مرتضی کریمی‌نیا

قرآن علی بن حمزة بن الحسین بندار مموله مشهدی:
وقف در سال ۶۱۴ هجری بر خانقاه برپا شده در بازار مشهد

نسخه‌ای سی پاره از قرآن کریم در ماه رمضان سال ۶۱۴ هجری بر یکی از خانقاه‌های شهر مشهد وقف شده که اکنون چهارده جزء آن در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود. واقف این اثر، فردی به نام علی بن حمزة بن الحسین بندار مموله مشهدی، در وقف‌نامۀ خود اظهار می‌دارد که این قرآن سی پاره را بر خانقاهی که در میانۀ بازار شهر مشهد مقدس بنا کرده است وقف می‌کند و آن را به دست متولی این خانقاه و بقعه، محمود بن محمد بن علي الشعیبی سپرده است. از مجموع سی پارۀ این قرآن، اکنون بنا به جستجوی من، چهارده جزء در کتابخانۀ آستان قدس رضوی باقی مانده که برخی از این اجزاء کامل‌اند، برخی چند برگه از آغاز یا انتها نقص دارند، و از برخی تنها چند ورق بر جای مانده است.

مطالعه شش وقفنامۀ فارسی برجای مانده از این اثر برای شناخت تاریخ شهر قدیم طوس جالب توجه است.

مقالۀ انتشار یافته در مجلۀ آینه پژوهش، سال 35، ش 207، مرداد و شهریور 1403، ص 567-577.

https://jap.isca.ac.ir/article_76375_c795903911d3e9ee2d8fd965b894361d.pdf

@kariminiaa

قرآن نِگِل منسوب به دستخط خلیفۀ سوم، عثمان بن عفان

در روستای نِگِل، واقع در کردستان ایران، نسخه‌ای از قرآن نگهداری می‌شود که در چند دهۀ اخیر به دلیل انتسابش به خلیفۀ سوم، عثمان بن عفان شهرت بسیار دارد و از جاذبه‌های گردشگری این روستا در کردستان ایران است. تا جایی که من می‌دانم اکنون حدود 20 نسخۀ قرآنی در سراسر جهان هست که به کتابت خلیفه عثمان نسبت داده می‌شود. قرآن نگل در میان همۀ آنها یک استثناست: این اثر بر روی کاغذ کتابت شده که دست کم در دو قرن نخست در حجاز و عراق وجود نداشته است. دیگر آنکه خط این قرآن، کوفی مشرقی یا کوفی ایرانی است که در ایران مرکزی و خراسان سدۀ چهارم و پنجم رواج داشته است. تزیینات طلا و تذهیب‌های اصیل این نسخه نیز متعلق به دوران غزنوی و شاید سلجوقی است. لذا این اثر بسیار ارزشمند تاریخی که از سوی مردم محلی به صدر اسلام نسبت داده می‌شود، درواقع قرآنی بسیار زیبا از سدۀ پنجم هجری به خط کوفی ایرانی است.

این اثر که پس از دو بار سرقت و بازیابی، اکنون در محفظۀ شیشه‌ای در مسجد روستا نگهداری می‌شود، چند سال پیش به دست استاد حمید ملکیان به زیبایی مرمت شده است.

@kariminiaa

یادداشت هایی در پایان قرآنی در سال ۳۷۱ هجری،
کتابت عبدالعزیز بن أحمد المعروف بأبي صادق،
در کتابخانه آستان قدس رضوی (مشهد)


✍️وکتبه عبدالعزیز بن أحمد المعروف بأبي صادق |
في شهور سنة إحدی وسبعین وثلثمائة |
غفر الله ولوالدیه ولجمیع أمة محمد المصطفی |
صلی الله علیه وعلی آله وسلم تسلیماً طيباً مبارکاً |
لابي بکر محمد بن محمد بن أبي بکر بن علقمة حفظه الله وأبقاه


✍️کنت صنعتُ هذا السُّبع في منزل ونسي عليّ |
منذ شهور والان فقد ردّ إلی وبعدُ سلّمته إلی |
الأخ أبي بکر ؟ الله ومع هذا أیضاً سُبع آخر |


✍️من اعتصم بالله کفاه فهو حسبه وعلاه |
فالله یدعوا الی دار السلام ویهدي من یشاء الی صراط مستقیم |
بسم الله الرحمن الرحیم |
الحمد لله رب العلمین وصلی الله علی محمد خیر البریة محمد و آله الطیبین |
وحسبنا الله ونعم الوکیل نعم المولی ونعم النصیر |

دربارۀ چاپ فاکسیمیله «مصحف مشهد رضوی»

نیکلای سینای
استاد مطالعات اسلامی، دانشگاه آکسفورد

مرتضی کریمی‌نیا با ویرایشی ماهرانه از دو دست‌نوشت قرآنی کهن که در کنار هم «مصحف مشهد رضوی» را شکل می‌دهند یک دستاورد نوآورانه در پژوهش‌های چندرشته‌ای حوزۀ مخطوطات به ارمغان آورده است. این ویرایش شامل تصویر فاکسیمیله حدود پانصد صفحه از نسخۀ خطی است که به موازات هر صفحه ویرایشی مبتنی بر یک نشان‌گذاری رنگی هوشمندانه، دگرسانی‌های آن از «رسم» متعارف قرآن و نیز دگرگونی‌های بعدی این دست‌نوشت را برجسته می‌کند. افزون بر این، پانوشت‌های مفصل و متبحرانۀ ویراستار در هر صفحه است که عملا یک شرح مستمر از سراسر این مصحف به دست داده است. خصوصا، کریمی‌نیا نشان می‌دهد که ترتیب سوره‌ها در «مصحف مشهد رضوی» بعداً دست‌خوش پیرایشی اساسی شده است تا با ترتیب رسمی سوره‌های قرآن سازگاری یابد. کاربرِ این تصحیح نفیس احساس می‌کند به یک مخطوط قرآنی کهن دسترسی بی‌واسطه و نامحدود یافته است و یک عینک دیجیتالی ظریف به چشم دارد که این مصنوع مکتوب را با لایه‌های متعدد اطلاعات تکمیلی و تحلیل‌های محققانه همراه می‌کند.

متن اصلی یادداشت نیکلای سینای به زبان انگلیسی چنین است:

On the facsimile edition of Codex Mashhad

Nicolai Sinai
Professor of Islamic Studies
University of Oxford

Morteza Karimi-Nia’s masterly edition of two early Qurʾanic manuscripts that jointly make up the so-called Codex Mashhad is a pioneering feat of multi-pronged manuscript scholarship. The edition contains a facsimile of some five-hundred manuscript pages placed in synoptic opposition to an edition employing a sophisticated system of colour-coding, which inter alia highlights divergences from the standard rasm of the Qurʾan as well as later changes to the manuscript. This is additionally accompanied by the editor’s detailed and erudite analytic footnotes, which effectively amount to a running commentary on the entire codex. Among other things, Karimi-Nia shows that the surah order of Codex Mashhad underwent substantial later modification aimed at bringing it in line with the Qurʾan’s canonical surah order. A user of this exquisitely produced edition will feel like being given unfettered first-hand access to an ancient Qurʾanic manuscript while gazing through a sophisticated pair of digital glasses supplementing the scribal artefact by various layers of supplementary information and scholarly analysis.

https://codexmashhad.com/en/on-the-facsimile-edition-of-codex-mashhad/

https://t.me/kariminiaa