کوروش بزرگ

سفیر [امریکا] هندرسن در ارزیابی محرمانه‌ای که از واقعه به تاریخ ۲۹ مرداد ۱۳۳۲ / ۲۰ اوت ۱٩۵۳، به واشنگتن ارسال کرده، به تفصیل علل سقوط مصدق را تحلیل کرده، ولی هیچ اشاره‌ای به این نکته نمی‌کند که سرنگونی مصدق در نتیجۀ دخالت خارجی رخ داده است.

مدیر عامل سیا نیز به همین میزان در گزارش دقیق خود از این واقعه به آیزنهاور، اصلاً ادعای سهم ندارد، حتی اگر سقوط مصدق همان چیزی بود که دولت آمریکا انتظارش را می‌کشید و برای آن برنامه‌ریزی کرده بود.

سرانجام این‌که، گفتن این موضوع تکرار مکررات است که طبق نوشتۀ زندگینامه‌نویس رییس‌جمهور آیزنهاور، وقتی گزارش شفاهی روزولت را شنید، او را خیالباف خواند. به‌علاوه، اظهارات روزولت قبل از انتشار کتابش «ضدّکودتا» در ۱٩۷٩ / ۱۳۵۷، ظاهراً واقع‌بین‌تر بوده و سهم عوامل داخلی را بیش‌تر می‌داند.

ایران و سازمان سیا؛ بازنگری در سقوط دولت مصدق، داریوش بایندر، ترجمه بهمن سراحیان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ۱۳۹۴، ص ۳۷۷


✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

اسناد آرشیوی دیگر آمریکا تأیید می‌کنند که نه ستاد سیا، نه وزارت خارجه‌ی آمریکا و نه حتی کاخ سفید و سفیر آمریکا، از هیچ‌یک از حوادثی که قرار بود در ۲۸ [اَ]مُرداد اتفاق بیفتند، خبر نداشتند و یا از برنامه‌ی قبلی آن روز اطلاعی نداشتند.

چنان‌که در زیر خواهیم دید، سرنگونی مصدق برای همه شگفت‌آور بود.
سفارت آمریکا در یک گزارش سری به وزارت خارجه اعلام می‌کند که سفیر آمریکا و مقام‌های سفارت در تهران، ضمن این‌که بر حوادث ۲۸ [اَ]مُرداد نظارت دارند، اما بسیار نگران «انگیزه و علل» تظاهرات شاه‌دوستان بودند.

در یک جمع‌بندی سری پس از کودتا که در ۲۹ [اَ]مُرداد / ۲۰ اوت، به وزارت خارجه ارسال شده است، به‌طور مثال، سفیر هندرسون اعتراف می‌کند در میان سایر چیزهایی که (در ۲۸ [اَ]مُرداد) شورش در آن توفیق یافت، یکی «خودجوش بودنِ فراوان آن بوده» و از میان پنج عاملی که سفیر آن‌ها را انگیزه‌های شورش بیان می‌کند، هیچ‌یک به دستکاری‌های خارجیان ربطی ندارد.

تأییدات هندرسون نیز در مصاحبه‌ی تاریخ شفاهی وی که در کتابخانه‌ی ترومن در ۱۹۷۲/۱۳۵۱ انجام شده، به‌همان میزان روشنگرانه است، آن‌جا که می‌گوید:
«وقتی در ۱۷ اوت/ ۲۶ [اَ]مُرداد به تهران بازگشتم، برداشتم این بود که مصدق حداقل برای مدتی در مبارزه‌ی طولانی خود با شاه پیروز میدان خواهد بود. از حوادثی که در روز بعد اتفاق افتاد، تعجب کردم و گمان می‌کنم که اگر روزی تلگراف‌های من به وزارت خارجه منتشر شود، خواهید دید که درست می‌گویم.»

تلگراف‌هایی که هندرسون به آن‌ها اشاره می‌کند، بعداً طبقه‌بندی شدند و از برخی از آن‌ها در این پژوهش یاد شده است. این اسناد به‌واقع گفته‌های وی را در این مصاحبه تأیید می‌کند.

ایران و سازمان سیا؛ بازنگری در سقوط دولت مصدق، داریوش بایندر، ترجمه بهمن سراحیان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ۱۳۹۴، صص ۳۰۳ و ۳۰۴



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

تعارض اسناد وزارت امور خارجه‌ی آمریکا و خصوصاً گزارش مهم ویلبر با آنچه که کرمیت روزولت مدعی آنست، نشان از شیوه‌ی رایجی دارد که در بسیاری موارد، افراد _ بمنظور بزرگنمایی عملکرد خود و بالا بردن سطح عملیات خویش در راه انجام مسئولیت‌ها و ماموریت‌های محوّله _ بدان مبادرت می‌کنند تا بدین‌ترتیب موفقیت حاصله را یکسره، نتیجه‌ی درایت، ابتکار و خلاقیت خویش وانمود کنند.

گاه، این شیوه‌ی بزرگنمایی، آنچنان پیش می‌رود که با مستندات قطعی، تعارض یافته و به افسانه‌ یا به «عملیات محیّرالعقول» پهلو می‌زند. بر این اساس است که استفن دوریل با استناد به منابع مختلف تاکید می‌کند که آیزنهاور پس از مطالعه‌ی گزارش روزولت چنین نوشت: «گزارش او بیشتر به داستان شباهت داشت، تا به یک واقعیت تاریخی!»

دکتر محمّد مصدق؛ آسیب‌شناسی یک شکست (از انقلاب مشروطیت به انقلاب اسلامی)، علی میرفطروس، ناشر: شرکت کتاب، لس‌آنجلس، چاپ دوم پاییز ۱۳۸۷، صص ۱٤۲ و ۱٤۳



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

در اواخر مرداد ۱۳۳۲ مملکت از هر جهت وضع غیرعادی پیدا کرده بود چون دکتر مصدق و طرفدارانش به خوبی احساس می‌کردند که از پشتیبانی دول غربی محروم گشته‌اند و از طرف دیگر هم چون افکار و تمایلات عمومی مردم سازش با عقاید افراطی چپ نداشت توجه با آن سیاست هم به واسطه مخالفت شدید افکار عمومی بی‌نتیجه بی‌نظر می‌رسید. مجلسی هم وجود نداشت که تا حدی نقطه اتکای دولت باشد تا در این موقع بحرانی برای بهبود اوضاع قدمی بردارد.

خلاصه روش رییس دولت که به تدریج از اوایل سال ۱۳۳۲ شدت یافته بود و فعالیت جدی مخالفین برای سقوط دولت که آشکار و پنهان انجام می‌گرفت موجب شد که هر کس و همه‌کس منتظر حوادث و تحول جدیدی باشد. و بالاخره شب ۲۵ مرداد طلیعه این تحول پدیدار گردید؛ با این قسم که فرمان عزل نخست‌وزیری دکتر مصدق توسط رییس گارد شاهنشاهی به وی تسلیم گشت و در همان موقع وزیر خارجه و وزیر راه دولت وقت و همچنین معاون ستاد ارتش از طرف نظامیان دستگیر شدند.

صبح روز ۲۵ مرداد دولت اعلامیه‌ای صادر کرد که شب گذشته یک کودتای نظامی به وسیله افسران گارد شاهنشاهی در تهران واقع شد ولی بی‌نتیجه ماند و همان وقت گارد شاهنشاهی خلع سلاح شده و وزیران خارجه و راه و معاون ستاد ارتش که در بازداشت بودند آزاد شدند و سپس خبر رسید شاهنشاه و ملکه از رامسر با هواپیما عازم بغداد گشتند.

از صبح ۲۵ تا صبح ۲۸ مرداد اوضاع تهران و بسیاری از شهرستان‌ها غیرعادی بود به‌این معنی که طرفداران دکتر مصدق با انجام پاره‌ای تظاهرات به مخالفین دولت سخت می‌تاخته و پیش از همه توده‌ای‌ها میدان‌دار شده بودند و علنا از تغییر رژیم سخن می‌راندند.

عمال و مامورین دولت هم نه‌تنها به اینگونه تظاهرات اعتراضی نداشتند، بلکه بعضی از اعضای کابینه دکتر مصدق و پیشوایان جبهه ملی آشکارا از آن نظریات طرفداری می‌کردند؛ چنان‌که همان اشخاص روز ۲۵ مرداد در میدان بهارستان میتینگ بزرگی دادند و علاوه بر تایید حکومت مصدق نظریات افراطیون را هم کم و بیش تایید نمودند.

پنجاه سال نفت ایران، مصطفی فاتح، تهران، انتشارات پیام، چاپ دوم، ۱۳۵۸، صص ۶۶۳ و ۶۶۴

✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

وضعیت اقتصادی در دوره دکتر مصدق و مسئله نفت

دوران مصدق، زمانه ملی کردن صنعت نفت، دوره مهم و دردناکی در تاریخ ایران بود؛ دوره‌ای که پیامدهایش هنوز هم در ناخودآگاه جمعی ایرانیان طنین‌انداز است. حقیقت این است که مصدق و دورانش از قلمرو تاریخ فراتر رفته و هیبت اسطوره و افسانه به خود گرفته‌اند.

با اینکه رگه‌هایی از حقیقت در این داستان هست (شاید همه افسانه‌ها ریشه‌هایی در واقعیت دارند) اما تصویری کلی که این داستان به‌دست می‌دهد، بسیار از حقیقت فاصله دارد. به‌رغم ارزش اجتماعی افسانه‌ها و اسطوره‌ها، اما تاریخ اگر بخواهد ارزشی داشته باشد، باید بنیادش را بر حقایق بگذارد.

من پیشتر در مقاله‌ای نشان دادم که افسانه رونق اقتصادی در دوران مصدق، تاب ایستادگی در برابر انوار حقیقت را ندارد.
حقیقت این است که مشقت اقتصادی را می‌توان در زمره عوامل اصلی در زوال و ناکامی نهضت ملی برشمرد.

از بخش "سیاست اقتصادی ایران در دوران مصدق"، کامران دادخواه
اقتصاد تحریم نفت: جدال بر سر تجربه مصدق، گردآوری و ترجمه بهرنگ رجبی، تهران، دنیای اقتصاد، ۱۳٩٤، صص ۱۰۵ و ۱۰۶

#وخیم_شدن_وضع_اقتصادی_در_دوره_مصدق

سال ۱۳۲۹ آخرین سال قبل از ملی شدن نفت بوده و حکومت دکترمصدق هم در مرداد ۱۳۳۲ ساقط گردید. طبق آماری که از طرف بانک ملی منتشر می‌شود شاخص هزینه‌ی زندگی در طی چند سال اخیر به شرح زیر بوده است:
سال ۱۳۲۹، شاخص هزینه ۷۸۴
سال ۱۳۳۰، شاخص هزینه ۸۴۹
سال ۱۳۳۱، شاخص هزینه ۹۰۹
سال ۱۳۳۲، شاخص هزینه ۹۹۲
سال ۱۳۳۳، شاخص هزینه ۱۱۵۱

و طبق آمار بازرگانی که از طرف اداره‌ی گمرک منتشر می‌گردد وضع بازرگانی کشور هم در سال‌های اخیر به‌قرار زیر بوده است:

سال ۱۳۲۹، واردات به میلیون ریال ۶۲۴۳، صادرات به میلیون ریال ۳۴۹۴

سال ۱۳۳۰، واردات به میلیون ریال ۷۰۱۱، صادرات به میلیون ریال ۴۳۱۹

سال ۱۳۳۱، واردات به میلیون ریال ۵۰۳۱، صادرات به میلیون ریال ۵۷۵۰

سال ۱۳۳۲، واردات به میلیون ریال ۵۳۲۴، صادرات به میلیون ریال ۸۳۱۸
نتیجه‌ای که از ارقام فوق به دست می‌آید این است که افزایش هزینه‌ی زندگی مرتب رو به ترقی بوده و در سال بعد از سقوط حکومت دکترمصدق این افزایش بیشتر از پیش بوده است. در قسمت بازرگانی هم سال قبل از ملی شدن نفت کسر بازرگانی کشور زیاد بوده و بعد به تدریج از واردات کاسته شده و بر صادرات افزوده گشته تا آنکه در سال ۱۳۳۲ صادرات مبلغ کلی بر واردات فزونی داشته است.

این ارقام را بعضی دلیل بر سلامتی وضع اقتصادی کشور در سال‌های ۱۳۳۰-۳۲ گفته‌اند؛ ولی حقیقت مطلب غیر از این است.


✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

چنین به نظر می‌رسد که مصدق، دست‌کم تا حوالی ظهر (۲۸ امرداد)، خطری را که اغتشاش‌ها ایجاد می‌کرد، جدی نگرفته بود. آشوب و زدوخوردهای خیابانی صفت مشخصۀ تهران در چهار روز گذشته بود، پس چرا باید این یکی با دیگران فرق داشته باشد؟

مصدق همچنین ایمان اغراق‌آمیزی به رغبت نیروهای امنیتی خودش در قلع‌وقمع مخالفان داشت. ولی سربازانی که شب گذشته کمونیست‌ها را سرکوب کرده بودند، حاضر نبودند شهروندانی را سرکوب کنند که به دستور یک سرلشکر بازنشسته و به نام شاه راهپیمایی می‌کردند. و رفته رفته که ظهر نزدیک می‌شد، ایرانیان عادی و دارای تفکر سنتی به چاقوکش‌ها و اعضای نیروهای مسلح می‌پیوستند.

برخی از این گروه طرفدار مصدق بودند، ولی تندروی‌های فاطمی آنان را متقاعد کرده بود که ملی‌گرایان و کمونیست‌ها هدفی واحد دارند... بنابراین، آنان نیز به سلطنت‌طلبان پیوستند.

ایرانی میهن‌پرست؛ محمد مصدق و کودتای امریکایی و انگلیسی، کریستوفر دوبلیگ، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، انتشارات البرز، ۱۳٩۱، ص ۳۳۸



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

رفراندوم غیرقانونی انحلال مجلس شورای ملی

غلامحسین صدیقی، ۱۹ تیر ۱۳۶۶ خورشیدی
تصمیم به انحلال مجلس شورای ملّی و انجام رفراندوم بقول هندرسون، «بزرگترین قمار» ی بود که دکتر مصدّق با انجام آن، همه چیز را باخت. نتایج و کم و کیف انجام این به اصطلاح «رفراندوم» (با وجود مخالفت های اکثر یارانِ نزدیکِ مصدّق) - در واقع - سرشت و سرنوشت رویدادهای منجر به 25 تـا 28 مرداد 32 را رقم زد.
دو صنـدوق جـداگـانــه برای موافقان و مخالفان!.
« ... به نظر می رسد که یک توافق ضمنی بین حزب توده و جبههء ملی برقرار شده است، به این شکل که طرفداران جبههء ملی در میدان سپه و طرفداران حزب توده در ایستگاه (راه آهن) آراء خود را به صندوق بریزند. تمام سفارتخانه ها بسته اند و حدود سه هزار نیروی نظامی از 4 نقطهء محل اخذ رأی و نقاط استراتژیک تهران محافظت می کنند ... گروه های وابسته به حزب توده خیلی عظیم تر هستند و طول صف های آنان به چند صد متر بالغ می شود. شعارها و پلاکاردهای جبههء ملی حاکی از اعلام حمایت از دکتر مصدّق و درخواست انحلال مجلس است، در حالیکه شعارهای حزب توده - اساساً - علیه مجلس است و درخواست تشکیل مجلس مؤسّسان برای تغییر رژیم فعلی است. نحوهء اخذ رأی، مخفی نیست زیرا نه فقط یک محل ِ جداگانه برای کسانی که می خواهند رأی منفی بدهند در نظر گرفته شده بلکه هر یک از شرکت کنندگان در این رفراندوم باید ورقه ای را پُر کنند که اسم و آدرس خود را روی آن بنویسند.
محلّی که برای اخذ رأی طرفداران مجلس در نظر گرفته شده، مقابل مجلس است و روی یک پلاکاردِ بزرگ این جمله بچشم می خورَد.
- «کسانی که اينجا رأی می دهند، طرفدار انحلال مجلس هستند»
تا ساعت9 به وقت محلّی، فقط سه نفر برای اعلام رأی «نــــه» در این صندوق حضور یافتند و از این سه نفر، تعداد زیادی عکس گرفته شد و از آنها فیلمبرداری شد و مورد اهانت و آزار قرار گرفتند.
گزارشگر لوموند در گزارش بعدی خود خبر داد:
« ... طرفداران دکتر مصدّق در تهران برنده شدند. بر طبق خبر رادیو تهران، بیش از صد هزارنفر به طرفداری از دکتر مصدّق رأی به انحلال مجلس و فقط 67 نفر رأی مخالف دادند و این نتایج، مربوط به تهران است که حدود یک میلیون نفر جمعیت دارد...»
روزنامهء معروف واشنگتن پُست (چاپ آمریکا) نیز نوشت:
«چیزی به سقوط دولت دکتر مصدّق توسط مجلس باقی نمانده بود که وی (مصدّق) پیشدستی کرد و مجلس را منحل نمود.».
ماتیسون (Mattison) (کاردار سفارت آمریکا در ایران) چند روز پس از انجام رفراندوم گزارش داد:
1- « با پایان یافتن رفراندوم، مصدّق مجلس را – که پس از مطبوعات به عنوان آخرین پایگاه و تریبون مخالفان محسوب می شد - از میان برمی دارد. این عمل به روشنی ماهیّت رژیم وی را مشخّص می سازد که به موازات افزایش مخالفان و نارضایتی ها، مصدّق به سوی سلطه جوئی پیش رفته و با بکارگیری بسیج مردم، به حفظ قدرت خود کوشیده است و می خواهد نفوذ شاه را از میان بردارد و ...
با وجود تحصیلات عالیه در رشتۀ حقوق، دکتر مصدّق علاقۀ چندانی به مجلس شورای ملّی نداشت. او دوستدار مجلسی بود که بقول خودش « نمایندگان کَت بسته» مُجری اوامر و آرمان های او باشند. از این رو، مصدّق، بارها، مجلس شورای ملّی را «دزدگاه» و «خاک بر سرِ این مجلس» نامیده بود.
در درگيري ها و مناقشات مصدّق با مجلس و شاه، او نه به نصّ ِ قانون اساسي بلكه به «روح» آن استناد مي كرد، مثلاً او با همين «روح قانون اساسي» در 25 مردادماه سال 32 فرمان شاه (مبني بر عزل او از نخست وزيري) را رد كرد و ضمن پنهان كردن متن اين فرمان از همكاران و وزراي كابينه اش و بازداشت حاملان فرمان شاه، در اقدامي شتابزده، به تشویق و تلقین دکتر فاطمی، اين امر را «شكست كودتاي 25 مرداد» ناميد.



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

تحلیل‌های سنتی درباره‌ی ۲۸ (اَ)مُرداد و سقوط دولت دکتر مصدق، عموماً، با بزرگ‌نمایی و تاکید اغراق‌آمیز و افسانه‌ای درباره‌ی نقش آمریکا و انگلیس همراه‌اند و از درک ضعف‌ها و تضادهای ساختاری جبهه‌ی ملّی و اشتباهات اساسی دکتر مصدق غافل‌اند، در حالی‌که در بررسی رویداد مهمی که «آسان‌ترین و ارزا‌ترین کودتای جهان» نامیده شده، لازم است که بجای تاکید اغراق‌آمیز بر «توطئه‌ی انگلیس و آمریکا»، نخست به ضعف‌های درونی جبهه‌ی ملّی و اشباهات اساسی شخص دکتر مصدق و خصوصاً به واکنش نهایی توده‌های مردم توجه گردد، مردمی که خسته و ناامید و بی‌تفاوت، سرانجام، به صف مخالفان مصدق پیوستند.
دکتر محمّد مصدق؛ آسیب‌شناسی یک شکست (از انقلاب مشروطیت به انقلاب اسلامی)، علی میرفطروس، ناشر: شرکت کتاب، لس‌آنجلس، چاپ دوم پاییز ۱۳۸۷، صص ۱٤۰ و ۱٤۱

مصدق می‌توانست با پذیرش پیشنهاد بانک جهانی یا آخرین پیشنهاد تجدیدنظر شده‌ی آمریکا و انگلیس _ بعنوان یک راه حلِّ ممکن یا موقت _ بر نابسامانی‌های سیاسی و دشواری‌های اقتصادی و اجتماعی چیره گردد.
فواد روحانی، کارشناس ارشد نفت، ضمن اینکه دومین پیشنهاد مشترک انگلیس و آمریکا را با مقررات قانون ملّی شدن نفت، منطبق می‌دانست، معتقد بود:
«بدون تردید [این پیشنهاد] بهترین پیشنهادی بود که به دولت ایران تسلیم گردید... بزرگترین مزیت پیشنهاد این بود که تسلط ایران بر اداره‌ی صنعت نفت را تامین می‌کرد.»
دکتر پرویز مینا (کارشناس برجسته‌ی نفت) نیز ضمن اینکه ردِّ این پیشنهاد از طرف مصدق را «بزرگترین خطای مصدق» می‌داند، تاکید می‌کند:
«اگر واقعاً آن پیشنهاد پذیرفته می‌شد، رسیدن به هدف نهایی ملّی شدن صنعت نفت، بیست سال زودتر در ایران عملی می‌شد. در تصمیم‌گیری‌های مصدق در مذاکرات نفتی، سه تن، فوق‌العاده موثر بوده‌اند: بازرگان، مهندس حسیبی و دکتر شایگان که کوچکترین اطلاعی از وضع صنعت نفت در خارج از ایران نداشتند.»
محمّدعلی موحد نیز ضمن اشتباه خواندن موضع مصدق، می‌نویسد:
«به نظر می‌رسد که موضع منفی مصدق در برابر پیشنهاد تجدیدنظر شده‌ی بریتانیا و آمریکا اشتباه بود... دکتر مصدق می‌توانست پیشنهاد مشترک بریتانیا و آمریکا را به عنوان مبنای توافق بپذیرد و کشور را از بلیاتی که پیامد ردِّ آن بود، مصون نگاه دارد... آنچه مصدق می‌خواست نه تنها به بهای فروپاشی جبهه‌ی جهان غرب در برابر کمونیسم تمام می‌شد، بلکه ساختار امتیازات را در سراسر جهان، متزلزل می‌ساخت...».
دکتر محمّد مصدق؛ آسیب‌شناسی یک شکست (از انقلاب مشروطیت به انقلاب اسلامی)، علی میرفطروس، ناشر: شرکت کتاب، لس‌آنجلس، چاپ دوم پاییز ۱۳۸۷، صص ۱۳۲ و ۱۳۳


✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

دکتر مصدق در خاطرات و تالمات خود صریحاً می‌نویسد وقتی پای مصالح مملکت در میان است می‌توان قانون اساسی را نادیده گرفت:
«قانون اساسی برای مملکت است نه مملکت برای قانون اساسی».

او در این رابطه از روح قانون اساسی سخن می‌گوید و معتقد است که آنچه باید رعایت شود روح قانون اساسی است، نه صرفاً نص آن. مثالی که در این مورد می‌آورد روشنگر طرز تفکر اوست:
«شرب شراب به نص صریح قرآن حرام است ولی اگر طبیب آنرا برای سلامت مریض تجویز نمود حرمت از آن برداشته میشود.»

او در واقع خود را طبیب با مجتهدی می‌داند که بنا به مصلحت مملکت حق دارد قانون اساسی را تفسیر و احیاناً نقض کند. اما به این سوال که منشاء چنین اجتهاد و حقی چیست پاسخ نمی‌دهد. واضح است که این روش حکومتی با اصل حکومت قانون و هیچ یک از اصول دموکراتیک ربطی ندارد، چراکه هرکس می‌تواند تفسیر متفاوتی از مصلحت مملکت داشته باشد و در اینصورت هیچ معیاری درباره‌ی اینکه چه کسی حق دارد قابل تصور نیست.

تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر، موسی غنی‌نژاد، تهران، نشر مرکز، ۱۳٩۴، ص ۴۵



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

مجله «تایم» در تاریخ ۲۲ تیرماه ۱۳۳۲ خورشیدی چنین نوشته بود، قدرت نخست‌وزیر (مصدق) به تدریج رو به کاهش می‌رود و دلایل آن به قرار زیر است:

«اول آنکه کوشش او برای انجام مسافرت شاه به خارج و به دست گرفتن ارتش و ایجاد دیکتاتوری بدون مخالف.
دوم عدم توفیق او در راه در هم شکستن محاصره‌ای که انگلیسی‌ها ایجاد کرده و مانع فروش نفت خام شده‌اند.

سوم تنزل بهای پول ایران که دو سال پیش ۴۷ ریال و سال گذشته ۷۴ ریال و هفته گذشته ۱۱۸ ریال برابر با یک دلار بود و چهارم رخنه حزب غیرقانونی توده در وزارتخانه‌ها، هنگامی که به دکتر مصدق گفته می‌شود که روش ناسازگار او کشورش را به کمونیسم سوق می‌دهد، وی این اتهام را مسخره کرده و انکار می‌کند؛ ولی ارباب بصیرت آگاه هستند که رخنه حزب توده در ادارات دولتی به اندازه‌ای پیشرفت کرده است که اکنون در برخی از موارد سیاست دولت را آنها تنظیم می‌کنند.»

پنجاه سال نفت ایران، مصطفی فاتح، تهران، انتشارات پیام، چاپ دوم، ۱۳۵۸، ص ۶۶۲

با اطمینان می‌توان گفت که مصدق از هر نخست‌وزیر دیگری در تاریخ مشروطیّت ایران، اقتدار و قدرت بیشتری داشت و بقول حسین مکّی: «اختیاراتی که مصدق داشت، (حتی) چرچیل هم در دوران جنگ جهانی دوم نداشت».
دکتر محمّد مصدق؛ آسیب‌شناسی یک شکست (از انقلاب مشروطیت به انقلاب اسلامی)، علی میرفطروس، ناشر: شرکت کتاب، لس‌آنجلس، چاپ دوم پاییز ۱۳۸۷، ص ۱۷٤



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

"اساسا به کارگیری واژه کودتا درخصوص واقعه ۲۸ (اَ)مُرداد اشتباهی حقوقی است و کودتایی در این روز تحقق پیدا نکرده و آن چه در این روز واقع شده، اعمال اختیارات مبتنی بر قانون اساسی مشروطه بوده است.

اول، کودتا در عرف علوم سیاسی به معنای به دست آوردن قدرت به صورت غیرقانونی از طریق قوای نظامی است. بنابر این تعریف، جهت تحقق کودتا در یک کشور دو مؤلفه مهم مورد نیاز است؛
نیروی نظامی و غیرقانونی بودن استفاده از نیروی نظامی. اگر یکی از این دو رکن متزلزل باشد، نمی‌توان اقدام انجام گرفته را کودتا تلقی کرد.
دوم، برای فهم حقیقت یا غیرواقعی بودن کودتا باید بررسی کرد که آیا بر اساس قانون اساسی مشروطه، رفتارهای دولت در برخورد با دکتر مصدق کودتا بوده است یا خیر؟ در قانون اساسی مشروطه، عزل و نصب نخست‌وزیر از اختیارات شاه محسوب می‌شد. به مرور عرف و رویه، یک قید به این اختیار وارد شد و پیش شرط این اختیار«رأی تمایل مجلس» در نظر گرفته شد. بنابراین شاه شخصی را به نخست‌وزیری منصوب نمیکرد، جز آن کسی که مجلس به وی به عنوان نخست‌وزیر رأی تمایل داده بود. این قید منوط به وجود مجلس بود. اما اگر مجلس به هر علتی وجود نداشت، اختیار شاه بدون نیاز به رأی تمایل مجلس اعمال می شد. کما این که در فاصله سال‌های ۱۲۹۳ تا ۱۲۹۹ که سه دوره در ایران مجلس وجود نداشت، شاه وقت مستقیما به نصب نخست‌وزیر اقدام کرد و این اختیار، اختیاری قانونی و پذیرفته شده بود.
سوم، مجلس دوره هفدهم از ابتدا ناقص متولد شد؛ چرا که دولت دکتر مصدق با تصویب‌نامه هیئت دولت در اردیبهشت ۱۳۳۱ برگزاری انتخابات را در ۳۳ حوزه متوقف و از انتخاب شدن ۵۶ نماینده به هر دلیلی و توجیه و بهانه‌ای) در این حوزه‌ها جلوگیری کرد. با استعفای یک نماینده دیگر، عملا مجلسی که قرار بود با ۱۳۶ نماینده به تقنین بپردازد، با ۷۹ نماینده به کار خود ادامه داد که در میان این ۷۹ نماینده اکثریت از طرفداران دکتر مصدق بودند که این اکثریت ۵۲ نفری در روزهای آخرتیرماه ۱۳۳۲ از نمایندگی مجلس استعفا دادند تا مسیر برگزاری رفراندوم انحلال مجلس تسهیل شود.

به هر دلیلی با هر توجیهی دکتر مصدق در بیست ودوم تیرماه ۱۳۳۲ زمان‌بندی خود را برای برگزاری انتخابات در دوازدهم (اَ)مُرداد در تهران و در نوزدهم (اَ)مُرداد در شهرستان‌ها اعلام کرد. این تصمیم با مخالفت برخی باران دکتر مصدق و مخالفت آیت‌الله کاشانی و اقلیت هم رأی با ایشان در مجلس همراه شد.
انتخابات برگزار شد و نتیجه انتخابات روز بیست و دوم (اَ)مُرداد ۱۳۳۲ از رادیو ایران پخش شد. با انحلال مجلس دیگر دست پهلوی دوم جهت عزل مصدق با منع قانونی مواجه نبود.
دستور محمدرضا پهلوی در ۲۳ (اَ)مُرداد ابلاغ شد و در ۲۴ (اَ)مُرداد به دکتر مصدق به وسيله سرهنگ نصیری اعلام شد. جالب آن که در برابر این دستور عزل، دکتر مصدق رسیدی را تحویل می‌دهد که در آن این گونه می‌نویسد: «ساعت یک بعد از نصف شب بیست وپنجم (اَ)مُرداد ۱۳۳۲ دست خط مبارک به این جانب رسید؛ دکتر محمد مصدق».

اتفاقا دکتر مصدق در جلسات دادگاه بر این نکته تأکید می‌کند که دست خط رسید و وی در برابر دستور عزل تمکین کرده. بنابراین دیگر ایشان بعد از ۲۵ (اَ)مُرداد هیچ منصب قانونی در کشور دارا نبود تا علیه آن کسی کودتا یا وی را از شغلی با قدرت نظامی برکنار کند.


✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

اولین نشانه‌های واکنش در عصر روز ۲۷ مرداد مشاهده شد. نیروهای امنیتی که گفته می‌شد احساسات شاه‌دوستی از خود بروز می‌دادند، با توده‌ای‌ها درگیر شدند.

... تظاهرکنندگان پراکنده‌ی طرفدار شاه، در عصر ۲۷ مرداد در خیابان‌ها ظاهر و با توده‌ای‌ها درگیر شدند.
... در اولین ساعات چهارشنبه، ۲۸ مرداد، ابتدا گروه‌های پراکنده‌ای در اطراف منطقه‌ی بازار تهران گرد آمدند و شعارهای شاه‌دوستانه سردادند. به سرعت تعداد آن‌ها افزایش یافت و جمعیت به سمت بالا و به طرف شهرداری، وزارت کشور و اداره‌ی پست و بعداً به طرف میدان بهارستان که مجلس در آن قرار داشت، حرکت کرد.

جمعیت رو به افزایش که پلیس هم نمی‌توانست جلو آن را بگیرد، ستاد حزب توده و روزنامه‌های طرفدار مصدق را غارت کردند. دکتر غلامحسین صدیقی، وزیر کشور مصدق، در خاطراتش نوشته است که حدود ساعت ۹ صبح، گروه‌های طرفدار شاه در شهر و اطراف وزارت‌خانه‌ی وی گشت می‌زدند.

... هسته‌ی اصلی تظاهرکنندگان شامل حدود ۳ هزار نفر که اغلب آن‌ها برای این کار اجیر شده و شاید هم عده‌ای با احساسات واقعی شاه‌دوستانه بودند، از هشت صبح کار خود را آغاز کردند و از بازار به‌راه افتادند. ... جمعیت زیادی از ثروتمندان که از دولت مصدق و به‌خصوص سیاست اخیر او، یعنی طرفداری از حزب توده متنفر بودند، به تظاهرکنندگان پیوستند.

... مصدق صبح روز قبل، [۲۷ مرداد] یعنی سه‌شنبه، تظاهرات را ممنوع اعلام کرد. به همین دلیل تظاهرات اعضای حزب توده در عصر ۲۷ مرداد، به‌شدت سرکوب شد. او احتمالاً پس از دیدارش با هندرسن، سفیر آمریکا، در ساعت شش بعدازظهر ۲۷ مرداد، سرکوب را شدیدتر کرد.

ایران و سازمان سیا؛ بازنگری در سقوط دولت مصدق، داریوش بایندر، ترجمه بهمن سراحیان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ۱۳۹۴، صص ۲٤۹، ۲۵۰ و ۲۵۱


✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

مصدق، مجلس شوراي ملي را «باشگاهي از خائنين به مصالح ملّت» مي ناميد. او «مصالح ملّت» را آنچنان كه خود مي خواست تفسير مي كرد و در اين راه تا آنجا پيش رفت كه انتخابات مجلس دورۀ هفدهم را (كه تحت نظارت دولت خودِ او برگذار شده بود) به محض آگاهي از باخت كانديداهاي جبهۀ ملّي در شهرستانها، باطل ساخت و سپس در يك شرايط نامتعارف، هيجاني، شتابزده، غيردمكراتيك و غیرقانونی - با حمايت گستردۀ حزب توده - ضمن انجام يك همه پرسي يا رفراندوم (در 12 مردادماه 32) فقط با بیش از صدوپنجاه هزار رأی در تهران، مجلس شورای ملّی را تعطیل کرد، اقدامي كه نه تنها با مخالفت شاه، بلکه حتّي با مخالفت شدید ياران نزديك مصدّق مانند دكتر غلامحسين صديقي (وزير كشور)، سنجابي، پارسا، معظّمی، حسیبی و خلیل ملکی همراه بود. شگفت اینکه در تهران برای رأی دهندگان، دو صندوق در دو مکان متفاوت، تعیین کرده بودند تا موافقان و مخالفان مصدّق از یکدیگر متمایز و مشخّص شوند! شیوه ای که در هیچیک از نظام های پارلمانی جهان سابقه نداشت.
مصدّق به دو دلیل به فکر انجام رفراندوم افتاده بود:
1- حسین مکّی به عضویّت هیأت نظارت بر اندوختۀ اسکناس برگزیده شده بود در حالیکه مصدّق - به علّت نبودن درآمد نفت، با چاپ محرمانۀ 312 میلیون تومان اسکناس اضافی- می ترسید که مکّی این راز را برملا کند.
2- اینکه مصدّق می دانست که در مجلس، اکثریت ندارد و اگر کار به استیضاح برسد، با رأی منفی (عدم اعتماد مجلس) روبرو خواهد شد.

آسیب شناسی یک شکست ، دکتر علی میرفطروس



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

دکتر صدیقی که همان اوایل بعدازظهر با اتومبیل از وزارت کشور تا خانه‌ی مصدق رفته است، عنوان می‌کند که به هیچ واحد نظامی طرفدار شاه برخورد نکرده است. او از چندین خیابان اصلی شهر و چند چهارراه مهم عبور کرده بود.

... در حقیقت، تا قبل از اوایل عصر، دخالت نظامی در حوادث آن روز (۲۸ مرداد) مشهود نبود. این موضوع را نمی‌توان در یک کودتای نظامی از قبل طراحی‌شده گنجاند.

واضح است وقتی خبر تظاهرات طرفداران شاه دهان به دهان منتشر شد، برخی افسران و واحدهای پادگان‌های گوشه و کنار تهران شامل چند واحد زرهی به ابتکار خود به آن‌ها پیوستند؛ این خبر در پوشش [خبری] سفارت آمریکا از حوادث آن روز، به‌طور ویژه آمده است.

در برخی گزارش‌ها ذکر شده که آن واحد زرهی که در بعدازظهر چهارشنبه علیه مصدق به‌راه افتاد، پیش از آن قرار بوده از مصدق حمایت کند، ولی به اصرار صدیقی برای حفاظت از ایستگاه رادیو [تهران] فرستاده شد و در میان راه به‌دست نیروهای طرفدار شاه افتاد.

... ورود واحدهای نظامی در اوایل بعدازظهر نمی‌توانسته بخشی از کودتای نظامی از قبل طراحی‌شده باشد.

تا ظهر روز ۲۸ مرداد، جمعیت فراوانی در خیابان بود. ساعات اولیۀ بعدازظهر، در مرکز شهر جمعیت در اطراف ساختمان پست و تلگراف جمع شده بود. سقوط این محل به دست شورشیان باید تأثیر مهمی در بسیج نیروهای طرفدار شاه در چندین استان داشته باشد.

ایران و سازمان سیا؛ بازنگری در سقوط دولت مصدق، داریوش بایندر، ترجمه بهمن سراحیان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ۱۳۹۴، صص ۲۵٤ و ۲۵۵

#ایران_و_سازمان_سیا
#تاریخ_مشروطه
#تاریخ_ملی_شدن_صنعت_نفت
#مصدق
#کارنامه_حکومت_مصدق


✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

در شرايطي كه مصدّق، سياست «همه چيز يا هيچ چيز» را در پيش گرفته بود، شاه - توسط مکّی و حسين علاء (وزیر دربار)- به مصدّق پيغام داد که: «با توجه به حساسيّت انگليسي ها و بن بست مذاكرات، بهتر است كه از كار، كناره گيرد و هر كس كه او (مصدق) صلاح بداند (مانند حسین مکّی یا دكتر الهيار صالح) را به نخست وزيري انتخاب كند تا مذاكرات نفت از حالت بن بست و جامعهء ايران از حالت التهاب و آشفتگي خارج شود و...»، اما مصدّق ضمن رد اين پيشنهاد، جواب داد:
- «حالا مي خواهيد براي من، نخست وزير هم تعيين كنيد؟!»
بدين ترتيب: راه مذاكرات معقول و مناسب بسته شد چرا كه بقول دكتر كريم سنجابي: «او (مصدّق) به احدي گوش نمي داد»... و اين شايد يكي ديگر از مشخصات رهبران سياسي در «جامعهء توده وار» (Société de masse) باشد كه هنگامي صداي فاجعه يا تراژدي را مي شنوند كه ديگر، كار از كار گذشته است و اگر بپذيريم كه «مظلوميت» از عناصر اساسي تراژدي بشمار مي رود و اگر اين «مظلوميّت» را با پيشواسازي و شيعه گرائي تاريخي مان بهم آميزيم، آنگاه به رازِ تداوم «كربلاي 28 مرداد» در ذهن و زبان رهبران سياسي و روشنفكران ما آگاه تر مي شويم.
با اختلافات موجود بین مصدّق و شاه (خصوصاً برای تصدّی وزارت جنگ)، مصدق استعفا می دهد و قوام السلطنه به نخست وزیری می رسد و سپس در یک بحران سیاسی جدید، با قیام 30 تیر 1331، بار دیگر مصدّق به حکومت باز می گردد. قیام 30 تیر و بازگشت مجدّد مصدّق به حکومت، در واقع تیری بود بر پیکر جنبش ملّی ایران، چرا که با قیام 30 تیر و بازگشت مجدّد مصدّق به حکومت، او در هیأت یک فرمانروای مطلق العنان، ماهیّت اقتدارگرا و غیر دموکراتیک خویش را آشکار ساخت، چرا که به اعتقاد او: «هیچ گونه اصلاحی ممکن نیست، مگر این که متصدّی (دکتر مصدّق) مطلقاً در کار خود، آزاد باشد» (متینی، ص 299، به نقل از: موحّد، ج 2، صص 558-559)
هندرسون از قول شـاه (گزارش 14 مارس 1953= 23 اسفند 1332) تأکيد می کنــد:
« ... روز به روز روشن تر می شود که دکتر مصدّق توان ِ رهـائی از ورطه ای که کشور را به آن کشانيده است نـدارد. مصدّق با همهء انتقادهائی که در گذشته از دیکتاتوری کرده بود، اینک ناگزیر است که به روش دیکتاتورمآبانه متوّسل شود»
همانطور که گفته ایم: در همین زمان دولت آمریکا بهترین دوست ایران و کشور آمریکا، مهد آزادی و قبله گاه دموکراسی برای ملیّون ایران بشمار می رفت و از این رو: اکثر رهبران سیاسی ایران (از دکتر مصدّق و دکتر فاطمی تا دکتر بقائی و علاء و زاهدی و مکّی و ...) با سفارت آمریکا رابطه ای نزدیک داشتند و گاه حتّی مذاکرات خصوصی خویش را با سفیر آمریکا در میان می گذاشتند.
در واقع آمریکا – بعنوان یک کشور جوان و آزادیخواه- تا سال 1950، پشتیبان و حامی کشورهائی بود که برای رهائی خود از چنگ استعمار انگلیس مبارزه می کردند، بهمین جهت در جریان قرارداد 1919 ایران و انگلیس (معروف به قرارداد وثوق الدوله) آمریکا علیه دولت انگلیس، در کنار آزادیخواهان و ملیّون ایران قرار گرفت. با آنکه این قرارداد ننگین توسط احمدشاه قاجار تأئید و امضاء شد و شخصِ شاه از مزایا و مقرّری های ماهانهء دولت انگلیس برخوردار گردید، امّا دکتر مصدّق بخاطر علاقهء خود به خاندان قاجار، ضمن ستایش از احمدشاه – بعنوان «آن پادشاه جوانبخت» و «شاه ایران پرست» - معتقد بود که: سلطان احمد با آنکه می دانست مخالفت با قرارداد 1919 موجبات خلع او را از سلطنت فراهم می سازد، با اینحال «تن به اسارت نداد و از سلطنت گذشت و موجبات خلع خود از سلطنت را فراهم آورد» (کی استوان، ج 1، ص 30) (3).



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

در تیرماه 1332 مصدق تصمیم گرفت که با مراجعه به آراء عمومی بوسیله رفراندم مجلس هفدهم را تعطیل کند، و بلافاصله انتخابات مجلس هیژدهم را آغاز نماید. دلیل بلافصل این تصمیم این بود که حسین مکی با اکثریت بسیار کمی به نمایندگی مجلس شورای ملی در شورای نظارت بر اندوخته اسکناس انتخاب شده بود، و در نتیجه احتمال این میرفت که وی پس از وقوف به انتشار مبلغ سیصد و دوازده میلیون تومان اسکناس جدید توسط دولت، آن را بر ملا سازد، و به همراهی سایر مخالفان دولت در این باره به هیاهو بپردازد. البته انتشار اسکناس غیرقانونی نبود زیرا که اولا این کار با تصویب یک لایحه قانونی و براساس قانون اختیارات انجام شده بود؛ ثانیاً، معذالک (و برخلاف شایعات) این تاثیری در نسبت پشتوانه اسکناس نداشت، چون تغییر نرخ تبدیل ریال، بهای موجودی اسعار را به ریال بالا برده بود؛ ثالثاً اصلا موضوع پشتوانه ناشی از جهل اقتصادی آن زمانها در ایران بود، پنانکه پس از بیست و هشت مرداد تاکنون نه دولت بابت انتشار اسکناس از مجلس اجازهای گرفته است، و نه پشتوانهای در کار بوده (و بهحق).
با این وصف دلیل مصدق برای رفراندم این نبود. در همان زمان علی زهری (به تحریک دکتر بقائی) دولت را به ادعای اینکه برخی از متهمان پروندهی قتل افشارطوس شکنجه شدهاند استیضاح کرده بود. مصدق نگران شده بود که آن اکثریت ضعیفی که مکی را در شورای نظارت بر اندوختهی اسکناس نماینده کرده بود در جریان استیضاح زهری به دولت رای اعتماد ندهد و آن را ساقط کند. حرف او این بود که: اکثریت بزرگی از این نمایندگان کاندیدای نهضت ملی بوده، و سپس راه خود را عوض کردهاند. اکنون اگر دولت به صورت ظاهرالصلاح و قانونی از کار برکنار شود صد بار بدتر از آن خواهد بود که به جبر و زور و با کودتای عوامل ضد دموکراتیک داخلی و خارجی (چنانکه پیش آمد) ساقط گردد. چون در صورت نخست نیروهای واقعی که در پس کار بودند مستور خواهند ماند و نهضت ملی ظاهراً با حربهی خودش_ یعنی دموکراسی و حکومت قانون_ شکست خواهد خورد. و در نتیجه امکان مقاومت بلافصل یا تجدید حیات آینده از او گرفته خواهد شد.
خاطرات سیاسی خلیل ملکی با مقدمه ی محمدعلی همایون کاتوزیان، تهران، انتشار، 1368، صص 100 و 101



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

مصدق و همکارانش هیچ‌یک از این رویدادها را پیش‌بینی نکرده و بر این باور بودند که غرب بیش از آنچه ایران به درآمد نفت نیاز دارد، به نفت ایران محتاج است.

یک مقام بلندپایۀ دولت که تحصیلکرده فرانسه و مشاور اصلی مصدق در موضوع بود، کاظم حسیبی نام داشت که صنعت نفت ایران را «به کودکی تشبیه می‌کرد که جهان غرب در هر موقعیتی او را پرورش می‌داد.» ملی‌گرایان معتقد بودند حکومت کارگری اتلی به هر کاری دست خواهد زد تا از کمبود انرژی در زمستان سخت ۱٩۵۱-۱٩۵۰ که انگلستان را فلج کرده بود، نجات دهد.

در حالی‌که مصدق حتی پس از درس گرفتن گسترده دربارۀ واقعیت‌های بازار نفت، همچنان به آنچه آورل هریمن، فرستادۀ ترومن «جهان رؤیایی» می‌نامید چسبیده بود و انتظار داشت کارشناسان خارجی «با شرایط او به کار ادامه دهند، شرکت‌های خارجی نفت را با شرایط او بخرند و پخش کنند و ایران همۀ عایدات نفت را به جیب بریزد.»، اتلی در عمل دیپلماسی سختی در پیش گرفت.

بعدها مصدق تقصیر را به گردن ایرانیانی انداخت که تصور می‌کردند «با نهایت آسانی می‌توان نفت را از سلطۀ بیگانگان درآورد و از آن بهره‌برداری کرد و به زودی سیل طلا از لندن به سوی تهران سرازیر خواهد شد.» ولی هیچ‌کس بیش از خود مصدق اسیر این فکر زیان‌بار نشده بود.

ایرانی میهن‌پرست؛ محمد مصدق و کودتای امریکایی و انگلیسی، کریستوفر دوبلیگ، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، انتشارات البرز، ۱۳٩۱، صص ۲۳۲ و ۲۳۳

#تاریخ_مشروطه
#کارنامه_حکومت_مصدق
#تاریخ_ملی_شدن_صنعت_نفت
#مصدق
#کریستوفر_دوبلیگ


✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

طرح ملّی شدن صنعت نفت هر چند که خواست تاریخی و طبیعی ملّت ایران بود، امّا اسناد و مباحثات موجود نشان می دهند که عموم رهبران سیاسی ایران در این باره، فاقد دوراندیشی، آگاهی اقتصادی و عقلانیّت سیاسی بودند.
دکتر مصدّق روزی در پاسخ به این سئوال که: «اگر توافقی با شرکت نفت انگلیس و ایران، حاصل نشد، چگونه می خواهید نفت را بفروشید؟» جواب داده بود: «احتیاج دنیا به نفت ایران به حدی زیاد است که اگر توافقی با شرکت حاصل نشد، دیگران با نهایت سهولت آن را خواهند خرید و اندکی نگرانی از این بابت در بین نیست». (متینی، صص 233 و 253، به نقل از: مصطفی فاتح، ص 529)
دوستان و یاران و همکاران نزدیک دکتر مصدّق (از دکتر فاطمی و بقائی و مکّی تا الهیار صالح، دکتر شایگان و مهندس بازرگان) نیز خیال می کردند که: مُشتری ها در اسکله های بنادر ما « مثل دکّان نانوائی» ازدحام خواهند کرد و ... در حالیکه این تصوّر (همانگونه که رزم آرا پیش بینی کرده بود) کاملاً نادرست بود زیرا بقول حاج محمّد نمازی (دوست و مشاور صدیق مصدّق):
«نفت را ملّی کرده ایم ولی نه توانائی اداره کردن آن را داریم، نه متخصّصین فنّی، نه نفتکش، و در فروش آن عاجزیم و باید از شوروی یا آمریکا یا انگلیس به ناچار کمک بخواهیم ... (همان، ص 254، به نقل از: صفائی، ص 175).
دکتر پرویز مینا (کارشناس برجستهء نفت) می گوید:
«در اوایل سال 1951 کُلّ تولید نفت ایران بطور متوسط، روزانه 660 هزار بشکه و کُلّ تولید نفت دنیا 10میلیون و 900 هزار بشکه در روز بود (امّا پس از قطع نفت ایران) شرکت های عمدهء نفتی با بالا بردن سطح تولید در عراق، عربستان سعودی، کویت و آمریکا، کُلّ تولید دنیا را تا سال 1952 به 13 میلیون بشکه در روز افزایش دادند یعنی تقریباً سه برابر آنچه که در ایران تولید می شد ... از این راه توانستند بدون ایجاد کمبود عرضهء نفت، جلوی صادرات نفت ایران را بگیرند». (همان، ص 235، به نقل از: مینا، صص 8-9)
هریمن (Harriman)، فرستادهء دولت آمریکا، پس از بازگشت از ایران تأکید کرد:
« احساسات شدیدی که اکنون در ایران حکمفرماست، مذاکره و بحث را بسیار دشوار ساخته است».
این «احساسات شدید»، تعلّق خاطر مصدّق به «وجاهت ملّی» و تکیه بر «شور و احساسات قاطبهء مردم» باعث شد تا در عرصهء مذاکرات، مصدّق نتواند با دستِ باز بازی کند.
از این گذشته: او که در سال های پیش، رضاشاه، تقی زاده و رزم آرا را بخاطر انعقاد قرارداد با کمپانی های نفتی به «سازش» و «خیانت» متهم کرده بود، اینک در بیم از اتهام سازش و خیانت و آلوده شدن «وجاهت ملّیِ» خود، با بن بست مذاکرات، می کوشید مانند یک «قهرمان مظلوم» ظاهر شود. «والترز» (Walters ) - مترجمی که همراه هریمن و مک گی (Mc Ghee ) در مذاکرات با مصدّق شرکت داشت - از قول دکتر مصدّق آورده است که گفت:
- «شما متوجّه نیستيد! من با بازگشتِ دست خالی از آمریکا به ایران، موضع قوی تری خواهم داشت تا با مراجعت با یک سازش که به بهای از دست دادن طرفدارانم تمام شود» (همان، صص 272-273، به نقل از: موحّد، ج 1، ص 334،)


✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

رفراندوم غیرقانونی انحلال مجلس شورای ملی

در حکومت های پوپولیستی، کانونی شدنِ ارادهء عمومی و «مصلحت ملّی»، قانونی می گردد و تحقّق خواست ها و تمایلات «پیشوا» به هدف اصلی جنبش بَدَل می شود. از نظر «پیشوا»، جوهر ِ جنبش او در نصّ ِ قوانین موضوعه (خصوصاً قانون اساسی) نیست بلکه در درک و تفسیری است که «پیشوا» می تواند از قوانین داشته باشد. بهمین جهت، او در موارد اساسی، به «روح قانون» و «مصلحت اجتماعی» (که در واقع، روح و مصلحت خودِ او است) استناد می کند و حضور هیجانی «تودهء مردم» را ملاک درستیِ عمل و «قوهء تمییز و تشخیص مردم» می داند.
کسب اختیارات فوق العادهء 6 ماهه و سپس یکساله، تحقیر و تهدید نمایندگان مجلس، بی توجهی به اراده و افکار اعضاء هیأت دولت و تنزّل مقام و منزلت آنان تا حد ِ «دفتردار»، انحلال مجلس و سپس بی توجهی به فرمان عزل خود توسط شاه و تفسیر شخصی ِ مصدّق از «روح قانون اساسی»، نمونه ای از عملکردهای یک «پیشوا» در نظام های اقتدارگرا (autoritaire) است.
برگزاری انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملّی در دولت مصدق"
مصدق با پی‌بردن به اینکه جناح مخالف، اکثریت قابل توجه کرسی‌های استانی را به‌دست خواهند آورد، پس از اینکه انتخاب‌شوندگان به حد نصاب لازم رسیدند (هفتاد و نه نماینده)، انتخابات را متوقف کرد.

مجلس هفدهم، در ۷ اردیبهشت ۱۳۳۱ گشایش یافت.
از ۷۹ نماینده، ۳۰ نفر یا وابسته‌ی به جبهه‌ی ملّی بودند و یا موضعی بسیار نزدیک با آن داشتند. این عده عبارت بودند از سنجابی و زیرک‌زاده عضو حزب ایران؛ بقایی از حزب زحمتکشان؛ آیت‌الله کاشانی و قنات‌آبادی از جامعه‌ی مجاهدین اسلام؛ پشتیبانان غیرحزبی مصدق همچون شایگان، رضوی، نریمان، مکّی و حائری‌زاده؛ و خسرو و ناصر قشقایی که پس از پیروزی در انتخابات فارس به این فراکسیون پیوستند.

ایران بین دو انقلاب، یرواند آبراهامیان، ترجمه‌ی احمد گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی، چاپ یازدهم، ۱۳۸۴، ص ۳۳۱



✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw

دوران مصدق، زمانه ملی کردن صنعت نفت، دوره مهم و دردناکی در تاریخ ایران بود؛ دوره‌ای که پیامدهایش هنوز هم در ناخودآگاه جمعی ایرانیان طنین‌انداز است. حقیقت این است که مصدق و دورانش از قلمرو تاریخ فراتر رفته و هیبت اسطوره و افسانه به خود گرفته‌اند.

با اینکه رگه‌هایی از حقیقت در این داستان هست (شاید همه افسانه‌ها ریشه‌هایی در واقعیت دارند) اما تصویری کلی که این داستان به‌دست می‌دهد، بسیار از حقیقت فاصله دارد. به‌رغم ارزش اجتماعی افسانه‌ها و اسطوره‌ها، اما تاریخ اگر بخواهد ارزشی داشته باشد، باید بنیادش را بر حقایق بگذارد.

من پیشتر در مقاله‌ای نشان دادم که افسانه رونق اقتصادی در دوران مصدق، تاب ایستادگی در برابر انوار حقیقت را ندارد.
حقیقت این است که مشقت اقتصادی را می‌توان در زمره عوامل اصلی در زوال و ناکامی نهضت ملی برشمرد.

از بخش "سیاست اقتصادی ایران در دوران مصدق"، کامران دادخواه
اقتصاد تحریم نفت: جدال بر سر تجربه مصدق، گردآوری و ترجمه بهرنگ رجبی، تهران، دنیای اقتصاد، ۱۳٩٤، صص ۱۰۵ و ۱۰۶

#اقتصاد_تحریم_نفت
#تاریخ_مشروطه
#تاریخ_ملی_شدن_صنعت_نفت
#مصدق
#کارنامه_حکومت_مصدق

✔️صفحه اینستاگرامی ایرانشناسی 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshenasiofficial

✔️صفحه ایرانشهری 👇🏻👇🏻

🆔 https://instagram.com/iranshahrik

✔️کانال کوروش بزرگ👇🏻👇🏻👇🏻

🆔 https://telegram.me/joinchat/CSKFTTulf6yXcDQ0J56Bjw