رسانه تاریخی Historium

💠 زرتشتیان در قلمرو سلجوقیان💠



🔴بعد از ورود اسلام به ایران، مذهب زرتشت به کلی از میان نرفت و آتشکده ها علاوه بر ایران، در عراق و هند و نواحی شرق آن همچنان پابرجا بود و آنان چندی پس از فتوحات اسلامی، در زمره اهل کتاب قرار گرفتند. در کتاب ایران در صورة الارض ابن حوقل با اشاره به سکونت یهودیان و نصاری و زرتشتیان در فارس، این موضوع مورد تأکید قرار گرفته است که «زرتشتیان در فارس بیشتر از نقاط دیگر هستند زیرا که مرکز فرمانروایی و ادیان و کتابها و آتشکده های آنان در آنجاست».وی پس از بیان این موضوع که تعداد آتشکده های موجود در فارس بسیار است، می گوید در آن سرزمین شهر و ناحیه و روستایی نیست مگر آنکه آتشکده های فراوان دارد.


🟠ابن حوقل نوشته است که در فارس آتشکده های کاریان (معروف به نار فرا) و جرّه در نزد زرتشتیان اهمیت فراوان داشته اند.در شهر شاپور (نزدیک کازرون) دو آتشکده به نام های سیوخشین (سیاوشان) و جنبذ کاوسن و در کازرون آتشکده هایی موسوم به جفته و کواذن وجود داشته است. در شیراز نیز آتشکده های کارنیان و هرمزد برقرار بود و در قریه سوکان در نزدیکی شیراز آتشکده ای به نام منسریان وجود داشت.در کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقاليم نیز ضمن بیان حضور مجوسان در فارس، به این نکته اشاره شده است که مردم آن سرزمین نوروز و مهرگان را با مجوسان عید می گیرند


🟢 ایشان با روز و ماه پارسی گاهشماری می کنند ... هر روز ماه نامی دارد که تاریخ گذاری دیوانها بر آن است. به غیر از فارس، زرتشتیان در نواحی دیگر نیز اقامت داشتند. مقدسی از تعداد بسیار آنان در سرزمین جبال (نواحی مرکزی ایران) سخن رانده است و این حوقل می گوید در روستایی از ناحیه خان لنجان (در ایالت اصفهان) آتشکدهای دیرینه سال وجود دارد و خادمان و نگهبانانی از زردشتیان بر آن گماشته شده اند که بسیار توانگرند.با توجه به رفتار توأم با ملاطفت سلجوقیان با پیروان ادیان دیگر، حضور زرتشتیان در قلمرو آنان با مانعی روبه رو نبود و آنان مشمول قانون و مقررات اسلامی بودند و جزیه پرداخت می کردند.


📚منبع

📗سلجوقیان از آغاز تا فرجام، ابوالقاسم فروزانی، ۱۳۹۹، ص ۳۹۹


🌹@Historiumclub🌹

💠باستان‌شناسی💠


✍ ۱۹ اکتبر، روز جهانی باستان‌شناسی را به همه دانشجویان و اساتید باستان‌شناسی تبریک می‌گوییم.


🏛 @HistoriumClub 🏛

💠یهودیان در قلمرو سلجوقیان💠



🔴یهودیان در جامعه اسلامی از وضعیت بهتری برخوردار بودند و در زمان بیشتر خلفای عباسی، بعضی از یهودیان در پایتخت و سایر ولایات مقامات مهم در آنان در بغداد محله های یهودی نشین داشتند که تا هنگام سقوط بغداد رونق داشت، پیشوای مذهبی یهودیان، خاخام که در تجمل و رفاه کامل زندگی می کرد حکم انتصاب خود را از خلیفه می گرفت. بنیامین تطیلی در سال ۵۶۶ ه.ق در محله یهودیان بغداد ده مدرسه ربانی و ۲۳ کنیسه (عبادتگاه) یهودی دیده است که از آن میان، کنیسه بزرگ با مرمرهای رنگین و طلا و نقره تزیین شده بود. مقدسی به این موضوع توجه کرده است که بیشتر صرافان و صرافخانه داران سوریه از یهودیان بودند.


🟠یهودیان در قلمرو سلجوقیان در بسیاری از شهرهای بزرگ، مانند بغداد و نیشابور، زندگی می کردند و بیشتر به دادوستد و تجارت اشتغال داشتند. بنیامین تطیلی که چند سال پس از درگذشت سلطان سنجر به ایران آمد می گوید که در شهرهای همدان، اصفهان، نهاوند و شیراز نیز جوامع یهودی وجود داشته است.مؤلف تبصرة العوام که کتاب خود را بعد از تاریخ ۵۸۰ ه.ق تألیف کرده است در مورد فرقه هایی از یهودیان که در دوران سلجوقیان حضور آشکارتری در جامعه داشتند نوشته است: «آنچه در زمان ما در بلاد عجم اند، دو فرقه ظاهر ترند یکی را قران خوانند و یکی را ربانان».


📚منبع

📗سلجوقیان از آغاز تا فرجام، ابوالقاسم فروزانی، ۱۳۹۹، ص ۳۹۸


🌹@Historiumclub🌹

💠نقش مار در مذهب ایلامیان💠


🔴 بخشی از فردیت و خصوصیات ویژه دین ایلامی، پرستش مار است که ریشه در جادو دارد؛ مار یک نقشمایه راستین در تمدن ایلام است. حتی سفالینه‌های هزاره‌های سوم و چهارم نیز منقوش به نقش‌های پیچیده مار است. نقش مار روی در کوزه‌ها و سرپوش ظروف، به عنوان نشانه حراست در مقابل شیطان ظاهر می‌شود.

🟠 مارهای منقوش به مثابهٔ محافظان دروازه ها روی درها می‌پیچند و بالا می‌روند، بر نقش های حک‌شدۀ نقوش شاهان می‌خزند، گرد ظروف محراب می‌پیچند و دستۀ ابزارهایی چون تبر، عصا و چوگان سلطنتی را می‌سازند؛ به صورت مارپیچ ایستاده تختگاه سلاطین را تشکیل می‌دهند.

🟢 از زمان‌های قدیم نقشمایۀ مار که بر دور درخت زندگی پیچیده، در ایلام ظاهر شده و نماد باروری ایلامی، که دو مار در حال جفتگیری‌اند، تا مصر رسوخ کرده است. مارهایی با سر انسانی گواهی بر جنبه الوهیت این خزنده به دست می‌دهد، الوهیتی که در بین النهرین ناشناخته است.


📚 منبع
📕 دنیای گمشده عیلام، والتر هینتس، ترجمه فیروز فیروزنیا،۱۳۹۶،صفحه ۳۱


🌹@Historiumclub🌹

💠مسیحیان در قلمرو سلجوقیان💠



🔴در بسیاری از شهرهای بزرگ واقع در قلمرو سلجوقیان، از جمله بغداد و نیشابور، مسیحیان زندگی می کردند. پس از گشوده شدن سرزمینهای ارمنستان،آسیای صغیر (آناتولی) و سوریه، مسیحیان ارمنی و ارتودوکس نواحی یادشده نیز به تابعیت سلجوقیان گردن نهادند.


🟠ستارزاده از قول یکی از مورخان ارمنی به نام سموئل آنی، نقل کرده است که سلطان ملکشاه در سفرش به سوریه و آسیای صغير، در سال ۴۷۹ ه.ق، با رعایای مسیحی خویش رفتاری پدرانه داشت و از آنان خواستار دعای خیر شده بود. همچنین مورخ ارمنی دیگری به نام واردان، از ملکشاه به عنوان سلطانی باگذشت و خیرخواه و مهربان، به ویژه با مسیحیان یاد کرده است.


📚منبع

📗سلجوقیان از آغاز تا فرجام، ابوالقاسم فروزانی، ۱۳۹۹، ص ۳۹۷ و ۳۹۸


🌹@Historiumclub🌹

💠وضعیت ادیان اهل ذمه(مسیحی، یهودی، زرتشتی) در عصر سلجوقی 💠



🔴وضعیت اهل ذمه در قلمرو سلجوقیان، مانند سابق، همراه با تغییراتی نه چندان چشمگیر، استمرار داشت. اهل ذمه در محله های ویژه و جدا از مسلمانان می‌ زیستند. آنان تشکیلات مخصوصی داشتند و کمتر در حیات جامعه اسلامی شرکت می کردند. اهل ذمه از آزادی مذهب برخوردار بودند و کارگزاران مذهبی شان را خود انتخاب می کردند. مسلم است که در این انتخاب، نظر سلطان یا گماشتگان وی اهمیت داشت.


🟠 اهل ذمه موظف به پرداخت جزیه بودند و حق نداشتند با خود سلاح حمل کنند. درست است که در بعضی مواقع آنان برای متمایز شدن از مسلمانان به غیار بستن بر جامه خود موظف بودند، این امر دائمی نبود و روی هم رفته چنین می نماید که با اهل ذمه چندان سخت نمی گرفتند و تبعیض و تمایزی قائل نمی شدند.در پست های بعد به صورت جداگانه درباره مذاهب غیر اسلامی رایج در قلمرو سلجوقیان سخن می گوییم.



📚منبع

📗سلجوقیان از آغاز تا فرجام، ابوالقاسم فروزانی، ۱۳۹۹، ص ۳۹۶ و ۳۹۷


🌹@Historiumclub🌹

💠اندرزهای مَردَک در کتابهای دوران اسلامی💠



🔴یکی از حکمای دوره ساسانی که از وی سخنان حکیمانه ای در کتاب های عربی نقل شده، مردک است که بعضی دانشمندان به خطا وی را همان مزدک معروف دانسته اند.از میان آثاری که ابن مقفع از پهلوی به عربی ترجمه کرده و ابّان لاحقی به شعر عربی درآورده بود، کتاب مردک بود. مسلما این کتاب ربطی با مزدک نداشته است، زیرا هیچ یک از نویسندگان دوران اسلام در باب شرح عقاید مزدک از این کتاب یاد نکرده اند.


🟠حمزه اصفهانی کتاب مردک را در کنار کتاب هایی چون سندباد و شِماش از زمره کتاب های دوران اشکانی یاد کرده است و البته حمزه به خوبی می دانسته است که مزدک در زمان قباد ساسانی ظهور کرده بود و نه زمان اشکانیان.طبری در شرح وقایع ۲۲۵ هجری از قول هارون بن عیسی، که ناظر و شاهد محاکمه افشین بوده است، نقل می کند که افشین متهم بود که کتاب کفرآمیزی را در خانه خود نگه می داشت.


🟢 وی در دفاع از خود خطاب به مسلمانانی که در محاکمه او شرکت داشتند، گفت که آن کتاب از پدرش به ارث رسیده و سخنان حکمت آمیز ایرانیان را در برداشته (فیه ادب من آداب العجم) و داشتن آن دلیل نامسلمانی وی نبوده است، چنان که: «شما هم کتاب کلیله و دمنه و مردک را در خانه خود دارید». به نوشته جاحظ، دبیران زمان او از نصایح و حِکَم بزرگمهر و عهد اردشیر بهره می گرفته و برای آنان کتاب مردک همچون معدن علم و کتاب کلیله و دمنه به مثابه گنج حکمت بوده است.


🔵همین نویسنده شعری را از اصمعی (د ۲۱۳ ه‍) در ذمّ برمکیان نقل می کند که در آن آمده است: «هرگاه بر آنان آیه ای از قرآن خوانده شود، از مردک نقل قول می کنند». تمام این شواهد و قرائن می رساند که کتاب مردک همچون کلیله و دمنه و گفته های بزرگمهر از زمره کتاب های ادب و اخلاق بوده که از پهلوی به عربی ترجمه شده و نزد ادبا از محبوبیت برخوردار بوده است.


🟡 این کتاب امروز در دسترس نیست اما از آن نقل قول هایی در کتاب های عربی آمده است: ۱) نقل قولی از آن در شعر ابومظفر بلخی به نقل از ثعالبی، ۲) دو نقل قول در کتاب طرطوشی، علاوه بر آن، آبی نیز جمله حکیمانه ای را از او به صورت سوال و جواب آورده است: «از مردک پرسیدند: تفاوت میان اندوه و خشم چیست؟ گفت: هرگاه کار از جانب کسی باشد که برتر از توست، تو را اندوهگین می کند و هرگاه از جانب کسی باشد که از تو فروتر باشد تو را خشمگین می سازد.»



📚منبع
📕کتاب تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، دکتر احمد تفضلی، ۱۴۰۰، صفحات ۲۰۹ تا ۲۱۱


🌹@Historiumclub🌹

💠انجمن علمی دانشجویی باستا‌ن‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا برگزار می‌کند:


🔹نشست تخصصی «میراث فرهنگی وقف»


🎙سخنرانان:
دکتر محمد ابراهیم زارعی
دکتر حسن سجادزاده
جناب خسرو محمدی


🔺زمان: دوشنبه ۳۰ مهر ۱۴۰۳
🔻ساعت: از ۹ الی ۱۱:۳۰


🏢مکان برگزاری: میدان فلسطین، بلوار غبار همدانی، آمفی‌تئاتر دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا



🔹 @BASU_Archeology 🔹

🌹@Historiumclub🌹

💠نام های قدیم فارسی در عربی بصریان قدیم💠



🔴از جمله نامها و اصطلاحات قدیم فارسی که در زبان عربی بصره باقی مانده و از نظر مطالعه در سیر تاریخی زبان فارسی در این دوران انتقال در خور توجه است یکی آب کن است که در عربی به صورت آبگن درآمده، و آن به پیشرفتگی آب در خاک یا به گودالهای آب یا آبگیرهایی گفته می شده که در کناره رودها در اثر آب خوردگی به وجود آمده باشد و آن را دستی نکنده باشند. نشانی از این نام و محل آن را در خبری می یابیم که درباره کندن آب راهی برای مهاجران عرب بصره در تاریخها آمده نوشته اند وقتی عربهای مهاجر بصره از این که آب شرب آنها دور از دسترس آنها است به عمر شکایت بردند خلیفه انجام تقاضای آنها را به ابوموسی اشعری که در آن هنگام کارگزار وی در بصره بود واگذارد.


🟠 ابوموسی هم از محلی دریاچه مانند که آبگن خوانده میشد و در کنار نهر اجانه به وجود آمده بود برای آنها آب راهی جداگانه ساخت. در برهان قاطع از جمله معانی کلمه آب خوست آمده و محلی را نیز گویند که آب آن را کنده باشد و آن را آب کند هم میگویند.نهری که عربها آن را بدین مناسبت که در کناره آن به رختشویی می پرداختند نهر اجانه می خواندند به گفته ابویحیی ساجی در کتاب البصره از نهرهای قدیمی این جا بوده و به نام جوبره خوانده می شده و از فیضان دجله مایه می گرفته است.


🟢جوبر یا جوبره کوتاه شده جوبار یا جویبار فارسی است و این نام جوبره یا جوباره بجز این جا در سایر جاهای ایران هم کم نبوده و از آن جمله بوده روستایی در نیشابور و روستایی در سواد بغداد و روستائی در هرات و دهی در سمرقند و محله ای در نسف و دهی در مرو و محله ای در اصفهان و موضعی در جرجان و نهری یا دهی دمشق که نام آنها و کسانی را هم از علما که بدانجاها منسوب بوده اند در قاموس فیروزآبادی میتوان یافت.


📚منبع

📕تاریخ و فرهنگ ایران در دوره انتقال از عصر ساسانی به اسلامی، محمد محمدی ملایری، ۱۳۷۹، ج ۲، ص ۴۴۷ و ۴۴۸


🌹@Historiumclub🌹

💠نشانی از دستور زبان فارسی در زبان عربی بصریان💠


🔴اثر ژرف و گسترده ای را که ریشه های کهن فارسی در زبان عربی بصریان گذاشته است نباید تنها در زبان فارسی در واژه ها با اصطلاحات و تعابیری که عربی بصریان از زبان فارسی گرفته و معمولاً در مبحث معربات به آنها می پردازند جستجو کرد. چون آن اثر در همین حد لغوی متوقف نمانده و تا مباحث دستوری نیز پیش رفته است. یاقوت در کلمۀ شبلان که نهری بوده است در بصره که از نهر ابله جدا می شده و از آن مردی بوده است به نام تنبل گوید.در این ناحیه محلهای بسیاری هست که برای نسبت دادن آنها به صاحبانشان الف و نونی بر نام کسی که میخواهند آن محل را بدو نسبت دهند می افزایند مانند زیادان که نهری منسوب به زیاد بن ابیه است‌.


🟠حتی گفته اند عبداللهیان برای دهی منسوب به عبدالله ياقوت در این جا در بیان این فرق فاحش که بین این علامت نسبت در عربی بصریان و بین قاعده نسبت در علم نحو عربی وجود داشته توضیحی نداده ولی اگر درصدد توضیح بر می آمد به این نتیجه می رسید که زبان اعراب بصره در این دوران آن چنان تحت تأثیر ژرف و گسترده زبان فارسی بوده که آنها برای بیان مالكيت علامت نسبت فارسی را به جای علامت نسبت و مالکیت عربی به کار می برده اند و به همان گونه که در فارسی مثلاً اردشیر بابکان و خسرو قبادان می گفته اند آنها هم برای بیان مالکیت زمینها و باغها و نهرها و دیگر متعلقاتشان مانند فارسی زبانان از همین علامت استفاده میکرده اند آن هم نه همچون موردی نادر و کم استعمال بلکه همچون قاعده ای معمول و به قول نحويين مطرد.


🟢از مطالعه دقیق تر در عربی بصریان آن دوران میتوان به خوبی دریافت که در آن، گرایش به فارسی و تقلید از الگوهای ایرانی کم نیست. جاهای قدیمی آنجا را همچنان با همان نامهای فارسی خواندن و واژه های قدیم فارسی را به جای مرادف عربی آنها به کار بردن میتوان نمودی از همین گرایش دانست.


📚منبع📚

📕تاریخ و فرهنگ ایران در دوره انتقال از عصر ساسانی به اسلامی، محمد محمدی ملایری، ۱۳۷۹، ج ۲، ص ۴۴۵ و ۴۴۶


🌹@Historiumclub🌹

💠الگو های فارسی در عربی بصره💠



🔴از نمونه های این که عربها پس از استقرار در بصره تحت تأثیر زمینۀ فرهنگ فارسی این جا قرار گرفتند می توان این ها را ذکر کرد: زمینی را که در بصره بین دو قبیله از اعراب مورد اختلاف بود و غالباً بر سر آن بین آن دو قبیله جنگ و ستیز بود در جاه جنگ ((درگاه جنگ)) میخواندند بلاذری میگوید آن زمین را از آن رو در جاه جنگ میخواندند یعنی مایه نزاع که پیوسته در آنجا نزاع و اختلاف و جنگ بود و جنگ به فارسی به معنی نزاع و ستیز است.


🟠محلی را هم که یکی از شاخه های قبیله ازد در بصره ساکن بودند چهار سوک بجیله و به قول ابن الکلبی چهار سوج بجیله میخواندند. بجیله نام زن مالک بن ثعلبه بود زمینی را هم که برای خشکانیدن خرما و دیگر فرآورده های کشاورزی هموار و آماده میساختند در بصره جوخان میگفتند که فارسی معرب است. لسان العرب آن را خرمنگاه گندم و مانند آن معنی کرده و گفته لغتی است بصری و از قول ابوحاتم نقل کرده که عامه مردم چنین جائی را جوخان میگویند و عربی آن جرین و مسطح است.


🟢در قاموس هم جوخان در عربی جرین معنی شده و در شرح قاموس فارسی جوخان بر وزن سکران جای خرما خشک کردن است. ظاهراً این رسم که در نامگذاریهای نهرها یا زمین ها در بصره نظری هم به الگوهای فارسی باشد که برخاسته از همان زمینه فرهنگی قدیم آن جا بوده است. تا مدتها در آنجا ادامه داشته از دوره های بعد هم نمونه هایی از آن را میتوان یافت.


📚منبع

📕تاریخ و فرهنگ ایران در دوره انتقال از عصر ساسانی به اسلامی، محمد محمدی ملایری، ۱۳۷۹، ج ۲، ص ۴۵۰ و ۴۵۱


🌹@Historiumclub🌹

🔸دکتر امینی، درباره اهمیت این پژوهش، گفت: «این اثر، دست‌نویسی کهن و منحصر به‌فرد به شمار می‌آید که قدمت آن را می‌توان تا هزار سال تخمین زد و از ویژگی‌هایی برخوردار است که اهمیت پژوهش در مورد آن را برجسته می‌کند. از جمله خصوصیات زبانی اثر مورد مطالعه، این است که اصطلاحات زیادی را در شطرنج به کار گرفته است. برخی از این اصطلاحات همچنان امروزه در شطرنج به کار می‌روند، برخی دستخوش تحول شده‌اند، و برخی از میان رفته‌اند. از جمله اصطلاحاتی که دیگر به کار نمی‌روند، می‌توان به «پیشباز» به معنای کسی که ابتدا بازی را آغاز می‌کند، «شاه خواستن» به معنای کیش دادن و «دست قائم شدن» به معنای پات شدن اشاره کرد».




🔸استاد راهنمای این پژوهش، افزود: «از لحاظ محتوایی، این پژوهش به حوزۀ مطالعاتی تاریخ تمدن و تاریخ ورزش مرتبط می‌شود که با معرفی ریشه‌های فرهنگی کهن شطرنج در تاریخ ایران، می‌تواند در تقویت هویت ملی و افزایش سرمایۀ فرهنگی شطرنج‌بازان ایرانی نقش مؤثری ایفا کند».



🔸بخش اصلی این اثر، به مسائل و موقعیت‌های خاص و مهم در بازی شطرنج اختصاص دارد که به آن‌ها «منصوبه» گفته می‌شود. منصوبه‌ها موقعیت‌هایی خاص در بازی شطرنج هستند که مهره‌های دو شطرنج‌باز در شرایط ویژه‌ای قرار دارند و شطرنج‌بازی که نوبت اوست، باید بهترین حرکت را انتخاب کند تا در چند حرکت بعدی به پیروزی قطعی دست یابد. در این اثر بیش از ۱۹۰ مسئله از این نوع مطرح شده است و بهترین حرکت‌ها و راه حل‌ها نیز برای این مسائل معرفی شده‌اند. این راه حل‌ها گاهی توسط اساتید برجسته و بنام آن دوران مطرح شده‌اند که نام برخی از آنها نیز در این رساله ذکر شده است.


🔸به گفته دکتر امینی، دستاورد این پژوهش به صورت کتابی در دست چاپ است.
نمونه‌ای از عکس نسخه خطی و بازنمایی دیجیتال آن در تصویر بالا آورده شده است که در آن یکی از مسائل شطرنج موجود در نسخه بررسی شده است.



🔺مشاهده متن کامل خبر🔺


@HistoriumClub

💠واکاوی و بازنمایی رایانه‌ای کهن‌ترین رساله فارسی دربارۀ شطرنج توسط پژوهشگران دانشگاه تهران💠


✍به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، در این پژوهش که در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد «راحله یوسف‌زاده» در گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران و با راهنمایی دکتر «حسن امینی» انجام شده است، کهن‌ترین رسالۀ شناخته شده به زبان فارسی دربارۀ شطرنج مورد مطالعه قرار گرفته است.



👇ادامه خبر...



@HistoriumClub

💠بصره شهر فارسی زبان💠



🔴 شواهد رواج شعر فارسی در شهر بصره قرن های اولیه اسلامی نشان میدهد از جمله شعر فارسی ابن مفرغ شاعر عرب که در پاسخ کودکانی می سروده که در کوچه بازارهای بصره در پی او افتاده و با دیدن حال زار و نزار او شگفت زده می پرسیده اند این چیست؟ شهری را که کودکان آن در کوچه و بازارش به فارسی حرف می زده اند نمی توان شهری عربی پنداشت و به دشواری میتوان باور کرد که آنجا شهری بوده است که در آن ایرانیها و عربها با هم و در یک جا می زیسته اند.


🟠زیرا نوع زندگی اعراب و خلق و خوی برخاسته از آن نوع زندگی مانع از آن بوده که قبایل عربی با مردم شهرها در هم آمیزند و با اداب و رسوم شهرنشینی خوگیرند. آنها در هنگامی هم که در دوران اسلامی از داخله صحرا به شهرها و آبادی های ایران میکوچیدند نه تنها با ساکنان آن جاها در نمی آمیختند بلکه طوائف و تیره های مختلف هر قبیله هم زیستگاه خود را در زمینی که در مجاورت همان جاها بر می گزیدند هر چند در کنار هم ولی جدا از هم و در محله های جداگانه بر پا می داشتند.


🟢 آنچه از این حکایت شعر فارسی مفرغ بر می آید و منطبق با واقعیات هم هست این است که این جا یعنی جایی که ابن مفرغ را در کوچه و بازارهای آن میگردانده اند شهری فارسی زبان بوده و شاید با بخشی که عربها در آنجا ساکن بوده و در محله ها یا به تعبیر طبری در سگه های خود می زیسته اند فاصله ای هم داشته است. و از آنجا که این شهر فارسی زبان را سابقه ای بس قدیم بوده از این رو زبان فارسی را هم در این جا ریشه ای بس کهن و استوار بوده و این را از اثری که آن زبان در زبان اعراب بصره بر جای گذاشته است میتوان دریافت. در ادامه بیشتر در این زمینه مطلب گفته خواهد شد‌.


📚منبع


📕تاریخ و فرهنگ ایران در دوره انتقال از عصر ساسانی به اسلامی، محمد محمدی ملایری،۱۳۷۹، ج ۲، ص ۴۴۴ و ۴۴۵


🌹@Historiumclub🌹

💠ریشه فارسی نام بصره💠



🔴سرزمینی که امروزه بصره خوانده می شود در هنگام آمدن عربها جایی متروک و بی نام و نشان نبوده بلکه یکی از جاهای آباد و مشهور و از کانونهای معتبر فرهنگ و تمدن ایران و از مراکز مهم زبان فارسی بوده است‌. یاقوت حموی در لابلای اقوال مختلفی  که ارباب لغت و راویان عرب در معنی بصره ذکر کرده این نام فارسی را هم آورده که در انبوه آن اقوال و روایات گم شده و هیچ یک از آن لغت نویسان و راویان نه در گذشته و نه در حال بدان توجه نکرده اند. وی در آنجا مطلبی را هم از حمزه اصفهانی از شنیده هایش از موبدی زردشتی که او را موبد پسر آسوهشت نامیده نقل کرده بدین مضمون که بصره شکل عربی شده بسراه است زیرا این سرزمین محل برخورد راه های بسیاری بوده که همه از این جا می گذشته اند و عربها آن را معرب کرده بصره گفته اند.


🟠 روایت حمزه اصفهانی که از مورخان قرن چهارم هجری در این زمینه درخور ذکر است:


۱ - واژه بس که به معنی بسیار و کوتاه شده آن است در زبان فارسی از روزگاران کهن از واژه های آشنا بوده و در زمینه های مختلف کاربرد فراوان داشته و مأنوس است. ترکیب آن هم با واژه های دیگر نظیر همین بسراه نامأنوس نبوده در روزگاران قدیم نوعی گیاه دارویی را که در یونانی Polapodihion مینامیدند و آن را در عربی کثیر الارجل ترجمه کرده اند در ایران بس پایک میخواندند یعنی بسیار پا که معرب آن را هم در عربی به شکل بسفایج به کار برده اند و با جستجوی بیشتر در متون قدیم نمونه های بیشتری از این نوع ترکیب را میتوان یافت.


۲.برای بیان تقاطع راهها واژه هایی که در فارسی از قدیم همچون دوراهی و سه راهی و چهارراهی یا چهار سو به کار می رفته همه آنها در عربی هم به صورت معرب و به شکلهای دورق و برق و شهار سوق یا شهار سوج به کار رفته و معرب چهار طاقی هم به صورت الشهار طاق دیده شد ولی از چهار به بالا با ذکر عدد مشخص معمول نبوده و آن را با تعبیر دیگری بیان میکرده اند که امروز هم آن را با کلمۀ چند به کار میبرند و ظاهراً این همان معنایی است که در قدیم با کلمه بس به صورت بسراه بیان میشده که معرب آن هم بصره است.


📚منبع

📕تاریخ و فرهنگ ایران در دوره انتقال از عصر ساسانی به اسلامی، محمد محمدی ملایری،۱۳۷۹، ج ۲، ص ۴۰۰ و ۴۱۲ و ۴۱۳

🌹@Historiumclub🌹

💠آتشکده جره کازرون💠


✨ آتشکده جره کازرون مربوط به دوره ساسانیان است که در روستای جره و بالاده شهرستان کازرون استان فارس قرار دارد‌ این آتشکده بر روی بلندای زمینی که مشرف بر رودخانه جره است، از سنگ و گچ ساخته شده‌است و در پیرامون آن برماندهای ساختمان‌هایی به نظر می‌رسد.


🌹@Historiumclub🌹

💠اهمیت برگزاری جشن باشکوه مهرگان در دوره آل بویه(بخش دوم)💠



🔴از رسوم جالب این دوره در مهرگان ارسال کارت های تبریک بود گویا ابداع این رسم نخستین بار در مهرگان صورت گرفت که در لغت عربی به «المکاتبة في التهاني» معروف بودند. نخستین کارت تبریک مهرگانی را احمدبن یوسف کاتب مامون عباسی با برایش ارسال کرد.ثعالبی در روزگار خودش قصاید مهرگانی را در سبد يتيمة الدهر به نیکی چیده است. در آن دوره رسم بود که چکامه سرایان در مهرگان سروده هایشان را به یکدیگر هدیه می دادند؛ چراکه پگاه مهرگان زمانی به یادماندنی به ویژه برای شاعران بود.


🟠دو تن از شاعران زبردست این دوره حاتمی و نامی خوارزمی می باشند. نامی ، هدیه فرستادن برای فقها در مهرگان را رسمی شاهانه میداند؛ اما در این بین، ابوبکر بن شوذبه فارسی شاعر آن روزگار در سروده اش به زمان عید مهرگان اشاره
کند:

به استقبال روز مهرگان برو
که روزهای تازه ای به تو روی کرده است

تابستان گذشت و گرما و سختی اش رفت
سرما آمد و نیکو زمانش فرا رسید


🟢ابن حریش اصفهانی از دوستان ثعالبی نیز از جمله شاعرانی است که قصیده مهرگانی سرود.از خلال بررسی ها برمی آید که رسم بود در مهرگان دهقانها می آمدند و موظفی های خود را که شامل: مال ، طلا، نقره و لباس بود هدیه میکردند و به دنبال آن شاعران شعر می سرودند شعر فضل بن جعفر این ادعا را ثابت می کند:


اندر پگاه مردم پیشکش ها را آورده اند
در آن صبح دل نشین و یادماندنی مهرگان(۱)


🟡مهیار دیلمی در مدح جلال الدوله فرزند عضدالدوله چنین گفته است:


و عادالمهرجان بخفض عیش
یرف على ظلاله الصفاق

هو اليوم ابتناه ابوك كسرى
و شيد من قواعدة الوثق


که در خطاب به جلال الدوله میگوید : پدرت کسری (مقصود دودمان ساسانی است) عید مهرگان را بنا نهاد.(۲)


📚منابع

📗۱.مقاله پرداختی تاریخی بر آیین های فرهنگی اجتماعی ایرانی بوییان، احمد فلاح زاده، ۱۳۹۵، ص ۹۱ تا ۹۴

📕۲.شاهنشاهی عضدالدوله دیلمی، علی اصغر فقیهی، ۱۳۴۷، ص ۲۴ و ۲۵


🌹@Historiumclub🌹

💠اهمیت برگزاری جشن باشکوه مهرگان در دوره آل بویه(بخش یکم)💠



🔴در دوره آل بویه رسم بود که وزرا به امیران هدایای گرانبهایی تقدیم میکردند؛ همان طور که مهلبی وزیر معزالدوله بیشتر اموالش را در مهرگان های متوالی به معزالدوله هدیه داد شاعران نیز این عید را به امیر تبریک گفته برای امیر هدایایی میفرستادند؛ چنان که صابی در حالی که در زندان عضدالدوله بود در مهرگان قطعه شعری به همراه اسطرلابی که به اندازه یک درهم بود برای عضدالدوله هدیه فرستاد. در شعر او آمده بود:

پیشکش به تو رؤیاهایم و جشن میگیرم
در مهرجان نویی که تو بدان پرداخته ای


🟠بعدها بابک بن عبدالصمد از شاعران سرشناس آن روزگار، مهرگانی ای را برای فخرالدوله هدیه فرستاد. در این شعر آمده بود:


ای شاهنشاه! آروزها را به هم برسان
که تازه شد مژدگانی ها و شادی های تبریک

اکنون شادیها رسیده و وقت آواز است
با خوشی روزگار که در شادی مهرجان است


🟢داده های تاریخی به خوبی از اهمیت زیاد عید مهرگان در این دوره نشانی می دهند از همین جا بود که ابوالحسن منجم از نویسندگان نزدیک به عضدالدوله به دلیل شهرت عید مهرگان کتابی در این باب با نام کتاب النوروز و المهرجان نوشت.از دیگر رسوم مهرگانی این بود که فرمانده سپاه لشکریان را آرایش کرده، به دیدار امیر میرفتند؛ چنان که وقتی فخرالدوله به خوزستان رفت فرمانده لشکر خوزستان، لشکر آراست تا در مهرگان برای عرض تبریک به دیدار شاه بروند.


🔵اما هدایای مهرگانی فهرست دل نشینی دارند.ثعالبی بخشی از هدیه های مهرگانی را تحفه های جالبی از قبیل گلابی ،سیب، انار و آذریون (گل سرخ) نگاشته است،همچنین مردم نیز در هنگام مهرگان به یکدیگر شادباش میگفتند؛نمونه ای از شادباش ها این جمله معروف بود هزار سال سرور مهرگانی خور. کنایه از اینکه هزار سال به شادی مهرگان کنی بیرونی نیز ضمن تأیید این مطلب، می گوید: «ایرانیان در عید مهرگان، وقتی به هم میرسند می گویند هزار سال بزی.» یعنی هزار سال زنده باشی او همین عبارت تبریک را برای رسم رام روز یعنی همان روز مهرگان بزرگ نیز نگاشته است که در این روز به عنوان شادباش میگفتند: «هزار سال بزی»



🌹@Historiumclub🌹

💠جایگاه جشن مهرگان در دوره سامانیان💠



🔴در دولت سامانیان جشن مهرگان شکوه خاص داشت و رسم هدیه دادن به بزرگان و امیران و اکرام امرا به مردم در این روز برقرار بود. ابوالقاسم دینوری، کاتب و شاعر دربار سامانی در این روز هدایایی از جمله گلابی و سیب و انار و گل سرخ به یکی از رؤسا هدیه کرد. ابوبکر خوارزمی نیز در جشن مهرگان هدیه ای همراه یک نامه برای صاحب دیوانی نوشت. امیران سامانی در این روز به سپاهیان خود (اساوره) جامه های پاییزی و زمستانی می دادند.


🟠برخی از شعرای دربار سامانی قصایدی موسوم به «مهرجانیه» در وصف این روز سروده اند. از آن جمله شعر ابو صالح مستوفی نیشابوری است که در آن به آداب این روز مانند هدیه دادن و سماع و غنا و باده نوشی و خنیاگری اشاره کرده است.ابو عبدالله محمد بن حامد خوارزمی هم مهرجانیه خویش را برای ابوسعید شیبی از امرای بزرگ دستگاه سامانیان و آل بویه و ملقب به شیخ الدولتين سرود.


🟢رودکی شاعر بزرگ دربار سامانی در وصف مهرگان چنین می سراید:


✨ملکا جشن مهرگان آمد
جشن شاهان و خسروان آمد

💥جز به جای ملهم و خرگاه
به دل باغ و بوستان آمد

✨مورد برجای سوسن آمد
باز مـی بر جای ارغوان آمد

💥تو جوانمرد و دولت تو جوان
مـی بر بخت تو جوان آمد


📚منبع

📗مقاله: خاندان ها و آداب و آیین ایرانی و جنبه هایی از زندگی اجتماعی قلمرو سامانیان، محمدرضا ناجی، ۱۳۷۸، ص ۱۸۹


🌹@Historiumclub🌹