Delvareha مروری بر تاریخ ترانه

پس از چهل سال
داریوش و صابر راستین در دیداری دوباره ( اردیبهشت ۱۴۰۳)

موسیقی بدون کلام ترانه " دلم می خواد گریه کنم "
آهنگ و تنظیم : بابک بیات
سال تولید : ۱۳۵۸-۱۳۵۶

دلم می خواد گریه کنم

ترانه «دلم می خواد گریه کنم» سروده ایرج جنتی عطایی است که با آهنگسازی بابک بیات و با صدای داریوش در سال ۱۳۸۱ منتشر شده است . در ارتباط با تاریخ سرایش کلام و ساخت موسیقی این اثر ، داده های زیر وجود دارد:

ایرج جنتی عطایی ، تاریخ سرایش کلام را در دو مقطع زمانی مختلف ، متفاوت ذکر کرده است . یکبار تاریخ سرایش کلام را مربوط به پیش از انقلاب و حضور در ایران دانسته اند ، ایشان در آذر ۱۳۵۷ به لندن مهاجرت کرده اند ، پس به استناد گفته های ایشان می بایست تاریخ سرایش کلام مربوط به قبل از آذر ۵۷ باشد . بار دیگر ایشان تاریخ سرایش را مربوط به سال ۱۳۵۸ و نخستین سال مهاجرت بیان کرده اند .

از بابک بیات نیز دستخطی باقی مانده است که تاریخ ساخت موسیقی این ترانه را سال ۲۵۳۶ یا همان ۱۳۵۶ شمسی ذکر کرده است . در مجموع می توان اینگونه عنوان کرد که تاریخ ساخت موسیقی و سرایش کلام ترانه مربوط به سالهای ۵۶ تا ۵۸ است .

هفته نامه سپید و سیاه در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۵۸ در مطلبی به ساخت ترانه «دلم می خواد گریه کنم » توسط ایرج جنتی عطایی و بابک بیات و هدیه آن به داریوش خبر می دهد .

در واقع این سند ، نخستین مدرک مکتوب دارای اعتباری است که به سال ساخت این ترانه اشاره می کند ، اگر چه دقیقا روشن نیست که آیا این ترانه با صدای داریوش در سال ۵۸ به مرحله ضبط رسیده است یا خیر؟!

به غیر از ترانه هایی که از ایرج جنتی عطایی در دی ماه ۱۳۵۸ و در آلبوم «داریوش از وطن می گوید» پخش شده است ، تعدادی ترانه دیگر نیز توسط ایشان در سال ۱۳۵۸ به داریوش واگذار شده که با فاصله زمانی بیشتر به گوش مخاطبان رسیده است . ترانه هایی چون «با شما آیندگانم» ، «خانه سرخ» ، «پرنده مهاجر» ، «دلم می خواد گریه کنم» و...

با وجود آنکه در پشت جلد آلبوم «داریوش از وطن می گوید» که در دی ماه ۱۳۵۸ منتشر شده ، مژده انتشار آلبوم شماره ۲ داریوش در بهار ۱۳۵۹ با همکاری ایرج جنتی عطایی و بابک بیات داده شده است اما این آلبوم هیچ گاه به مرحله انتشار نرسید ولی به نظر می رسد که یکی از ترانه هایی که قرار بود در این آلبوم جای گیرد ، ترانه «دلم می خواد گریه کنم » بوده است .

بابک بیات در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۷۸ و با تنظیمی دوباره ، مجددا این آهنگ را جهت اجرا به داریوش واگذار می کند . داریوش نیز به اجرای این ترانه می پردازد اما تنظیم دوباره بابک بیات هیچ گاه به طور رسمی توسط خواننده منتشر نمی شود و در نهایت و در سال ۱۳۸۱ این آهنگ با تنظیمی جدید توسط رامین زمانی و آن هم با ساز پیانو و با نوازندگی امیر بدخش توسط شبکه های لس آنجلسی منتشر می شود .

اما نسخه تنظیم نخست بابک بیات از آهنگ «دلم می خواد گریه کنم » که در سال ۱۳۵۸ قرار بود توسط داریوش اجرا شود در میانه دهه شصت و در منزل بابک بیات توسط پرویز خوشرزم به صورت تمرینی اجرا می شود و در نهایت یکی از نسخه های تمرینی در منزل یکی از صدابرداران وقت و در یک ضبط دو بانده با صدای خوشرزم ضبط می شود . پرویز خوشرزم در دهه هفتاد این ملودی را همراه با تعدادی اثر دیگر همچون «غربت » و«صخره» جهت تنظیم دوباره به محمد شمس واگذار می کند در حالی که کلیه پرداختها انجام شده بود اما با بدقولی شمس، اثر به صورت ناقص تولید می شود .

پرویز خوشرزم در گفتگویی با نگارنده عنوان داشتند که به دلیل اینکه بابک بیات قول این آهنگ را در لندن به داریوش داده بودند و به درخواست ایشان ، هیچ گاه نسخه اجرا شده توسط خودشان را تاکنون منتشر نکرده اند .

در پایان این متن ، اولین نسخه تنظیم شده از ترانه «دلم می خواد گریه کنم » که توسط بابک بیات در حد فاصل سالهای ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸ جهت اجرای داریوش ساخته شده بود، برای نخستین بار منتشر می شود .

با سپاس صمیمانه از دوست گرامی سجاد سهیلی

سپید و سیاه ، ۱۲ مرداد ۱۳۵۸

مصاحبه با داود اردلان ( آهنگساز و تنظیم کننده )

گفتگو با داود اردلان (آهنگساز و تنظیم کننده )


در اوایل سال ۱۴۰۱ ، گفتگویی با داود اردلان آهنگساز و تنظیم کننده با دانش و برجسته انجام دادم که به دلیل همزمانی با وقایع سیاسی آن سال و همچنین گرفتاریهای شخصی مجال انتشار نیافت .

اردلان یکی از معدود آهنگسازان جامعه هنری ما به شمار می رود که هم کلیه مدارج تحصیلی مرتبط را در عالی ترین سطوح طی کرده و هم در بالا ترین حوزه های موسیقی پاپ و همچنین در حوزه بین المللی موسیقی فیلم و موسیقی تلفیقی فعالیت داشته است .

همه این موارد باعث شد تا داود اردلان را برای گفتگو انتخاب کنم . این مصاحبه حاوی پنج پرسش نگارنده است که به ترتیب توسط اردلان پاسخ داده شده. بیوگرافی داود اردلان ، دوران تحصیل ایشان در هنرستان موسیقی ، ماجرای تولید نخستین آهنگ ایشان ، همکاری با حسین واثقی (عموی ایشان) و داستان خلق دو آهنگ «فاجعه» و «نجات» ، پنج پرسش نگارنده بود که با پاسخ های جامع ، اطلاعات جدید و ناشنیده ای را برای مخاطبین در پی دارد .

شاید یکی از بخشهای مهم این گفتگو ، توضیحات جامع ایشان در خصوص هنرستان موسیقی ملی ، ساختار آن ، مدرسان و شاگردان آن مجموعه باشد که برای علاقه مندان به موسیقی ، جالب توجه خواهد بود . برای آشنایی بیشتر مخاطبین با آثار داود اردلان ، تلاش شد تا بخش هایی از نمونه آهنگ های تولید شده ایشان نیز در مصاحبه پخش شود . او شاید یکی از معدود آهنگسازان تاریخ موسیقی پاپ ایران به شمار برود که در دوران تبعید موفق شد وارد بازار جهانی آهنگسازی فیلم شود .

ساخت موسیقی متن ۱۳ فیلم کوتاه و بلند سینمایی در تبعید ، کارنامه پر اعتبار او را تشکیل می دهد تا بدانجا که در سال ۱۹۹۷ موفق به دریافت جایزه معتبر فستیوال فیلم تایوان و همچنین جایزه پاسیفیک اوشن شد.

داود اردلان و داریوش

داود اردلان ( نفر دوم نشسته از چپ )

داود اردلان

داود اردلان ، سعید زرنیخی

رحمت اله بدیعی ، داود اردلان ، کامبیز روشن روان ، اسماعیل تهرانی ، علی رهبری ،همایون رحیمیان ، اردشیر روحانی ،‌ هوشنگ کامکار

خانه سرخ
خواننده ، آهنگساز و تنظیم کننده : صابر راستین
انتشار : ۱۳۶۰

در مصرع اول نسخه اجرا شده توسط صابر راستین اینگونه می شنویم :

« خانه خونین ، دریا گلگلون و بیابان خونین »

و ایرج جنتی عطایی  در مصرع اول ترانه «خانه سرخ » سروده است:
«خانه سرخ و کوچه سرخ است و خیابان سرخ است »

در بخش دیگری از ترانه ، صابر راستین می خواند :
«ای مسلمان دستت از خون مسلمان سرخ است »

و ایرج جنتی عطایی در «خانه سرخ» خود سروده است :

«ای مسلط دستت از خون شهیدان سرخ است»

همه این ابهامات و سئوالات فراوان دیگری که در ذهنم شکل می گرفت باعث شد تا به سراغ آهنگساز و تنظیم کننده آلبوم «خانه سرخ» برویم . 

صابر راستین در گفتگویی اختصاصی با «دکتر شهرام احمدوزیر» و همچنین نگارنده مطلب ،  برای نخستین بار از ناگفته هایش درباره آلبوم «خانه سرخ» و سکوتش در سالهای پس از انقلاب می گوید:

«اگر بخواهم راجع به آلبوم «خانه سرخ» صحبت کنم باید یک کتاب بنویسم . ناراحتی فراوانی برای من به خاطر این آلبوم بوجود آمد. چرا که آهنگ چهارم این آلبوم «مزدوران اهریمنان » با نواختن سرود ملی آمریکا با گیتار تمام می شود . البته نه تمام سرود ، این موضوع باعث منع من از نواختن موسیقی به مدت ده سال در آمریکا شد . در ضمن تهدیدهایی از طرف مزدوران حکومت اسلامی نسبت به من می شد . من وقتی که این آلبوم را کار می کردم بیست و پنج سالم بود. نمی دانم کارهای انگلیسی زبانم را در وب سایتم شنیدید یا نه ؟ من همیشه دوست داشتم در موسیقی غرب بتوانم کارهایی انجام بدهم ولی به خاطر انقلاب و جنگ در ایران و آشنایی با آقای داریوش این کار بوجود آمد».

صابر راستین از بازجویی اش توسط cia آمریکا ، برخوردهای فیزیکی و تهدیدهای گروه های اسلامی در آن ایام پس از انتشار آلبوم «خانه سرخ» می گوید . 

راستین درباره آشنایی اش با داریوش وضبط آلبوم «خانه سرخ» اینگونه توضیح می دهد:

« من با داریوش در لندن آشنا شدم ، آلبوم «خانه سرخ» برای صدای داریوش ساخته شد . بر روی اشعاری که داریوش انتخاب و در اختیار من قرار داد. پس از اینکه داریوش به آمریکا آمد آلبوم را با صدای ایشان ضبط کردم. پس از اتمام ضبط آلبوم «خانه سرخ» با صدای داریوش ، آنرا جهت انتشار به کمپانی های مختلف لس آنجلسی از جمله نزد «وارطان آوانسیان » و «امیر کعبه ای » مدیران شرکت «ترانه» و «پارس ویدئو» بردیم ولی هیچ کدام قبول نکردند تا آلبوم را با صدای داریوش پخش کنند . داریوش نیز به دلیل شرایط خاص فیزیکی در آن مقطع اصلا در وضعیتی نبود که جهت انتشار آلبوم توان رایزنی با کمپانی ها را داشته باشد ،  به همین دلیل مجبور شدم تا خودم ترانه ها را اجرا کنم البته با اِعمال تغییراتی در متن کلام ترانه ها»


صابر راستین از هویت ترانه سرا یا ترانه سراهای  آلبوم «خانه سرخ» اظهار بی اطلاعی کرده و عنوان داشتند  که « داریوش دفترچه شعری داشت و کلیه ترانه های این آلبوم از این دفترچه انتخاب شد.»

با توجه به اینکه ترانه «پرنده مهاجر» با صدای داریوش توسط ایرج جنتی عطایی سروده شده می توان اینگونه حدس زد که یکی از ترانه سراهای این آلبوم ، ایرج جنتی عطایی بوده است و شاید دلیل تشابه ترانه «خانه سرخ» با صدای داریوش و «صابر راستین» نیز همین موضوع باشد . 

صابر راستین در خصوص انتشار ترانه «پرنده مهاجر» با صدای داریوش در سال ۱۹۸۹  توضیح دادند که در زمان انتشار این ترانه ایشان ارتباطی با داریوش نداشتند و پس از پخش این ترانه از انتشار این اثر خبردار شده است . صابر راستین در تمام این گفتگو با احترام ونیکی از داریوش یاد کردند . 

راستین دراین گفتگو همچنین ناگفته های فراوان دیگری را نیز عنوان داشتند که به خواست ایشان به رسم امانت نزد ما محفوظ باقی می ماند...


آنچه از شنیدن آلبوم «خانه سرخ » با صدای صابر راستین می توان نتیجه گیری کرد این است که او یکی از با استعدادترین آهنگسازان ، تنظیم کننده ها و نوازنده های موسیقی ما بوده است . صابر راستین  در سال ۱۳۴۸ و در سن سیزده سالگی به استناد هفته نامه جوانان ، رتبه نخست را در  نوازندگی ساز «قره نی » در سطح مدارس پسرانه استان تهران کسب کرده بود .

تبعات ناشی از انتشار آلبوم «خانه سرخ» درسال ۱۹۸۱ میلادی  که یکی از نخستین آلبوم های معترضانه پس از انقلاب در تبعید نیز محسوب می شود باعث شد تا با منع فعالیت هنری صابر راستین ، جامعه ایرانی از هنر چنین آهنگساز، نوازنده و تنظیم کننده ای بی بهره شود .
او سالهاست که به فعالیت های هنری post modern و modern art روی آورده  و دراین حوزه نیز با ذوق سرشار خود آثار بی نظیری را خلق کرده است که نمونه ای از تصاویر آثار تولید شده توسط ایشان به همراه این مطلب به اشتراک گذاشته می شود . کلیه آثار هنری صابر راستین  در سایت اینترنتی اش به آدرس www.peterrastinart.com قابل مشاهده است.

با سپاس صمیمانه از دوستان گرانقدر «دکتر شهرام احمد وزیر» و «آرمان اسماعیلی»

اسفند ۱۴۰۲

صابر راستین

ترانه «پرنده مهاجر» در سال ۱۹۸۹ میلادی (۱۳۶۸ شمسی ) با صدای «داریوش» و با آهنگسازی و تنظیم «صابر راستین » با کلامی از ایرج جنتی عطایی و توسط شرکت نوا در لس آنجلس آمریکا منتشر شد .

یکی از پرسش های کمتر واکاوی شده پژوهشگران موسیقی در پیوند با هویت آهنگساز و تنظیم کننده این اثر شنیدنی است .

«صابر راستین» کیست ؟ چگونه ممکن است که در کارنامه هنری آهنگساز و تنظیم کننده ای که چنین اثر زیبایی را تولید کرده فقط یک آهنگ وجود داشته باشد ؟ 

تنها اطلاعات موجود پیرامون صابر راستین پاسخی بود که داریوش ۱۴ سال پیش به نگارنده مطلب ارائه داده بودند مبنی بر این که  «ایشان در آمریکا به فعالیت های هنری دستی روی آورده اند»  . 

اما دسترسی به آلبومی کمتر شنیده شده با نام «خانه سرخ» با آهنگسازی و صدای «صابر راستین» که در سال ۱۹۸۱ میلادی منتشر شده است ، بار دیگر بهانه ای شد تا به سراغ این پرسش قدیمی بروم. اما این بار جدی تر و با واکاوی بیشتر و خوشبختانه پس از هفته ها تلاش و با لطف و همراهی  تعدادی از دوستان گرانقدر ، توانستیم «صابر راستین» را بیابیم .

«صابر راستین» که در جامعه آمریکا با نام « پیتر راستین » شناخته می شود متولد ۱۳۳۵ در تهران و در یک خانواده اهل موسیقی است . پدرش از هنرمندان مهاجر اهل باکو بوده که به عنوان نوازنده با پدر ناصر و منوچهر چشم آذر نیز آشنایی و همکاری داشته است  .

صابر راستین نوازندگی را از دهه چهل و با ساز «کلارینت » آغاز می کند ، سازی که توسط پدر ایشان نیز نواخته می شد . در دوران تحصیل در دبیرستان موفق به اخذ بورس موسیقی از ایتالیا می شود اما  با مخالفت خانواده امکان حضور در ایتالیا را پیدا نمی کند .  او  پس از پایان دوران دبیرستان در میانه دهه پنجاه به انگلستان مهاجرت می کند و مدرک لیسانس خود را در رشته اقتصاد در انگلستان اخذ می کند  .

صابر راستین در اوایل ۱۹۸۰ میلادی به آمریکا نقل مکان می کند و مدرک آهنگسازی خود را از Dick grove jazz music school در لس آنجلس می گیرد. به دلیل علاقه به هنرهای زیبا   تحصیلاتش را در این حوزه ادامه می دهد و وارد دانشگاه ایالتی cal لس آنجلس می شود اما تحصیل را نیمه تمام رها می کند . او در حال حاضر ۶۷ ساله است و در رسیدای لس آنجلس زندگی می کند . 


آلبوم «خانه سرخ» با آهنگسازی ، تنظیم و صدای «صابر راستین » در سال ۱۹۸۱ میلادی (۱۳۶۰ شمسی ) در لس آنجلس آمریکا منتشر شده است. این آلبوم  که دارای مضمونی اعتراضی است و از خرداد ۱۳۵۹ تا تیر ماه ۱۳۶۰  ضبط و میکس شده  حاوی شش اثر است ، پنج ترانه  با نام های « پرنده آزادی » ، « مزدوران ، اهریمنان» ، « خانه سرخ » ، «فرستاده ظلمت » و «مژده» و یک دکلمه به نام « اگر» که آهنگساز ، تنظیم کننده و اجرا کننده کلیه قطعات «صابر راستین» است . 

طبق اطلاعات موجود بر روی جلد نوار ، نوازندگان آلبوم «خانه سرخ» عبارتند از :

صابر راستین : کیبورد ، فلوت ، پرکاشن ، گیتار و همچنین بک وکال آلبوم

تام وایت : گیتار بیس

اسکات گریر : گیتار اکوستیک و الکتریک ، سینتی سایزر

برایان هیت : درامز

فِرِد اسرائیل : سینتی سایزر ، کیبورد

علی : تومبا (کانگاس)

دو ترانه این آلبوم به نام های «پرنده آزادی» و « خانه سرخ » برای نگارنده ، غافلگیری تمام عیار بود . 

ملودی و تنظیم ترانه «پرنده آزادی» با صدای صابر راستین در سال ۱۹۸۱ ، دقیقا همان آهنگی  است که با نام «پرنده مهاجر» در سال ۱۹۸۹ و با صدای داریوش منتشر شده است. کلام اولیه ترانه «پرنده مهاجر» در سال ۱۳۵۳ توسط ایرج جنتی عطایی سروده شده که با آهنگسازی بابک بیات و با صدای عارف ضبط می شود اما به دلیل اعمال ممیزی ، اجازه پخش در قبل از انقلاب پیدا نمی کند و شاعر مجبور می شود تا ترانه ای تازه به نام «تپش» بنویسد که با صدای ابی و عارف در همان سال منتشر می شود.

شباهت بخش هایی از کلام اجرا شده داریوش در ترانه « خانه سرخ » به کلام ترانه «خانه سرخ» صابر راستین ، ابهامات و پرسش های جدیدتری را شکل می دهد .

ترانه «خانه سرخ» سروده ایرج جنتی عطایی است که با آهنگسازی داود بهبودی و با تنظیم احمد پژمان در سال ۱۹۸۷ میلادی (۱۳۶۶ شمسی ) با صدای داریوش منتشر شده است . این کلام همچنین با آهنگسازی و تنظیم آندرانیک در سال ۱۹۹۰ میلادی (۱۳۶۹ شمسی ) با صدای ابی بازخوانی شد . 

نسخه اجرا شده «خانه سرخ» توسط داریوش و ابی در دو مصرع شباهتهای عجیبی به نسخه اجرا شده توسط صابر راستین در سال ۱۹۸۰ میلادی  دارد . ابتدا از نام ترانه شروع می کنم که «خانه سرخ » دقیقا تکرار نام ترانه اجرا شده صابر راستین است .

نمونه ای از آثار دستی صابر راستین

نمونه ای از آثار صابر راستین

صابر راستین