علي عبدالله هسنياني

سەرهاتییا عیسا پێغەمبەری و باڵندەیا

د قورئانا پیروز دا هاتییە عیسا پێغەمبەری -علیە السلام - ژ تەقنێ پەیکەرێ باڵمدەی چێدکر پاشی دوعا د کر خودێ گیان ددا باڵندەیا و د فرین.
(أَخۡلُقُ لَكُم مِّنَ ٱلطِّینِ كَهَیۡـَٔةِ ٱلطَّیۡرِ فَأَنفُخُ فِیهِ فَیَكُونُ طَیۡرَۢا بِإِذۡنِ ٱللَّهِۖ )

ئبن جورەیج دبێژت: عیسای گوتە خەلکی کیژ باڵندە ژ هەمیا ب زەحمەتترە؟ گوتن: چەکچەکیلە چونکی هەمی گوشتە. ئینا رابو چەکچەکیلە چێکر. ( تفسير الطبري ٧٠٨٧ )

ئەڤ سەرهاتییە د ئنجیلێن نوکە یێن مەسیحییا دا نەهاتییە (مەتا،لوقا،مەرقوس،یوحەنا ) ، بەلێ د ئنجیلا توماسی ب تنێ دا بەحسا موعجیزا باڵندەیا هاتییە کرن، ئەڤ ئنجیلە هندەک مەزهەبێن مەسیحی یێن ژناڤچوی باوەری پێ هەبوو، بوەک سەدەها ئنجیلێن دی و بەری ئیسلامێ ل سەر دەمێ ئەسناسیوسی هاتبونە قەدەغەکرن و بن ئاخکرن ، ل ساڵا ١٩٤٥م ل نجع الحمادي د جەرکەکی دا بن ئاخێ هاتیە دیتن ، د وێ ئنجیلێ دا هاتییە ئەو باڵندە دوازدە چیچک (سڤیانوک ) بون، ئەڤ سەرهاتییە د ئنجیلا Pseudo-Matthew ژی دا هاتییە.

#علي_هسنياني

ناڤێ کەرکوکێ یێ ڕەسەن

پشتی مرنا ئەسکەندەرێ مەکدونی ل سەدەیا چارێ بەری زاین سەرکردەیەکێ وی ب ناڤێ سلوکس نیکاتور Seleucus I Nicator کنترولا دەڤەرێن ئیران و ئەنادول و دیجلە و فوراتی د کەت.
دەمێ باژێرێ کەرکوکێ نیژەن کری د گوتنە باژێری کرخ سلوک ئانکو باژێرێ سلوکی.
دەمێ مەسیحیەت هاتی ئەڤ ناڤە د پەرتوکێن سریانی دا دوبارە دبت دگوتنێ کرخ سلوخ : ܟܪܟܐ ܣܠܘܟ.
پشتی فەتحا ئیسلامی و ب بورینا دەمی کرک سلوک کورت کرینە و بویە کەرکوک.

ئەم د شێن بێژن ناڤێ وێ یێ رەسەن ب کوردی گەرمیان/گەرمکان بو ساسانیا د گوتێ گەرمکان Garmakan سریانا د گوتێ بێت گەرما ܒܝܬܓܪܡܝ و دەمێ فەتحا ئیسلامی کورت دکرن دگوتنێ باجرمێ/باگەرمێ، و باجرمق.

#علي_هسنياني

پسیار : باسکرنا ڤێ سەرهاتیێ و ئاخفتنا ل سەر جهێ مفای بو؟

ژ مفایێ سەرهاتییا یونس پێغەمبەری:

١- بهایێ روحا مروڤان کو خودێ دوو جارا لومەی پێغەمبەرەکی کر سەرا وان.

٢- خودێ وانەیەک دا پێغەمبەرێ مە - صلى الله عليه وسلم- کو بێهنا خو ل قەومێ خو فرەهـ بکەت.

٣- ئەو سەرهاتیێن د ئیسلامێ دا د ئێنە ڤەگێران جێوازیا هەی ژ یێن اهل الکتاب کو گەلەک جارا راستڤەکرنن ژ بو خەلەتیێن وان چ ب رێکا قورئانێ ب خو بت یان پێغەمبەری یان سەحابی و تابعیا.

د گەل گەلەک مفایێن دی یێن زمانی و بەلاغی و هزری و تەربەوەی.

وەجهێن تەفسیرێ د سەرهاتیێ دا:

١- خیلاف ل سەر (اذ ذهب مغاضبا ) هەیە ئەرێ یونس پێغەمبەر ژ خەلکی تورە بو یان ژ ئەمرێ خودێ یان خودێ ژێ تورە بویە؟ هندەک ریوایەت د بێژن ژ خودێ وەک سەرهاتییا ل دەڤ اهل الکتاب، بەلێ الطبري ڤان ریوایەتا ب لاواز د بینت.

٢- دەمێ گوتی ( فظن ان لن نقدر عليه) ژی دوو احتمال هەنە ، دبیت هزرکربت ئەگەر ب رەڤتە دەریای خودێ شیان نابت وی سزا ب دەت وەک ل دەڤ اهل الکتاب! دبیت ژی مەبەست پێ ئەو بدت هزرکربت خودێ وی سزا نادەت ، سەحابیان یا ئێکێ رەد کریە.

٣- خیلاف ل سەر پەیڤا (یقطين) هەیە چونکی پەیڤ بو هەر گیایەکێ بێ قورم دئێت چ کولند بت یان کولندوک یان گندور یان زەبەش… سعید بن جبیر دبێژت نە کولندە بنەکا تایبەتە خودێ بو چێکری، بەلێ زانایێن دی ژ تابعیان دبێژن کولندە.

وەک ژ سەرهاتیێ دیار ژی ، دبیت یونس علیە السلام ب خەم کەفتبت خودێ ئەو قەوم سزا نەدای،ژ بەر هندێ خودێ ئەو ب بنا کولندی تاقی کر.

سەرهاتییا کولندی بوچی د قورئانا پیروز دا نە هاتییە؟

یا دیارە ژ تەرتیبا ئایەتێ خودێ ب تنێ ئیشارەت ب سەرهاتیێ کریە بێی باسکرنا سەرهاتییێ، چونکی سەرهاتی گرێدای دوو تشتا یە (کولند + هژمارا خەلکێ باژێری ).
ئەڤ چەندە ژی د زڤرتە ئسلوبێ قورئانێ ئەوێ دبێژنێ (المبهمات) دەمێ ناڤەک یان سەرهاتییەک یا ناڤدار بت د ناڤ سەحابیان دا ب تنێ ئاماژە پێ د ئێتە کرن بێی باسکرنا وێ، خو ئەگەر سەرهاتی ل دەڤ اهل الکتاب ژی بت ئەڤ چەندە د بتە ب راست دانانا وێ سەرهاتیا د پەرتوکێن وان دا هاتی.

ژ بەر هندێ سەحابی و تابعیان سەرهاتی ڤەگێرایە وەک ل دەڤ اهل الکتاب هاتی، د بیت ژی پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم ب رێکا وەحیێ زانیبت و بو وان ڤەگێرابت ، وانا ژی سەرهاتی وەک ب زمانێ خو باسکربت ژبەر هندێ هندەک جارا (حکم الرفع) هەیە.

سەرهاتییا کولندی:
ل جهەکێ هشک د کەڤت چ سیبەر و خوارن لێ نەی، خودێ بنەکا کولندی بو شین د کەت بەلگێن وێ بو خو د کەتە سیبەر و ژێ د خوت ، د ریوایەتەکێ دا هاتیە کێزکێن ل سەر د خوت ﴿وَأَنۢبَتۡنَا عَلَیۡهِ شَجَرَةࣰ مِّن یَقۡطِینࣲ﴾ [الصافات ١٤٦
خودێ وێ بنا کولندی هشك د کەت بەلگێن وێ د چرمسن و د وەرن ، یونس پێغەمبەر -علیە السلام- ب خەم د کەڤت گازندا حالێ خو دکەت ، خودێ دبێژتێ تو بو بنەکا کولندی ب خەم کەفتی بەلێ ب خەم نە کەفتی بو پتر ژ سەد هزار مروڤا بئێنە عەزابدان؟
ل دویڤ ریوایەتا ابن عباس(ابن أبي شيبة ج١٣ ص٥٧٩)
د ریوایەتا سعید بن جبیر دا هاتیە خودێ گیاندارەکێ ئەردی هنارت رەهێن وێ خارن هەتا هشک بوی.. خودێ گوتێ تو ژ گەرما روژێ ب خەم کەفتی و بو سەد هزارا و زێدەترێن تەوبە کرین ب خەم نە کەفتی( تفسير الطبري ج٢٣ ص٦٦)
د ریوایەتا وهب بن منبە دا هاتیە خودێ د بێژتێ: تە ئەو بنە نە چێکریە و نە ئاڤدایە و نە شینکریە و بو ب خەم د کەڤی! من ئەو سەد هزارە و زێدەتر ئافراندین ئەز ل وان بوریم بوتە نەخوش بو؟

🧵3

خودێ یونس پێغەمبەر -علیە السلام- سزا دا ، دەمێ ژ میسل چوی بەرەڤ یافا و ل گەمیێ سیار بوی بەرەڤ ترێشیش (ئسپانیا ، ل دویڤ اهل الکتاب ) ، د دەریای دا باروڤە رویددەت پچەک ما گەمی نقوم ببت لەورا تشتێت گران هاڤێتنە د دەریای دا، چ نەما ژ بلی مروڤا ، سێ جارا تیروپشک کێشان ناڤێ یونسی دەرکەفت رابو خو ژ گەمیێ هاڤێت، نەهنگەگی ئەو داعویرا :
﴿إِذۡ أَبَقَ إِلَى ٱلۡفُلۡكِ ٱلۡمَشۡحُونِ فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنَ ٱلۡمُدۡحَضِینَ فَٱلۡتَقَمَهُ ٱلۡحُوتُ وَهُوَ مُلِیم﴾ [الصافات ١٤٠-١٤٢]

سێ رۆژ و شەڤا ما د زکێ نەهنگی دا ، پشتی هەوارا خۆ گەهاندیە خودێ و دوعا کری خودێ ئەمرکر نەهەنگ وی ب هاڤێژتە کنارێ دەریای.
فَلَوۡلَاۤ أَنَّهُۥ كَانَ مِنَ ٱلۡمُسَبِّحِینَ لَلَبِثَ فِی بَطۡنِهِۦۤ إِلَىٰ یَوۡمِ یُبۡعَثُونَ فَنَبَذۡنَـٰهُ بِٱلۡعَرَاۤءِ وَهُوَ سَقِیمࣱ﴾ [الصافات ١٤٣-١٤٥]
ئەگەر هەوارا خو نە گەهاندبا خودێ دا هەتا مرنێ مینتە د زکی دا ، بەلێ دوعا کر و گوت : فَنَادَىٰ فِی ٱلظُّلُمَـٰتِ أَن لَّاۤ إِلَـٰهَ إِلَّاۤ أَنتَ سُبۡحَـٰنَكَ إِنِّی كُنتُ مِنَ ٱلظَّـٰلِمِینَ.

🧵2

سەرهاتییا یونس پێغەمبەر و کولندی!

دەمێ خودێ یونس پێغەمبەر -علیە السلام- هنارتی بو خەلکێ میسل ، خەلکێ وێ باوەری پێ نە ئینا ، پشتی هەمی پێکول کرین بێ مفا بو ، رابو ب دوعا ل وان کر و گوتە وان دێ سێ روژێن دی عەزاب ب سەر هەوە دا ئێت.
ب تورەیی ڤە ژ باژێری دەرکەفت و خو ل وان نە گرت تەوبە بکەن پشتی دەرکەفتی هزرکر خودێ وی سزا نادەت وَذَا ٱلنُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَـٰضِبࣰا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقۡدِرَ عَلَیۡهِ﴾ [الأنبياء ٨٧]

بەلێ خەلکێ باژێری ل خۆ زڤرین و تەوبە کرن خودئ ل وان بوری.
﴿وَأَرۡسَلۡنَـٰهُ إِلَىٰ مِا۟ئَةِ أَلۡفٍ أَوۡ یَزِیدُونَ فَـَٔامَنُوا۟ فَمَتَّعۡنَـٰهُمۡ إِلَىٰ حِینࣲ ﴾[الصافات ١٤٧-١٤٨]

🧵1

دەربارەی کەس نەزانیا دەمێ قیامەتێ ، خودێ د بێژت هند مایە ژ خۆ ب خۆ ژی ب ڤەشێرم !

﴿إِنَّ ٱلسَّاعَةَ ءَاتِیَةٌ أَكَادُ أُخۡفِیهَا﴾ [طه ١٥]
ژ سەحابی و تابعیان ( ابن عباس، مجاهد،قتادة، سعيد بن جبير …) هاتیە ڤەگێران کو تەفسیرا وێ “ من نفسي يه ".

ئیمامێ تەبەڕی ژی بەرەڤانیێ ژ ڤێ تەفسیرێ د کەت و دبێژت ئەگەر زێدە تشتەک بئێتە مەزنکرن تایبەت تشتێ ڤەشارتی دێ بێژن خۆ من ل خۆ ژی ڤەشارتیە.
“ فلما كان معروفا في كلامهم أن يقول أحدهم إذا أراد المبالغة في الخبر عن إخفائه شيئا هو له مسرّ: قد كدت أن أخفي هذا الأمر عن نفسي من شدّة استسراري به “ (تفسير الطبري ج٨ ص٤٠٣ ، دار الکتب ٢٠٠٩)

#علي_هسنياني

پێشبینیێن ڕۆژا قیامەتێ!

رۆژا قیامەتێ رۆژەکە د چ ئاینان دا دەمێ وێ نە هاتییە دیارکرن و ب تنێ نیشانێن نێزیکبوون و رویدانا وێ باسکرینە ، بەلێ دەمێ ماوەیەکێ درێژ ب سەر دیڤکەفتێن ئاینان را د بورت ، هزرا وان د چیتە رابونا قیامەتێ و پێشبینیێ دکن وی دەمی ، تایبەت ئەگەر ساڵا هزاری بت! … بو نمونە:

١- ساڵا ١٠٠٠ زاینی مەسیحیا هزر دکر دێ قیامەت رابت ، پاپایێ وی دەمی سلڤستەرێ دووێ ژی ئەڤ پێشبینیە کربوو، بەلێ دەمێ روینەدای گوتنێ هزار پشتی مرنا مەسیحی نە ژ دایکبونا وی ئانکو ١٠٣٣ یە، دەمێ روینەدای گوتن یا ژ مە ڤە رادیو یە.

٢- ساڵا ١٠٠٠ مشەختی ، هندەک ژ موسلمانان هزر دکر دێ قیامەت ڕابت ، بەری ڤێ ساڵێ ب سەد ساڵا ئیمام جلال الدین السيوطي ئەڤ چەندە رەد کریە پەرتوکەک نڤیسیە ب ناڤێ “الكشف عن مجاوزة هذه الأمة الألف " تێدا ب حساب و بەلگەیان رەدکریە، ئەڤە ئەو ساڵ بورین ژی چ روینەدا.

٣- ساڵا ٢٠٠٠ ، وێ ساڵێ ل جیهانێ هەمیێ ببو قەرەبالغ ، ب درێژاهیا ساڵێ هەمیێ پێشبینی د هاتنە کرن و چ روینەدا ، ب دەهان پەرتوک و فلم و ستران ل سەر هاتیە چێکرن، و چ روینەدا.

٤- ساڵا ٧٠٠٠ ، ل دەڤ جوهیان ژ ئادەمی و هەتا ئەڤرو نێزیکی ٦٠٠٠ ساڵا یە و هێژتا ئەم د دەسپێکا هزارا دوماهیێ دا نە ، هندەک مەسیحی و موسلمانان ئەوێن باوەری ب ژیێ کورتێ ئەردی هەی ژی باوەری پێ هەیە “ ژوانا ژی السیوطي د پەرتوکا الکشف دا “ دەربارەی ڤێ چەندێ ریوایەت ژی هەنە زانا لاواز د کن .

ب سەدان پێشبینی هاتینە کرن و نە هاتینە رویدان، و هێژتا هندەک د چاڤەرێکرینە و دبیت ژی هەمی رادیو بن والله اعلم.

#علي_هسنياني

فەلسەفەیا خۆشیێ ل دەڤ فەخرێ رازی

دبێژت ل دەڤ خەتیب و هوزانڤانان خوشیێن دونیایێ ژ بەر سێ ئەگەرا د کێم و بێ بوهانە:
١- خوشیا وێ نەیا بەردەوامە.
٢- خوشیا وێ تێکەلە د گەل نەخوشی و زەحمەتا.
٣- کەسێن باش و خراب ، کێم و مەزن هەمی هەڤپشکن د ڤان خوشیا دا.
ل دەڤ وان تشتێ خۆش د ئەسڵ دا د خوشن بەس ژ بەر ڤان سێ ئەگەرا د بێ بوهانە!

ل دەڤ حەکیم و فەیلەسوفا تشتێن خۆش د ئەسڵ دا نە خوشینە بەلکو:
١- نەهێلانا نەخوشیا یە، برس نەخوشی یە و ئێشانا لەشی یە دەمێ مروڤ برسێ د شکینت خوشیێ ب خوارنێ د بەت.
٢- پێتدڤی بونا مروڤی یە ب تشتی.
٣- د ئەسڵ دا ژ تشتێن پیس چێدبت.
….

ژ نامەیا ( ذم لذات الدنيا ) یا فخر الرازی.

رەئیەکا شاز ل دەڤ هندەک فەقیهێن مالکیا هەیە دبێژن گوشتێ سەی نە حەرامە مەکروهە! هەرچەندە رەئیا جمهورێ زانایێن مەزهەبی راجحکری
ئەوە کو حەرامە ، بەلێ هەر مەزهەبێن دی ترانەیا ب وان د کن.

جارەکێ ابن ابی الروح دیبەیتێ د گەل مەغرەبیەکی د کەت دەربارەی حەرامیا ئاڤا جەهی، ابن روح وی بێدەنگ دکەت و چ تێ نا هێلت تا وی رادەی یێ مەغربی دبێژتێ: هەما من بخو!!
ئەو ژی دبێژتێ: ئەز نە ل سەر مەزهەبێ تەمە.

ئانکو خوارنا گوشتێ سەی ل دەڤ من حەرامە.

#دێ_بخو (٢٠)

- سير اعلام النبلاء ج١٩ ص٤٩٩

د سەرهاتییا یوسف پێغەمبەری دا ، دەمێ وان هەردوو زیندانیا خەون دیتی ئێکی ژ وان گوت ﴿إني أراني أعصر خمرًا﴾

پەیڤا (خمر) د ڤێ ئایەتێ دا ب رامانا تری د ئێت! مەبەست ژی ئەوە وی د خەو دا دیت یێ تری د هەرشینت شەربەتا وێ چێدکەت.

ئەڤ چەندە ژی لەهجەیا هندەک ژ عەرەبا یە هەروەک الضحاک دبێژت: أعصر عنبًا، وهو بلغة أهل عمان، يسمون العنب خمرًا.
هەروەسا ابن عباس ژی دبێژت تری یە.
ابن مسعود کو مسحەفا وی تەفسیری بو د خاند (إني أراني أعصر عنبا ).

دەربارەی چارەنڤیسێ ئەجنەیان ، بوچونەک هەیە د ناڤ سەلەفان دا کو ئەو ژی دێ وەکی گیانەوەرا بنە ئاخ .

ليث بن أبي سليم تابعیە دبێژت: ئەجرێ حەجنەیان ئەوە ژ ئاگری رزگار ببن و پاشی دێ بێژتە وان ببنە ئاخ.
( الإشراف في منازل الاشراف ، ابن ابي الدنيا، الرشد،ص٢٨٧ )

ئەگەر خودێ تەوفیق دا پەرتوکەکێ ب ناڤێ (جیهانا ئەجنەیان) ب نڤیسم دێ ڤی بابەتی ب درێژی باس کم.

دەمێ گیانەور مروڤا ل ڕۆژا قیامەتێ د بینن کو خودێ مروڤا ژێک جودا د کەت ، بەشەک بو بەحەشتێ و بەشەک بو جەهنەمێنە. گیانەوەر گازی مەوڤا د کەن: سوپاس بو خودێ ئەی بەنی ئادەم ئەم نەوەکی هەوەینە، نە مە بەحەشت د ڤێت و نە ئەم ژ سزای د ترسن.
- زانایێ تابعی آبي عمران الجوني

( كتاب الأهوال، ابن أبي الدنيا، مكتبة ال ياسر، ص١٩٥)

زەوقێ فەقێیەکی ل شعر گوتنێ ددت هندەک شعرا د ڤەهینت و د چتە دەڤ شێخ ڕەزایێ تاڵەبانی پسیارا رەئیا وی بکەت، شێخی سەحکرێ و سەرێ خۆ هەژاند بەس نەڤیا دلێ وی ب هێلت گوتێ خراب نینە.
دلێ فەقێی خۆش بو و گوتێ: پانێ قوربان من ئەڤ شعرە ل توالێتێ ڤەهاندیە.
شێخی گوتێ: ڕاستە ، بێهنا وێ ژێ د هات.

#دێ_بخو (١٩)

- ڕشەی مرواری ب٢ ل٦٩١ ( ب دەستکاریڤە )

شیرەتکرن ل وەلی ئەمری!

ئێک ژ ناکوکیێن د ناڤبەرا سەلەفیان دا ل سەر بابەتێ شیرەتکرن و رەخنەگرتن ل دەسهەلاتدارا یە ، تەیارێ مەدخەلی فەرز دکەت نهێنی بت دناڤبەرا کەسی و دەسهەلاتداری دا و بەلگەیێ وان فەرموودەیەکە تێدا هاتییە ( من أراد أن ينصح لذي سلطان فلا يبده علانية ، ولكن يأخذ بيده فيخلوا به ، فإن قبل منه فذاك ، وإلا كان قد أدى الذي عليه ) ! تەیارێن دی یێن گرنگیێ ددەن ب سیاسەتێ ڤێ چەندێ رەد دکەن ب ژبەر لاوازیا سەنەدێن وێ و جێوازیێ دکەن د ناڤبەرا یێن هنگی و یێن ئەڤرو.

بەلێ یا من ژێ فەهمکری ئەوە بابەت گرێدای مەترسیا ڤێ چەندێ یە، چونکی دەمێ سەعیدێ کورێ جوبەیری پسیار ژ ئبن عەباسی کری گوتیێ: ئەز ئەمرێ سولتانی بکم ب چاکیێ و نەهیا وه بکم ژ خرابیێ؟
گوت: ئەگەر ب ترسی تە بکوژت نەخێر.
دوبارە ئەڤ پسیارە ژێکر، ئینا رابو ئبن عەباسی گوتێ: ئەگەر تە هەر ڤیا وەبکەی بلا د ناڤبەرا تە و وی دا بیت.
( كتاب الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر، ابن أبي الدنيا ، الغرباء، ص١١٣ )

یا دیارە ژی وی دەمی هەچیێ رەخنە ل دەسهەلاتداری گرتبا دا ئێکسەر ئێتە کوشتن، هەروەک سەعیدێ کورێ جوبەیری ب خۆ ژی سەرا ڤێ چەندێ هاتییە شەهیدکرن.
لەورا بابەت خۆ پاراستنە و ب کارئینانا رێکەکا بێ زیانە بو مروڤی ، نەکو ژ بەر حەرامی و مەزنکرنا دەسهەلاتداری یە وەک ئەو کەسێن دەسهەلاتدارا مەزن دکەن.

#علي_هسيناني

پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم دبێژت:
خەلکەک ل گەشتیەکێ سیاربوون و تێدا بەلاڤبوون هەر ئێکی جهەک بو خۆ گرت، کەسەکی بڤرەک ڤێبو جهێ خۆ پێ د کولا، گوتنێ: ئەو تو چ د کەی؟ گوت: جهێ منە من چ بڤێت دێ لێکەم!
ئەگەر ئەو دەستێ وی بگرن دێ رزگاربت و د گەل رزگاربن، ئەگەر بهێلن دێ خەندقت و د گەل خەندقن.
ڤێجا هوین ژی دەستێ بێ ئاقلێن خۆ بگرن بەری هوین ژ ناڤبچن.

( كتاب الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر، ابن أبي الدنيا ، الغرباء، ص١٠٤ : حديث صحيح )

#علي_هسنياني

عومەرێ کورێ عەبدولعەزیزی د بێژت:
خودێ خەلکی سزا نادەت ب گونەهێن تاکە کەسان، بەلێ ئەگەر خرابی ب ئاشکرا هاتنە کرن، هەمی دێ ژ هەژی سزای بن.

( كتاب الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر، ابن أبي الدنيا ، الغرباء، ص١٠٢ )

#علي_هسنياني

پەرتوکێن زانایێ دێرین (ابن أبي الدنيا) زێدە ب سانەهینە بو خواندنێ و پر ب مفانە بو وەرگرتنا پێزانینان.

ابن أبي الدنيا ب سەدان پەرتوک نڤیسینە ژ وان زانایانە یێن پر بەرهەم.

گهورینا مونکەری ب چاڤتاریبونێ نابت

پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم د بێژت: نابت ئیماندار خۆ بشکینت.
گوتن: ئەی پێغەمبەرێ خودێ! چەوا خۆ د شکینن؟
گوت: خۆ توشی بەڵایەکێ بکت و ئەوی شیان نەی خۆ ل بەر بگرت.

قال رسول الله صلى الله عليه وسلم :ليس للمؤمن أن يذل نفسه » . قيل : يا رسول الله ! وما إذلاله نفسه ؟ قال : « يتعرض من البلاء ما لا يطيق ».

( كتاب الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر، ابن أبي الدنيا ، الغرباء، ص٧٨ )

#علي_هسنياني

حەجاجی پسیار ژ ئەیوبێ هیلالی کر : بو من بەحسا پێنج تشتێن هەروە د چن بکە؟

گوت: ئەو چرایێ ب رۆژ دئێتە هەلکرن، ژنا جوان ب دەنە کەسەکێ کورە، بارانا ب لێزمە ل ئەردەکێ بێ پیت ببارت، خوارەنەکا بەرفرەهـ بو کەسەکێ تێر ب دانن، قەنجی د گەل کەسەکێ نە سوپاسدار بئێتە کرن. ( اصطناع المعروف، ابن أبي الدنيا، دار ابن حزم،ص١٤١ )

ئەیوب ئاقلدار و روانبێژەکێ ناڤدار بو پشکداری د شورەشا ئبن ئەشعەسی دا کربو ژبەر هندێ حەجاج سەرێ وی لێددەت (سير أعلام النبلاء ج٢ ص٣٧ )

#علي_هسيناني

تەجربا خاندنا کتێبا د ئایفونێ دا 🥲

هەبونا رێژەیا سەدی یا خاندنا پەرتوکێ + شیانێن تەئشیرکرنا وێ.

نەبونا ناڤلێکرنا بوکمارکا + بوراندنا لاپەرا ئیزعاجە + ئەگەر ب خەلەتیڤە ژ سەر لاپەری بچت زڤرین نینە + تەرتیبکرنا کتێبا تێدا یا ئیزعاجە.

ل ساڵا ٥١١ کوچی، ئاڤرادبت باژێرەک بن ئاڤ دبت گەلەک ژ خەلکێ وێ د خەندقن، زاروکەک ژێ قورتال دبت د ناڤ نڤینکا خۆ دا بوو.
( سير أعلام النبلاء ج١٩ ص٤١١)

د پەرتوکا دا هاتیە (سور سنجار ) نزانم شنگالە! یان بەحسا کەلها میسلە ئەو لایێ دبێژنێ باب سنجار! یان ژی سنجارا باژێرێ حلە یە؟

دوستێ هندەک کوردا

خەمێت دنیایێ هەمی ل لایەکی

و ریلزێن (صوت صفير البلبل ) ل لایەکی

کتێبێ بەش بەش بکە

بەشەک بو فەیسبوکی و تورێن جڤاکی.
بەشەک بو کارێن تە یێ نڤیسینێ (پەرتوک، گوڤار، .. )
بەشەک بو ناڤ دیوانا.
بەشەک بو هەڤالێن نێزیک ( ئەگەر ل هەمی جها نە ئێنە گوتن)
بەشەک بو هەڤژینێ ( ئەگەر ب کەنی و رومانسی بن )
بەشەک وەک پێزانیێن گشتی بو لێ زڤرینێ.
بەشەک ژی پتپتا نڤیسەری یە و خەپسا پێدڤیێن ئەکادیمی یە.

هەتا نوکە هندەک هزر دکن چ پەرتوکا تە کری د ڤێت ژ بەر بکی!

خێزانەکا ئوکرانی ٢٠١٤ د چنە ئسرائیلێ وەکی هەمی خەلکێ وێ یێ داگیرکەر خۆ دکەنە جوهی.
دەمێ کورێ وان داڤید ل غەزە هاتییە توپاندن .. ئسرائیلی خاچ ل سەر قەبرێ وی دانا و ل گورستانا غەیرە جوهیا ڤەشارتن.
ئوروپی خۆ ژ درەو دکەنە جوهی دا فەلەستینێ داگیر بکن .. دەمێ د سەکتن وان ل گورستانێن غەیرە جوهیا ڤەدشێرن.

ل سەردەمێ سەحابیان دگوتنە دەرمانێ مەعیدەی جوارش (گوارش) ، ئەگەر ئێکی گەلەک خوارن خواربا ب کاردئینا.

کەسەکی ئەڤ دەرمانە بو عەبدولڵایێ کورێ عومەری بر ! گوتێ ئەڤە چیە؟ گوت: خوارنێ هەرس دکەت.
کورێ عومەری گوتێ: هندەک جارا هەیڤ ب سەر من را د بورت من خوارنەک تێر نە خواری، ڤێجا چ شولا من پێ هەیە؟

عن نافع قال : جاء رجل إلى ابن عمر بجوارش فقال : ما هذا ؟ قال : هذا يهضم الطعام ، قال : إنه ليأتي على شهر ما أشبع من الطعام فما أصْنَعُ بهذا ؟ ( الطبقات لابن سعد ج٣ ص١٤٠ )

خواندنا پەرتوکا کەلتورە

ل دیڤ ڤەکولینەکێ ل ئیرانێ ژ تەمەنێ ١٥ ساڵی و سەردا کەسێن چوینە قوتابخانەیا ٦٢٪ ژ وان پەرتوک و گوڤار و رۆژنامەیا د خوینن! هەرچەندە بارێ ئابوری ل ئیرانێ لاوازە ژی.

د ساڵەکێ دا ( ٢٠١٩-٢٠٢٠ ) ئیرانێ ١٠٥ هزار پەرتوک بەرهەم ئیناینە ، ٧٥٦٤٤ نڤیسین، ٢٩٩٤١ وەرگێڕان، نێزیکی ١٤٩ ملیون دانەیان چاپکرینە.

زک ڕەشی و حەسویدی و درەو و دوورویبون … ب ئاواز و شێوازێ دەنگی ل دەڤ مروڤێ بەرامبەر دئێتە زانین.

﴿وَلَتَعۡرِفَنَّهُمۡ فِی لَحۡنِ ٱلۡقَوۡلِۚ﴾ [محمد ٣٠]

ڕاستی دیاربوو

درەوا ئسرائیلێ ئاشکرابوو ، حکومەتا غەزە دبێژت:

١- وێ کچێ شی ب کەسەکی کریە ل سوریا و ل وێرێ ئەو کەس هاتییە کوشتن ، کچ د گەل خەسیا خۆ زڤریە غەزە ، پشتی هنگێ چویە ترکیا و چویە مصرێ ، دیسان زڤریە غەزە. ( بوچی نە دگوتە ترکا و مصریا ئەز رەڤاندیمە؟ ) د دەهان خالێن سنوری و فروکخانەیێن نێڤدەولەتی را بوریە!

٢- پشتی هنگێ شی ب برایێ وی کەسی کریە و ئەو کەس د کومەلکوژییەکێ دا د ئێتە کوشتن.

٣- پشتی خەلکێ غەزە هەمی کەفتیە بن هێرشێن ئسرائیلی و بێ هیڤی بوین داخازا زڤرینێ بو عێراقێ کریە.

٤- حکومەتا فەلەستینی (حەماس) هاریکارییا وێ کریە ب رێیا حکومەتا ئوردن ئەو گەهاندیە سنورێ غەزە ، دیڤدا زڤراندینە عێراقێ.

درەوا ئازادکرنێ و فلمێ ئەکشن ئاشکرا بو ..

کابرایەکێ سحبەت خۆش و ناڤدار هەبوو د هەمان دەمدا یێ کێم دەرامەت بو کێچا د بەریکێ دا پیاسە د کر.
ل چایخانێ زەلاما خۆ کرە ئێک ب چنە ماڵا وی بو شیڤێ! دەمێ هاتین برادەر شەمزار بوو ، رابو چو بەر دەرگەهی هزرا خۆ بکەت ، دیت تژی بەر دەرگەهی پێلاڤن! هەمی کومکرن و برن فروتن دانە ب کەباب .. مێهڤانا تێر کەباب خار و سحبەت کرن هەتا بویە درەنگی شەڤ.
دا دەرکەڤن دیتن بەردەرگەهێ ڤاڵەیە!
مێهڤانا گوت : کا پێلاڤێن مە؟
گوتێ: وە یێت خوارین.

#دێ_بخو ن (١٨)

- ڕشتەی مرواری ب٣ ل٣٦٢ (ب دەستکاریڤە)

دەمێ خاچپەرستان ئێکەم حەملا خۆ دەست پ کری ل سەر رۆژهەڵاتا ناڤین ، دەڤەرێن ل سەر دەریا ناڤەراست هەمی ستاندن ، ب تنێ قازیێ باژێرێ تەرابلوس ( فخر الملك بن عمار ) شیا بەرەڤانیێ بکەت و پێنج ساڵا خۆ ل بەر دورپێچا سەلیبیا ب گرت ، ژ لایەکی هێرشێن هشکانی د شکاندن و ژ لایەکی هێرشێن دەریایی.
بەلکو شیا هێرش ب کەتە سەرکردێ سەڵیبیا ریموندی و بریندار بکەت کو دویڤدا ژبەر برینا خۆ د مرت.
ابن عمار د چتە بەغدا داکو داخازا هاریکاریێ بکەت ژ خەلیفەی ، د ئێت باژێر یێ ڕادەست کرین!

ب زڤرە : سير أعلام النبلاء ج١٩ ص٣١١

سەجادی دبێژت مەلا عەلیێ قوچەبلباس هاتە دەڤ من ، من ژی جگارەیەک دایێ و گوتێ جگارا خو خلاس کە و ژ ڤێرێ هەرە ، وی ژی جگارە وەرگرت و دانا ب ڕەخ خۆ ڤە و ڕوینشت.
من گوتێ تو بوچ ناکێشی؟
گوت: هەتا من بڤێت بچم دێ کێشم.

#دێ_بخو (١٦)

-ڕشتەی مرواری ل١٥٣

جهێ من بۆمبەباران بکەن!

ل قوتابخانێن تۆپخانەیێ د ئێتە خواندن دەمێ دوژمن هێرشی هێزێن پێشیێ دکەت و هژمارا وان یا زور بت .. بەری هێلا بەرەڤانیێ ب کەڤت ئەفسەرێ چاڤدێر (GPO) کو ل رێزیا پێشیێ یە ، د شێت فەرمانێ ب دەتە ئەفسەرێ خوجهـ (CPO) جهێ وی بۆمبەباران بکەت!

بەری چەند ڕۆژەکا ژ شەرێ روسیا د گەل ئوکراینا ، موقەدم دیلانوڤی lt col. Dilanov ئەڤ تەکتیکە ب کارئینا ، دەمێ هاتییە دورپێچکرن فەرمان دا جهێ وی بکەنە ئارمانج، د ئەنجام دا زیانەکا مەزن گەهاندە هێزێن ئوکراینی، و ژبەر کو خۆ ل جهەکێ باش ڤەشارتبوو شیا ب برینداری ڕزگار ببت.

پوتینی سەردانا وی کر و مەدالیا قارەمانیێ پێ بەخشی.

زانایێ کورد زەوهاوی، ل دەڤ والیێ بەغدا روینشتی بو ، بالیفکەک دناڤبەرا وان دا بوو ، وی دەمی کوردەکێ فەیلی دئیننە دەڤ والی و والی تورە دبت دبێژت: بەس من زانیبا چ د ناڤبەرا کوردا و کەری دا هەیە؟
زەهاوی گوتێ: بالیفکەک.

-ڕشتەی مرواری ل١٦٠

#دێ_بخو (١٥)

ژن ژ پەراسییێ زەڵامی چێبویە

پشتی وێ گوتنێ تەورات دبێژت : ژبەر هندێ زەڵام دەیبابا د هێلت و ب ژنێ ڤە د ئێتە گرێدان هەروەک ئێک جەسەد بن.

پشتی ڤێ گوتنێ پێغەمبەر ﷺ دبێژت : ئەگەر پەراسی ڕاست بکەی دێ شکێت ئەگەر بهێلی ژی دێ وەکی خۆ مینت ڤێجا دگەل ژنان د باش بن.

زەڵامێ ژنەکێ مر ، ژنێ ئەو د خەونێ دا دیت گوتێ: چ حالێ تەیە؟ زەڵامی گوت: گەلەک خوەشە.
ژنێ گوتێ: خوەشترە ژ وی دەمێ ئەم د گەل ئێک بوین؟
گوتێ: هزار جارا خوەشترە.
ژنێ گوتێ: بو من بەحسا بەحەشتێ بکە چەوایە چەوا نینە؟
گوتێ: نزانم من های ژێ نینە.
ژنێ گوتێ: بوچی ما تو نە ل بەحەشتێی؟
گوتێ: نە وڵا ل جەهنەمێمە.

-ڕشتەی مرواری ل١٥٨

#دێ_بخو (١٤)

دەمێ ناپلیونی مصر داگیرکری ، رۆژا مەولیدێ د ناڤ وان دا ساخکر.
وێنەکێشێ فەرەنسی چارلز پیرموند ل ساڵا ١٧٩٨ ئەڤ رویدانە نەخشاندیە کریە تابلو.

کەرامەتا ساخکرنا مریا !

ساخکرنا مریا بەری ئیسلامێ موعجیزەیا هندەک پێغەمبەرا بو، د هندەک حالەتێن دیارکری دا ئەوبون یێ ژ نوی مرین و یان بو دەمەکێ دیارکری هاتینە مراندن ، بەلێ بو مرنا مەزن دەمێ ئینسان د چتە بەرزەخێ خودێ ئەڤ دەرگەهە گرتیە هەروەک د حەدیسا قودسی دا هاتی [ سبق منِّي أنَّهم إليها لا يرجِعون ] .

دەربارەی حالەتێن د ئیسلامێدا [ابن أبي الدنيا ] پەرتوکەکا هەی ب ناڤی [ من عاش بعد الموت ] من ئەو کتێبە ب تەمامی خواندیە هەمی ئەو حالەتێن بەحسکرین ئەون یێن بو خەلکی وەهم چێبوی هزرکرین کەسەک مریە، بەرێ ئامیرە نەبون بزانن کەسەک مریە ڤێجا یێ کەفتبا کومایێ ( الموت السريري ) یان هەناسا وی هاتبا بڕین دا هزرکن مریە! و دا ڤەشێرن ژی.
حالەت یێ هەی دبێژنێ NDE کەسەکە لەشێ وی ژ کار دکەڤت دل د راوەستت و هەناسا وی د ئێتە برین و خەون و هەلوەسا دبینت ، پاشی ڤەدگەرت خەلک هزر دکن مریە پاشی ساخ بویە و بو وان بەحسا خەونێن خۆ دکت خەلک هزر دکن بەرزەخا دیتی!

ژبەر ڤێ چەندێ ئەو ب ناڤ کەرامەتێن شێخا یێن بەحسا ساخبونا مریا دکن هەمی کلاواتن ، و ئەگەر گوتنەکا ابن تیمیە بکەنە بەلگە ل سەر ڤێ چەندێ ابن تیمیەی پشت بەستن ب پەرتوکا (ابن ابي الدنیا) کریە “ وقد جمع ابن أبي الدنيا كتابا فيمن عاش بعد الموت، وذكر منها كثيرا ..” هەروەسا دبێژت مەرجێ وێ ئەوە بو باوەریئینان ب پێغەمبەرا بت نەکو هێجەت بت ژ بو پەرستنا شێخەکێ و قەبرێ وی!

#علي_هسنياني

ئێکودوو کێمکرنێ بهێلن، دا رەئیێن کرێت نەکەڤنە دەستێ نەحەزا

هەر ژ کەڤندا دەمارگیری کەفتییە د ناڤ دیڤکەفتیێن مەزهەبان دا و گەهشتیە وی رادەی ئێکودوو کێمکەن ، ژبەر ڤێ چەندێ زەمەخشەری خو ژ چ مەزهەبا حساب نە دکر و دبێژت ئەگەر بێژم ئەز حەنەفیمە دێ بێژن جورەکێ عەرەقێ حەلال دکت، ئەگەر بێژم مالکیمە دێ بێژن گوشتێ سەی حەلال دکت، ئەگەر بێژم شافعیمە دێ بێژن زەواجا د گەل کچێ حەلال دکت ، ئەگەر بێژم حەنبەلیمە دێ بێژن یێ توندە و موجەسمە! ( الكشاف ص٣١٠، الحلبي )

ئەڤ شەرەنیخە هەتا نوکە بەردەوامە تایبەت دناڤبەرا سەلەفی و ئەشعەرییان دا ، ل وی دەمێ ئەشعەری سەلەفییان [کو پتر سەر ب حەنبەلیا ڤەنە ] توهمەتبار دکن ب تەجسیمێ ، و ئەشعەری [ کو پتر سەر ب شافعیاڤەنە] دئێنە توهمەتبارکرن ب حەلالکرنا زەواجا دگەل کچا ژ زنایێ ئانکو ئێک زنایێ بکت کچەک ببت ، درستە زەواجێ دگەل وێ کچا خو یا ژ زنایێ بوی بکت، هەرچەندە زانایێن ئەشعەری ب خو ئەڤ چەندە دایە پال شافعی و سەلەفی ڤێ توهمەتێ ژێ ددەنە پاش! .. ئەو چەوا؟

بو نمونە ئیمام النووي -رحمە الله - زانایەکێ مەزنێ شافعیایە و ئەشعەری یە دبێژت سێ رەئی هەنە ل سەر ڤێ چەندێ و یا دروست ئەوە کو ب تەمامی حەلالە :
“ زنا بإمرأة، فولدت بنتاً، يجوز للزاني نكاح البنت، لكن يكره . وقيل : إن تيقّن أنها من مائه، إن تصور تيقنه، حرمت عليه . وقيل : تحرم مطلقاً . والصحيح : الحل مطلقاً . "( روضة الطالبين ج٥ ص٤٤٨، عالم الكتب)

ل جهەکێ دی ڤێ چەندێ ددەتە پال ئیمامێ شافعی ب خو ژی: “ وقال مالك والشافعي وأبو ثور وغيرهم : لا أثر لوطء الزنا، بل للزاني أن يتزوّج أم المزني بها وبنتها، بل زاد الشافعي فجوّز نكاح البنت المتولدة من مائه بالزنا .” ( المنهاج ج١٠ ص٤٠، عالم الكتب )

بەلێ ابن تیمیە وابن القيم هەرچەندە سەلەفینە و حەنبەلی مەزهەبن ڤێ چەندێ ژ شافعی ددەنە پاش و ئەلبانی ژی هەروەسا - رحمهم الله - .. بەری چەند سالەکا من ب درێژی بەرسڤا هندەک مولحدا دا بو ئەڤ بابەتە د کرنە تەعن ل سەر ئیسلامێ هەرچەندە چ پەیوەندی ب ئیسلامێ ڤە نینە و رەئییا هندەک کەسایەتییا یە ژبەر هندەک (اصول و قواعد) فقهی یێن حشک توشی ڤێ خەلەتیێ بوینە و ئیمام شافعی یێ ژێ بەریئە و ئەڤ چەندە وەک واقع روینەدایە:
https://ulkurd.wordpress.com/2018/06/13/shafi/

خودێ ل هەمییا ببورت.

کابرایەکێ زەنگین و دفن بلند هاتە بەرامبەر مەلایەکێ چاڤ حەول ، گوتێ: ئەرێ سەیدا ڕاستە مروڤێ حەول تشتێ ئێک ب دوو دبینت ، مەلای گوتێ ڕاستە.
کابرای گوتێ چەوا؟
مەلای گوت: ما نا بێژن تە دوو پێ یێت هەین ، ئەز دبینم تە چار یێت هەین.

- ڕشتەی مرواری ل١٥٧

#دێ_بخو (١٣)

زەهاوی زانایەکێ کورد بوو ل بەغدا ، د بەر خانەکێ ڕا د بورت ل سەر دەرگەهی نڤیسینە ( ئەگەر کورد نەبان دا کەر ژناڤچن ) ، زەهاوی ژی ل بن دا نڤیسی ( ئەم نەباین دا هین ژناڤچن ).

- رشتەی مرواری ل٣٣

#دێ_بخو ن (١٢)

کرێنج ، هەر تشتەکە مروڤ ببینت زکێ مروڤی ژێ ب ئێشت مروڤ پێش خودانی ڤە شەرم بکت و ددلێ خۆ دا &#$@ بێژتە خودانێت وان گوتن و کریارا.

د بوارێ هزری ژی دا گەنگەشەکرن ل سەر ( ئەردێ پانە یان گروڤرە ) و ( ناسخ و مەنسوخ ) و ( کا موبایلەکێ چێکە )…. و کومەکا بابەتێن دی هەنە نە مروڤی ئێدی زەوق و نە ئەو زکێ جاران هەیە ل سەر ب ئاخڤت و بەرسڤێ بدت.

هژمارا گشتی یا پێغەمبەران
ژ دەسپێکا دنیایێ هەتا ئاخر پێغەمبەر

ل دەڤ جوهیان 1,200,000 ملیونەک و دوو سەد هزار پێغەمبەر هاتینە ( Talmud, Megillah 14a.11 ) ئەوژی کو دبێژن دوو جارا هندی ئەو خەلکێ د گەل موسای نە کو د تەوراتێ دا هاتیە ٦٠٠ هزرا بوون.

د ئیسلامێ دا ل دەڤ سوننە و شیعەیان 124،000 پێغەمبەرن.
“ عن أبي أُمامةَ قال قلتُ يا رسولَ اللهِ كم الأنبياءُ قال مائةُ ألفٍ وأربعةٌ وعشرون ألفًا الرسلُ من ذلك ثلثمائةٍ وخمسةَ عشر جمًّا غفيرًا “
بەلێ د ژێدەرێن سوننی دا گەلەک زانایا ئەو ریوایەت لاواز کریە ، ئیمام ئەلبانی دبێژت (صحيح لغيره) ابن تیمیە ب گومانە ژێ و دبێژت دبیت کێمتر بن و دبیت ژی زێدەتر.

د ئێزدیاتیێ ژی دا 124 هزارن ( قەولێ بابەکرێ ئومەرا /٢٢ )

ل دەڤ مەسیحیا هژمارا گشتی ب دەست من نە کەفتییە.

هندیا فلمێ The Goat life ل سەر خەلیجیا چێکر دەمێ کەسەکێ هندی ژ پاقژکرنا توالێتا برین بو بیابانێ ل بەر حێشترا وەک کویلە کار بکەت.

بێگومان وی فلمی ڕاستیێن تێدا هەین ، بەلێ بوچی ل هندێ ب خۆ فلم ل سەر ژیانا چینا ( دالیت Dalit ) نا ئێتە چێکرن کو ژیانا وان ژ یا کویلەیان ژی نزمترە ل هندێ و هەردەم توشی ئەشکەنجە و کێمکرنەکا بێ سنور دبن .. تا وی ڕادەی ل هندێ پیساییا د توالێتا کەسەکێ ژ چینا براهما ڤە ب بوهاترە ژ کەسەکێ دالیت!

#علي_هسنياني