
دێ ڤێجا وی وێنەی دانیتە بەر یێ خۆ و بۆ خیشکێن خۆ ڤرێکەت دا بەلاڤ بکەن ڤێجا جحێلێن بنەمالا وان وێ کچکا هندا جوان و سەرنج ڕاکێش ببینن یا ڤی جحێلی بۆ خۆ خواستی، ژ ڕاستا ئەڤە ژبلی بێ غیرەتییێ بێ ئاقلییە، ئێکەم پێنگاڤ و دەلیلە ل سەر بێ غیرەتییا ڤی جحێلی ل سەر ڤێ کجێ ل سباهییا وان، بەلگەیە ل سەر هندێ دێ وێ بێ ستارە کەت و ڤرێکەتە صالونێ دا خۆ مکیاج و کل و پل دەت و نیشانی یان دەهواتەکێ بۆ خۆ و وێ چێکەت و ل وێ دەهواتێ هەڤژینا خۆ عەرز کەت بۆ هەمییان، بەلگەیە ئەڤە دێ ڤێ کچێ بەتە دەهوات و جهێن حەرام و دێ ل دەڤ وی یا نورمال بیت هەڤژینا وی بچیتە دەستێ جحێلەکێ نە مەحرەم بۆ خۆ و دەهواتێ بکەت یان…

د ڤی زەمانی دا بێ غیرەتی یا ل قیمێ و دەیوثی یا مشە بوی، و ئەم یێ ئەنجامی ل سەر ژن و عەیالێن وان ل جهێن گشتی یێن وەکی گەلی و پارکا و سیکا دبینین…

زانا ب خلاف چوینە کا درستە ژنک بچیتە حەجێ یان عومرێ بێ مەحرەم؟

دبیتە دوو حالەت:


١) ئەگەر حەج یان عومرە فەرز بیت، ژ وان زانایێن گوتین ناچێبیت بێ مەحرەم ژنک بچیت، (حسن البصري و إبراهيم النخعي، و ئەڤە مەزهەبێ حەنەفیا و حەنبەلیا یە)

دەلیلێ وان: گوتنا پێغەمبەریە-سلاڤ لێ بن- (لَا تُسَافِرِ الْمَرْأَةُ إِلَّا مَعَ ذِي مَحْرَم) (رواه البخاري ١٨٦٢).(چ ژنک بلا سەفەرێ نەکەت ئیلا دگەل ئێک ژ مەحرەمێن خو)

٢) نەشەرتە ژنکێ مەحرەم دگەل بیت، ژ وان زانایێن لسەر ڤێ بووچونێ( سعید بن جبير و ابن سيرين و ئەڤە مەزهەبێ شافعیا و مالکیایە و پتریا زانایا وەدبێژن).


دەلیلێ وان: (ژنکێن پێغەمبەری-سلاڤ لێ بن- پشتی مرنا وی یێن چوینە حەجێ و عەمرێ و گەلەک ژ وان محرەم نەبون، عومەرێ کورێ خەتابی دگەل وان عثمان کورێ عەفانی و عبدالرحمن کورێ عەوفی فرێکرن). (رواه البخاري ١٨٦٠).

بەلێ دڤێت:
رێک یا ئەمین بیت.
و دگەل جەماعەتەکا ئەمین بچیت، (چ ژنک بن یان کاروانی بن).

و دەلیلێ وان یێ دی: دبێژن: مەرەما حەدیسێ ژ بەر هەندێ یە دا ژنک یا ئەمین بیت، و ب چ رێکا ئەمین بیت درستە.

ئیبن مفلح دبێژیت: و لدەڤ شێخێ مە -ئیبن تیمیەی- (هەر ژنەک درستە بچیتە حەجێ ئەگەر ئیماناهی هەبیت). (الفروع ٣/٢٣٦).

بەلێ ئەگەر حەج یان عومرە سونەت بیت ئەرێ درستە بێ مەحرەم بیت؟

ئیمامێ نەوەوی دبێژیت: دوو بوچوون هەنە:
یا ئێکێ: درستە
و یا دووێ: نە درستە، و ئەڤە بوچونا درستە د مەزهەبی دا.(المجموع ٧/٧٠ بتصرف). وئەڤە بوچوونا پتریا زانایایە.
‏
‏و ئیبن تەیمیە پتر بوو بوچونا ئێکێ دچیت، دبێژیت: (ئەڤە یا درستە-یەعنی بێ محرم ئەگەر یا ئەمین بیت- بو هەمی سەفەرێن عیبادەت). (الفروع ٣/٢٣٦).


»» یا چێتر ئەوە ژنک بێ مەحرەم نەچیت و هەمی محاولا بکەت ئێک ژ مەحرەما دگەل هەبیت، بەلێ ئەگەر بێ مەحرەم چوو حەجا وێ یان عەمرا وێ یا درستە. و الله أعلم.

(التمهيد ٢١/٥٠).(بدائع الصنائع ٢/١٢٤).(المفهم ٣/٤٤٩).(الفروع ٣/٢٣٦).(شرح صحيح البخاري لابن بطال ٤/٥٣٢).(المجموع ٧/٧٠).

#الفقه

ئەڤە ژ وان پسیارا بو یا گەلەک د هاتەکرن.