Оилавий бизнес (давоми)
Бизнесга шерик сифатида қўшилиш икки хил бўлади:
1) Бизнесга тўлиқ шерик бўлиш. Бунда ҳар бир шерикнинг бизнес сармоясида ўз улуши бўлади. Ҳар бир шерик тўлиқ шерик ҳисобланади, бизнеснинг мулкига ҳам, фойдасига ҳам шерик бўлади.
2) Сармоядор бўлиш. Бунда инвестор бизнесга тўлиқ шерик бўлмайди, балки сармоядор сифатида пул тикиб, фойдадан улуш олади.
Бу икки ҳолатнинг ўзига хос ҳукмлари бор.
Энди мана шу ҳолатни баъзи мисоллар билан батафсил кўриб чиқамиз:
1. Бизнес сармояси фақат отага тегишли бўлган ҳолат. Бизнес сармояси фақат отага тегишли бўлса, бизнесни ота бошлаган бўлса ҳам, фарзандлар бошлаган бўлса ҳам, сармояни ота тиккан бўлади, бу ҳам ўз ўрнида учга бўлинади:
а) Фарзандларнинг бизнесдаги мақоми аниқ белгиланган ҳолат. Масалан, фарзандлар кўнгилли ёрдамчи ёки меҳнат шартномаси асосида ишлайдиган ходим бўлиши мумкин. Улар ўзининг мақомига тегишли қоидалардан келиб чиқиб ишлайди: кўнгилли бўлса кўнгилли ёрдамчи сифатида, маош оладиган бўлса ходим сифатида ишлайди. Уларнинг фойдадан ҳам, мулкдан ҳам улуши бўлмайди. Мулк ҳам, фойда ҳам отаники бўлади. Бу ерда шериклик деган тушунча йўқ.
б) Бизнесдаги мақоми белгиланмаган, отанинг қарамоғидаги фарзандлар. Бу ҳолатда фарзандлар отасига кўнгилли ёрдамчи ҳисобланади, бизнесдан ёки фойдадан улуш ҳам олмайди, ойлик маош ҳам олмайди. Бу ҳолат урфимизда «ота-боланинг қозони битта», дейилади.
в) Бизнесдаги мақоми белгиланмаган, отанинг қарамоғида бўлмаган фарзандлар. Бундай фарзандлар бошқа ходимлар билан бир хил мақомда бўлади, бошқа ишчилар каби меҳнатига яраша ҳақ олиши керак бўлади. Бу ҳолатни бизнес эгаси бўлган отага ҳолатни тушунтириб, меҳнат шартномаси тузиб ишлаш керак бўлади.
2. Бизнес сармояси фақат фарзандга тегишли бўлган ҳолат. Бу ҳам ўз ўрнида уч тоифага бўлинади:
a) Бизнес сармояси фарзандники бўлса, ота бизнесда кўнгилли ёрдамчи ёки маош олувчи ходим бўлиши мумкин. Бу мақомлардан бири аниқ белгилаб олинган бўлса, келишувга амал қилинади.
б) Бизнесда отанинг мақоми аниқ белгиланмаган бўлса, ўзи фарзанднинг қарамоғида бўлса, ота кўнгилли ёрдамчи мақомида бўлади. Бизнеснинг мулки ҳам, фойдаси ҳам фарзандники тегишли бўлади.
в) Ота фарзанднинг қарамоғида бўлмаса, лекин фарзанди сармоя тиккан бизнесда ишласа, мақоми маош олиб ишловчи каби бўлади. Бу ҳолатда меҳнат шартномаси тузиб, отага маош тўлаш лозим бўлади.
3. Ота ҳам, фарзандлар ҳам сармоя тиккан ҳолат. Бу ҳам уч тоифадан иборат:
a) Сармоя тикилаётган пайтда бу бизнес шериклик экани, мулк ва фойдадаги улушлар қанчалиги аниқ белгиланган ҳолат. Бунда ҳар бир қатнашчи мулк ва фойдада келишилган улушга кўра шерик бўлади.
б) Сармоя тикилаётган вақтда бизнеснинг шериклик экани аниқ айтилган, лекин мулк ва фойдадаги улушлар келишиб олинмаган ҳолат. Бунда мулкдаги улушни аниқлаб, фойдани ўша улуш асосида чиқариш керак. Масалан, ота 60% сармоя тиккани учун фойдадан 60% улуш олади, фарзанд 40% сармоя тиккани учун фойдадан 40% улуш олади.
в) Ота ҳам, фарзанд ҳам сармоя тиккан, лекин бизнеснинг шериклик экани аниқ айтилмаган ҳолат. Бунда ўғил кўнгилли ёрдамчи бўлади, тиккан маблағи отага ҳадя бўлади.
Давоми бор…
Яқинларга ҳам улашамиз
@assoodiq – обуна бўлинг.