دو بانو که وصی امام زمان خود شدند:
درباره ی اینکه کسی غیر از امام میتواند وصی بار امامت از طرف امام قبلی شود اتفاق نظر بین علمای شیعه این است که این امر شدنی نیست. زیرا بار امامت قابل انتقال به غیر از امام بعدی نیست. حتی نیابت در بار امامت ولو در برهه ای برای غیر امام نیز قابل تصور نیست. البته توکیل امور ریاستی امام به دیگری مانعی ندارد. مثل اینکه امام حسین مسلم بن عقیل را وکیل خود در کوفه کردند.
اما گاهی در طول تاریخ امامت دیده شده که به دلایل سیاسی امام وصایت ظاهری و حتی ارجاع در امور ریاستی امام را به عهده ی دیگری گذاشته اند. و این امر به دو دلیل انجام شده: یکی اینکه نکند جان امام بعدی به خطر بیفتد و دوم اینکه مردم و شیعیان بعد از امام قبل تا استقرار و جا افتادن امامت امام بعدی برای آنان سرگردان در امور و احکام نباشند.
و این مهم حد اقل در تاریخ امامت دو بار اتفاق افتاده. جالب اینکه آن وصی ظاهری یک بانویی از بانوان برگزیده ی خاندان اهل بیت بوده است. درست است که آن دو بانو وصایت در امامت واقعی را یدک نکشیده اند اما همین وصایت ظاهری و برهه ای هم دلالت بر افق بلند و مقام رفیع آنها دارد.
این دو بانو یکی زینب کبرا دختر امیر مومنان است که وصایت از طرف امام حسین را متحمل شدند که جان امام سجاد در خطر نیوفتد. و دیگری حُدیث یا همان سوسن مادر امام عسگری و جده ی امام زمان است. که وصی ظاهری حضرت عسگری شدند برای حفظ جان حضرت مهدی.
امام عسگری(ع) مادرش حُدیث را وصی (متولی موقوفات و صدقات) خود کرد. منابع تاریخی از احمد بن ابراهیم چنین نقل کردهاند: « من در سال ۲۶۲ق در مدینه به حضور حکیمه دختر محمد بن علی الرضا، خواهر ابوالحسن عسکری رسیدم و با او از پشت پرده صحبت کردم و از دین او سؤال کردم، [درباره] کسی که امام میداند. گفت فلان بن حسن(ع) و نام آن [حضرت] را برد. گفتم فدایت شوم او را دیدی یا اینکه خبرش را شنیدی؟ گفت خبر او را از ابومحمد(ع) (امام عسکری) گرفتم که برای مادرش نوشته بود. به حکیمه گفتم آن فرزند کجاست؟ گفت پنهان است. گفتم پس شیعیان به چه کسی پناه ببرند، گفت به جدهاش، مادر ابومحمد(ع). گفتم آیا از کسی پیروی کنم که یک زن را وصی خود کرده است؟! فرمود: امام حسن عسکری(ع) در این مورد از امام حسین(ع) پیروی کرد که در ظاهر به خواهرش زینب دختر علی بنابیطالب(ع) وصیت کرد،... به جهت حفظ جان علی بن حسین(ع) (امام سجاد). سپس فرمود شما مردمی هستید مطلع از اخبار، آیا در روایات به شما نرسیده است كه نهمین فرزند حسین(ع) زنده است و میراثش تقسیم میشود؟».(۱)
شیخ طوسی نیز در کتاب الغیبه مینویسد آن حضرت، مادر خود را وصی قرار داد تا تولد فرزندش مخفی بماند. شیخ طوسی در ادامه میگوید نظیر آن را امام صادق(ع) برای در امان ماندن فرزندش موسی بن جعفر(ع) انجام داد و پنج نفر را وصی خود معرفی کرد که از جمله آنان حمیده بَربَریه بود.(۲)
۱. صدوق، کمال الدین، ج۲، ۵۰۱.
۲. طوسی، کتاب الغیبه، النص،