سرگذشت شگفت کتابخانه نفیس حاج میرزا محمود بروجردی (بخش پایانی)
✍محمد گودرزی (ا. فرهیخته)
در حدود سالهای ۴۶-۱۳۴۵ به گونهای تصادفی، مجموعه پراکنده اما ارزشمند کتابخانه حاج میرزا محمود مواهب مورد توجه مدیریت کتابخانه بزرگ آیتاله العظمی مرعشی نجفی قرار میگیرد و تلاش برای شناسایی، جمعآوری و حفظ این مجموعه نفیس آغاز میشود. ماجرا از آنجا شروع میشود که برخی نسخههای این کتابخانه، همان نسخههایی که ممهور به مُهر و دستخط شخص «صاحب مواهب» بودند، توسط برخی از نوادگانش به مرحوم سیدعباس مکی فروخته میشود. مکی شخصی متدین بود و عیالوار و از راه صحافی و خرید و فروش کتابهای دست دوم اموراتش میگذشت. وی شخصی شناخته شده و مورد اعتماد طلاب و علمای دینی بود و کتاب کهنه میخرید و بیشتر آنها را به قم میبرد و به کتابخانه مرحوم آیتاله مرعشی میفروخت که به ایشان ارادتی داشت. یک جور نماینده غیر رسمی کتابخانه مرعشی بود برای خرید کتاب. دکتر سید محمود مرعشی، فرزند آیتاله العظمی مرعشی نجفی و مدیر کتابخانه ایشان در این باره مینویسد:
«در یک روز سرد زمستانی آقای مکی نزد پدرم آمده و دو جلد کتاب خطی به وی نشان داده بود. آن روز من تهران بودم، پدر با تلفن مرا پیدا کرد و فرمودند زود خودت را به قم برسان، مقدار زیادی کتاب در بروجرد هست! به سرعت خودم را به قم رسانده و همان شبانه در معیت آقای مکی با یک اتومبیل جیپ راهی بروجرد شدیم. سقف خودرو برزنتی بود و چند جای آن سوراخ بود، بخاری هم نداشت. هوا بسیار سرد بود و برف هم به آرامی میبارید. از نزدیکیهای اراک، یخبندان شروع شد. چند پتو به خود پیچیده بودیم که از سرما از بین نرویم. شب بسیار بدی را گذرانده و نزدیک اذان صبح به بروجرد رسیدیم. بعد از اندکی استراحت در زیر کرسی داغ که لذت بخش بود و صرف صبحانه بسیار لذیذ مرکب از سرشیر، کره حیوانی، عسل عالی، نان محلی و پنیر درجه یک روستا عازم بازدید کتابها شدیم. کتابها به یکی از وُراث مرحوم حاج میرزا محمود طباطبایی مربوط میشد. کتابها را بررسی نمودیم؛ عجب کتابهای نفیسی بود! به آقای مکی گفتم: سید، لُرها انسانهای باصفایی هستند؛ تو را به حضرت عباس قسم بگو این کتاب¬ها را چند خریدهای؟! پاسخ داد: اگر حضرت عباسی باشد، من این کتاب ها را خیلی ارزان خریدهام و بهای آنها را گفت. من سه چهار برابر مبلغی که خریده بود به او پرداخت کردم. در واقع، اگر پول بیشتری در دسترسم بود، حاضر بودم تمام آن را صرف خرید این نفایس کنم. کتابها را گذاشتیم داخل چند گونی، پتوها را دور گونیها پیچیدیم و روی صندلی عقب قرار دادیم، یک نایلون هم تهیه کرده و روی آن بستهها کشیدیم که اگر باران آمد و سقف ماشین چکه کرد، به کتابها آسیب نرسد. بعدازظهر حرکت کردیم، حالا چه به سر مان آمد بماند. شب دیر وقت رسیدیم قم. پدر همچنان بیدار نشسته و منتظر بود. کتابها را باز کرده و مجدداً همراه پدر به بررسی آنها پرداختیم. پدر فرمودند: چند خریدهاید؟ گفتم فلان مبلغ. فرمود میخواستید مبلغ بیشتری به او بدهید. گفتم همان کار را کردهام. آن زمان کتاب خیلی ارزش نداشت و ما نفیسترین نسخه¬ها را با ۵۰ یا ۴۰ تک تومانی میخریدیم.»
بنا به نوشته دکتر محمود مرعشی، در مدت زمانی حدود ۳۵ سال و طی چندین مرحله، کار شناسایی و خرید کتابهای نفیس کتابخانه حاج میرزا محمود، که همگی مُهر و دستخط ایشان را داشتند از طریق بازماندگان وی و یا دلالان کتاب دنبال گرفته شد و بخش اعظم این کتابها برای کتابخانه بزرگ آیتاله العظمی مرعشی نجفی خریداری گردید. آخرین مجموعه از این کتابها در سالهای پایانی دهه ۱۳۷۰ خریداری و به قم منتقل شد. این بار نیز دکتر محمود مرعشی برای بررسی و خرید ۱۶۰ کتاب نفیس خطی شخصاً به بروجرد آمده و آنها را از آقای دکتر نبوی خریداری کردند. با این وصف میتوان گفت که اینک کتابخانه نفیس حاج میرزا محمود مواهب را باید در کتابخانه بزرگ آیتاله مرعشی در قم سراغ گرفت!
کانال تلگرامی ویروگرد، یادگار ماندگار
نشانی:
@virugerd