Бірінші себеп – республикалардың құрылым формасы. 1920 жылы татардың да, қазақтың да Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы деген статусы болды. Алайда Қазақ АКСР-і 1936 жылы Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы болып қайта құрылды. Ал осы жылы татарлардың Татар Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы болды.
Айырмашылықты көрдіңіз бе, қазақта автономия деген сөз жоқ, ал татар әлі де автономия болып қалған еді. Яғни қазақ одақтас, ал татар автономия еді.
Екінші факторға тоқталсақ, қазақтар КСРО-ның құрамында болғанымен, өзінің жеке аумағы мен табиғи ресурстары мол болды. Халқының саны жағынан ірі республикалардың бірі болды. Бұл жағдай оның тәуелсіздік алуға деген мүмкіндігін күшейтті.
Ал татарлар Ресейдің орталық аймағында орналасқан және тарихи тұрғыдан Ресей империясының құрамында ұзақ уақыт бойы болды.
Мысалы Қазан хандығының атақты ақыны Құл Шариф Иван Грозный 1550-жылдары Қазан хандығын басып ала алмай, қулыққа барғанын жазған. 1549 жылы Сафа-Гирей хан өлген соң Сүйімбике ханша келгенде Иван Грозный әйел билігі әлсіз деп, шабуылдап көрген. Алайда хандықты ала алмай, Мәскеу жалған бейбіт келісім жасауға тырысады. Оның шарты бойынша, Сүйімбике мен оның ұлын алдыртады.
Татарлар осылай алданады. Олардан құтылған Мәскеу келісімді бұзып, 1552 жылы Қазан хандығын толықтай басып алады.
Тарихта татарлар өз мемлекеттігінен айырылғаннан кейін, Мәскеудің саяси ықпалында ұзақ уақыт болды. Сондықтан Татарстанның тәуелсіздік алуы Ресейдің орталық аймақтарына әсер ететін еді және Ресей Федерациясы оны өзінің территориялық тұтастығына төнген қауіп ретінде қарастырды.
Татарстан тәуелсіздікке ұмтылғанымен, оның тәуелсіздік жолы күрделі болды. 1990 жылы 30 тамызда Татарстан Жоғарғы Кеңесі егемендік декларациясын қабылдап, өзін Ресей Федерациясынан тәуелсіз республика деп жариялады. Алайда, бұл декларация халықаралық деңгейде мойындалмады, және Ресейдің орталық билігі бұл тәуелсіздікке жол бермеуге тырысты.
1992 жылы Татарстанда тәуелсіздік туралы референдум өтті, және халықтың басым көпшілігі тәуелсіздікті қолдады. Бірақ Ресей Федерациясы бұл шешімге қарсылық білдірді, және Мәскеумен ұзақ келіссөздер нәтижесінде Татарстан тәуелсіздігін толық ала алмады.
1994 жылы Татарстан мен Ресей арасындағы келісім жасалып, Татарстанға кең автономия берілді, оның ішінде өз заңдары мен сыртқы экономикалық қатынастар жүргізуге құқықтар берілді. Бұл келісім Татарстанға белгілі бір дәрежеде дербестік берсе де, оны толыққанды тәуелсіз мемлекетке айналдырған жоқ.
